Մեր ազգը բժիշկներին հարգելու, սիրելու ավանդույթ ունի»

Վնասվածքաբանությունն ու օրթոպեդիան բժշկության ճյուղ է, որն իրականացնում է ոսկրամկանային համակարգի պաթոլոգիաների ախտորոշումը, բուժումը եւ կանխարգելումը ինչպես տրավմատիկ ծագմամբ, այնպես էլ՝ զարգացող տարբեր հիվանդությունների ժամանակ: Վնասվածքաբանությունը ուսումնասիրում է վնասվածքների պատճառները, դրանց մեխանիզմը, կլինիկան, այսինքն՝ մարդու մարմնի տեղային ու ընդհանուր գործընթացները եւ վիճակները, որոնք առաջանում են արտաքին գործոնների ազդեցության տակ, ինչպիսիք են մեխանիկական, ջերմային (բարձր եւ ցածր ջերմաստիճան), քիմիական, էլեկտրական ու ճառագայթային գործոնները: Վնասվածքաբանությունը մշակում է վնասվածքների եւ դրանց բարդությունների կանխարգելման ու բուժման մեթոդները:

Այս հիվանդությունների բուժման վիրահատական նորագույն մեթոդներին ու եղանակներին է անդրադառնում օրթոպեդիայի եւ վնասվածքաբանության ոլորտում փորձառու բժիշկ, Միքայելյան վիրաբուժության ինստիտուտի, «Ուիգմոր քլինիք» եւ «Աջափնյակ» բժշկական կենտրոնների վնասվածքաբան-օրթոպեդ Սեդրակ Նարիմանյանը: Փորձառու բժշկի հետ ունեցած ընդամենը մեկ հանդիպումն էլ բավական է հասկանալու համար, որ նա բժիշկ է իր ողջ էությամբ ու հոգով։ Բժշկի գործունեության արդյունքում բազմաթիվ մարդիկ են առողջացել, ներդրվել են բուժման ժամանակակից ու արդյունավետ մեթոդներ: Մարդկային ու մասնագիտական բարձր որակներ ունեցող բժիշկը անհատական մոտեցում է ցուցաբերում յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ, եւ հիվանդները հեռանում են կյանքի նկատմամբ հավատը վերագտած ու երախտապարտ: Յուրաքանչյուր մարդ, մասնագետ կյանքի տարբեր ժամանակահատվածներում իր աշխատանքի վերագնահատում է կատարում: Եվ գալիս է մի պահ, երբ զգում ես, որ տվյալ ոլորտում հնարավոր ամեն բան արել ես ու նոր բան ասելու, անելու, ստեղծելու կարիք ունես: Կարծում եմ` այս մոտեցումը բնորոշ է բոլոր ոլորտներում աշխատող ստեղծագործ մարդկանց, ավելին` այն կենսական անհրաժեշտություն է:

-Բժի՛շկ, ընտրել եք շատ պատասխանատու եւ ռիսկային մասնագիտություն: Ուղղորդողներ եղե՞լ են, ձեր արմատներում բժիշկներ կա՞ն:

-Մասնագիտությունս ընտրել եմ ինքնուրույն, ընտանիքում բժիշկներ, բուժաշխատողներ չեն եղել, ես առաջինն եմ: Ընտրությունը պայմանավորված էր մասնագիտության նկատմամբ հետաքրքրությամբ  եւ մարդկանց օգնելու, բարի գործ կատարելու իմ ներքին ինտուիտիվ պահանջով: Իսկ բժշկությունը, թերեւս, միակ մասնագիտությունն է, որն արտահայտում է հումանիզմի ամենավեհ  որակները:

-Ի սկզբանե որոշել էիք վնասվածքաբա՞ն դառնալ:

-Ոչ, վնասվածքաբանությունն ընտրել եմ հինգերորդ կուրսում, երբ անցնում էինք այդ առարկայի ցիկլային դասընթացները, եւ այն ինձ հրապուրեց: Այն իր մեջ ներառում է, կարելի է ասել, երկու մասնագիտություն՝ վնասվածքաբանություն եւ օրթոպեդիա, դրանցից յուրաքանչյուրը շատ բարդ է եւ պահանջում է ճշգրիտ, համակարգային ու արագ լուծումներ: Կոնկրետ օրթոպեդիա մասնագիտությունն ավելի «գեղագիտական» տարրեր ունի իր մեջ, ու  երբեմն դեֆորմացիաների ուղղումը կարելի է նմանացնել քանդակագործի աշխատանքի:

-Տեղյակ եմ, որ մասնագիտական ասոցիացիայի քարտուղարն եք, ընդհանրապես դրանք ի՞նչ են տալիս բժշկին:

-Ասոցիացիաները մեծ հնարավորություններ են տալիս, առաջին հերթին, բժիշկների շփման, փորձի փոխանակման առումով, ինչպես նաեւ դրանց  աջակցությամբ կազմակերպվում են համագումարներ, որտեղ ներկայացվում է ինչպես տեղացի, այնպես էլ օտարերկրյա մասնագետների փորձը: Ու մանավանդ երիտասարդ բժիշկների համար այդ ամենը աճի մեծ հնարավորություններ է տալիս: Տեղեկատվական առկա հորձանուտի պայմաններում պրակտիկ բժիշկների համար անհրաժեշտություն է դառնում հավաստի, գիտականորեն հաստատված տեղեկատվության ստացումը, որի տրամադրման մեջ մեծ  դերակատարություն ունեն մասնագիտական ասոցիացիաները:

- Ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչն այս բնագավառում:

-Վստահաբար կարող եմ ասել՝ պրոֆեսորներ Վաչագան Պետրոսի Այվազյանին եւ Արմեն Վաչագանի Այվազյանին: Մասնագիտական ուսումնառությունս կլինիկական օրդինատուրայի շրջանակներում, հետագայում նաեւ աշխատանքային գործունեությունս սկսել եմ նրանց գլխավորությամբ՝ վնասվածքաբանության եւ օրթոպեդիայի գիտական կենտրոնում: Այդ կենտրոնը մի քանի տասնամյակ եղել է վնասվածքաբանության եւ օրթոպեդիայի «դարբնոցը» Հայաստանում, ու պրոֆեսոր Այվազյանի շնորհիվ կայացել են վնասվածքաբանների մի քանի սերունդներ:

-Կոնկրետ Ձեր գործառույթների մեջ ո՞ր հիվանդություններն են մտնում:

-Ես ավելի կոնկրետ հիմա մասնագիտացված եմ ոտնաթաթի վիրաբուժության մեջ, որը զբաղվում  է ոտնաթաթի բնածին եւ ձեռքբերովի հիվանդությունների ախտորոշմամբ ու բուժմամբ: Իհարկե, Հայաստանում առանձին որպես ոտնաթաթի վիրաբուժություն մասնագիտություն  գրանցված չէ, շատ քիչ են հենց կոնկրետ ոտնաթաթի խնդիրներով զբաղվող մասնագետները, եւ այդ հիվանդությունների բուժմամբ զբաղվում  են օրթոպեդները: Սակայն այս հիվանդությունները բավականին շատ են ու տարածված, առավելապես՝ առաջային հատվածի դեֆորմացիաները, ինչի հետեւանքով էլ  ամբողջ աշխարհում անհրաժեշություն է առաջացել առանձնացնել ոտնաթաթի վիրաբուժությունը որպես առանձին կլինիկական դիսցիպլին:

Ուրախությամբ պետք է նշել որ Հայաստանում եւս օրթոպեդիայի այս ճյուղը զարգանում է, ու նորագույն տեխնոլոգիաներով եւ մեթոդներով այստեղ մենք իրականացնում ենք արդի համաշխարհային մոտեցումներին  համահունչ վիրահատական միջամտություններ:  

Ոտնաթաթի դեֆորմացիաները բազմազան են, սակայն դրանց գերակշռող մասը առաջային հատվածի դեֆորմացիաներն են, որոնց մեջ ամենատարածվածը լայնական հարթաթությունն է, որի հիմնական արտահայտությունը բութ  մատի թեքվածությունն է, այսպես կոչված, «կոճերը»: Երկրորդ հաճախակի հանդիպող պաթոլոգիան երկայնակի հարթաթաթությունն է, որը նույնպես ենթարկվում է վիրահատական ուղղման: Կան վիրահատական ուղղման նորագույն եւ նվազ ինվազիվ եղանակներ, որոնք թույլ են տալիս այդ վիրահատությունը կատարել կարճ ժամկետում ու հիվանդի շատ արագ վերականգնման պայմաններում: Պետք է նշել, որ ոտնաթաթը հենաշարժողական համակարգի հիմնական, այսպես կոչված, «ստարտային» հենարանային կառուցվածքային միավորն է, եւ այնտեղ առաջացող պաթոլոգիաները շատ արագ կարող են հանգեցնել ծնկահոդի, կոնքի ու ողնաշարի կենսամեխանիկայի խանգարման եւ, որպես բարդություն, այդ տեղամասերում պաթոլոգիաների առաջացման: 

-Ձեր կարծիքով մեր բժշկությունը համընթաց քայլո՞ւմ է եվրոպական չափանիշներին: 

-Եթե հաշվի առնենք բժիշկների պատրաստվածությունը, մասնագիտական կարողությունները, ունակությունները, գիտելիքները, կարող եմ ասել, որ շատ դեպքերում չենք զիջում եվրոպական մասնագետներին, նրանց մոտեցումներին: Տարբերություն կա մեր եւ իրենց բժշկական համակարգերի միջեւ, առողջապահության կազմակերպման եւ պետության կողմից առողջապահության ֆինանսավորման մեջ, սակայն հուսով եմ, որ հետագայում այդ խնդիրն էլ կլուծվի: Իհարկե, բավականին մեծ է տեխնիկական հագեցվածության տարբերությունը, սակայն այդ առումով առաջընթացը հուսադրող է: Որպես օրինակ կարող եմ բերել օրթոպեդիայում օգտագործվող իմպլանտների բազմազանությունը Հայաստանում. առկա են համաշխարհային համբավ վայելող գրեթե բոլոր ընկերությունների իմպլանտները: 

-Այսինքն՝ մեր առողջապահությունը բարձր մակարդակի վրա՞ է:

-Այո՛: Եթե կոնկրետ ոտնաթաթի վիրաբուժության մասին ենք խոսում, պետք է նշել, որ վերջին տարիներին կատարվում է բոլոր տեսակի դեֆորմացիաների շտկում, ընդ որում, նույն տեխնոլոգիաներով, վիրահատական եղանակներով, որոնք կիրառվում են արտերկրներում: Նույնը վստահաբար կարող եմ ասել նաև օրթոպեդիայի մյուս ճյուղերի վերաբերյալ:

-Ձեր աշխատանքային ամենամեծ ձեռքբերումը ո՞րն եք համարում:

-Եթե բժիշկը համարում է, որ արդեն ձեռք է բերել այն ամենը, ինչ իրեն բավարարում է, նա դադարում է կատարելագործվելուց, իսկ բժշկության բնագավառում ամենակարեւորը, անկախ տարիքից, փորձից եւ մասնագիտական հմտություններից, ամենօրյա կատարելագործումն է, նոր գիտելիքների ձեռքբերումը, այդ գիտելիքների ներդնումը պրակտիկ աշխատանքում, ինչպես նաեւ շփումն այլ բժիշկների հետ, փորձի փոխանակումը: Եվ այդ առումով ձեռքբերումը համարում եմ այն նպատակասլացությունը, որն ամեն օր մասնագիտական առումով կատարելագործվելու է մղում:

-Ի՞նչ կասեք դիմելիության կուլտուրայի մասին: 

-Կոնկրետ ոտնաթաթի խնդիրների հետ կապված մեզ դիմող հիվանդների թիվը բավականին շատացել է: Դա պայմանավորված է երկու հանգամանքով. դեֆորմացիաները շատացել են, իսկ առողջության հարցում մարդկանց մտածելակերպը վերջին չորս-հինգ տարում, կարծես թե, փոխվել է: Դրան նպաստել է նաեւ բժշկական կուլտուրայի բարձր մակարդակը, մարդկանց ենթագիտակցության բարձրացումը: Մեծահասակների մոտ, ցավոք, դիմելիության կուլտուրան դեռեւս մնում է ցածր: 

-Ի՞նչ կասեք Ձեր ոլորտի երիտասարդ կադրերի մասին:

-Ունենք շատ խելացի երիտասարդներ: Ի տարբերություն նախորդ տարիների, այսօր տեղեկատվական բազան ավելի հարուստ է, հասանելի է համաշխարհային գրականությունը, ավելի շատ են շփումները, փորձի փոխանակումը թե՛ երկրի ներսում, թե՛ դրսում, մի խոսքով՝ հնարավորություններն ավելի են շատացել, բժշկության որակն ավելի է բարձրացել, դրա մասին խոսում է նաեւ երիտասարդ բժիշկների մեծ ներգրավվածությունն աշխատանքներին: Կարծում եմ՝ այդ առումով որեւէ խնդիր չունենք: 

-Ընտանիքը չի՞ տուժում Ձեր գերլարված աշխատանքից, գերզբաղվածությունից:

-Իհարկե տուժում է այն առումով, որ ծանրաբեռնված գրաֆիկը ընտանիքի հետ անցկացնելու ժամանակ գրեթե չի թողում, սակայն ընտանիքը, բնականաբար, հարմարվում է այդ մասնագիտությանը, ըմբռնումով է մոտենում:

-Ձեր կարծիքով բժիշկը գնահատվա՞ծ է:

-Կարծում եմ՝ գնահատված է: Իհարկե, առանձին դրվագներով կարելի է նաեւ հակառակն ասել, բայց ընդհանուր առմամբ համարում եմ, որ Հայաստանում բնակչության կողմից բժիշկներին գնահատականը ճիշտ է տրվում: Մեր ազգը բժիշկներին հարգելու, սիրելու ավանդույթ ունի:

-Բժշկությունը մասնագիտությո՞ւն է, թե կոչում:

-Բժշկությունը կոչում է այն առումով, որ բժիշկն իր գործին պետք է վերաբերվի ոչ միայն որպես զուտ մասնագիտություն, այլ նաեւ որպես արվեստ, ապրելակերպ, ապրի դրանով: Իհարկե, շատ կարեւոր է նաեւ մասնագիտական ակադեմիական մոտեցումը բժշկի աշխատանքին, դրա համար կարծում եմ՝ բժշկությունը ե՛ւ կոչում է, ե՛ւ մասնագիտություն միաժամանակ:

-Բժիշկը պետք է լինի նաեւ հոգեբա՞ն:

-Ես կասեի՝ բժիշկը պարտավոր է լինել հոգեբան: Հիվանդի համար բուժումը սկսելու որոշիչ գործոնը վստահությունն է բժշկի հանդեպ: Իսկ բժիշկը առօրյայում շփվում է տարաբնույթ մարդկանց հետ, ու բոլորի հետ միանման շաբլոն մոտեցումը կարող է վնասել թե՛ բժշկին, թե՛, առավել եւս, հիվանդին: Դրա համար յուրաքանչյուր հիվանդին յուրօրինակ մոտեցում է անհրաժեշտ, իսկ դա պահանջում է նաեւ հոգեբանության որոշակի տարրերի իմացություն: 

-Որպես վերջաբան Ձեր հորդորը հասարակությանը:

-Խորհուրդ կտամ, որպեսզի առավել ուշադիր լինեն առողջության նկատմամբ, հետեւեն  ֆիզիկական վիճակին, խուսափեն սթրեսներից, թեկուզ չնչին անհանգստությունների դեպքում դիմեն մասնագետի, որպեսզի հետագայում չառաջանան  բարդություններ:

Այսօր անպտղությունը շատ է երիտասարդացել

Մայր դառնալը կնոջ ամենամեծ ուրախությունն է. չէ՞ որ դրանով իսկ շարունակվում է մարդկությունը, իսկ երեխան դառնում է ընտանիքի ամրության, զույգերի երջանկության հիմնական անկյունաքարը, առհավատչյան: Գինեկոլոգի մասնագիտությունը մի կարեւոր առանձնահատկություն ունի, որով այն տարբերվում է մյուս բժշկական մասնագիտություններից: Կինը շարունակաբար շփվում է գինեկոլոգի հետ ե՛ւ պրոֆիլակտիկ, ե՛ւ բուժման նպատակներով կյանքի տարբեր  փուլերում՝ սեռական հասունացման շրջանից մինչեւ ծերություն: Ցանկացած կնոջ համար իր գինեկոլոգը ուղղակի բժիշկ չէ. նա կնոջ օրգանիզմի ու խնդիրների մասին գիտի ավելին, քան  շատ հարազատ մարդիկ: http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է  «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնի գլխավոր տնօրենի՝ ծննդօգնության գծով տեղակալ, մանկաբարձական բաժնի ղեկավար ԱՇՈՏ ՍԻՐՈՒՆՅԱՆԸ: Բժիշկ, ում երկարատեւ ու անմնացորդ աշխատանքը, ավանդը բժշկագիտության զարգացման գործում մեծ է եւ  անգնահատելի: Հիվանդների վստահությունը, սերն ու հարգանքը բժշկի աշխատանքային գործունեության մեծագույն նվաճումն ու ամենաբարձր գնահատականն են, եւ նա փոխադարձ սիրով, անսահման նվիրումով ծառայել է ու շարունակում է ծառայել մարդկանց: Բժիշկը նա է, ում խիղճը հիվանդի նկատմամբ երբեք չի քնում: Նա է բժիշկը, ով իր հիպոկրատյան երդման հավատարիմ տերն է ու ծառան: Նա է բժիշկը, ով իր հոգու ծալքերում մշտապես բերկրանք է ապրում, երբ իր ջանքերի շնորհիվ հիվանդն է ապաքինվում:

-Բժի՛շկ, ըստ Ձեզ, ինչո՞ւ են երիտասարդներն ավելի շատ ձգտում կեսարյան հատման:

-Որովհետեւ ժամանակակից երիտասարդները, այսպես ասեմ, չեն ուզում շատ չարչարվել, իսկ կեսարյան հատումը շատ ավելի հեշտ է, այն ընդամենը տասնհինգ-քսան րոպե է տեւում:

-Իսկ հետվիրահատական բարդությունների վտանգ չկա՞:

-Այսօրվա ժամանակակից պայմաններում ոչ մի տարբերություն չկա՝ ծննդաբերական ճանապարհո՞վ, թե կեսարյան հատմամբ է ծնվել երեխան: Բայց միանշանակ է, որ դա բնականը չէ:

-Բայց ասում են, որ կեսարյան հատման դեպքում կնոջ մեջքից անզգայացում կատարելը հետագայում մեջքի ցավի խնդիրներ է առաջացնում:

-Նման բան չկա, պարզապես ավելի շուտ զուգադիպում է այն վիճակը, երբ կինն արդեն որպես մայր անընդհատ երեխայի հետ է, ցանկացած ծանրություն նրա համար ծանրաբեռնվածություն է, եւ այդ ցավերը, կարծես թե, համընկնում են այն տեղի հետ, որտեղ սրսկում են արել: Եվ հենց դա էլ տպավորություն է ստեղծում, որ մեջքի ցավերը սրսկումից են առաջացել:

-Կցանկանայի մի փոքր մանրամասնեք միոմայի հետ կապված խնդիրները:

-Միոմայի առաջացման պատճառները պարզ չեն, կան հորմոնալ նորագոյացություններ, որոնցից կանայք շատ են տառապում, եւ դրանք մեր վիրաբուժական աշխատանքների հիմնական մասն են կազմում: Կան վիրահատություններ, որոնք պահպանողական են, այսինքն՝ արգանդը չենք հեռացնում, աշխատում ենք պահել մանավանդ երիտասարդ կանանց մոտ, եւ այդ առումով բավականին լավ արդյունքներ ունենք: Իհարկե, լինում են նաեւ  իրավիճակներ, օրինակ, այսօր, երբ ցանկանում էի պահպանողական մոտեցում դրսեւորել, սակայն այդ չորս-հինգ միոմաներից հիմնականը շատ մեծ էր, զբաղեցնում էր կենտրոնական դիրք, եւ մենք ստիպված դիմեցինք արգանդի հեռացման, որովհետեւ այն պահել հնարավոր չէր. այնտեղ հյուսվածք չէր մնացել, քայքայվել էր:

-Իսկ կիստաներն իրենցից ի՞նչ են ներկայացնում:

-Կիստաները շատ ավելի վտանգավոր գոյացություններ են, ու, եթե միոմաների իննսուն տոկոսից ավելին բարորակ գոյացություն է, ապա կիստան, կարելի է ասել, ատոմային ռումբ է, սովորական կիստան կարող է ինչ-որ ժամանակի ընթացքում վերածվել չարորակ գոյացության, որի տարածումը բավականին արագ է ընթանում, այն կարող է գրավել ամբողջ որովայնը: Այնպես որ, կիստան վտանգավոր գոյացություն է, եւ դրան չի կարելի մատների արանքով նայել: Ու, եթե, օրինակ, արյան մատակարարման հետ կապված խնդիր կա, անմիջապես պետք է սոնոգրաֆիա անել ու ընդհանրապես պետք է հաճախակի հետազոտվել եւ կիստայի հայտնաբերման դեպքում բժշկի հսկողության տակ լինել:

-Կիստան դեղորայքային բուժում ունի՞:

-Նայած ինչ կիստա է: Եթե այն սովորական կիստա է, որն առաջացել է ձվաբջիջի մեծացման պատճառով, կա՛մ ինքնիրեն է անցնում, կա՛մ հակաբեղմնավորիչ են նշանակում, ու դա վերանում է: Բայց, եթե դա էնդամետրոիդ կիստա է, բավականին մեծ չափերի, պետք է անպայման վիրաբուժական միջամտությամբ հեռացվի: Այնպիսի կիստաներ կան, որոնք կոչվում են դերմոիդ եւ մանկուց, այսպես ասած, ծրագրավորվում են, կյանքի ընթացքում զարգանում, մեջը մազեր,  ճարպ, երբեմն՝ ատամներ, ոսկորներ են լինում:

-Ընդհանրապես գինեկոլոգիական հիվանդությունները ժառանգական բնույթ կրո՞ւմ են:

-Միոմաները երբեմն լինում են ժառանգական, բայց հիմնականում՝ ոչ:

-Անպտղության տարիքային շեմը ո՞րը կարող ենք համարել:

-Այսօր անպտղությունը շատ է երիտասարդացել. 30-35 տարեկանների մոտ ձվարանային պաշարը մոտենում է զրոյի, ու չես հասկանում՝ ինչից, պարզ չէ: Այսինքն՝ երիտասարդ կինն արդեն 30 տարեկանում կարող է լինել անպտուղ զուտ այն պատճառով, որ նրա ձվարանային պաշարը զրոյացել է: Եվ կան կանայք, որոնք 41, 42 տարեկանում դեռ շատ առույգ են, առողջ, նրանց ձվարանները նորմալ վիճակում են, պաշարը լավ է, ոչ մի կողմնակի խնդիրներ չունեն: Բայց, իհարկե, արդեն 45 տարեկանից հետո շատ դժվար է ինչ-որ դրական արդյունքի հասնել:

-Նույնիսկ էկոյի՞ դեպքում:

-Այո: Ի՞նչ է անում էկոն: Էկոն ընտրություն է կատարում ձվարանների բջիջներից, ու, եթե նորմալ ձվաբջիջ չկա, չես կարող որեւէ բան ակնկալել:

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի, Ձեր ոլորտի ապագայի մասին ընդհանրապես:

-Իհարկե, կան երիտասարդ մարդիկ, որոնք ներդնում են իրենց ամբողջ ժամանակը, ֆիզիկական էներգիան, ամբողջ օրը գտնվում են կլինիկայում, հերթապահում են, սովորում եւ  բավականին լուրջ բանի են հասնում արդեն որպես երկրորդ, երրորդ կուրսի ուսանողներ, որպես օրդինատորներ:

-Առողջապահության ոլորտում, ըստ Ձեզ, այսօր բացթողումներ կա՞ն:

-Միշտ էլ բացթողումներ, խնդիրներ եղել են, կան ու կլինեն, մանավանդ հաստատ աշխարհի առավել զարգացած երկրների թվին չենք պատկանում: Սակայն, ամեն դեպքում, հնարավորինս ամեն ինչ արվում է: Դեռ նախկին ղեկավարության օրոք սահմանամերձ բնակավայրերի մարդկանց անվճար բուժօգնություն էր ցուցաբերվում, օրինակ, քաղցկեղով հիվանդները պետական միջոցներով են բուժվում, ինչը շատ մեծ օգնություն է, որովհետեւ վիրահատական բուժումը, ճառագայթումը, դեղորայքը շատ թանկ են: Եվ լավ է, որ նույն քաղաքականությունը շարունակվում է:

-Ի՞նչ կասեք որպես վերջաբան:

-Բոլոր մարդիկ, նույնիսկ կենդանիները ձգտում են ազատության, սակայն անընդհատ կախված ենք սոցիալական կամ այլ խնդիրներից: Խորհրդային տարիներին ինչ-որ մի շրջան լավ ենք ապրել: Ապրում էինք բարեկեցիկ, բայց իրավակարգը փոխվեց, որին հետեւեցին երկրաշարժը, պատերազմը: Այսինքն՝ ստեղծվեց բոլորովին նոր իրավիճակ: Կարծես թե մի պահ կյանքը կայունացավ, լուսավոր շրջան եղավ, բայց դրան ամիջապես հաջորդեց համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը: Կարծես թե նորից լույսի շող երեւաց, սակայն այս տարին սկսվեց կորոնավիրուսով, որն էլ իր պայմանները թելադրեց: Այդ ամենին էլ հաջորդեց պատերազմը, ու, կարծես թե, բոլորս կորցրել ենք ապրելու ուժը, սահմանափակել մեր գործողությունները. կարծես սահմանին ծառայություն իրականացնելիս լինենք: Հոկտեմբերին, ինչպես զարգացած եվրոպական երկրներում, այնպես էլ մեզ մոտ, սկսվեց համավարակի երկրորդ փուլը, ինչին կարող է հետեւել, ասենք, նոր տեսակի գրիպը կամ մեկ այլ  հիվանդություն: Կցանկանամ, որ այդ ամենը շուտ ավարտվի, նորից լույս երեւա, ու մենք ազատվենք այս դժվարություններից:

Բժշկի համար ամենաթանկ գնահատականն արդեն ապաքինված  հիվանդի օրհնանքն է

  Երիտասարդ մասնագետներին խրախուսելը ողջունելի նախաձեռնություն է, եւ դրա անհրաժեշտությունը մշտապես առկա է: Սովորաբար բոլոր ոլորտների լավագույններն արդեն կայացած մասնագետներն են, ովքեր երկար ճանապարհ են անցել, մեծ վաստակ, փորձառություն ունեն եւ, անխոս, արժանի են լավագույնի կոչմանը: Բոլորս ենք պարտավոր գնահատել նրանց: Միեւնույն ժամանակ, գրեթե բոլոր ասպարեզներում մենք ունենք նաեւ տաղանդավոր երիտասարդներ, եւ գնահատված լինելը նրանց համար ամենակարեւոր խթանն է հետագայում եւս նվիրումով աշխատելու, կատարելագործվելու եւ ավագ սերնդին արժանի փոխարինողներ լինելու առումով: http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի սրտաբան-առիթմոլոգ Գայանե Աղաբաբյանն իրոք տաղանդավոր անհատ է, կայացած բժշկուհի ու, չնայած իր երիտասարդ տարիքին, ունի յուրահատուկ մոտեցումներ կյանքի հանդեպ, իրեն փորձում է նաեւ նկարչության ասպարեզում:

-Ե՞րբ նկատվեց գեղանկարչության նկատմամբ Ձեր սերը:   

-Մանկուց նկարել եմ, բայց ծնողներս լուրջ չեն ընդունել իմ այդ հետաքրքրությունը, որովհետեւ մենք ունեինք էտալոն՝ պրոֆեսիոնալ նկարիչ հորեղբայրս, ում հետ ես երբեւէ ինձ թույլ չէի տա համեմատվել: Հորեղբայրս բավականին հայտնի նկարիչ է, այժմ բնակվում է ԱՄՆ-ում,  պատկերասրահ եւ նկարչական դպրոց ունի: Ի դեպ, ես նրան երբեւէ ցույց չեմ տվել իմ նկարները: Միայն տարիներ անց, երբ արդեն կայացած բժշկուհի էի մեր «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնում, որոշեցի գնալ դասընթացների, որպեսզի որոշակի գաղափար կազմեմ նկարչության մասին, ծանոթանամ կտավին, յուղաներկով աշխատել սովորեմ, քանզի միայն գրաֆիկական գործեր էի անում, աշխատում էի աչքի կոսմետիկ մատիտով: Ամեն դեպքում, մի քանի ամիս դասընթացների մասնակցեցի տեխնիկային տիրապետելու համար, որպեսզի գրագետ նկարեմ ու այդպիսով մանկությանս երազանքն իրականացրեցի:

-Բժշկուհի՛, ինչո՞ւ հենց մեր կյանքի կարեւորագույն օրգանի՝ շարժիչ ուժի հետ կապված սրտաբանություն մասնագիտությունն ընտրեցիք:

-Անկեղծ կլինեմ ասելով, որ սրտաբանությունը ուսանելու վերջին տարում եմ ընտրել, իսկ մինչ այդ բավականին հետաքրքրված էի վիրաբուժությամբ, շատ սիրել եմ եւ մասնակցել վիրահատությունների: Մի խոսքով, վիրաբուժությունն ինձ ավելի հոգեհարազատ էր, բայց վերջնականապես ցանկացա մասնագիտանալ սրտաբանության մեջ: Սրտաբանությունն ինձ ավելի հետաքրքրեց իր բարդության պատճառով, իսկ ուսանելու տարիներին ավելի ամբիցիոզ ես, ցանկանում ես կյանքեր փրկել, հերոսանալ: Այժմ զբաղվում եմ առիթմոլոգիայով, որը մաթեմատիկային համարժեք գիտություն է, որտեղ մտածելու, տրամաբանելու շատ տեղ ունենք:

-Խոսենք ճնշման տատանումների մասին:

-Ամբողջ աշխարհում ստանդարտներ գոյություն ունեն, բայց ամեն անհատին պետք է յուրովի մոտենալ, օրինակ, 120-130 սիստոլիկ ճնշումը, 70-80 դիաստոլիկ ճնշումը համարում են նորմայի ստանդարտ, 130-140 ճնշումը՝ առաջին աստիճանի հիպերտենզիա, բայց, կախված քաշից եւ հասակից, նորման կարող է շեղվել: Ճնշման բարձրացումները կարող են լինել եղանակային տատանումներից, քանի որ կան մարդիկ, ովքեր եղանակի փոփոխության նկատմամբ զգայուն են եւ կարող են ունենալ ցանկացած քրոնիկական հիվանդության սրացումներ: Զարկերակային հիպերտենզիան, ցավոք, քրոնիկական հիվանդություն է, որի դեպքում պահանջվում է աչալրջություն ու ոչ թե ժամանակավոր, այլ համակարգված եւ երկարատեւ բուժում: Ցանկացած էնդոկրին բնույթի խնդիր կարող է հանգեցնել ինչպես ճնշման բարձրացման, այնպես էլ՝  իջեցման: Վահանաձեւ գեղձի, երիկամի, մակերիկամի եւ շատ այլ խնդիրներ կան, որոնք կարող են բերել ճնշման տատանումների: Սրանք համարվում են արտասրտային պատճառներ, կարող է լինել առաջնային հիպերտենզիա, որը կարող է նաեւ ժառանգաբար փոխանցվել: Հիպերտոնիան կարելի է կարգավորել նաեւ սննդակարգով՝ սահմանափակելով աղի սնունդը, հեղուկը, քանի որ հեղուկը չի թողնում օրգանիզմից աղը դուրս գա: Սպորտը նույնպես օգտակար է: Իսկ ահա ավելորդ քաշը նույնպես բերում է ճնշման բարձրացման: Ուստի պետք է հասկանալ՝ ունի՞ արդյոք պացիենտը արտասրտային խնդիրներ, որոնք կարող են նպաստել ճնշման տատանումներին, այսինքն՝ յուրաքանչյուրի նկատմամբ մոտեցումը պետք է լինի շատ անհատական:

-Ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:

-Ուսանողական տարիներին պատիվ եմ ունեցել Արտավազդ Բագրատի Սահակյանի հետ հաճախ մասնակցել  բազմաթիվ ոչ միայն պլաստիկ, այլ նաեւ միկրովիրաբուժական շատ լուրջ, գլուխգործոց վիրահատությունների: Նրան համարում եմ բժշկի իմ էտալոնը: 

-Դուք Ձեզ գնահատված զգո՞ւմ եք Ձեր բնագավառում:

-Վստահ կարող եմ ասել՝ այո: Գնահատված եմ այնքանով, որ տեսնում եմ իմ պացիենտների շնորհակալ ժպիտները, լսում՝ երախտիքի խոսքերը, պացիենտներ, որոնց սրտի մերսումով հասցրել եմ վիրահատարան: Ես դա համարում եմ լուրջ գնահատական ինձ համար, գնահատական, որն ինձ ավելի շատ է պարտավորեցնում իմ սիրելի մասնագիտության մեջ:

-Ձեր աղջնակի մեջ տեսնո՞ւմ եք ձգտում դեպի բժշկությունը:

-Հակառակը. նա չի ցանկանում բժիշկ դառնալ, քանի որ իմ պակասը տանը շատ է զգում, կարոտում է: Կար ժամանակ, որ ոչ մի մասնագիտության մասին չէր մտածում, պարզապես ցանկանում էր «մամա» դառնալ, ապրել իր «բալիկի» հետ, չգնալ աշխատանքի: Բայց հիմա արդեն գիտակցում է, որ իր մայրիկը կարեւորագույն աշխատանք է կատարում:

-Խոսենք այսօրվա հրատապ թեմայի՝ կորոնավիրուսի մասին, Ձեր պրակտիկայում շատացե՞լ են վարակի դեպքերը:

-Ցավոք, մեր հասարակության մի մեծ զանգված անլուրջ է մոտենում այդ խնդրին, որի պատճառով բավականին շատ են դեպքերը մեր հիվանդների մոտ: Փառք Աստծո, վարակակիրների թիվը գնալով պակասում է, սակայն պետք չէ կորցնել զգոնությունը: Ցավոք, կան խնդիրներ, որոնք անտեսվում են, մենք էլ ենք հետաձգում պլանային այցերը, ձգտում հնարավորինս զերծ պահել մեր պացիենտներին վարակից: Խնդրում եմ մեր հասարակությանը ինքնագործունեությամբ չզբաղվել, քրոնիկական խնդիրները չանտեսել, չընդհատել քրոնիկական ցանկացած հիվանդության բուժումը, քանի որ դա կարող է հանգեցնել անդառնալի հետեւանքների: Օրինակ, մեր պացիենտներից մեկը երեք օր ինֆարկտով տանն է մնացել, կորոնավիրուսից վախենալով՝ չի դիմել հիվանդանոց, որի հետեւանքով, ցավոք, չկարողացանք նրա կյանքը փրկել: Պետք է գիտակցել, որ առաջին տեղում սրտային, երկրորդ տեղում՝ ուռուցքային խնդիրներով մահացության դեպքերն են, որոնց  հաջորդում են վթարի հետեւանքով մահացությունները: Եվ միայն դրանցից հետո կորոնավիրուսից մահացությունն է:

-Որպես երիտասարդ  ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին:

-Առիթմոլոգիան երիտասարդ գիտություն է համարվում, եւ մասնագետներն էլ բավականին երիտասարդ են, ու ես բոլորի հանդեպ մեծ հարգանք եմ տածում: Այսօր տեղեկատվություն ստանալու շրջանակներն ավելի մեծ են, քան նախկինում էր: Եթե այն ժամանակ գիտելիքներն ավելի շատ գրքային էին, ապա հիմա հաճախ գնում ենք վերապատրաստումների, ինտերնետն է մեծ հնարավորություններ տալիս, մրցակցությունն է բավականին մեծ, եւ այդ ամենը  պարտավորեցնում է լինել լավագույնը, որ այս մեծ քանակության մեջ տարբերվես քո մոտեցումներով: 

-Կարո՞ղ եք նշել Ձեր բնավորության թույլ կողմերը:

-Շատ զգացմունքային եմ, որը մասնագիտությանս մեջ շատ-շատ է խանգարում. կարող եմ հիվանդի հետ հուզվել, ծանր եմ տանում ամեն մի կորուստ: Պարզապես զգացմունքայնությունը ճիշտ չեմ համարում նման մասնագիտության մեջ:  

-Ձեզ համարո՞ւմ եք երջանիկ կին:

-Անշուշտ: Ընդհանրապես որեւէ հանգամանքով, ինչ-որ մեկի ներկայությամբ կամ բացակայությամբ չի պայմանավորվում երջանկությունը, այլ դու ինքդ պետք է ստեղծես քո աշխարհը: Փառք Աստծո, այսօր ունեմ այն, ինչ երազել եմ:

-Ձեր հորդորը, մաղթանքը մեր հասարակությանը:

-Պետք է ամեն պահը գնահատել երջանիկ լինելու համար, այդ պահը դարձնել տոն: Եվ հենց այս համավարակի շրջանում կցանկանայի, որ հասարակությունը քաղի որոշակի դասեր: Համավարակը չէ, որ պետք է մեզ ասի կյանքը գնահատելու անհրաժեշտության մասին, իսկ կյանքում կան խիստ անկարեւոր հարցեր, որոնք մենք հաճախ շատ ենք կարեւորում: Պետք է գնահատենք մեր ունեցածը, պահպանենք այն, սիրենք եւ լինենք սիրված: Իսկ բժշկի համար ամենաթանկ գնահատականն արդեն ապաքինված  հիվանդի օրհնանքն է:  

Ճշգրիտ եւ ժամանակին արված ախտորոշումը արդյունավետ բուժման գրավականն է

Հայաստանում այսօր քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ոլորտը, մասնագետների կարծիքով, բարձր դիրքերում է, ավելին՝ զարգանում է նկատելիորեն արագ տեմպերով: Եվ դա այդպես է, քանի որ ցանկացած ոլորտ անընդհատ թարմացվելու եւ կատարելագործվելու կարիք ունի, այսինքն՝ չի կարելի տեղում կանգնել ու սպասել ինչ-որ նորությունների, պետք է մշտապես աշխատել նորանոր բարձունքների հասնելու համար:

Հայաստանում այսօր կյանքի որակի բարձրացման ուղղությամբ իրականացվում են քիթ-կոկորդ-ականջաբանությանը (ԼՕՌ) վերաբերող բոլոր միջոցառումները: ԼՕՌ բժիշկները ջանում են բուժօգնությունը կազմակերպել միջազգային չափանիշներին համապատասխան: Հիվանդության բուժման գործում, իհարկե, կարեւորվում է նաեւ հիվանդի գիտակցական մոտեցումը խնդրին` ինքնաբուժումից խուսափումը:

Քիթ-կոկորդ-ականջաբան, պլաստիկ վիրաբույժ ԿԱՐԵՆ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆԻ հետ զրույցի ժամանակ փորձեցինք պարզել ոլորտի հետ կապված խնդիրներն ու նորությունները: Նա ունի  տարիքային տարբեր խմբերի հիվանդների հետ շփման հարուստ փորձ ու, չնայած բավականին երիտասարդ տարիքին, արդեն հասցրել է տվյալ ասպարեզում հստակ ու հաստատուն քայլերով առաջ ընթանալ, բարձունքներ նվաճել:  

-Պարո՛ն Մուրադյան, քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ո՞ր ուղղությամբ եք անձամբ Դուք զբաղվում: 

-Քիթ-կոկորդ-ականջաբանությունն ամբողջությամբ իմ ոլորտն է, բայց ավելի շատ կենտրոնացել եմ քթի եւ դրա հարակից խոռոչների հիվանդությունների վրա, ու,  իհարկե, վերջին ժամանակներում վիրահատությունների մեծ մասը կազմում են ռինոպլաստիկաները՝ համակցված դժվարացած քթային շնչառությունների հետ: Ի դեպ, դա իմ գիտական թեզն է եղել, որը հաջողությամբ պաշտպանել եմ 2014 թվականին: 

-Ձեր կարծիքով ԼՕՌ ճյուղը Հայաստանում զարգացա՞ծ է: 

-ԼՕՌ վիրաբուժությունը մեր երկրում բավականին զարգացած է, ինչի մասին վկայում է այն իրողությունը, որ մեզ մոտ կարող են իրականացվել բոլոր ԼՕՌ վիրահատությունները եւ  կոնսերվատիվ բուժումները:

-Մի փոքր կխոսե՞ք Ձեր մասնագիտական ուղու մասին:

-Իմ մասնագիտական ուղին սկսվում է ծնվածս օրվանից, քանի որ ծնվել եմ բժիշկների ընտանիքում, երրորդ սերնդի քիթ-կոկորդ-ականջաբան եմ, իսկ մեր ընտանիքի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության հիմնադիրը, կարելի է ասել, տատիկս է եղել, հետո արդեն՝ հայրս ու ես: Մայրս էլ բժշկուհի է: Մի խոսքով՝ բժշկական հոգեդաստիարակությունն իմ մեջ արմատացած է մանկուց: Եվ պատահական չէր, որ 2001 թվականին ընդունվեցի բժշկական համալսարան, 2007-2010 թվականներին անցա կլինիկական օրդինատուրա քիթ-կոկորդ-ականջաբանություն նեղ մասնագիտացմամբ: Շատ փայլուն եմ անցել ԼՕՌ օրդինատուրան, որովհետեւ իմ ղեկավար-ուսուցիչը հայրս էր, եւ նա ամեն ինչը ինձ սովորեցրել է, այսպես ասած, տնավարի: Մինչեւ 2017 թվականը եղել եմ բժշկական համալսարանի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ամբիոնի ասիստենտ, անցյալ տարվանից «Հայբուսակ» համալսարանի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ամբիոնի վարիչն եմ:

2010 թվականին՝ օրդինատուրան ավարտելուն պես, ընդունվել եմ Նորք-Մարաշի վնասվածքաբանության եւ օրթոպեդիայի գիտական կենտրոն որպես քիթ-կոկորդ-ականջաբան: Հետո այնպես ստացվեց, որ հինգ տարվա ընթացքում բավականին փորձ կուտակեցի, որովհետեւ բազմաթիվ հիվանդներ էին այցելում, ու մի պահի այնպես ստացվեց, որ հիվանդների չընդհատվող հոսք եղավ, այսինքն՝ վիրահատում էի գրեթե ամեն օր, եւ տնօրեն Վաչագան Պետրոսի Այվազյանը որոշեց, որ օրթոպեդիկ հիվանդանոցում պետք է գործի  քիթ-կոկորդ-ականջաբանության բաժանմունք: Ես էլ, քանի որ արդեն պաշտպանել էի քթի պլաստիկ վիրահատությունների հետ կապված գիտական թեզս, որոշեցի, որ բաժանմունքը կոչվի ԼՕՌ եւ պլաստիկ վիրաբուժության բաժանմունք: Ու այդ բաժանմունքը գործեց բավականին հաջող: Մինչեւ 2020 թվականի մայիս ամիսը այնտեղ աշխատեցի, հետո եղավ կորոնավիրուսային վարակը: Մեկ օրվա ընթացքում ինստիտուտը վերապրոֆիլավորվեց որպես ինֆեկցիոն հիվանդանոց, սկզբում բժիշկների պակաս կար, եւ մենք մի քանի վիրաբույժներով վերապատրաստվեցինք ու մնացինք որպես ինֆեկցիոնիստներ: Երկու ամիս աշխատեցինք, մինչեւ համալրվեց համապատասխան պրոֆիլավորված բժշկական բանակը: Ու ես որոշեցի նորից զբաղվել իմ նեղ մասնագիտական գործունեությամբ: Հիմա իմ մասնավոր կլինիկան եմ բացել, աշխատում եմ այստեղ: 

-Ո՞րն եք համարում մասնագիտական Ձեր ամենակարեւոր ձեռքբերումը։ 

-Բժշկի կյանքում ամենակարեւոր ձեռքբերումն իրենից գոհ այցելուներն են: Երբ մի հիվանդ բուժվում-գնում է,  ու հետո իր խորհրդով նոր մարդիկ են գալիս, դա արդեն ես համարում եմ իմ ձեռքբերումը: 

-Կա՞ն սկզբունքներ, որոնցով առաջնորդվում եք:

-Ամենակարեւոր բանը ազնվությունն է եւ արդարամտությունը:

-Ուսանողներից ի՞նչ կասեք: Մեր ապագա բժկությունը ի՞նչ մակարդակի վրա է:

-Առհասարակ ես համարում եմ, որ Հայաստանում բժշկագիտությունը մեծ զարգացում է ապրել վերջին 10 տարվա ընթացում, եւ այդ միտումը շարունակում է կենսունակ մնալ: Խոսուն փաստ է այն, որ, եթե մի ժամանակ Հայաստանից շատերը վիրահատվելու համար ուրիշ երկրներ էին գնում, հիմա շատ երկրներից պլաստիկ վիրահատությունների համար Հայաստան են գալիս: 

-Որպես կանխարգելիչ միջոց ի՞նչ կառաջարկեք:

-Ցանկացած խնդրի առաջին իսկ նշաններին բախվելու դեպքում չպետք է զբաղվել ինքնաբուժությամբ, որովհետեւ իրականում շատ հաճախ ենք հանդիպում արդեն բարդացած իրավիճակներում հայտնված հիվանդների, որի պատճառը թե՛ ծնողների, թե՛ շրջապատի մարդկանց սխալ խորհուրդներին հետեւելն է եղել: Խորհուրդս է՝ առաջին իսկ նշանների դեպքում դիմել համապատասխան բժշկի օգնությանը, որպեսզի հետագա բուժումն ու դրա արդյունքները դրական լինեն:

-Որպես վերջաբան Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

-Առաջին հերթին մեր հասարակությանը կմաղթեմ քաջառողջություն եւ հավատ. ցանկացած խնդրի առկայության դեպքում մեծ հավատով տոգորված լինեն թե՛ իրենց սեփական ուժերի, թե՛ բուժող բժշկի հանդեպ, քանզի ցանկացած հիվանդության դեպքում առողջացման միակ գրավականը հավատն է դեպի բուժող բժիշկը: Ցանկացած բժիշկ իր հիվանդին երբեք միայնակ չի թողնի այդ դժվարին ճանապարհն անցնելիս: Շատ կցանկանայի, որ մեր հասարակությունը ավելի ուշադիր լինի իր առողջության նկատմամբ եւ գոնե տարին մեկ անգամ անցնի պրոֆիլակտիկ հետազոտություն։ Ժամանակին հետազոտվելը թույլ կտա խուսափել հիվանդությունների հետագա բարդություններից, քանի որ ճշգրիտ եւ ժամանակին արված ախտորոշումը արդյունավետ բուժման գրավականն է։