Children categories
Դիանա Ասլանյան (0)
Բոլոր բնագավառներում հաղթանակը բոլորինն է, պարտությունը` մեկինը
Ամբողջ աշխարհում մեծ տարածում ունեցող քաղցկեղը շարունակում է խլել բազմաթիվ կյանքեր: Ամենամեծ խնդիրն այն է, որ հաճախ բժշկի դիմում են, երբ հիվանդությունն արդեն զարգացման վերջին փուլում է: Սկզբնական շրջանում քաղցկեղը կարող է ընդհանրապես չդրսևորվել: Հենց այդ պատճառով յուրաքանչյուրը կանխարգելման նպատակով պետք է պարբերաբար հետազոտվի։ Ոչ բարդ, անցավ, երկար ժամանակ չպահանջող հետազոտությունը կարող է պահպանել առողջությունը, փրկել կյանքեր։
Վ. Ա. Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնը Հայաստանում առաջատար բազմապրոֆիլային մասնագիտացված բուժհաստատություն է, որը մատուցում է ուռուցքաբանական կլինիկական ծառայությունների ողջ սպեկտրը` ներառյալ ախտորոշումը, քաղցկեղի բոլոր տեսակների համալիր բուժումը և հիվանդների հետագա հսկողությունը։
Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնի Դեղորայքային ուռուցքաբանաության բաժանմունքի բժիշկ-քիմիաթերապևտ Դիանա Ասլանյանն իր հաջողության գաղտնիքը վաղուց է հասկացել. դա սերն է իր հիվանդների հանդեպ: Կարող ես լինել լավագույն մասնագետ, սակայն եթե չի ձևավորվոմ բժիշկ-հիվանդ անչափ կարևոր փոխադարձ կապը, շատ ավելի դժվար է հաղթահարվում հիվանդությունը:
-Բժշկուհի, որո՞նք են քիմիաթերապիայի դրական և բացասական կողմերը։
-Քիմիաթերապիա անվանումն արդեն նշանակում է, որ այն բացասական կողմ միանշանակ կունենա, քանի որ դեղորայքի մեծ մասը ստեղծվում է քիմիական նյութերից։ Կողմնակի ազդեցություններ իհարկե կան, քանզի դրանք ոչ միայն ազդեցություն են ունենում ուռուցքային բջիջների վրա, այլ նաև առողջ բջիջների վրա։ Արդյունքում լինում է մազաթափություն, սրտխառնոց, թուլություն, լուծ և այլն։
-Ո՞րն է թիրախային թերապիան։
-Թիրախային թերապիան այն է, որ առկա է բջջային մակարդակում մի թիրախ, որը կանխվում է այս կամ այն դեղորայքի միջոցով։ Թիրախը հայտնաբերելու համար անհրաժեշտ է հեռացված հյուսվածքը ենթարկել հյուսվածքաբանական, այնուհետև իմունոհիստոքիմիական հետազոտության, որի ժամանակ նաև իրականացվում է մուտացիաների որոշում։ Դրանք հաճախ կիրառվում են որոշակի պաթոլոգիաների դեպքում` ինչպես թոքի, աղիքի, կրծքագեղձի, այսօր արդեն նաև կանացի օրգանների ուռուցքների դեպքում։ Հիմնականում կատարվում են բոլոր օրգան համակարգերի թիրախային մուտացիաների որոշում, և երբ հայտնաբերվում է որևէ մուտացիա, համապատասխան դեղորայքային բուժում է իրականացվում: Դրանք դժվարամատչելի դեղորայքներ են։ ՀՀ առողջապահության նախարարության կողմից հաստատված է պետպատվերի շրջանակներում միայն կրծքագեղձի մինչև III-րդ փուլի ուռուցքների դեպքում թիրախային թերապիա, Her 2 new մուտացիան +3-ի հայտնաբերման դեպքում։ Նշանակվում է Հերցեպտին դեղամիջոցը, որը հիվանդները ստանում են անվճար։
-Հասարակություն մեջ ձևավորվել է մի թյուր կարծիք, որը առանց բացահայտելու բուն ուռուցքի առաջացման պատճառները, միանգամից նշանակում են քիմիաթերապիա։
-Բացառվում է նման բան, հստակ եմ դա ասում, մեր բժշկական կենտրոնում` առավել ևս։ Մինչև մանրակրկիտ չհետազոտվի հեռացված գոյացությունը կամ բիոպտատը, ոչ ոք քիմիաթերապիայի չի դիմի: Օրինակ բերելով թոքի ուռուցքը` ասեմ, որ լինում է երկու տեսակի. ինչպես կարող է բժիշկը նշանակել քիմիաթերապիա, եթե չգիտի, թե որ տեսակի է ուռուցքը։ Կրծքագեղձում էլ լինում է երեք տեսակի։ Հնարավոր է լինի այն փուլում, որ քիմիաթերապիա չնշանակվի, նշանակվում հակահորմոնալ բուժում։ Մենք երբեք չենք սկսում բուժումը, մինչև չհասկանանք, թե ինչ ուռուցքի հետ գործ ունենք։
Հիվանդին ուռուցքի մասին ասվում է։ Կան բուժառուներ, որոնք գիտակից են մոտենում իրենց խնդրին։ Եթե հարազատներն ու բարեկամները գիտեն, որ բուժառուն իր տեսակով գերզգայուն է և չի կարող հեշտ տանել ընթացքը, խնդրում են, որ ավելի լավ է չիմանա հիվանդության մասին։ Այսօր մենք էլ ենք այլ երկրների նման ընտրում այն տարբերակը, որ եթե հիվանդը մենակ է գալիս, ստիպված ենք լինում դեմառդեմ արդեն ներկայացնել խնդրի լրջությունը։
Վերջին տարիներին քաղցկեղը երիտասարդացում է ապրել, դրա պատճառը կարող են լինել ստրեսային իրավիճակները, սննդակարգը, ապրելակերպը։ Դրանք իրենց հետքը թողնում են նաև հիվանդության ընթացքի վրա. բուժված հիվանդը ստրես տանելուց հետո հիվանդությունը կարող է նորից գլուխ բարձրացնել։ Ստրեսը թուլացնում է օրգանիզմը, և սկսում են բոլոր խնդիրները գլուխ բարձրացնել:
Ներորովայնային աէրոզոլային քիմիաթերապիան առաջին անգամ կատարել են ՌԴ-ում Ա.Ի. Հերցենի անվան գիտահետազոտական կենտրոնում, ստամոքսի ուռուցքային հիվանդությունների ժամանակ, որովայնամզի ախտահարման դեպքում։ Բուժումն իրականացվում է քիմիաթերապիայի մի քանի կուրսից հետո, հաջորդում է տվյալ թերապիան, այնուհետև շարունակվում է քիմիաթերապիան։ Սա պալիատիվ միջամտություն է, որը հնարավորություն է տալիս երկարացնել բուժառուի կյանքը։ Այսօր մեր հանրապետությունում հակաքաղցկեղային մեթոդները համալրվել են ևս մեկով: Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնում կիրառվում է ներորովայնային աէրոզոլային քիմիաթերապիայի մեթոդը:
-Շատ հաճախ բուժառուները հրաժարվում են բուժօգնությունից։ Ձեր հետագա քայլերը որո՞նք են։
- Բուժառուին մանրամասն բացատրվում է հնարավոր բացասական երևույթների մասին` հրաժարվելու դեպքում։ Երբ կոնկրետ քիմիաթերապիայից հրաժարվում է, և եթե ցուցված է բուժման ալտերնատիվ եղանակներ՝ ճառագայթային թերապիա կամ վիրահատություն, տվյալ մասնագետների հետ կատարվում է խորհրդատվություն։ Իսկ եթե հրաժարվում են բիոպսիայից, առաջարկվում է էքստիզիոն բիոպսիա, ոչ թե պունկցիոն, այլ հեռացման եղանակով, հյուսվածք ստանալով, որից շատերը չեն հրաժարվում, որքան ասեղային բիոպսիայի դեպքում է լինում։ Ներկա պահին բոլոր հետազոտություններն իրականացվում են սոնոգրաֆիայի հսկողությամբ` անգամ դժվարամատչելի մասերում: Եթե մասնագետը գտնում է, որ ինքը չի վնասի մեկ այլ օրգան բիոպսիայի ժամանակ, գնում է դրան, որի արդյունքում բավականին հեշտացել է մեր աշխատանքը: Երբ որովայնը չի հատվում, լապորասկոպիկ եղանակով կամ թեկուզ ասեղային եղանակով ստանում ենք նյութ, հիվանդներն էլ են շուտ վերականգնվում, մենք էլ մեր բուժումը կարողանում ենք շուտ սկսել։
-Ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:
- Բժշկագիտության մեջ իմ առաջին ուսուցիչը եղել է իմ հայրը` դոկտոր, պրոֆեսոր Ն.Լ.Ասլանյանը, որն իմ մյուս դասախոսներից զատ, ուսանողական տարիներին շատ է օգնել ինձ հասկանալ, թե ինչ է բժշկագիտությունը, բուժառուների հետ շփվելու եղանակը և մասնագիտական շատ այլ նրբություններ։ Նեղ մասնագիտացման մեջ ինձ համար ուսուցիչ կարող եմ համարել ավագ սերնդի մեր ֆանարջյանական ողջ թիմին. այստեղ ես աշխատում եմ շուրջ 20 տարի, օրդիանտուրան այստեղ եմ անցել, բոլոր բժիշկները, ում հետ աշխատել եմ, ինձ տվել են ավելին, քան պետք է մասնագետ դառնալու համար։ Շատ բան եմ սովորել պրոֆեսոր Հ.Մ. Գալստյանից, մեր բաժանմունքի վարիչից` պրոֆեսոր Գ.Խ.Բադալյանից. բոլորից էլ շատ բաներ եմ սովորել և շարունակում եմ սովորել, քանի որ բժշկությունը իր տեղում կանգնած չէ, և ամեն օր մի նոր բան կա սովորելու։
-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին:
-Երիտասարդ կադրերը պրպտող են, ձգտող: Իրենց համար հիմա ավելի հեշտ է, քան մեր ուսանելու տարիներին էր. հիմա ինտերնետային դարում ամեն ինչ հասանելի է, վերապատրաստումներին կարող են առցանց հետևել, այսօր ամեն ինչ հեշտացել է, դարձել հասանելի։ Երիտասարդների մեջ կան շատ խոստումնալից կադրեր։
Իսկ ընդհանրապես ասելիքս սա է, որ բոլորը պարբերաբար հետազոտվեն, և երբ հիվանդությունը վաղ փուլերում է հայտնաբերվում, ավելի հեշտ է բուժումը: Ուռուցքները փոխվել են իրենց բնույթով, հին դեղորայքն այդքան էֆեկտիվ չէ, և կանխարգելիչ բուժման համար ցանկալի է ունենալ տարեկան մեկ կամ երկու ստուգում` թեկուզ սոնոգրաֆիա կամ ռենտգեն հետազոտություն, արյան անալիզ: Մեր հետևողական աշխատանքի շնորհիվ հիմա մարդիկ ավելի վաղ են դիմում բժշկի։
-Բժշկուհի´, որպես վերջաբան` Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:
-Կմաղթեմ, որ մեր հասարակությունը լինի ավելի ներողամիտ, բարեկիրթ, բժշկին դիմելու կուլտուրան բարձր մակարդակ ունենա, բժշկի հանդեպ հարգանքն ավելի մեծանա, որովհետև բժշկի ուսերին դրված է շատ մեծ պատասխանատվություն: Ճիշտ և գրագետ ախտորոշումից է կախված բուժման ճիշտ տակտիկան։ Բոլոր բժիշկներն էլ հասարակ մահկանացուներ են, ունեն անձնական խնդիրներ ու ներաշխարհ: Էական չէ, թե բժիշկը քանի կյանք է փրկում, բայց երբ մի փոքր բացթողում է լինում, դա, ցավոք, նրա համար դառնում է ճակատագրական: Բոլոր բնագավառներում հաղթանակը բոլորինն է, պարտությունը` մեկինը: Ու նաև շատ կարևոր է հասկանալ, որ կյանքի ճանապարհը երկար և բարդ է, երբեմն էլ՝ չհուսադրող, սակայն պետք է գիտակցել, որ երբեք և ոչ մի այլ երկրում չես գնահատվի այնպես, ինչպես քո հայրենիքում։ Եվ թող երբեք չմարի ձգտումն ու հավատը, և, հավատացեք, մշտապես հաջողությունը կժպտա:
View items...
Միայն սերը կփրկի այս անողոք իրականությունից
Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ տեղեկատվության 80 տոկոսը ստանում ենք տեսողական զգայարանի միջոցով եւ առանց աչքի լույսի չենք կարող պատկերացում կազմել մեզ շրջապատող միջավայրի մասին: Պարզվել է, որ առանց տեսողության մարդու կյանքի որակը կիսով չափ ընկնում է, լույսն օրգանիզմում սերոտոնինի արտադրությունը խթանող հատկություն ունի, որին երբեմն համարում են տրամադրության հորմոն: Ահա եւս մեկ պատճառ, թե ինչու է մարդու տրամադրությունը փչանում, երբ տեսողությունը վատանում է: Այդ զարմանալի օրգանի շատ գաղտնիքներ են բացահայտված, բայց ոչ բոլորը:
Ակնաբուժությունն առողջապահական այն ճյուղերից է, որից անմիջականորեն կախված է մարդու աչքի լույսի, տեսողության պահպանումն ու վերականգնումը, հետեւապես, այն պահանջում է առավելագույն մասնագիտական պատրաստվածություն:Չնայած տարեցտարի կատարելագործվում են բուժման մեթոդները, տեխնիկական հագեցվածությունը, նորարարական մոտեցումները, սակայն, ցավոք, տեսողության խնդիրներ ունեցող մարդկանց թիվն անընդհատ մեծանում է:
Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնն ունի բոլոր անհրաժեշտ սարքավորումները որակյալ բուժօգնություն ցուցաբերելու համար: Բոլոր բաժանմունքները համալրված են վերջին սերնդի սարքավորումներով, օրինակ, լազերային բաժանմունքը վերջին սերնդի այնպիսի սարքավորումով է հագեցած, որը ոչ միայն Հայաստանում, այլեւ ամբողջ աշխարհում առաջիններից մեկն է: http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է կենտրոնի կոնտակտային կորեկցիայի կաբինետի ակնաբույժ ՆԱՐԻՆԵ ԴԱՆԻԵԼՅԱՆԸ: Հաճելի երիտասարդ բժշկուհի, իր գործի գիտակ, ով բազմաթիվ մանուկների աչքի լույսն է փրկել եւ դեռ շարունակելու է փրկել: Նա փորձում է իր աշխատանքին մշտապես թարմ շունչ հաղորդել՝ պահպանելով իր ավագ սերնդի գործընկերների ավանդույթները, բարձր պահելով Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի վաստակած կոչումը: Մարդու, առավել եւս, բժշկի համար մասնագիտությունն առաջին հերթին առաքելություն է: Լինել բժիշկ՝ նշանակում է աշխատել անձնվեր, հանդես գալ նախաձեռնողականությամբ, աչքի ընկնել խոհեմությամբ, պատասխանատվություն կրել յուրաքանչյուր արածի կամ չարածի համար: Ընդհանրապես հիվանդի վստահությունը բժիշկը պետք է նվաճի թե՛ իր պրոֆեսիոնալիզմով, թե՛ շփվելու կարողությամբ, ու, եթե պացիենտի եւ բժշկի միջեւ ստեղծվում է լուրջ համագործակցություն, կապ, աստիճանաբար լուծում են ստանում խնդիրները: Հետեւաբար, յուրաքանչյուր բժիշկ պետք է նաեւ հոգեբան լինի, տիրապետի փսիխոթերապիայի մեթոդներին:
-Խնդրում եմ մի փոքր ներկայացնել ձեր աշխատանքը:
-Մեզ դիմող պացիենտներին զուտ դեղատոմս չենք գրում, այլ անպայման փորձարկում ենք կատարում, քանի որ պետք է հիվանդին սովորեցնել ոսպնյակ կրելու ձեւը, հիգիենա պահպանելը եւ հորդորել, որ 3-4 ամիսը մեկ անպայման անցնի հերթական բուժզննությունը: Ունենք բանկ թորիկ եւ սովորական ոսպնյակների համար: Թյուր կարծիք կա մեր հասարակության մեջ, որ կոնտակտային ոսպնյակները վտանգավոր են, ինչը իրականությանը չի համապատասխանում: Իսկ ընդհանրապես անվտանգությունը մեծ մասամբ կախված է պացիենտից, թե նա ինչ հիգիենա կպահպանի: Իհարկե, մենք չենք կարող հետեւել հիվանդների առօրյային, բայց նրանք պետք է գիտակցեն, որ հանուն իրենց աչքի լույսի պետք է ճիշտ կատարեն մեր ցուցումները, եւ մեր համատեղ աշխատանքի շնորհիվ կստանանք բավականին լավ արդյունքներ:
-Ի՞նչ մասնագիտական ուղի եք անցել:
-Ավարտել եմ Տաշքենդի բժշկական համալսարանը, այնուհետեւ`ակնաբուժության օրդինատուրան, որից հետո տեղափոխվել եմ հայրենիք: Պրակտիկա եմ անցել լազերային ակնաբուժության բաժանմունքում` բաժանմունքի ղեկավար Ելենա Մալայանի մոտ, ում հարուստ գիտելիքների բազայի եւ մարդկային տեսակի շնորհիվ կարողացել եմ տարբեր իրավիճակներում ճշգրիտ եւ արագ որոշում կայացնել:
-Լինելով երիտասարդ՝ ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին:
-Մեր երիտասարդները բավականին ձգտող, պրպտող են, ավելի տեղեկացված են, ավելի ճկուն ուղեղ ունեն, տարբեր իրավիճակներում ավելի արագ են կողմնորոշվում, քչով չեն սահմանափակվում եւ չեն դոփում տեղում: Այս ամենը հաշվի առնելով՝ ես հավատում, վստահում եմ նրանց գիտելիքներին եւ կարող եմ ասել, որ մեր ակնաբուժությունն ապագայում բավականին հուսալի ձեռքերում կլինի:
-Տարիքային շեմ կա՞ ձեզ դիմողների մեջ:
-Ես ավելի շատ աշխատանք տանում եմ մանկահասակների եւ երիտասարդների հետ, տարիքով մարդիկ ավելի քիչ են ինձ դիմում: Ես զբաղվում եմ կոնտակտային կորեկցիայով եւ գրեթե 90 տոկոսով՝ կերատոկոնուս հիվանդությամբ տառապողների հետ: Բանն այն է, որ մեր երկրում այս հիվանդությունը մեծ տարածում ունի, ինչը, կարծում եմ, կապված է մեր գենոֆոնդի, մեր երկրի էնդեմիկ գոտու հետ: Այն ալերգիկ բնույթի հիվանդություն է, որը հիմնականում առաջանում է երիտասարդ տարիքում, բայց վերջերս իմ պրակտիկայում հանդիպեց 6 տարեկան երեխա, որ արդեն տառապում է կերատոկոնուսով: Մենք ամեն ինչ անում ենք հիվանդության ընթացքը, այսպես ասած, բարելավելու նպատակով, քանի որ այն լիարժեք բուժում չունի: Մենք իրականացնում ենք քրոսլինքինգ, ինչպես նաեւ կերարինգ լազերային վիրահատություն, նայած, թե ինչպես է հիվանդութունը ընթանում, ինչ աստիճանի է այն: Իսկ վիրահատությունից մոտավորապես 3 ամիս հետո խորհուրդ ենք տալիս կատարել կոնտակտային կորեկցիա, քանի որ մեծամասամբ այն ուղեկցվում է աստիգմատիզմով, որի դեպքում հիվանդները կա՛մ ընդհանրապես չեն ցանկանում ակնոց կրել, կա՛մ այն իրենց անհարմարավետություն է տալիս, կա՛մ էլ բարդույթավորվում են դրանից: Նման դեպքերում ամենալավ տարբերակը կոնտակային կորեկցիան է, որի դեպքում սահմանափակումներ չկան, եւ մաքսիմալ կորեկցիայի դեպքում էլ ստանում ենք բավականին լավ արդյունք:
-Վերապատրաստումների մասնակցո՞ւմ եք:
-2020 թվականը հասկանալի պատճառներով բավականին սահմանափակումներ մտցրեց վերապատրաստումների առումով, բայց մեր կենտրոնը բավականին մեծ աշխատանք էր տանում անցած տարիներին, որպեսզի որեւէ մեկը չդոփի տեղում, զարգանա:
-Իսկ ի՞նչ նախասիրություններ ունեք:
-Ինձ թվում է՝ ամեն ոք կյանքում իր նախասիրությունն ունի, ես, օրինակ սիրում եմ սպորտով զբաղվել: Եթե ամեն ինչ կազմակերպված, սիրով ես կատարում, ո՛չ աշխատանքը, ո՛չ էլ որեւէ այլ բան չեն տուժում:
-Երբեւէ չե՞ք զղջացել, որ ընտրել եք հենց ակնաբույժի մասնագիտությունը:
-Ոչ, երբեք այդ զգացումը չեմ ունեցել. ես միշտ սիրել եմ իմ աշխատանքը եւ համոզված եմ, որ ապագայում ոչ մի բան չի խանգարի իմ մասնագիտությանը: Արտահայտություն կա. «Աչքերը հոգու հայելին են»: Եվ եթե հոգիդ տխուր է, աչքերդ չեն կարող ուրախ լինել: Գուցե մարդ կարող է արհեստականորեն ժպտալ, ինչ-որ էմոցիաներ արտահայտել, բայց աչքերը երբեք չեն խաբի: Եվ աչքը հետազոտելով կարող ենք որոշակի պատկեր ստանալ այլ հիվանդությունների առկայության մասին, օրինակ, աչքի միջոցով կարող ենք հասկանալ խոլեստերինի առկայության մասին, որի դեպքում տուժում են ե՛ւ ակնահատակը, ե՛ւ կոպերը: Կարելի է նկատել շաքարային դիաբետի առկայությունը եւ մի շարք այլ հիվանդություններ: Ինչպես արդեն նշեցի, կերատոկոնոսը բավականին տարածված հիվանդություն է Հայաստանում, եւ որոշ մարդիկ ձգտում են արտերկրում բուժում ստանալ: Ես նրանց խորհուրդ կտամ դիմել մեր կենտրոն, որն արդեն քսան տարվա փորձ ունի, եւ որտեղ իրականացվում է անհրաժեշտ բուժօգնություն: Կրկնեմ, որ մեր երկրում բավականին շատ են այդ հիվանդությամբ տառապողները, հիվանդությունը «երիտասարդ» է, այն հանդիպում է հիմնականում 12-25 տարեկանների մոտ, երբեմն՝ նաեւ ավելի բարձր տարիքում: Այն գրեթե միշտ զուգակցվում է աստիգմատիզմի հետ, եւ ծնողներին խորհուրդ կտամ երեխայի տեսողության վատթարացման, գանգատների դեպքում անհապաղ դիմել ակնաբույժի: Այս հիվանդության դեպքում կանխարգելիչ բուժումը բավականին մեծ դեր ունի. ինչքան վաղ հայտնաբերվի հիվանդությունը, այնքան ավելի արդյունավետ կլինի հետագա բուժման ընթացքը:
-Ի՞նչ կասեք որպես վերջաբան:
-Իհարկե, 2020 թվականը մեր երկրի համար բավականին դժվար տարի էր. կորոնավիրուսից, ապա պատերազմից տուժեցին ամբողջ ազգը, պետությունը: Եվ ես ցանկանում եմ, որ 2021 թվականը մեր երկրին բերի կայունություն, ամեն մեկս մեր մեջ փնտրենք մեղքը, ազգը դառնա ավելի խելամիտ ու հավասարակշված, վերանան չարությունն ու նախանձը: Սիրե՛ք եւ եղե՛ք սիրված. միայն սերը կփրկի այս անողոք իրականությունի
Վահանաձև գեղձի հիվանդություններ
Վահանաձև գեղձը գտնվում է պարանոցի առջևի հատվածում, ոչ մեծ օրգան է, կշիռը կազմում է ընդամենը 15-20 գրամ և ունի թիթեռի ձև: Այս գեղձի հիմնական ֆունկցիան մարդու կենսագործունեության տարբեր գործոնները՝ նյութափոխանակություն, աճ, սրտամկանի, ուղեղի երկամների, լյարդի, մաշկի ֆունկցիան վերահսկող հորմոններ արտադրելն է: Վահանաձև գեղձն արտադրում և արյան հոսքին է փոխանցում թիերոիդային հորմոններ, որոնք պատասխանատու են ֆիզիկական և հոգեկան վիճակի համար՝ թիրոքսին, տրիյոդթիրոնին և կալցիտոնին, որը պատասխանատու է օրգանիզմում կալցիումային փոխանակության համար: Թիրոքսինի և տրիյոդթիրոնինի սինթեզը տեղի է ունենում հիպոֆիզի վերահսկողությամբ, որն արտադրում է թիրեոտրոպային հորմոնը՝ «ТТГ»:
Հայտնի է, որ աշխարհի բնակչության մոտ 20-50 տոկոսի մոտ կան վահանաձև գեղձի ֆունկցիոնալ խանգարումներ: Տվյալ խանգարումներն ավելի շատ հանդիպում են 35-60 տարեկան կամ նոր ծննդաբերած կանանց մոտ:
Վահանագեղձի ֆունկցիոնալ խանգարումները բերում են հիպերթիերոզի կամ հիպոթիերոզի:
Հիպերթիերոզի ժամանակ գեղձը սկսում է ավելի շատ հորմոն արտադրել, քան օրգանիզմին անհրաժեշտ է, որի արդյունքում ի հայտ են գալիս հետևյալ ախտանիշները՝ զարկերակային ճնշման բարձրացում, սրտամկանի կծկումների հաճախականության արագացում, նյարդային լարվածություն, ախորժակի կտրուկ լավացում, քաշի կորուստ, մկանային հոգնածություն, մաշկի ու եղունգների թուլություն ու փխրունություն, դաշտանային ցիկլի խանգարումներ, առատ քրտնարտադրություն, դող, աղիների հաճախ դատարկվելու ցանկություն, տեսողության խանգարում և այլն:
Հիպոթիերոզի ժամանակ արտադրվում են ոչ բավարար քանակությամբ հորմոններ, որոնք բերում են տվյալ ախտանիշների առաջացմանը՝ մշտական հոգնածություն, ախորժակի կորուստ և քաշի ավելացում, օրգանիզմում հեղուկի կուտակում, զարկերակային ճևնման բարձրացում, մաշկի չորություն ու սառնություն, փխրուն եղունգներ ու բարակ մազեր, դաշտանային ցիկլի խանգարումներ, շարժումների և խոսքի դանդաղում, հոդացավեր, թուլություն, քնկոտություն, ցրտի հանդեպ անհանդուրժողականություն:
Վահանաձև ֆունկցիոնալ խանգարման ախտորոշման համար կատարվում են հետևյալ հետազոտությունները՝ արյան մեջ հորմոնների մակարդակի որոշում, ուլտրաձայնային հետազոտություն, դոպլերոգրաֆիկ հետազոտություն, կասկածելի հանգույցների դեպքում՝ էլաստոգրաֆիա կամ ասեղային պունկցիոն բիոպսիա, 40-տարեկանից բարձր մարդկանց մոտ՝ KT, MRT հետազոտություններ, սցինտիգրաֆիա:
Վահանաձև գեղձի հետազոտության համար ավելի հեշտ, անվտանգ, ինֆորմատիվ միջոց է ուլտրաձայնային հետազոտությունը, որի ժամանակ հայտնաբերվում է չափերի, տեղակայման, ձևի, եզրագծերի փոփոխությունների առկայությունը, գեղձի հյուսվածքային փոփոխությունները՝ դիֆուզ (խառը) փոփոխություններ, հանգույցների առկայությունը, դրանց նկարագիրը, անոթավորումը, բնույթը, միկրոմակրոկալցինատների առկայությունը:
Կարելի է կատարել վահանագեղձի ուլտրաձայնային հետազոտություն հղիության պլանավորման դեպքում, շաքարային ղիաբետի և ժառանգական ֆակտորի առկայության պայմաններում, հորմոնալ պրեպարատների ընդունումից հետո, 40 տարեկանից հետո, մազաթափության դեպքում, քաշի զգալի տեղաշարժերի դեպքում:
Վահանաձև գեղձը կարելի է հետազոտել տարին մեկ անգամ, ավելի շատ՝ 35-40 տարեկան հասակում և ավելի շատ՝ կանանց մոտ:
Սկանավորումը հնարավորություն է տալիս պրոբլեմները գտնել վաղ ստադիաներում, որը բերում է ավելի արդյունավետ բուժման:
Կան վարժություններ, որոնք կտրականապես չի կարելի անել
Այսօրվա խելահեղ կյանքի օր օրի արագացող տեմպին զուգահեռ նվազում է մարդկանց ֆիզիկական ակտիվությունը: Գրասենյակային նստակյաց աշխատանքը, ամենուր մեքենայով տեղաշարժվելը և շատ այլ գործոններ սահմանափակում են մարդկանց շարժողունակությունը, ինչի հետևանքով առաջանում են հենաշարժական համակարգի հետ կապված բազում խնդիրներ: Հաճախ, դրանք վերացնելու կամ պարզապես գեղեցիկ կազմվածք ունենալու համար, շատերը, մեծ գումարներ վատնելով, հաճախում են մարզասրահ: Մասնագետները փաստում են, որ ցավոք, այդ կերպ ոչ միայն դժվար է ցանկալի արդյունքի հասնել, այլև հնարավոր է լրջորեն վնասել և նույնիսկ ավելի խորացնել ունեցած խնդիրները:
Գուցե քչերին է հայտնի, որ գոյություն ունեն մասնագիտացված կլինիկաներ, որտեղ հնարավոր է կանխարգելել նոր սկսվող խնդիրները և շտկել արդեն ի հայտ եկածները: Ոլորտի առաջատարներից է «Աքսիոմեդ» վնասվածքաբանական-վերականգնողական կլինիկան, որն իր բարձրակարգ մասնագետների և ժամանակակից սարքավորումների շնորհիվ վերականգնում է մարդկանց շարժողականությունը:
http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է վնասվածքաբան-օրթոպեդ, վերտեբրոլոգ, օստեոպատ, «Քանաքեռ-Զեյթուն» բժշկական կենտրոնի վնասվածքաբանության բաժանմունքի վարիչ, «Աքսիոմեդ» վնասվածքաբանական-վերականգնողական կլինիկայի տնօրեն Հակոբ Հովհաննիսյանի հետ:
- Պարոն Հովհաննիսյան, ինչպիսի՞ բուժական մեթոդներ են կիրառվում կլինիկայում և ինչպիսի՞ խնդիրների դեպքում կարող են դիմել ձեր օգնությանը:
- Մենք կիրառում ենք կինեզիոլոգիա, բուժական մերսում, բուժական ֆիզկուլտուրա, տարբեր ուղղություններով ռեֆլեքսոթերապիա, օրինակ` ակուպունկտուրա (ասեղնաբուժություն), վակուում թերապիա: Ունենք ֆիզիոթերապիայի բոլոր տեսակները: Վերջերս ձեռք բերեցինք BTL աշխարհահռչակ ֆիրմայի հարվածալիքային թերապիայի նոր գերհզոր մեքենա, որն իր շարքի ամենաբարձր հզորություն ունեցողն է և բավական արդյունավետ է:
Կլինիկա կարող են դիմել հենաշարժիչ համակարգի հետ կապված ցանկացած խնդրի դեպքում: Կատարվում է նախնական ախտորոշում, մշակվում է բուժման պլան և սկսվում աշխատանքը պացիենտի հետ: Եթե վիրաբուժական միջամտության անհրաժեշտություն է լինում, հիվանդին ուղղորդում ենք համապատասխան վիրաբուժական կլինիկա:
- Ողնաշարը հենաշարժիչ համակարգի առանցքն է, որի ոչ ճիշտ «շահագործումը» կարող է բազում այլ խնդիրների պատճառ դառնալ: Ինչի՞ հետևանքով այն կարող է վնասվել:
- Մկանային սխալ աշխատանքի արդյունքում: Ողնաշարի դիրքն ապահովում է մեր հարողնաշարային մկանային ապարատը: Սխալ զարգացած մկանային ապարատի պայմաններում խախտվում է ողնաշարի դիրքը, տեղի է ունենում ողնաշարի բնականոն կորությունների խորացում կամ հարթեցում:
Ողնաշարը պետք է ունենա ճիշտ ստատիկա և ճիշտ բիոմեխանիկա, որպեսզի երկար ծառայի և խնդիրներ չառաջացնի: Բիոմեխանիկան մարմնի շարժողականությունն է: Ողնաշարի սխալ ստատիկայի հետևանքով խախտվում է բիոմեխանիկական աշխատանքը, որի ժամանակ ծանրաբեռնվածությունները հոդամակերեսների, միջողային դիսկերի վրա նշանակալիորեն փոխվում են:
- Օստեոխոնդրոզն ի՞նչ է իրենից ներկայացնում և ի՞նչից է առաջանում:
- Օստեոխոնդրոզ ախտորոշումը այսօր արդեն չի կիրառվում: Դրանք մարդու հենաշարժիչ համակարգի դեգեներատիվ-դիստրոֆիկ փոփոխություններն են, որոնք պրակտիկապես անխուսափելի են: Առավել ևս մեր այսօրվա վարած պասիվ կյանքի պայմաններում, երբ ամենահեռու տարածությունը, որը քայլում ենք` գրասենյակի աթոռից մեքենայի աթոռին հասնելու ճանապարհն է: Իսկ շարժումը կյանքի, կենսակերպի համար խիստ պարտադիր պայման է, քանի, որ հենց շարժումն է ապահովում օրգանիզմի բազմաթիվ գործառույթները, որոնց բացակայությունը տարբեր հիվանդությունների պատճառ է հանդիսանում:
Ինչ վերաբերվում է օստեոխոնդրոզ ասվածին, կան մարդու օրգանիզմում գործընթացներ, որոնք տարիքի հետ կապված ավելանում են, դա բնականոն ընթացք է համարվում, որը ոչ միայն հետ տանել, այլև կանգնեցնել հնարավոր չէ: Այլ հարց է, թե ինչպես այդ գործընթացը դանդաղեցնել, վերացնել ցավային սինդրոմը, այնպես անել, որ առկա փոփոխությունները մարդու կյանքի որակի վրա չազդեն, և վերջինս կարողանա լիարժեք կյանքով ապրել:
- Ժամանակի թելադրանքով մարդիկ իսկապես այսօր նստակյաց կյանք են վարում, բայց չէ՞ որ շատերը փորձում են դա կոմպենսացնել մարզասրահներ հաճախելով կամ տանը մարզվելով:
- Այստեղ շատ կարևոր են ճիշտ վարժությունների կոմպլեքսները, որովհետև, ցավոք մեզ մոտ գալիս են մարդիկ, ովքեր տուժել կամ վնասվել են ոչ ճիշտ վարժություններ կատարելուց թե' տանը, թե' մարզասրահներում` նույնիսկ մարզչի հետ աշխատելով:
Գոյություն ունեն շատ տարածված և անմեղ թվացող վարժություններ, որոնք կտրականապես չի կարելի անել: Օրինակները բազմաթիվ են: Օրինակ`շատ տարածված ռոտացիոն (պտտվող) դիսկը, որը դրվում է հատակին, մարզվողը կանգնում է վրան և կատարում պտտողական շարժումներ աջ և ձախ: Դա սարսափելի վատ մարզասարք է, որի հեղինակի համար կարելի է պատիժ սահմանել:
- Իսկ որո՞նք են ձեր կլինիկայում և մարզասրահներում կատարվող վարժությունների տարբերությունները:
- Մարզասրահում հիմնականում աշխատում են մարդու արտաքին տեսքի և արտաքին մկանների վրա, փորձում են մարդուն դարձնել գեղեցիկ (իրենց չափանիշներով, իհարկե): Մենք աշխատում ենք խորանիստ, հարողնաշարային մկանային համակարգի հետ:
- Ողնաշարի սխալ դիրքից կարո՞ղ են առաջանալ գլխապտույտներ:
- Այո: Հատկապես պարանոցային լորդոզի հարթեցման հետևանքով կարող են լինել գլխացավեր, գլխապտույտներ, աղմուկ ականջներում, ճնշման տատանումներ: Սակայն այդպիսի խնդիրներով շատ հաճախ զբաղվում են նյարդաբանները, քիթ-կոկորդ-ականջաբանները, և արդյունքները միշտ չէ, որ լավն են լինում:
- Ի՞նչ կասեք լողի մասին: Լողն օգտակա՞ր է օրգանիզմի համար:
- Մեր ողնաշարը վնասողը երկրի գրավիտացիան (ձգողականություն) է: Իսկ ջրում մարմինը գտնվում է անկշռելիության վիճակում, մկանային ապարատն աշխատում է, հոդերի վրա ծանրաբեռնվածություն չկա:
- Խոսենք երիտասարդ մայրիկներից: Ինչպե՞ս է հղիությունն ազդում կնոջ ողնաշարի վրա:
- Սկսենք նրանից, որ հղիությունն ինքնին բավականին լուրջ սթրես է կնոջ օրգանիզմի համար: Այն ծանրաբեռնվածություն է ամբողջ օրգանիզմի համար, որովհետև ծնվում է նոր կյանք, որը սնվում, ձևավորվում, կառուցվում է ի հաշիվ մոր օրգանիզմի: Իհարկե, դա ազդում է նաև ողնաշարի վրա, քանի որ հղիության ժամանակ ծանրության կենտրոնը շեղվում է և ողնաշարի ծանրաբեռնվածությունը կտրուկ ավելանում է: Այս դեպքում ևս, շատ կարևոր է մկանային կարկասի հետ խելամիտ աշխատանքը, որը կատարվում է բուժական ֆիզկուլտուրայի միջոցով: Շատ կարևոր է նշել, որ ծանրաբեռնվածությունը ծննդաբերությունից հետո ոչ միայն չի վերանում, այլև շարունակում է ավելանալ, քանի որ առաջ են գալիս երեխայի խնամքի հետ կապված խնդիրները` գրկել, կերակրել, լողացնել, որոնք կրկին ծանրաբեռնում են ողնաշարը: Այս դեպքում ևս պետք է լուրջ աշխատանք տարվի մայրիկի հետ: Ի դեպ, վերջին տարիներին շատ գովելի տենդենց եմ նկատում: Գալիս են երիտասարդ կանայք, որոնք որևէ առողջական խնդիր չունեն և ցանկություն են հայտնում իրենց կմախքը բերել պատշաճ վիճակի, քանի որ պատրաստվում են հղիանալ:
- Ի՞նչ խորհուրդ կտաք մեր ընթերցողներին:
- Խորհուրդ կտամ, որ մարդիկ ավելի ակտիվ կյանք վարեն, չծուլանան, շատ շարժվեն, հետևեն սննդակարգին և չչարաշահեն օրգանիզմի ռեսուրսները: Կարևոր է պահել ֆիզիկական ճիշտ պատրաստվածությունը:
Պացիենտը տուն է գնում պրոցեդուրայից հետո
Յուրաքանչյուր մանկան լույս աշխարհ գալով աշխարհը հարստանում է նոր գույներով, նոր նրբերանգներով, եւ անչափ կարեւոր է, որ նորածինը լինի առողջ: Ու այդ հարցում մարդկանց օգնում է բժիշկը, մանկաբույժը: http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնի մանկաբարձ-գինեկոլոգ ԱՆԱՀԻՏ ՍԻՐՈՒՆՅԱՆԸ:
-Հղիների մոտ ո՞ր հիվանդություններն են ավելի շատ հանդիպում:
-Դրանք բազմաթիվ են, ու առանձնացնելը բարդ է: Երկար չծավալվելու նպատակով խոսենք ակտուալ որոշ պաթոլոգիաների, օրինակ, հղիների մոտ հաճախ հանդիպող ժառանգական թրոմբոֆիլիաների մասին, ինչը որոշակի բացասական ազդեցություն կարող է ունենալ (վիժում, արնահոսություն, թրոմբոզներ), եթե հղին չգտնվի մասնագիտական հսկողության տակ: Նման դեպքում հղիությունը վարվում է արյունաբանի հետ միասին: Երբեմն կանայք մեզ դիմում են հաճախակի վիժումներից հետո, ու հաճախ պարզվում է, որ որեւէ վարակի, հորմոնալ խանգարումների բացակայության պարագայում վիժումների պատճառը ժառանգական թրոմբոֆիլիան է: Ախտորոշումից հետո այդ հղիները հսկողության տակ են վերցվում, եւ նրանց վարում ենք արյունաբանների հետ: Նրանք ստանում են համապատասխան դեղորայքային բուժում, պարբերաբար կրկնակի հետազոտվում են, արդյունքները քննարկվում են մասնագետների կողմից, բուժման մեջ շտկումներ են մտցվում:
Նման խնդիր ունեցող կանայք հետագայում եւս պետք է հետեւեն իրենց առողջությանը, քանի որ թրոմբոֆիլիաները հղիությունից հետո ինքնաբերաբար չեն բուժվում եւ կարող են սիրտ-անոթային այլ պաթոլոգիաների զարգացման պատ֊֊ճառ դառնալ:
Հաճախ հղիների մոտ գրանցվում են արգանդի վզիկի անբավարարության դեպքեր, երբ անսպասելի «հարթանում» է արգանդի վզիկը, որը 15-16-ից մինչեւ 23-25 շաբաթական հղիության ժամանակ բերում է վիժման: Այս պաթոլոգիան զարգանում է հորմոնալ խանգարումների, «սովորական վիժումներ»-ի, հաճախակի աբորտների եւ այլ խնդիրների պատճառով:
Բազմապտուղ հղիությունների դեպքում նույնպես կարող են տարաբնույթ խնդիրներ առաջանալ: Ընդհանրապես բազմապտուղ հղիությունները գործնականում չեն հասնում մինչեւ ժամկետի ավարտը, երեխաները ծնվում են վաղաժամ: Նման դեպքերում նախապատրաստում ենք պտղի թոքերը, ստեղծում այլ պայմաններ, որ այդ երեխաները շնչառական խնդիրներ չունենան:
-Ձեր կլինիկայում մանկաբարձության, գինեկոլոգիայի մեջ նոր տեխնոլոգիաներ կիրառվո՞ւմ են:
-Այո, իհարկե: Ավելի շատ՝ գինեկոլոգիայի մեջ: Օրինակ, հետծննդյան շրջանում պացիենտները որոշակի բաների շտկման կարիք ունենում են, եւ նման դեպքերում հաճախ լազերային տեխնոլոգիաների միջոցով իրականացվում են բուժական կամ կոսմետիկ միջամտություններ: Ես զբաղվում եմ նաեւ այդ պաթոլոգիաների բուժմամբ: Նախկինում դրանք վիրահատական եղանակով էին վերացվում, իսկ հիմա շատ խնդիրներ լուծվում են լազերային տեխնոլոգիայի միջոցով, ցավազրկման կարիք հաճախ չի էլ լինում, պացիենտը տուն է գնում պրոցեդուրայից րոպեներ հետո:
-Ի՞նչ է էսթետիկ գինեկոլոգիան:
- Դա միջամտություն է, որն իրականացվում է տեսանելի այս կամ այն թերությունը շտկելու նպատակով: Օրինակ, լաբիապլաստիկան՝ չափից դուրս մեծ կամ այլ խնդիրներով սեռական շուրթերի ուղղումը, կարճեցումը, նախածննդյան, հետծննդյան, ժառանգական խնդիրներով պայմանավորված այլ դեֆեկտները շտկելը: Օրինակ, լազերի միջոցով նեղացվում է հեշտոցը, սպիտակեցվում է պտուկների, արտաքին սեռական օրգանների հարակից մաշկը, բուժվում է, ասենք, սեռական ակտի ժամանակ անմիզապահության խնդիրը, բարելավվում է սեռական կյանքի որակը, եւ վերացվում են այլ խնդիրներ:
-Շատե՞րն են ձեզ դիմում:
-Շատերը դիմում են ծննդաբերությունից հետո, ոմանք՝ դրանից անկախ: Հետծննդաբերական շրջանում ակտիվ սեռական կյանքի վրադառնալիս նկատում են, որ զգացողությունները փոխված են, չորություն, սառնություն են զգում, հեշտոցի առաձգականության անկման պատճառով լարվում են, բարդույթներ են ձեռք բերում: Այդ ամենը բացասաբար կարող է ազդել նաեւ ամուսինների հարաբերությունների վրա:
-Բժիշկ-պացիենտ հարաբերություններում ի՞նչն եք կարևորում: Կարծես թե մարդիկ այսօր ավելի պահանջկոտ են դարձել:
- Այո, ավելի պահանջկոտ են, եւ դա հասկանալի է: Բայց հանդուրժող չեն, ու հաճախ պահանջկոտության հիմքում օբյեկտիվ բան չկա: Պացիենտները կարող են դժգոհել, որ երկար սպասում են խորհրդատվության նույնիսկ այն դեպքում, երբ որեւէ պայմանավորվածություն նախապես ձեռք չեն բերել: Դժգոհում են, որ բժիշկը զանգին չի պատասխանել, դժգոհում են նման այլ բաներից՝ չմտածելով, որ բժիշկը «զանգերի կենտրոն» չէ, կարող է վիրասրահում կամ ծնարանում լինել… Սակայն, անկախ այդ ամենից, աշխատում եմ պացիենտին հատկացնել բավարար ժամանակ, ուշադիր լինել նրա խնդիրների նկատմամբ: Ընդհանուր առմամբ պետք է հետեւել դեոնտոլոգիայի կանոններին:
-Հայաստանում Ձեր ոլորտը զիջո՞ւմ է եվրոպական չափորոշիչներին:
-Չափորոշիչները կամ մասնագիտական պռոտոկոլները գրեթե չեն տարբերվում, քանի որ դրանք ժամանակի ընթացքում տեղայնացվել են: Զիջում ենք մասնագիտական որոշ հմտություններով, տեխնիկական հագեցվածությամբ: Դա իրականությունն է: Բայց մենք աշխատում ենք հնարավորինս շատ մասնակցել միջազգային կոնֆերանսների, դասընթացների, օնլայն ամենատարբեր միջոցառումների, որպեսզի հնարավորինս լավ կատարենք մեր մասնագիտական պարտավորությունները: Համենայն դեպս, մեր մասնագիտությունում վիճակը այդքան վատ չէ:
-Վերջին անգամ ե՞րբ եք եղել վերապատրաստման:
-Կորոնավիրուսով պայմանավորված՝ վերապատրաստման գործընթացը խաթարվել է, եւ ես վերջին անգամ մեկ տարի առաջ՝ նոյեմբեր ամսին եմ գնացել վերապատրաստման:
-Կորոնավիրուսով հիվանդներ ունենո՞ւմ եք: Ինչպե՞ս են հղիները հաղթահարում այդ հիվանդությունը:
-Կորոնավիրուսով վարակված հղիները, որպես կանոն, ծանր չեն տանում, բայց, քանի որ նման դեպքերում հղիներն ուղղորդվում են այլ, հատուկ կլինիկաներ, ես մանրամասնորեն չեմ պատասխանի այս հարցին:
-Ի՞նչ է բարտոլինյան գեղձի բորբոքումը:
-Բարտոլինյան գեղձերը արտաքին սեռական շրթերում առկա գեղձեր են, որոնք տարբեր պատճառներով կարող են բորբոքվել, ցավերի ու արտահայտված դիսկոմֆորտի պատճառ դառնալ: Բուժումը հաճախ վիրաբուժական է:
-Երիտասարդ կադրերը համապատասխան պատրաստություն անցնո՞ւմ են:
-Իհարկե, մենք փորձում ենք մեր երիտասարդ գործընկերներին աջակցել, բայց, գլոբալ առումով, դա բուժկենտրոնների խնդիրը չէ: Երիտասարդ (եւ ոչ միայն նրանց) կադրերի շարունակական կրթությունը պիտի պատշաճ կերպով պլանավորվի եւ իրականացվի լիազոր մարմինների ջանքերով:
-Աշխատանքային ծանրաբեռնվածությունը ազդո՞ւմ է ընտանեկան հարաբերությունների վրա:
-Կինը պետք է հետեւի իրեն, ինչպես ասում են՝ քիչ աշխատի եւ արքայադստեր տեսք ունենա: Իմ պարագայում դա այնքան էլ չի ստացվում, քանի որ շատ եմ աշխատում: Իհարկե կինը պետք է հիմնականում լինի ընտանիքում: Կինը պետք է ամուսնու հետ միասին ապահովի տան հարմարավետությունը, երեխաների՝ կուշտ, խնամված եւ դաստիարակված լինելը: Ի վերջո, տունը պետք է մաքուր լինի, իսկ երբ տղամարդը տուն գա, կինը պետք է նրան լավ դիմավորի… Ու նման մի քանի կարեւոր մանրուքներ:
-Ի՞նչ կմաղթեք ընթերցողին:
-Խաղաղություն եւ առողջություն: Քանի որ հիմնականում գործ եմ ունենում հղիների հետ, նրանց մաղթում եմ ունենալ առողջ բալիկներ, լինել երջանիկ:
Անպտղությունը դատավճիռ չէ
Երջանիկ է այն կինը, ով կատարել է կյանքի ամենակարևոր առաքելություններից մեկը՝ զավակ է լույս աշխարհ բերել։ Ցավոք, ոչ բոլորն են կարողանում վայելել մայր դառնալու բերկրանքը։ Մերօրյա լարված իրականությունը՝ սթրեսները, նյարդային ապրումները և բազմաթիվ այլ գործոններ իրենց բացասական ազդեցությունն են ունենում կանանց վերարտադրողական համակարգի վրա և հաճախ անպտղության պատճառ են դառնում։ "Աստղիկ" Բժշկական Կենտրոնի Արտամարմնային բեղմնավորման հայ-իսրայելական կենտրոնում հաճախ է անհնարինը հնարավոր դառնում։ Այստեղ բարձրակարգ մասնագետների շնորհիվ երազանքներ են իրականանում. տարիների ընթացքում երեխա չունեցող կինը դուրս է գրվում կենտրոնից իր ծնած զավակին կրծքին ամուր սեղմած։
Այդ ամենն իրականություն է դարձել իսրայելցի պրոֆեսոր Ռաուլ Օրվիետոյի շնորհիվ, ով 30 տարվա փորձ ունենալով արտամարմնային բեղմնավորման ասպարեզում, երկու տարի անընդմեջ վերապատրաստելով կլինիկայի բժիշկներին դարձրեց նրանց գիտակ մասնագետներ։
http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է Արտամարմնային բեղմնավորման հայ-իսրայելական կենտրոնի ռեպրոդուկտոլոգիայի բաժանմունքի կլինիկական ղեկավար Մարինա Մկրտչյանի հետ։
- Տիկին Մկրտչյան, մեզ մոտ ձևավորվե՞լ է այն մշակույթը, որ անպտղության խնդրով պետք է դիմել համապատասխան մասնագետին՝ ռեպրոդուկտոլոգին։
- Ամբողջ աշխարհում ընդունված է, որ կինը նախ հետազոտվում է գինեկոլոգի մոտ, այնուհետև, երբ գինեկոլոգը հասկանում է, որ գործ ունի անպտղության խնդրի հետ, ուղարկում է ռեպրոդուկտոլոգի մոտ։ Անշուշտ, գինեկոլոգը կարող է շատ լավ մասնագետ լինել, բայց նա կարող է չունենալ նեղ մասնագիտական կրթություն և չտիրեպետի անպտղության բուժման մանրամասներին։ Ճիշտ կլինի, որ անպտղության խնդրով զբաղվի ռեպրոդուկտոլոգը, քանի որ վերջինս հատուկ պատրաստվածություն և փորձառություն ունի։ Ինքս աշխատել եմ Պրոֆեսոր Օրվիետոյի ղեկավարության ներքո, վերապապատրաստվել եմ Մոսկավայում, "Ակադեմիկ Վ.Կուլակովի անվան մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի կենտրոնում", որտեղ սովորեցնում են վերարտադրողականությանը վերաբերող բոլոր անհրաժեշտ գործողություններին տիրապետելու հմտությունները, անցել եմ վերապատրաստումներ Բարսելոնայում, Վիեննայում և շարունակում եմ ինքնակրթությունս այդ ոլորտում։
- Որքա՞ն ժամանակ հետո երեխա չունեցող ամուսնական զույգը պետք է դիմի բժշկի ։
- Երբ երիտասարդ կինն ամուսնանում է, նա կես տարի հետո պետք է այցելի գինեկոլոգին։ Ըստ Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության, եթե կինը մեկ տարվա ընթացքում ամեն ամիս կանոնավոր (ոչ թե ամիսը կամ մի քանի ամիսը մեկ) սեռական կյանք վարելու արդյունքում չի հղիանում, պետք է դիմի գինեկոլոգին։ Կինը վերարտադրողականության համար երիտասարդ է համարվում մինչև 35 տարեկանը, հենց այդ պատճառով խորհուրդ չի տրվում երկար ժամանակով հետաձգել բժշկին դիմելու գործընթացը: Տարիները մեծ նշանակություն ունեն, շատ կան ամուսնական զույգեր, որ մեկ տարի և ավելի երեխա չեն ունենում և չեն էլ դիմում, դա ճիշտ չէ։ Անգամ եթե վեց ամսվա ընթացքում չի ստացվում հղիանալ, անհրաժեշտ է գնալ բժշկի և գոնե նախնական հետազոտություն անցնել։ Հնարավոր է՝ ոչ խորքային այնպիսի պատճառ է, որը բուժման միջոցով կարելի է հեշտությամբ լուծել։ Առաջնայինն ինչ պետք է՝ հետևել՝ ձվազատում լինում է, թե ոչ, ամուսնու սերմը հանձնել հետազոտման՝ պարզելու՝ խնդիր կա, թե ոչ։ Կան դեպքեր, երբ ամուսինն ինչ-որ խնդիրների պատճառով անպտուղ է լինում։ Նման իրավիճակում մեկ տարի սպասելն անիմաստ է, գումարած այն սթրեսը, որը կինն ունենում է այդ ընթացքում ամեն ամիս, ամեն դաշտանի հետ։ Մինչդեռ ժամանակին մասնագետին դիմելով ժամ առաջ կարելի է լուծում գտնել։
Այսօր կան երիտասարդ զույգեր, որոնք մեծ պատասխանատվությամբ են մոտենում ընտանիք կազմելու իրենց մտադրությանը։ Օրինակ, քաղաքացիական ամուսնությամբ ապրող մի երիտասարդ զույգ էր եկել մեզ մոտ։ Նրանք հայտնեցին, որ պատրաստվում են ամուսնանալ և ցանկանում են անցնել բոլոր անհրաժեշտ հետազոտությունները։ Գալիս են զույգեր, երբ տղան ասում է, որ ամուսնությունից առաջ հետազոտվել է, հետո նոր ամուսանցել։ Չնայած նման դեպքերը հազվադեպ են, բայց դա շատ գրագետ մոտեցում է։
- Ո՞ր պատճառները կարող են հանգեցնել անպտղության։
- Անպտղության հանգեցնող պատճառները կարող են լինել և հորմոնալ խանգարումները, և վարակների առկայությունը:
Սկսենք հորմոնալ խանգարումերից, օրինակ` վահանագեղձի խնդիրը Հայաստանում շատ տարածված է, քանի, որ յոդ-նեգատիվ գոտում ենք գտնվում։ Վահանագեղձի բարձր ցուցանիշի հետևանքով կարող է ձվազատում չլինել կամ ձվաբջիջը նորմալ չզարգանա։ Երբ կինը վահանագեղձի բարձր ցուցանիշով է հղիանում և այն չի կարգավորվում, ապա վտանգ կա, որ երեխան կարող է թերզարգացած ծնվել։ Սակայն, երբ բժշկի կողմից դեղեր են նշանակվում և ցուցանիշը կարգավովում է, ապա ոչ մի խնդիր չի առաջանում։ Մի կարևոր հանգամանք նշեմ, քանի որ կանանց խորհրդատվության (կոնսուլտացիաներում) մեջ չի մտնում վահանագեղձի անալիզի պարտադիր հանձնումը, ես խորհուրդ եմ տալիս, որ բոլոր կանայք իրենց նախաձեռնությամբ անպայման հանձնեն այն։ Այն կանայք, որոնք ռեպրոդուկտիվ շրջանում են և ունեն վահանագեղձի խնդիր, թիրեոտրոպ հորմոնի (ԹՏՀ-ի) ցուցանիշը պետք է պահեն՝ մինչև 2,5, ավելի լավ է դրանից ցածր, քան բարձր։ Հղիանալուց հետո ևս պետք է ներզատաբանի (էնդոկրինոլոգի) հսկողության տակ գտնվեն, քանի որ հղիության ընթացքում ցուցանիշը բարձրանում է։
Անպտղության կարող են հանգեցնել սեռավարակների հետևանքով առաջացած բարդությունները։ Այս հարցում մեծ է տղամարդու գործոնը։ Մեր հայ աղջիկների 90 տոկոսը մինչև ամուսնությունը կույս է լինում և առաջին հարաբերությունն ունենում է ամուսնու հետ։ Եթե ամուսինը մինչ այդ այլ կյանք է վարել, ապա կինը վարակվում է բոլոր հնարավոր վարակներով և չի իմանում այդ մասին։ Անցնում է որոշակի ժամանակ նրա փողերը փակվում են, կամ այլ խնդիրներ են առաջանում։ Տղամարդը պետք է մինչև ամուսնությունն անպայման հետազոտվի, կնոջը վարակից զերծ պահելու համար և գիտակցի, որ ինքն է պատասխանատու իր ապագա ընտանիքի համար։
Անպտղության պատճառ կարող է հանդիսանալ նաև տղամարդու սերմի գործոնը, երբ սթրեսներից կամ փոքր ժամանակ տարած հիվանդություններից սերմի տոկոսը շատ ցածր է լինում և հանգեցնում է անպտղության։
- Որո՞նք են այն փուլերը, որ պետք է անցնեն զույգերը։
- Առաջնային օղակ է համարվում պոլիկլինիկայում գինեկոլոգի մոտ հետազոտվելը։
Այնտեղ բուժում են արդեն իսկ առկա վարակները, փորձում են հղիացնել, արվում են բոլոր անհրաժեշտ գործողությունները։
Հաջորդը, դա ներարգանդային սերմնավորման (ինսեմինացիայի) փուլն է, որը ցանկալի է իրականացնել վերարտադրողական կլինիկաներում։ Ինսեմինացիան դա գործընթաց է, որի ժամանակ տղամարդու սերմը մշակվում է, ապա ներարկվում կնոջ արգանդի մեջ: Եթե 3-6 անգամ կատարված ինսեմինացիաները արդյունք չեն տալիս, ցուցվում է արտամարմնային բեղմնավորում (ԱՄԲ) կատարելը, որը լայնորեն տարածված է որպես ԷԿՈ։ ( ЭКО - Экстракорпоральное оплодотворение)։
ԱՄԲ-ն բեղմնավորման այն գործընթացն է, որի ժամանակ կատարվում է կնոջ ձվարաններում գտնվող ֆոլիկուլների խթանումը հատուկ դեղորայքներով, որից հետո կատարվում է ֆոլիկուլների պունկցիա և ձվաբջիջների հավաքում: Այնուհետև ստացված ձվաբջիջները ուղարկվում են սաղմնաբանական լաբորատորիա, որտեղ ձվաբջիջը մարմնից դուրս միացվում է սերմնաբջջին։ Սերմնաբջջին միացնելուց հետո ձևավորվում է սաղմ, որը մի քանի օրվա ընթացքում շարունակում է զարգացումը, ապա պատրաստի սաղմը տեղադրվում է կնոջ արգանդ։
- Այսօր կա՞ արդեն զույգերի մոտ այն գիտակցությունը, որ ինքնուրույն չհղիանալու դեպքում կարելի է դիմել այլ եղանակի։
- Այո, գիտակցությունն արդեն ձևավորվել է, պարզապես ԱՄԲ-ն բավականին թանկ գործողություն է։
Կան մարդիկ, ովքեր երեխա չունեն տարիներ շարունակ, սակայն չեն կարող իրենց թույլ տալ օգտվել ԱՄԲ-ից` ելնելով ֆինանսական վիճակից:
Այսօր պետպատվերի շրջանակներում անպտղությունը բուժելու և զույգերին ֆինանսապես աջակցելու ծրագրեր կան։
- Իսկ որքա՞ն է արտամարմնային բեղմնավորման արդյունավետությունը։
- Ամբողջ աշխարհում ԱՄԲ-ի արդյունավետությունը 25-30 տոկոս է կազմում։ Ամեն ինչ արվում է, սաղմը 100 տոկոսով պատրաստվում է և 3-րդ կամ 5-րդ օրվա էմբրիոնը տեղադրվում է արդեն այդ գործընթացին պատրաստ կնոջ արգանդում։ Մնացածը կախված է կնոջ օրգանիզմից, ինչպես ասում են Աստծո գործոնն է՝ կամ չի հղիանում կամ հետագայում վիժում է սկսվում։ Այսօր աշխարհի բոլոր կոնգրեսներն ու կոնֆերանսները փորձում են հասկանալ՝ ինչո՞ւ, բայց դեռևս պատասխանը չեն գտել։
Բացի այն, որ "Աստղիկ" ԲԿ-ի Ռեպրոդուկտոլոգիայի կենտրոնը տեխնիկապես հագեցած է ամենաբարձր մակարդակով՝ հետազոտման և բժշկական միջամտությունների առաջադեմ սարքավորումներով, պրոֆեսոր Ռաուլ Օրվիետոյի շնորհիվ, մեր բժիշկները տեղյակ են այս ոլորտում տեղի ունեցող աշխարհի բոլոր նորություններից։ Դա ևս նպաստում է, որ մեր կենտրոնը հղիության բավականին հաջող տոկոս է գրանցում: Կարևոր է, որ մինչև ծննդաբերությունը, հղիությունը վարվի նույն հիվանդանոցում, նույն բժիշկի հսկողության ներքո, քանի որ վերջինս ի սկզբանե գիտի տվյալ կնոջ հիվանդոււթյան պատմությունը: Կան կլինիկաներ, որտեղ արվում է արտամարմնային բեղմնավորում, ծննդաբերական բաժանմունք չկա, և կինը ԱՄԲ-ի 12-րդ շաբաթից հետո պետք է գնա այլ հիվանդանոց, որտեղ կշարունակվի հղիությունը մինչև ծննդաբերություն։
Աստղիկ ԲԿ-ի Ռեպրոդուկտոլոգիայի բաժնում հաջողությամբ իրականցված հղիությունները մենք վարում ենք առաջին փուլից մինչև ծննդաբերության շրջան: Ինչպես նաև "Աստղիկ" բժշկական կենտրոնն ունի անհրաժեշտ սարքավորումներով հագեցած ծնարան, հմուտ մանկաբարձ գինեկոլոգներ և նեոնատոլոգներ։ Մեր առաջին ԱՄԲ-ի բալիկը ծնվել էր ժամանակից շուտ, ցածր քաշով՝ 890 գրամ, բայց մեր նեոնատոլոգների վարպետորեն աշխատանքի շնորհիվ, բալիկն այսօր` երկու տարեկան է։
- Իսկ գենետիկ հետազոտություններ արվո՞ւմ են, որպեսզի ի սկզբանե բացառվեն շեղումները։
- Եթե պարզվում է, որ ծնողները խնդիրներ ունեն գեների հետ կապված, ուղարկում ենք "Գենետիկայի կենտրոն", որտեղից համապատասխան տեղեկանք են բերում։ Կան դեպքեր, երբ կինն ունենում է մի քանի վիժում, այդ դեպքում ևս գենետիկ հետազոտություն ենք նշանակում, որպեսզի պարզենք, թե պատճառն ինչում է։
Բացի այդ կատարվում է սաղմի գենետիկ նախիմպլանտացիոն հետազոտություն (PGD)
- Ի՞նչ խորհուրդ կտաք երիտասարդ զույգերին։
- Խորհուրդ կտամ, որ խնդիրն աչքաթող չանեն ու ավելի նախաձեռնող լինեն։
Եթե փորձել են բոլոր հնարավոր տարբերակները և չի ստացվել հղիանալ, ապա ճիշտ կլինի դիմել ռեպրոդուկտոլոգին` ԱՄԲ փորձելու նպատակով։ Եղել են դեպքեր, երբ զույգը եկել է, որ կատարվի արտամարմնային բեղմնավորում, մենք հետազոտել ենք իրենց, գտել ենք պատճառը, բուժում ենք նշանակել, և նրանք ինքնուրույն, առանց ԱՄԲ-ի բալիկ են ունեցել։ Հրաշքներ ևս լինում են։ Մեր կենտրոնի լավագույն մասնագետներից բաղկացած թիմը բոլոր զույգերի կողքին է՝ հղիանալուց մինչև երեխայի ծնունդը։
Հիմնական խորդհուրդս է՝ երբեք չհուսահատվեք, եղեք լավատես և լիահույս, իսկ մենք ձեզ կօգնենք:
Ամեն օր այս շենք մտնելիս լրացուցիչ էներգիա եմ ստանում
Արտաքին աշխարհի մասին տեղեկատվության մոտավորապես 90 տոկոսն ընկալվում է տեսողությամբ, որի շնորհիվ մարդը տարբերում է շրջապատի առարկաները, երեւույթները, ընկալում՝ սեփական մարմինը: Մարդու աչքերն իրականում ավելի բարդ ու զարմանալի են, քան կարող է թվալ առաջին հայացքից:
Տեսողության ամբողջական կամ մասնակի կորուստը զգալիորեն վատթարեցնում է մարդու կյանքի որակը, ուստի, բնական է, անչափ կարեւորվում է ակնաբույժի դերը առողջապահական համակարգում: http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի մանկական բաժանմունքի ղեկավար, բժշկական գիտությունների թեկնածու, ԵՊԲՀ ակնաբուժության ամբիոնի դոցենտ ՌՈՒԶԱՆՆԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ: Նա բազմափորձ, հմուտ ակնաբույժ է եւ բարձր պրոֆեսիոնալիզմի շնորհիվ շատ երեխաների է վերադարձրել լավ տեսնելու, լիարժեք կյանքով ապրելու երջանկությունը:
-Ի՞նչ ակնային խնդիրներով են հիմնականում Ձեզ դիմում:
-Հաճախ դիմում են օպտիկական շեղումներով՝ կարճատեսություն, հեռատեսություն, դրանց հետեւանքներով, ինչպես նաեւ աստիգմատիկ խնդիրներով: Այսօր, ցավոք, երեխաները չարաշահում են ժամանակակից տեխնոլոգիաներից օգտվելը, դպրոցում չեն հետեւում ճիշտ տեսողական լուսային կանոններին, ճառագայթումը, արտանետումներն են շատացել, եւ այս ամենի արդյունքում տեսողական պաթոլոգիայի համար պարարտ պայմաններ են ստեղծվում: Ու հաճախ լինում են դեպքեր, երբ ծնողներն ակնոց չեն կրում, տեսողական խնդիր չունեն, սակայն ընտանիքի երկու-երեք երեխաները խնդիր են ունենում: Ի վերջո, կա դպրոցական կարճատեսություն հասկացողությունը:
-Կմանրամասնե՞ք:
-Օրինակ, երեխաները հաճախ ֆիզիկապես շատ քիչ են ծանրաբեռնվում, ոչ ճիշտ կեցվածք են ընդունում՝ դեմքով իջնելով դեպի գիրքը, տետրը, որը բերում է ոչ միայն ողնաշարի դեֆորմացիաների, այլեւ երկրորդային օպտիկական արհեստական շեղումների, կեղծ կարճատեսության, աչքի լարվածության… Եվ այդ ամենն ի վերջո հանգեցնում է կարճատեսության: Ծնողներին միշտ խորհուրդ ենք տալիս երեխաների համար պայմաններ ստեղծել, որպեսզի զարգանա նրանց ֆիզիկական ակտիվությունը, կարողանան շարժվել, իրենց բաժին ֆիզիկական էներգիան կորցնեն, նյութափոխանակությունը ճիշտ ընթանա, օրվա ընթացքում տեսահորիզոն ունենան: Երեխան պետք է ե՛ւ աշխույժ լինի, ե՛ւ ունենա տեսահորիզոն, որպեսզի աչքը՝ որպես օպտիկական համակարգ, կարողանա գործել, այսինքն՝ ամենամոտ եւ շատ հեռու գտնվող իրերը, առարկաները տեսնելու բնության տված ունակությունը կարողանա անընդհատ աշխատեցնել, որպեսզի այն չծուլանա, հետ չզարգանա:
Մեր ուշադրության կենտրոնում են նաեւ վաղաժամ ծնված երեխաների ակնաբուժական խնդիրները, որոնք շատ վաղ ախտորոշվում են, եւ ձգտում ենք ժամանակին կանխարգելել հնարավոր վերահաս տեսողական շեղումները:
Մյուս խնդիրը ոսպնյակի բնածին եւ ձեռքբերովի պղտորումներն են ու աչքի բորբոքային հիվանդությունները, որոնք կարող են զուգորդվել համակարգային հիվանդությունների հետ (օրինակ, հոդերի բորբոքումներ, պարբերական հիվանդություններ եւ այլն): Դրանք կրկնվող են, յուրաքանչյուրին ցուցաբերվում է անհատական մոտեցում, եւ այդ խնդիրների լուծման նպատակով համագործակցում ենք նաեւ համապատասխան մասնագետների հետ:
-Կանխարգելիչ բուժումն ի՞նչ մակարդակի վրա է:
-Ծնողների դիմելիությունը, անկախ նրանց սոցիալական վիճակից, բավականին բարձր է: Եթե տեղամասային բժիշկը չի կողմնորոշվում ախտորոշման հարցում, պացիենտին ուղեգրում է կենտրոնացված խոշոր կլինիկաներ: Բայց ամենամեծ պատասխանատվությունը մեր՝ մանկական ակնաբուժական կենտրոնի ծառայությանն է, որտեղ բուժվում են ցանկացած փոքրիկ ռեֆրակցիոն շեղումներից մինչեւ տարբեր օրգանական ակնային շեղումներ, բնածին գլաուկոմա, ձեռքբերովի գլաուկոմա եւ այլ հիվանդություն ունեցողները: Ու շատ հազվադեպ է պատահում, որ ուշացած են դիմում, ընդ որում, երեխաներն էլ են աչալուրջ այդ հարցում: Մենք բարեգործական ծրագրերով հասնում ենք նույնիսկ մինչեւ ծայրամասային գյուղեր, կամ այնտեղի մասնագետների, բնակչության համար կազմակերպվում են կոնսուլտացիաներ: Այնպես որ՝ բավականին քիչ են հիվանդության բարձիթողի վիճակում դիմողները, երբեմն պարզապես վախից չեն բերում: Չպետք է մոռանալ, որ աշխարհն է փոխվել, մարդկանց կենցաղը, եւ երեխայի հիվանդությունն էլ (սկսած նրա բեղմնավորումից մինչեւ ծնվելը, մեծանալը) ընտանիքի, ընտանեկան պայմանների, նյարդային, հոգեբանական վիճակի հայելային արտացոլումն է: Կան ծնողներ, որ երեխային պարտադրում են ինչ-որ ծավալի աշխատանք կատարելուց հետո միայն դուրս գալ տնից, ինչի պատճառով երեխան հայտնվում է սթրեսային վիճակում, դիմադրողականությունն ընկնում է, տարբեր նեւրոլոգիական դրսեւորումներ է սկսում ձեռք բերել: Ուստի ծնողներին խորհուրդ ենք տալիս պահանջկոտ լինել երեխաների նկատմամբ, սակայն նրանց չզրկել իրենց ամենամեծ թանկ բանից՝ մանկությունից:
-Ի՞նչ եք առաջարկում՝ ակնո՞ց կրել, թե ոսպնյակ:
-Առաջին հերթին՝ ակնոցային կորեկցիա, իսկ հետո, անհրաժեշտության դեպքում՝ կոնտակտային կորեկցիա: Ընդ որում, վերջինիս համար շատ խիստ ցուցումներ կան:
-Աչքի հիգիենայի մասին ի՞նչ կասեք:
-Առաջին հերթին պետք է օգտվել ընդհանուր հիգիենայի կանոններից. աչքը մաքուր պահել, չտրորել, որովհետեւ դա կարող է ինֆեկցիա առաջացնել: Պետք է հետեւել միջավայրի, անձնական մաքրությանը, աշխատել գերազանցապես քթով շնչել, ճիշտ լուսավորվածություն, ժամանակին ու հանգիստ քուն ապահովել: Չպետք է հեռուստացույցի, բջջային հեռախոսի, ընդհանրապես որեւէ լուսավոր էկրան լինի մութ տարածության մեջ:
-Մանկական կուրություն գոյություն ունի՞:
-Անվերադարձ կուրություն լինում է, եթե կա լուրջ խնդիր, եթե տեսողական նյարդի բորբոքման բուժումը հապաղում են կազմակերպել, եթե ունեն տեսողական նյարդի գանգուղեղային տրավմաներ:
-Ըստ Ձեզ, ո՞րն է առողջության բանաձեւը:
-Առողջության բանաձեւը ձգտելն է ճիշտ, առողջ կենսակերպի, նաեւ բարձր տրամադրությունն է, բնության տվածը գնահատելը, պահպանելը: Ինչպես Թումանյանն է ասում. «Ամեն անգամ Քո տվածից երբ մի բան ես Դու տանում, Ամեն անգամ, երբ նայում եմ, թե ի՜նչքան է դեռ մնում,- Զարմանում եմ, թե` ո՜վ Շռայլ, ի՜նչքան շատ ես տվել ինձ, Ի՜նչքան շատ եմ դեռ Քեզ տալու, որ միանանք մենք նորից»։
-Կնոջ համար դժվար չէ՞ համատեղել աշխատանքը ընտանիքի հետ:
-Առայժմ ստացվում է, քանի որ գիտեմ՝ տանը ինձ սպասում են, ու ձգտում եմ, որ դա շարունակական լինի:
-Ո՞րն է Ձեր մասնագիտական ամենամեծ ձեռքբերումը:
-Իմ ամենամեծ ձեռքբերումն այն է, որ իմ գործին մոտենում եմ ոչ թե զուտ որպես մասնագիտություն, այլ սիրում եմ այն: Ամեն օր (եւ այդպես՝ երեսուն տարուց ավելի) նորովի եմ մտնում շենք, եւ այն լրացուցիչ էներգիան, որ ստացել եմ քսանհինգ տարեկանում, հիմա էլ ստանում եմ:
-Որպես վերջաբան Ձեր մաղթանքը հանրությանը:
-Քանի որ երեխաների հետ եմ աշխատում, նրանց մաղթում եմ առողջ, պայծառ հայացք, գեղեցիկ, ժպտացող, փայլուն աչքեր: Իսկ դրա համար պիտի աշխատեն ե՛ւ բժիշկները, ե՛ւ ծնողները:
Լուծվող ստենտերի պարագայում թրոմբոզի առաջացման ռիսկը զրոյական է
Սրտի իշեմիկ հիվանդությունը բավականին լայն տարածում ունի մեր ազգաբնակչության շրջանում: Դա այն հիվանդություններից է, որի բուժման ուշացումը կամ սխալ ընթացքը կարող է մարդու կյանքի համար լրջագույն վտանգ ներկայացնել։
"Բեսթ լայֆ" սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների մասնագիտացված բժշկական կենտրոնի վիճակագրական տվյալների համաձայն, կենտրոնի հիվանդների գրեթե 30 տոկոսը տառապում է սրտի իշեմիկ հիվանդությամբ։ Կենտրոնը, հավատարիմ մնալով "ավելի հեշտ է կանխարգելել, քան բուժել" կարգախոսին, անընդհատ կատարելագործում է իր դիագնոստիկ հնարավորությունները՝ նպատակ ունենալով առավել վաղ շրջանում հայտնաբերել հիվանդությունը։ Սրտի իշեմիկ հիվանդության առանձնահատկություններին և բուժմանը վերաբերող նրբություններին ծանոթանալու համար http://bestgroup.am/ կայքի լրագրող զրուցեց "Բեսթ լայֆ" բժշկական կենտրոնի գլխավոր բժիշկ Կարեն Համբարձումյանի հետ։
- Պարոն Համբարձումյան, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում սրտի իշեմիկ հիվանդությունը և որո՞նք են դրա առաջացման պատճառները։
- Սրտի իշեմիկ հիվանդությունը կամ, ժողովրդի լեզվով ասած, սրտի քաղցի հիվանդությունը, սրտի՝ թթվածնի պահանջարկի և առաջարկի միջև առաջացած դիսբալանսն է։ Սիրտը կատարում է պոմպի ֆունկցիա՝ կծկվում է, արյուն է մղում, այդ թվում սնուցում ապահովելով մյուս օրգան համակարգերին։ Սրտի անխափան աշխատանքն ապահովում են կորոնար կամ պսակաձև անոթները, որոնք սրտին արյուն են մատակարարում, սնուցում են սիրտը, որպեսզի այն կարողանա կատարել իր պոմպային ֆունկցիան։ Սրտի իշեմիկ հիվանդություն են անվանում այն վիճակը, երբ ինչ-որ պատճառներով կորոնար արյունահոսքը խանգարվում է, արյան քանակը նվազում է, և սիրտը ստանում է թթվածնի քիչ քանակություն։ Մոտավորապես 90 տոկոս դեպքերում դրա հիմնական պատճառը աթերոսկլերոզն ու աթերոթրոմբոզն են հանդիսանում։ Կորոնար անոթների լուսանցքի նեղացումը մի շարք պատճառներ ունի, որոնց մեջ առանձնացվում են փոփոխության ենթարկվող և չենթարկվող (որոնք անհնար է փոփոխության ենթարկել) պատճառները։ Փոփոխության չենթարկվող պատճառներից մեկը սեռն է՝ սրտի իշեմիկ հիվանդությունն ավելի տարածված է տղամարդկանց մոտ, քան կանանց։ Մյուս պատճառներն են՝ տարիքը, գենետիկան, ժառանգականությունը։ Եվ կան մի շարք փոփոխության ենթարկվող պատճառներ՝ արյան մեջ խոլեսթերինի բարձր քանակը, զարկերակային գերճնշումը, շաքարային դիաբետը, հիպոդինամիան, ծխելը, խմելը։ Այսինքն, ծխելը պետք է դադարեցվի, խմիչքը պետք է սահմանափակվի կամ վերացվի, զարկերակային ճնշումը վերահսկվի, շաքարային դիաբետով հիվանդի մոտ գլյուկոզայի մակարդակը արյան մեջ իջեցվի, ավելորդ քաշ ունեցողների քաշը կարգավորվի ։
- Որո՞նք են սրտի իշեմիկ հիվանդության բուժման մեթոդները։
- Ընդհանրապես գոյություն ունի սրտի իշեմիկ հիվանդության բուժման երեք տարբերակ։ Առաջինը դա դեղորայքային բուժումն է։ Մեր կլինիկայում բուժվող հիվանդների 50 տոկոսը միայն դեղորայքային բուժում է ստանում։ Մենք դեղորայքով կարգավորում ենք արյան ագրեգացիոն համակարգը, խոլեսթերինի մակարդակը, զարկերակային գերճնշումը, դիաբետը, այլ գործոնները և հիվանդների մոտ բավականին երկար ժամանակ դրական արդյունք է գրանցվում։ Անգամ կորոնարոգրաֆիայով փաստված՝ 30-50 տոկոսով ախտահարված անոթներ ունեցող հիվանդներ ունենք, որոնք միայն դեղորայքային բուժում են ստանում, ինչի շնորհիվ կարողանում ենք բավականին դանդաղեցնել հիվանդության ընթացքը։
Իշեմիկ հիվանդության բուժման երկրորդ տարբերակը կորոնար անոթների ստենտավորումն է, դա արվում է, երբ ունենում ենք կարևոր կենտրոնական կորոնար անոթների հեմոդինամիկ նշանակալի ախտահարում։
Բուժման երրորդ տարբերակը աորտոկորոնար շունտավորումն է կամ, ժողովրդի լեզվով ասած, բաց վիրահատությունը։
- Ձևավորված կարծրատիպ կա, որ սրտի գանգատով դիմելու պարագայում, անկախ նրանից անհրաժեշտ է, թե ոչ, միջամտություն է կատարվում՝ զոնդավորում կամ ստենտավորում։ Կա՞ նման մոտեցում։
- Ցավոք, այո, բայց ի ուրախություն մեր կենտրոնի այդ կարծրատիպը քիչ-քիչ կոտրվում է։ Մեզ մոտ որակը կախված է մաքուր կորոնարոգրաֆիաների արդյունքից, այսինքն մենք հենց այնպես չենք տանում հիվանդին կորոնարոգրաֆիայի։ Կորոնարոգրաֆիան համարվում է սրիտի իշեմիկ հիվանդության հայտնաբերման ոսկե ստանդարտը, այդ գործողության արդյունքում է հաստատվում մարդն ունի այդ հիվանդությունը, թե ոչ։ Բայց մինչ դա կան որոշակի հետազոտություններ՝ արյան մեջ խոլեսթերինի քանակի որոշում, էլեկտրասրտագրություն, ծանրաբերռնվածության թեստեր, սթրեսէխոսրտագրություն կամ թրեդմիլ թեստ։ Այս հետազոտությունների արդյունքներն ուսումնասիրելով, ինչպես նաև ելնելով բժշկի պրոֆեսիոնալիզմից՝ քչանում է այն հիվանդների քանակը, որոնց առաջարկվում է կորոնարոգրաֆիա։ Սրտի իշեմիկ հիվանդության կասկածով մեզ դիմող հիվանդներից մոտավորապես 30 տոկոսն անցնում են այս հետազոտությունները հիվանդության աստիճանը որոշելու համար, որոնցից 10 տոկոսի մոտ հիվանդության ժխտում է գրանցվում։ Սա խոսում է բուժհաստատության բարձր որակի, բուժանձնակազմի մասնագիտական բարձր գիտելիքների և ախտորոշման բարձրակարգ սարքավորումների մասին։ Ի հավելումն մեր կենտրոնի առավելությունների նշեմ, որ մենք միակն ենք Հայաստանում, որ ունենք հատուկ լուծվող ստենտեր։ Դրանք հատուկ մագնեզիումի սուլֆատից պատրաստված առանց մետաղական հենքի ստենտեր են, որոնք մեկ տարվա ընթացքում քիմիական ռեակցիաների միջոցով լուծվում են։
- Եթե քայքայվում է, վտանգ չկա՞, որ եղած խնդիրը կարող է կրկնվել։
- Ստենտն ունի հիշողություն, մեկ տարվա ընթացքում պահպանում է անոթի վազոմոտոր ֆունկցիան։ Մետաղական ստենտերի դեպքում անոթի այդ հատվածի ֆունկցիան վնասվում է, քանի որ անոթը էլաստիկ օրգան է և դիաստոլայի և սիստոլայի ժամանակ կծկվում, թուլանում է։ Լուծվող ստենտերի ժամանակ դա պահպանվում է, ինչպես նաև վերանում է թրոմբոզի ռիսկը։ Եթե մետաղական ստենտի ժամանակ թրոմբոզի առաջացման ռիսկը 7-8 տոկոս է, ապա լուծվողի դեպքում 0 տոկոս է, դա են փաստում բոլոր հետազոտությունները։ Առավելություններից մեկն էլ այն է, որ եթե հիվանդի մոտ բաց վիրահատության կամ շունտավորման անհրաժեշտություն առաջանա, ապա այդ հատվածներում հնարավոր է լինում շունտ կարել, այսինքն բերանակցել աուտոերակը կամ զարկերակը, ինչը մետաղական ստենտի պարագայում հնարավոր չէ։
- Դուք ասացիք, որ միակն եք Հայաստանում։ Դա ինչո՞վ է պայմանավորված, գոյություն ունե՞ն որոշակի պահանջներ կամ չափանիշներ, որոնց համապատասխանելը պարտադիր է։
- Այո, իհարկե։ Ընդհանրապես ստենտ վաճառող ընկերությունները վաճառում են իրենց արտադրանքը բոլոր այն հիվանդանոցներին, որոնք ցանկանում են գնել։ Բայց լուծվող ստենտերի պարագայում այդպես չէ։ Մենք համագործակցում ենք գերմանական "Բիոտրոնիկ" ընկերության հետ։ Լուծվող ստենտը գնելու և դրանով աշխատելու համար տվյալ բժշկական կենտրոնի բժիշկը պետք է հատուկ որակավորում անցնի և հավաստագիր ստանա, որ տիրապետում է այդ գործին։ "Բեստ լայֆ" բժշկական կենտրոնից ես եմ անցել այդ որակավորումը։ Այս տարվա հունվարից ենք ներկրում այս լուծվող ստենտերը և մեկ տարվա ընթացքում արդեն յոթ հիվանդի ստենտավորել ենք։ Ուրախությամբ պետք է նշեմ, որ բոլորն էլ հսկողության տակ են և հրաշալի արդյունքներ են գրանցում։
- Պարոն Համբարձումյան, այս տարվա գարնանը բոլորիս կյանքը փոխեց COVID-19 հիվանդությունը, որը տարբեր մարդկանց մոտ տարբեր դրսևորումներ է ունենում, ձեր ոլորտում որևէ կերպ զգացվո՞ւմ է այդ հիվանդության ազդեցությունը։
- Շատ կարևոր հարց տվեցիք։ COVID-19-ի պարագայում շատ են փոխվել սրտի իշեմիկ հիվանդության դրսևորումները, թրոմբոէմբոլիկ բարդությունները բավականին շատացել են։ Ինչպես ասացի իշեմիկ հիվանդության պատճառն աթերոթրոմբոզն է՝ անոթը նեղանում է, վրան թրոմբ է առաջանում և փակում է անոթը։ Կորոնավիրուսի պայմաններում թրոմբոզի մեծ հավանականություն կա։ Ունենք շատ հիվանդներ, որոնք գալիս են արդեն անոթներում ձևավորված մեծ թրոմբով։ Դրանից ելնելով, մենք մեր բուժման մարտավարությունը փոխել ենք։ Ժողովրդին հայտնի տարբեր տեսակի դեղորայքներ կան, օրինակ Պլավիքսը։ Այսօր անգամ այս տարածված դեղամիջոցի պարագայում մենք ունենում ենք թրոմբոզներ։ Այդ պատճառով մենք անցել ենք նոր սերնդի հակաագրեգանտ տեսակի դեղորայքի։ Եվ COVID-19-ի պայմաններում գրեթե մեր բոլոր հիվանդներին, եթե կա ինֆարկտ, եթե կա թրոմբի կասկած, անպայման դա ենք նշանակում և դուրս գրում, քանի որ դրա ազդեցության հետևանքով անհամեմատ ավելի քիչ են թրոմբոէմբոլիկ բարդությունները, քան Պլավիքսի դեպքում։
Ավելի լավ պատկերացնելու համար մեկ օրինակ բերեմ։ Ես ինտերվենցիոնալ սրտաբանությունում մոտավորապես 12 տարվա փորձ ունեմ։ Այս ընթացքում կատարել և մասնակցել եմ գրեթե 5000 հիվանդի ստենտավորմանը կամ անգիոպլաստիկայի, այդ ընթացքում գրանցվել է թրոմբոէմբոլիկ բարդությունների ընդամենը 20 դեպք, իսկ այս մեկ-մեկուկես ամսվա մեջ ականատես եղա 10 դեպքի։
- Ինչպիսի՞ նշանների, ցավերի դեպքում է պետք զգուշանալ և դիմել սրտաբանին, քանի որ շատ դեպքերում մարդիկ չեն հասկանում, որ ցավը սրտից է և ուշացնում են բժշկին դիմելը։
- Ցավոք այո։ Եթե չեմ սխալվում 15 տարուց ավելի է ինչ այս ինտերվենցիոնալ սրտաբանությունը կամ ստենտավորումը կիրառվում է Հայաստանում, բայց անգամ այս ժամանակակից բժշկության պայմաններում շատ ենք ունենում ուշացած դեպքեր, երբ մարդը գալիս է արդեն օրերով սրտի իշեմիկ հիվանդության պատկերով, անգամ ինֆարկտ տարած, բայց մինչ մեզ մոտ գալը դիմել է գաստրոէնտերոլոգին, նյարդաբանին, իսկ այդ ընթացքում բավականին խորացել և բարդացել է նրա վիճակը։ "Բեստ լայֆ" բժշկական կենտրոնը կատարում է լուսավորչական աշխատանքներ, մենք պարբերաբար այցելում ենք մարզեր, մարզային հիվանդանոցներ, մեր կոլեգաների հետ տարբեր կոնֆերանսներ ենք կազմակերպում, որպեսզի միասին լուսաբանենք մեր բնակչությանը։
Գոյություն ունի սրտի իշեմիկ հիվանդության տիպիկ և ատիպիկ գանգատ։ Տիպիկի ժամանակ առաջանում է սեղմող, ճնշող բնույթի ցավ, որը տարածվում է դեպի երկու ուսը և ստորին ծնոտը։ Բայց միշտ չէ, որ այդպես է։ Ունենք հիվանդներ, որ նշում են նաև այլ ախտանիշեր։
Ընդհանրապես, եթե մարդը գտնվում է ռիսկի խմբում, երեսուն հինգ տարեկանից բարձր է (հատկապես, եթե տղամարդ է), ապա կրծքավանդակում առաջացած ցանկացած անհարմարավետության դեպքում՝ սեղմոց, այրոց, կոկորդում խեղդոցի զգացում, ծակոց, պետք է առաջին հերթին սրտաբանին դիմի։
- Ո՞վքեր կարող են պետպատվերի շրջանակում օգտվել անվճար բուժսպասարկումից։
- Բնակչության բավականին մեծ շրջանակ՝ հաշմանդամության կարգ ունեցողները (1-ին, 2-րդ, 3-րդ կարգ), սոցիալապես անապահով շերտը, պատերազմին մասնակցած զինծառայողները, նրանց ընտանիքի անդամները, զինծառայող հաշմանդամները, սոցփաթեթի շահառուները։ Մեր կենտրոնում բուժվող հիվանդների գրեթե 60 տոկոսի բուժումը անվճար հիմունքներով է կատարվում և ոչ միայն հետազոտությունները, այլև բարդ վիրահատությունները, ստենտավորումները և փականների տեղադրումը։
Ինձ համար ամենամեծ շնորհակալությունը հիվանդի առողջանալն է
http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, վիրաբույժ (ընդհանուր), Երեւանի պետական բժշկական համալսարանի վիրաբուժության ամբիոնի վարիչ, Հերացի թիվ 1 հիվանդանոցային համալիրի վիրաբուժության բաժանմունքի վարիչ Մուշեղ Միրիջանյանի հետ զրույցը ծավալվեց մասնագիտական բնագավառի խնդիրների, հիվանդ-բժիշկ փոխհարաբերությունների, բժշկի՝ գնահատված-չգնահատված լինելու շուրջ:
-Վերջին տարիներին ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել:
-Ինֆարկտն է երիտասարդացել, ինսուլտը, չարորակ գոյացությունները, իսկ վիրաբուժության առումով վիճակագրություն չկա, թե որ հիվանդությունն է երիտասարդացել, որը՝ ոչ:
-Իսկ ճողվածքների դեպքում դեղամիջոցներով բուժում չկա՞:
-Եթե մեկը կասի, որ ճողվածքը բուժում են դեղորայքով, ուրեմն նրան դիպլոմից պետք է զրկել. նման բան ասողները ավանտյուրիստներ են, որոնք իրենց ունեցած դեղերը ուզում են վաճառել, սաղացնել հիվանդի վրա:
-Իսկ ֆիզիկական վարժություննե՞րը:
-Ոչ մի վարժություն էլ ճողվածքի դեպքում չի օգնի: Եթե առաջացել է ճողվածք, այն չի բուժվում այլ կերպ, քան վիրահատությունն է:
-Որովայնի ճողվածքն իրենից ի՞նչ է ներկայացնում:
-Ներքին օրգանները որովայնի խոռոչից բնական կամ ոչ բնական անցքերով դուրս են գալիս ենթամաշկ:
-Ի՞նչ կասեք դիմելիության մասին:
-Մեզ դիմողների թիվը վերջին շրջանում շատ նվազել էր, որի պատճառը, անկեղծորեն ասած, մեր ղեկավարության վարած սխալ քաղաքականությունն էր: Փառք Աստծո, դիմողների թիվը հիմա սկսել է նորից աճել: Կորոնավիրուսով պայմանավորված՝ մեր ղեկավարությունն ասում էր՝ պլանային հիվանդներին մի՛ ընդունեք, մի՛ պառկեցրեք, նախարարության հրամանն է: Բայց ես տղաներին ասում էի՝ եթե մարդն իրեն վատ է զգում, դիմել է, չի կարելի նրան չընդունել, որովհետեւ նա կգնա տուն, մի կերպ կդիմանա, իսկ որոշ ժամանակ անց արդեն շտապ բուժօգնության կարիք կզգա ու կդիմի մեկ այլ բուժհաստատություն: Դրանով իսկ մենք ոչ միայն պացիենտ կկորցնենք. մեզ մոտ հոսքը կպակասի, այլ նաեւ հիվանդի վիճակը կծանրանա: Ու պատահական չէր, որ կորոնավիրուսի պիկի ժամանակ շատացան ծանր հիվանդները: Էլի սխալներ եղան, որոնց մասին չեմ ուզում խոսել:
-Հիվանդ-բժիշկ փոխհարաբերությունների մասին ի՞նչ կասեք:
-Չեմ կարող ասել, թե ով է մեղավոր, սակայն հիվանդ-բժիշկ փոխհարաբերությունները գնալով ավելի են վատացել, միգուցե դրա պատճառը բժշկի մասնագիտության նկատմամբ տարվող պետական քաղաքականությո՞ւնն է: Ցավոք, մեզ մոտ շուկայական հարաբերությունը դարձել են «բազարային» հարաբերություններ որոշ բժիշկների ու հիվանդների միջեւ: Ես, օրինակ, ինձ շատ վատ եմ զգում, երբ հիվանդը գալիս է եւ հարցնում՝ բա էս ամենը ի՞նչ կնստի ինձ վրա: Դա նմանվում է նրան, որ գնաս շուկա, ավտոմեքենայի մաս առնես, վերջում էլ հարցնես՝ ախպերս, ի՞նչ պիտի մուծեմ կամ՝ ի՞նչ կնստի ինձ վրա:
-Բայց բոլո՞րն են այդպես:
-Համարյա բոլորը, համենայնդեպս, մեծամասնությունը: Գալիս է ինտելիգենտի տեսքով մեկը եւ սկսում բժշկի հետ առեւտուր անել: Իհարկե, ես թույլ չեմ տալիս, որովհետեւ դա հարիր չէ բժշկի մասնագիտությանը, հիվանդի հետ փոխհարաբերություններին: Ընդ որում, դարերից է գալիս, որ բժիշկը միշտ էլ անշահախնդիր օգնություն է ցուցաբերել առանց որեւէ մեծ ակնկալիքի: Դրա մասին են վկայում նաեւ իմ կարդացած հեղինակների, օրինակ, Չեխովի հերոսները: Բժիշկը վազելով գնում, ցուցաբերում է անհրաժեշտ օգնությունը, փրկում մարդու կյանքը, իսկ թե հիվանդը կամ նրա հարազատներն ինչպես երախտապարտ կլինեն, դա արդեն մնում է վերջիններիս հայեցողությանը: Կոնկրետ ինձ համար ամենամեծ շնորհակալությունն այն է, երբ հիվանդն առողջանում է եւ օրհնում՝ բժիշկ, կյանքիդ մեռնեմ, Աստված պահապան Ձեզ:
-Որպես բժիշկ Ձեզ իշխանության կողմից գնահատված համարո՞ւմ եք:
-Ոչ: Հիմա արժեքները շատ-շատ են փոխվել: Ես ինձ ավելի գնահատված համարում էի ԽՍՀՄ-ի օրոք բուհի նոր շրջանավարտ եղած ժամանակ, երբ աշխատանքի էի մեկնել Քաջարան: Հիմա կարծես մեկը ինչ-որ ուղեցույց է գրել, որով սկսում են մեթոդաբար վարկաբեկել բժիշկներին, ուսուցիչներին, մտավորականությանն ընդհանրապես:
-Ի՞նչ կարծիք ունեք երիտասարդ կադրերի մասին:
-Կան լավ երիտասարդներ, բայց կան նաեւ վատերը: Երբեմն տեսնում ես նպատակասլաց երիտասարդի, ուրախանում ես, մտածում՝ ինչ լավ հետեւորդ է գալու: Օրինակ, եղբորս տղան՝ Արամ Միրիջանյանը, խոստումնալից երիտասարդներից է, գնաց Գերմանիա, հետո վերադարձավ ինձ մոտ, շատ լավ վիրաբույժ է: Բայց կա նաեւ երիտասարդ, որը վիրաբույժ չի դառնա, եւ ուզում ես նրան ասել՝ գնա, տղա ջան, այլ գործով զբաղվիր:
-Ձեր կադրերը վերապատրաստման գնո՞ւմ են:
-Եթե համեմատենք նախկին ժամանակների հետ, ապա վերապատրաստումները չափազանց քչացել են, անձամբ ինքս, օրինակ, չեմ հիշում, թե երբ եմ վերապատրաստվել վերջին անգամ: Դրա պատճառը նաեւ այն է, որ, բացի ամեն ինչից, ինքնաթիռով չեմ կարող ճամփորդել, ֆոբիա ունեմ. փակ տարածությունից մոտս կարող է հիստերիա առաջանալ: Դե, իսկ ավտոմեքենայով շատ հեռու չես գնա: Եղբորս տղան շատ էր գնում վերապատրաստումների, բայց, կարծես թե, նրա մոտ էլ հետաքրքրությունը կորել է: Վիրաբուժությունը զարգանում է, նորանոր մեթոդներ են ի հայտ գալիս, իսկ դրանք ուսումնասիրելու, սեփական աչքերով տեսնելու համար անհրաժեշտ է գնալ արտերկիր, բնակվել այնտեղ որոշ ժամանակ, բայց դա նաեւ գումարներ, ծախսեր է պահանջում: Այնպես որ՝ տղաները հիմնականում ինձ նայելով են սովորում: Իհարկե, դուրս, արտերկիր գնալուն խանգարեց նաեւ համավարակը, որը լճացման բերեց, իսկ դրա հետեւանքները հետո ենք մեր մաշկի վրա զգալու:
-Բժշկի մասնագիտության մեջ, բացի պրոֆեսիոնալիզմը, ի՞նչն եք գնահատում մարդկային հատկանիշներից:
-Բարությունը, նվիրվածությունը:
-Որո՞նք են Ձեր բնավորության ուժեղ եւ թույլ կողմերը:
-Թող հակասական չթվա, բայց բնավորությանս ուժեղ կողմը անչափ համբերատար լինելն է, թույլ կողմը՝ շուտ բռնկվելը: Կարող եմ շատ, շատ համբերել, բայց կարող եմ նաեւ այնպես բռնկվել, այնպես, որ չիմանամ՝ ինչ եմ անում... Նվիրված եմ աշխատանքիս, կոլեկտիվիս, որի սխալ արած անդամին կարող եմ կոպտել, շատ ծանր վիրավորել, բայց 10-15 րոպե հետո կարող է զայրույթս անցնել, ու եթե պետք լինի իրեն օգնել, փրկել որեւէ հարցով, օգնում եմ:
-Ձեր ընտանիքում բժիշկներ եղե՞լ են:
-Տղաներս բժշկական կրթություն ունեն, սակայն այս պահին այդ մասնագիտությամբ չեն զբաղվում:
-Իսկ Ձեր կի՞նը:
-Կինս մանկավարժ է, քիմիայի մասնագետ: Ընդհանրապես, իմ կարծիքով, բժիշկը բժշկի հետ չի ամուսնանա:
-Բայց հիմա երիտասարդները նման ամուսնությունը մոդայիկ են համարում:
-Ամուսնանում, հետո փոշմանում են, զգում, որ սխալ են գործել (ծիծաղում է-խմբ.):
-Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք հասարակությանը:
-Ազգին հաջողություն, առողջություն եմ մաղթում ու մեկ էլ՝ համբերություն, որ դիմանան պատերազմով ու համավարակով պայմանավորված այս դժվարություններին: