Lusine
Նարինե Բեգլարյան
էնդոկրինոլոգ
Նարինե Բեգլարյան. 1998-2004թթ. սովորել է Մխիթար Հերացու անվան Երևանի պետական բժշկական համալսարանի բուժական ֆակուլտետը:
2004-2006 թթ. ավարտել է Մխիթար Հերացու անվան Երևանի պետական բժշկական համալսարանի կլինիկական օրդինատուրան՝ էնդոկրինոլոգիա մասնագիտությամբ:
2007-2014թթ. աշխատել է «Արմենիա» բժշկական կենտրոնի էնդոկրինոլոգիայի բաժանմունքում, որպես բժիշկ-էնդոկրինոլոգ:
2011-2014թթ. համատեղության կարգով աշխատել է «Նորմեդ» բժշկական կենտրոնի էնդոկրինոլոգիայի բաժանմունքում, որպես բժիշկ- էնդոկրինոլոգ:
2016 թվականից մինչ այժմ Մխիթար Հերացու անվան Երևանի պետական բժշկական համալսարանի ասպիրանտուրայում, որպես հայցորդ է:
2014 թվականից մինչ օրս աշխատում է «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնում, որպես բժիշկ էնդոկրինոլոգ (կոնսուլտանտ բաժանմունքներում, ծառայություն ամբուլատոր մասում):
Վերապատրաստվել է 2008թ.՝ Զալցբուրգ քաղաքում անցել բժշկական սեմինար ներքին հիվանդությունների վերաբերյալ:
2015թ.՝ Մոսկվայի Էնդոկրինոլոգիական գիտական կենտրոնում անցել է վերապատրաստման կուրս՝ էնդոկրին գինեկոլոգիա առարկայից:
2016թ.՝ Սանկտ Պետերբուրգի ՌԲԳԱ-ի Դ.Օ. Օտտայի անվան մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ինստիտուտում անցել է վերապատրաստման դասընթաց գեստացիոն դիաբետ և շաքարային դիաբետով հղիների վարումը թեմայով:
2018թ. հունիսի 4-28-ը անցել է վերապատրաստում Վիեննայի գլխավոր հիվանդանոցի էնդոկրին բաժանմունքի օրդինատուրայում:
2019թ.՝ մասնակցել է Բուդապեշտում եվրոպական Թիրոիդ Ասոցիացիայի 42-րդ տարեկան հանդիպում՝ սեմինարին:
2022թ․ մայիս 21-25-ը մասնակցել է Իտալիայի Միլան քաղաքում կազմակերպված Եվրոպական էնդոկրին ասոցիացիայի 24-րդ տարեկան եվրոպական գիտաժողովին:
2022թ․ անցել է վերապատրաստման կուրս. սեպտեմբերի 29-ից հոկտեմբեր 2՝ Վրաստանում՝ Թբիլիսիում, Եվրոպական էնդոկրին Ասոցիացիայի 30-րդ հետդիպլոմային վերապատրաստման կուրս՝ կլինիկական էնդոկրինոլոգիայի, դիաբետի և մետաբոլիզմի թեմաների շուրջ։
Լեզուների իմացություն՝ մայրենի (հայերեն), ռուսերեն, անգլերեն:
Կոմպյուտերային գիտելիքներ՝ MS Windows , MS Word, MS Excel, Internet:
ՄԱՐԳԱՐԻՏԱ ՀՈՎՆԱՆՅԱՆ
Բժշկի համար ամենաթանկ գնահատականն արդեն ապաքինված հիվանդի օրհնանքն է
Այսօր, ամենուր ալերգիկ հիվանդությունների մեծ աճ է գրանցվում։ Ալերգիան մեր օրգանիզմի արձագանքն է արտաքին միջավայրի տարատեսակ իմուն նյութերին (ալերգեններին), որոնց մեր օրգանիզմն ընդունում է որպես վնասակար նյութեր: Այն կարող է դրսևորվել տարբեր ձևերով` դանդաղ զարգացող մաշկի ցանավորմամբ` ընդհուպ մինչև անաֆիլակտիկ շոկ:
Մեր զրուցակիցն է Վլադիմիր Ավագյանի անվան բժշկական կենտրոնի ալերգոլոգ-իմունոլոգ ՄԱՐԳԱՐԻՏԱ ՀՈՎՆԱՆՅԱՆԸ, ում հետ զրույցի ընթացքում անդրադարձել ենք ալերգիայի, դրա դրսևորումների և առաջարկվող լուծումներին շուրջ:
Մեր զրուցակցի համար բժիշկ լինելը վեհ կոչում է, իսկ կատարած մեծածավալ աշխատանքը` իր առջև դրված նպատակի իրականացում, և, իր կոչմանը հավատարիմ լինելուց բացի, նա անչափ սիրում է հայրենի երկիրը:
Իսկական բժիշկը նա է, որը ոչ մի դեպքում չի կորցնում զսպվածությունը, համբերատար փորձում է օգտակար լինել հիվանդին, կարողանում է դրական ազդել հիվանդի ու նրան շրջապատող մարդկանց վրա: Եվ հենց այդպիսին է մեր զրուցակիցը, որն ունի նաև խղճի թելադրանքով առաջնորդվելու հատկանիշ, հրաշալի պատկերացնում է իր մասնագիտության ամբողջ բարդությունն ու պատասխանատվությունը:
-Բժշկուհի, ի՞նչ է ալերգիան իրենից ներկայացնում, և որոն՞ք են ալերգիայի տեսակները:
-Ալերգիան օրգանիզմի գերզգայուն վիճակի ներգործությունն է արտաքին և ներքին ազդակների վրա։ Արտաքին ազդակներից են համարվում սննդամթերքը, քիմիական նյութերը, տարբեր միջատներից խայթոցները և այլ արտաքին գործոններ։ Ներքին ազդակներն են համարվում այն ազդակները, որոնք կախված են օրգանիզմի տարբեր վիճակներից, որոնք կարող են առաջանալ ստամոքսաղիքային համակարգի և մի շարք ուղեկցող հիվանդությունների հետևանքով։ Քանի որ ալերգիան իմունային համակարգից կախյալ է, առաջին հերթին, բնականաբար, հետազոտման է ենթարկվում օրգանիզմն ամբողջությամբ, ինչը կապված է իմունիտետի հետ։
Ալերգիան կարելի է տարբերակել ըստ առաջացող ախտանիշների՝ շնչառական, որի մեջ ընդգրկվում են ալերգիկ ռինիտը՝ քթաբորբը և բրոնխալ ասթման:
Քթաբորբը՝ ալերգիկ ռինիտն հիմնականում ուղեկցվում է քթահոսքով, փռշտոցներով, քթըմպանի, ականջների, աչքերի քորով, շատ ժամանակ անց միանում է ալերգիկ կոնյուկտիվիտը։ Լինում է ինչպես մշտական, այնպես էլ տարվա որոշակի եղանակի, այսինքն՝ մշտական և սեզոնային է:
Հետևողական չլինելով՝ նման դեպքերում, ցավոք, բանն ընդհուպ կարող է հասնել բրոնխիալ ասթմայի:
Ալերգիաների մեջ ամենատարածված տեսակներից է մաշկային ալերգիան, որն հիմնականում արտահայտվում է մաշկի ցանավորմամբ, մաշկաբորբով:
Ալերգիայի պատճառներից մեկն էլ ստրեսի հետևանքով առաջ եկող ալերգիկ բնույթի ռեակցիաներն են: Վերջին տարիներին շատ հաճախ են դրանք նշվում, դրսևորման ձևերից են մեծ մասամբ շնչահեղձությունը, ինչպես նաև ի հայտ եկող և տարբեր պատճառագիտության մի շարք հետազոտություններ անցնելուց հետո (վահանաձև գեղձի հետազոտություններ և մի շարք լաբորատոր հետազոտություններ), որոնց արդյունքում առանձնապես ոչ մի պատկեր չի լինում, և պարզվում է, որ ալերգիան զարգացել է նյարդային ֆոնի վրա և ուղեկցվում է սկզբնական շրջանում տհաճ քորի ձևով, և հնարավոր է ուղեկցվել սպաստիկ հազով։
Դեղորայքային ալերգիան. բավականին արագ զարգացող ալերգիկ ռեակցիա է, արտահայտվում է եղնջացանով, մաշկի քորով, ցանավորմամբ, դեմքի այտուցվածությամբ, կարող է ընդհուպ առաջանալ անաֆիլաքսիա։ Պետք է բուժառուին պարտադիր հորդորել, որ այդ դեղորայքը ամբողջ կյանքի ընթացքում երբևէ չընդունի:
Միջատների խայթոցից առաջացած ալերգիան կարող է զարգանալ մեկ- երկու րոպեի ընթացքում, և շատ դեպքերում, հնարավոր է, առաջին խայթոցից ալերգիան չզարգանա, երկրորդից նոր միայն առաջացնի ուժեղ ալերգիկ ռեակցիա։
Այս դեպքում ալերգիկ ռեակցիան նույնպես արագ է զարգանում՝ մաշկի խայթած հատվածում առաջացնելով ցավ, կարմրածություն, այտուցվածություն, ծանր դեպքերում հնարավոր է անաֆիլակտիկ շոկի առաջացում՝ ընդուպ մինչև մահ:
Փոշուց առաջացած ալերգիան արտահայտվում է փռշտոցներով, քթահոսքով, արցունքակալմամբ, քթում և կոկորդում քորի զգացումով:
Ընտանի կենդանիներից առաջացած ալերգիան կարող է նպաստել մշտական ալերգիայի առաջացմանը, որն հիմնականում դրսևորվում է փռշտոցի և արցունքակալման միջոցով:
Ալերգիան կարող է ի հայտ գալ նախ մաշկային, ապա և վերին շնչուղիների ալերգիկ հիվանդությունների արտահայտմամբ։ Մաշկային են համարվում ալերգիկ մաշկաբորբը, ալերգիկ եղնջացանը։ Դրանց դրսևորման ձևն արտահայտվում է ցանավորմամբ, շատ ժամանակ ուղեկցվում է քորով, և ալերգիկ տենդը կարող է այնպիսի ընթացք ունենալ, որ տարածվի ամբողջ մարմնի մակերեսով։
Ցանավորմամբ տարածված ալերգիայի տեսակները կարող են առաջանալ շփումից, օրինակ՝ շփում քիմիական նյութերի, մետաղների, նույնիսկ այնպիսի միջոցների հետ, ինչպիսիք են լվացող և հիգենիայի օգտագործման միջոցները, որոնք կարող են իրենց մեջ պարունակել այնպիսի հավելումներ, որը կարող է բերել ընդհուպ էկզեմային մոտ պատկեր՝ արտահայտված ճաքերով, վերքերով, և ավելի բարդացած դեպքեր, եթե դրան գումարվում է ինֆեկցիան։ Ալերգիայի պատճառ կարող է լինել նաև կոսմետիկան։ Ալերգիան ունի իր բարդ տեսակները։ Դրանց շարքը համալրում է բրոնխիալ ասթման, որի նախանշանները կարող են լինել ալերգիկ ռինիտը, ալերգիկ մաշկային արտահայտման ձևերը:
Ալերգիկ հիվանդություններն ինքնին կրում են քրոնիկ բնույթ, և անհրաժեշտ հետազոտություններ անցնելով՝ պացիենտի մոտ հայտնաբերվում են ուղեկցող կողմնակի խնդիրներ, այլ հիվանդություններ: Այսպիսի դեպքերում ևս պահանջվում է համալիր բուժում, որի դեպքում, և ժամանակին չբուժվելու դեպքում կարող ենք բախվել բարդացած վիճակների:
Իրականում ալերգիայի առաջացման պատճառները բազմազան են: Բնականաբար, բոլոր ալերգիկ հիվանդությունների դեպքում կարելի է ասել, որ ժառանգականության գործոնը ոչ միշտ է, որ մեծ դեր է կատարում: Մեզ դիմող տարիքով բուժառուները նշում են, որ ամբողջ կյանքում չեն կրել ալերգիկ բնույթի ռեակցիաներ, ժառանգական ֆակտորը չի գործել, բայց, ահա, բավականին հասուն տարիքում առաջին անգամ իրենց մոտ ալերգիկ երևույթներ են դրսևորվում։
-Ի՞նչ է սննդային ալերգիան, ո՞րն է սննդային ալերգիայի և թերընկալության տարբերությունը:
-Սննդի հանդեպ ռեակցիաները կարող են զարգանալ և՛ սննդային ալերգիայի, և՛ թերընկալության պատճառով, որոնք թեև հաճախ ընդհանրացվում են, սակայն իրականում էականորեն տարբեր իրավիճակներ են:
Սննդային ալերգիան օրգանիզմի իմունային համակարգի խեղաթյուրված պատասխանի հետևանքով առաջացած գերզգայունությունն է սննդամթերքի, իսկ ավելի հստակ` նրա մեջ պարունակվող որոշակի ալերգենի հանդեպ: Արդյունքում տվյալ սննդամթերքի օգտագործումը, օրգանիզմում կենսաբանորեն ակտիվ մի շարք նյութերի, այդ թվում հիստամինի արտազատման միջոցով, բերում է տարբեր ծանրության, մինչև անգամ կյանքին սպառնացող ալերգիկ նշանների առաջացմանը:
Ի տարբերություն սննդային ալերգիայի, սննդային թերընկալության դեպքում իմունային համակարգը չի ներգրավվում, և դիտվում են համեմատաբար մեղմ, կյանքին չսպառնացող ախտանշաններ: Օրինակ կարող է հանդիսանալ կաթնաշաքարի/լակտոզայի թերընկալությունը, որն ուղեկցվում է որովայնի ցավերով, վքնածությամբ և լուծով: Սննդային ալերգիան մեզ համար, բնականաբար, ավելի հեշտ է բացահայտել, քանի որ բուժառուները շատ ժամանակ մեծ մասամբ նշում են, որ այս կամ այն սննդամթերքը ընդունելուց հետո 5-30 րոպեների ընթացքում ալերգիան արտահայտվում է ցանավորման տեսքով:
Վաղ տարիքում սննդային ալերգիան անգամ կարող է ազդել վերին շնչուղիների վրա, պատկերում բերել սպաստիկ հազ։
Հավելենք, որ կան նաև ալերգիայի տեսակներ, որ նույնիսկ հարցման և անամնեզ հավաքելու դեպքում պատճառագիտությունը չի հայտնաբերվում։ Իհարկե, կան ալերգենների որոշման տարբեր ձևեր, որոնք մեզ կարող են հուշել՝ լակտոզ անհամատեղելիություն մասին, ալերգոլոգի հետ խորհրդակցման և ստուգումներ անցնելուց հետո միայն պարզվում է ալերգիայի պատճառագիտությունը։ Իհարկե, այսօր գիտությունն անհամեմատ կատարելագործվել է, որը թույլ է տալիս բացահայտել ալերգենների պատճառագիտությունը լաբորատոր հետազոտությունների արդյունքում։
-Ի՞նչ է բրոնխիալ ասթման, բարդության ինչպիսի՞ աստիճանի հիվանդություն է այն:
- Բրոնխիալ ասթման լայնորեն տարածված հիվանդություն է: Հայաստանում տարեցտարի ավելանում է այս հիվանդությամբ տառապող մարդկանց թիվը: Ըստ վիճակագրական տվյալների՝այն ունի բավականին մեծ տարածում Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, Եվրոպայում։ Վերջին քսան տարիների ընթացքում ալերգիկ բնույթի հիվանդությունները մեծ տարածում ունեն նաև Հայաստանում, հատկապես ալերգիայի այնպիսի ձևերը, ինչպիսիք են ալերգիկ քթաբորբը՝ ռինիտը, ինչը կապված է և՛ մեր էկոլոգիայի հետ և մեզանում առատ փոշու, ինչպես նաև բույսերի ծաղկափոշու հետ:
Բրոնխիալ ասթման շատ անկանխատեսելի երևույթ է, որի առաջացման պատճառը կարող է և ի հայտ չգալ: Այն երկարատև բուժում պահանջող հիվանդություն է։ Այսօր մենք ունենք այդ հիվանդության բուժման համար կիրառելի դեղամիջոցներ, որոնք նվազեցնում են շնչահեղձության նոպաների հաճախականությունը՝ հիվանդին ազատելով անասանելի ցավերից և թույլ չտալով, որ հիվանդությունը նորից գլուխ բարձրացնի:
-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում կվինկեի այտուցը:
-Կվինկեի այտուցը սուր, որոշ դեպքերում կյանքի համար նույնիսկ վտանգավոր ալերգիկ ռեակցիա է, մաշկի ալերգիկ ռեակցիան տարբեր գործոնների նկատմամբ, որն արտահայտվում է մաշկի, ենթամաշկային հյուսվածքի ու մկանների այտուցմամբ: Այտուցի այս տեսակը Կվինկեի են անվանվել, ի պատիվ այն նկարագրած գիտնականի ազգանունով: Այս հիվանդությունը կարող է զարգանալ ցանկացած տարիքում: Այն հաճախ ուղեկցվում է եղնջատենդով: Այտուցի այս տեսակը վտանգավոր է, երբ այն առաջանում է կոկորդի շրջանում: Կվինկեի կամ անգիոնևրոտիկ այտուցը սուր ալերգիկ ռեակցիա է, որի ժամանակ արյան հեղուկ մասը դուրս է գալիս դեպի շրջակա հյուսվածքներ՝ առաջացնելով այտուց: Այն զարգանում է ալերգենի հետ կրկնակի կապի դեպքում: Ռեակցիայի հիմքում ընկած է իմունային համակարգի ակտիվացումը, երբ արտադրվում են բորբոքային մեդիատորներ:
Այդ նյութերի ազդեցությամբ լայնանում են անոթները, բարձրանում է նրանց թափանցելիությունը և ակտիվանում են նեյտրոֆիլները: Հենց դա էլ նպաստում է մազանոթներից մեծ քանակի արյան հեղուկ մասի դուրս գալուն և այտուցների առաջացմանը:
-Բժշկուհի, ինչպե՞ս կանխել ալերգիան. խոսենք ալերգիայի կանխարգելման շուրջ։
-Կախված ալերգիայի բնույթից՝ կանխարգելիչ միջոցառումները տարբեր են` հիմնականում հակահիստամինային շարքի դեղահաբերով, իսկ ծանր դեպքերում՝ գլուկոկորտիկոստերոիդներով: Ալերգիկ ռինիտների դեպքում հաճախակի կիրառվում են հակաալերգիկ կաթիլներ և ցողաշիթեր: Անաֆիլակտիկ շոկի և կվինկեի այտուցի զարգացման դեպքում հարկավոր է անհապաղ դիմել բժշկի:
-Բժշկուհի, իսկ որպես վերջաբան, ի՞նչ կմաղթեք մեր ընթերցողներին:
- Կմաղթեմ, որ մեր հասարակությունը լինի ավելի ներողամիտ, բարեկիրթ, բժշկին դիմելու կուլտուրան բարձր մակարդակ ունենա, բժշկի հանդեպ հարգանքն ավելի մեծանա, որովհետև բժշկի ուսերին դրված է շատ մեծ պատասխանատվություն: Կոչ եմ անում ապրել առողջ ապրելակերպով, ունենալ առողջ հայկական ընտանիք և հնարավորինս աջակցել, զորավիգ լինել միմյանց: Վստահ եմ, որ հայ օջախի կայունությունն ու ամրությունը մեր հարատևման ու հաղթանակների ամենամեծ գրավականն է: Բոլոր բնագավառներում հաղթանակը բոլորինն է, պարտությունը` մեկինը: Ամենակարևորը, իմ կարծիքով, երբեք չհիասթափվելն է։ Ու նաև շատ կարևոր է հասկանալ, որ կյանքի ճանապարհը երկար և բարդ է, երբեմն էլ՝ չհուսադրող, սակայն պետք է գիտակցել, որ երբեք և ոչ մի այլ երկրում չես գնահատվի այնպես, ինչպես քո հայրենիքում։ Եվ թող երբեք չմարեն ձգտումն ու հավատը, ու, հավատացեք, մշտապես հաջողությունը կժպտա: Պետք է ամեն պահը գնահատել երջանիկ լինելու համար, այդ պահը դարձնել տոն: Պետք է գնահատենք մեր ունեցածը, պահպանենք այն, սիրենք և լինենք սիրված: Իսկ բժշկի համար ամենաթանկ գնահատականն արդեն ապաքինված հիվանդի օրհնանքն է:
Հրաչյա Հարությունյան
Մեր հասարակությանը կցանկանամ միմիայն առողջություն, համբերատարություն և լավատեսություն
Աշխարհի բնակչության մոտ մեկ երրորդը տառապում է հենաշարժողական համակարգի տարբեր խանգարումներով: Հոդերի հիվանդությունները առաջատար տեղ են զբաղեցնում տվյալ պաթոլոգիայում և հաճախ հանգեցնում են հաշմանդամության զարգացմանը:
Ընդհանրապես վնասվածքաբանության եւ օրթոպեդիայի ոլորտը մեր երկրում դինամիկ զարգացող է, կա բավականին լուրջ առաջընթաց: Եթե նախկինում կարևորվում էին մարդու գիտելիքներն ու ձեռքերի աշխատանքը, ունակությունները, ապա այսօր դինամիկ զարգացող աշխարհում միայն դրանք բավարար չեն լավ արդյունքներ, առաջընթաց արձանագրելու համար, անհրաժեշտ են նաև նոր, ժամանակակից տեխնոլոգիաներ, սարքավորումներ, որոնք, ի դեպ, բավականին թանկ արժեն, իսկ մեզ մոտ առկա է միջոցների սղություն: Սակայն, իմ դիտարկմամբ, մեր երկրի առողջապահության ոլորտում առկա են նորագույն տեխնոլոգիաներ, սարքավորումներ, որոնք մեզ հնարավորություն են տալիս քայլել աշխարհին համահունչ:
Վնասվածքաբանությունն ու օրթոպեդիան բժշկության ճյուղ է, որն իրականացնում է ոսկրամկանային համակարգի պաթոլոգիաների ախտորոշումը, բուժումը և կանխարգելումը ինչպես տրավմատիկ ծագմամբ, այնպես էլ՝ զարգացող տարբեր հիվանդությունների ժամանակ: Վնասվածքաբանությունն ուսումնասիրում է վնասվածքների պատճառները, դրանց մեխանիզմը, կլինիկան։ Վնասվածքաբանությունը մշակում է վնասվածքների եւ դրանց բարդությունների կանխարգելման ու բուժման մեթոդները:
Այս հիվանդությունների բուժման վիրահատական նորագույն մեթոդներին ու եղանակներին է անդրադառնում օրթոպեդիայի և վնասվածքաբանության ոլորտում փորձառու օրթոպեդ-վնասվածքաբան «Կոկսա» կլինիկայի ղեկավար Հրաչյա Հարությունյանը։ Փորձառու բժշկի հետ զրույցը բավական է հասկանալու համար, որ նա բժիշկ է իր ողջ էությամբ ու հոգով։ Բժշկի գործունեության արդյունքում բազմաթիվ մարդիկ են առողջացել, ներդրվել են բուժման ժամանակակից ու արդյունավետ մեթոդներ: Մարդկային ու մասնագիտական բարձր որակներ ունեցող բժիշկը անհատական մոտեցում է ցուցաբերում յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ, և հիվանդները հեռանում են կյանքի նկատմամբ հավատը վերագտած ու բժշկին մինչև հոգու խորքը երախտապարտ: Բժշկի մասնագիտությունը սրընթաց զարգացող մասնագիտություն է, յուրաքանչյուր բժիշկ պարտավոր է իր մասնագիտական գործունեության ողջ ընթացքում հետևել միջազգային փորձին, կիրառել և յուրացնել վերջինիս ձեռքբերումները։ Յուրաքանչյուր մարդ, մասնագետ կյանքի տարբեր ժամանակահատվածներում իր աշխատանքի վերագնահատում է կատարում: Եվ գալիս է մի պահ, երբ զգում ես, որ տվյալ ոլորտում հնարավոր ամեն բան արել ես ու նոր բան ասելու, անելու, ստեղծելու կարիք ունես: Կարծում եմ` այս մոտեցումը բնորոշ է բոլոր ոլորտներում աշխատող ստեղծագործ մարդկանց, ավելին` նրանց համար այն կենսական անհրաժեշտություն է:
-Պարոն Հարությունյան, հիմնականում ի՞նչ խնդիրների դեպքում են դիմում «Կոկսա» կլինիկա, ի՞նչ գործառույթներ են իրականացվում ձեզ մոտ։
-Մեր գործունեության տիրույթում մենք կիրառում ենք օրթոպեդիայի և վնասվածքաբանության մեջ առկա բոլոր նորագույն և ժամանակակից մեթոդները։ Իրականացնելով մի շարք բացառիկ վիրահատություններ՝ մենք փորձում ենք առավելագույնս ներդնել էնդոպրոթեզավորման ոլորտի համաշխարհային ձեռքբերումները Հայաստանում։ Խոշոր հոդերի՝ ծնկահոդ, կոնքազդրային հոդ, էնդոպրոթեզավորում, ռեվիզիոն էնդոպրոթեզավորում՝ հնացած, ախտահարված պրոթեզների փոխարինում, արթրոսկոպիա, ուղղիչ օսթեոտոմիաներ՝ դեֆորմացված ոսկրերի և վերջույթների շտկում։
Մենք՝ մասնագետներս, մշտապես ուշադրությունը պահում ենք ոլորտի համաշխարհային նորարարություններին, իսկ անդրադառնալով կիրառվող մեթոդներին՝ հարկ է նշել, որ դրանք բազմաթիվ են և հիմնականում կապված են վիրահատական մուտքերի, մկանաջլային պլաստիկաների, էնդոպրոթեզների տեսակների ճիշտ տեղադրման հետ։
Մեր կլինիկայում միայն էնդոպրոտեզավորմամբ չէ, որ զբաղվում ենք․ մենք լուրջ առաջատարներից մեկն ենք այս ոլորտում։ Էնդոպրոտեզավորում կատարվում է էնդոսկոպիկ, աթրոսկոպիկ վիրաբուժության մեջ՝ սկսած թեթև վիրահատական միջամտություններից, նաև մեծ ջլային պլաստիկաներով, ոսկրային ձևախեղումներով, դեֆորմացիաներով։ Բավականին մեծ փորձ և լուրջ առաջընթաց ունենք օստրոսկոպիկ բժշկության մեջ նույնպես։ Ծառայությունն իրականացնում է օրգանապահպան վիրահատություններ: Մեր բաժանմունքում գրանցել ենք բավականին լուրջ հաջողություններ, բնականաբար, տարբեր տեսակի կոտրվածքների բուժում՝ աշխարհի առաջատար կլինիկաների ստանդարտներին համապատասխան չափորոշիչներին համահունչ մակարդակի։ Բնականաբար, մեզ համար հպարտություն է ունենալ էնդոպրոտեզավորման մասնագիտացված կենտրոն և տարիներ շարունակ աշխատելով՝ ապացուցեցինք, որ իրավունք ունենք կրելու նման կենտրոնի համբավը և կոչումը։ Մեր նպատակն է էնդոպրոթեզավորման ոլորտի համաշխարհային ձեռքբերումների ներդնումը Հայաստանում: Այս վիրահատությունների որակը և մակակարդակը լիովին համապատասխանում են եվրոպական չափորոշիչներին։
Մեզ մոտ նորագույն տեխնոլոգիաների ներդրմամբ կիրառվում են ծնկի, կոնքազդրային և ուսահոդի իմպլանտացիայի առաջադեմ եղանակներ, ինչպես նաև Հայաստանում նախադեպը չունեցող հոդերի երկրորդային իմպլանտացիա՝ այսպես կոչված ռեվիզիաներ, ռիվիզիաների իմաստին չծառայող անպիտան էնդոպրոտեզը փոխարինել ռեվիզիոն էնդոպրոտեզով, եթե էնդոպրոտեզավորումը կատարվել է որակյալ, իսկ հին մոդելի պրոտեզները տեղաշարժվում են մոտավորապես 10-15 տարվա մեջ: Արդի ժամանակակից էնդոպրոտեզները ընդհուպ մինչեւ 30 տարի չտեղաշարժվելու հնարավորություն ունեն։ Ցավոք սրտի կարող են լինել դեպքեր, երբ պրոտեզը տեղադրվի, և մի շաբաթ հետո կոտրվածք գրանցվի, օրինակ՝ ավթովթարի հետևանքով առաջացած ամենաբարդ դեպքերը ինֆեկցիան է։ Լինում են դեպքեր, երբ տեղադրված պրոտեզը թարախակալվում է որպես օրգանիզմի կողմից օտար մարմին։ Այդ դեպքում պահանջվում է երկար ժամանակ․ հեռացվում է պրոտեզը, չի տեղադրում ռեվիզիան այնքան ժամանակ, մինչև ինֆեկցիան չմաքրվի լիովին։ Այն պահանջում է երկարատև բուժում, այսինքն երկու էտապ է թելադրվում, բուժվում է այնքան ժամանակ, մինչև ինֆեկցիան հաղթահարվի, բուժվի։ Այն կարող է տևել մի քանի ամիս դեղորայքով, հետո նոր տեղադրվում է։ Երկու փուլային էնդոպրոթեզավորման դեպքում հաճախակի լինում են վատթարագույն դեպքեր, երբ լինում են 3-4 փուլային դեպքեր, երբ մաքրում ես, հետո նորից սկսվում է ինֆեկցիոն ֆոնը, որը խանգարում է տեղադրմանը։
Վիրահատարանում էնդոպրոթեզավորումը տևում է առռավելագույնը 30-40 րոպե, 50 րոպե է տևում այն դեպքերում, երբ բուժառուն գեր է։ Վիրահատությունից 2 ժամ անց մեր հիվանդները ոտքի են կանգնում, 2 օր անց նրանք արդեն բարձրանում են աստիճաններով, իսկ 3 օր անց դուրս են գրվում` 6 շաբաթից հրաժարվում հենակներից: Նրանք անցնում են ինտենսիվ վերականգնողական բուժում, որովհետև կարևոր է ո՛չ միայն վիրահատությունը, այլ նաև մկանախմբերի զարգացումը:
-Պարո՛ն Հարությունյան, խոսենք, խնդրեմ, արթրոզի մասին։
-Արթրոզը (հոդախտ) հոդերի քրոնիկական հիվանդություն է, որն առաջանում է հոդերի վրա մշտական՝ չափից ավելի, բեռնվածության հետևանքով, օստեարթրոզը՝ հոդերի մաշվածությունն է։ Արթրոզների ժամանակ նկատվում է՝ լոկալ կետային ցավ՝ հոդաճեղքի կողմնային հատվածներում, շարժումների ժամանակ լսվում է խրթոց՝ կրեպիտացիա, տեղի է ունենում շարժումների սահմանափակում: Կարևոր է հիշել, որ հանդիպում են արթրիտի և արթրոզի միախառնված (միքս) դեպքեր, իսկ արթրիտի ախտանշաններն արհամարելու ու պատշաճ բուժում չստանալու դեպքում արթրիտը կարող է վերածվել արթրոզի։
-Իսկ ի՞նչ է օստեոպորոզը։
-Օստեոպորոզը, երևի թե, աշխարհի առողջական ամենամեծ խնդիրներից է, այն շատ ցայտուն արտահայտվում է կանանց մոտ հորմոնային շեղումների ֆոնի վրա: Ուզում եմ նշել, որ հիվանդությունը «երիտասարդացում է ապրել», և պետք է հսկվի, քանի որ բարձիթողի վիճակում մնալու արդյունքում ունենում ենք հոդերի դեֆորմացիայի եւ ցավային համախտանիշների բարդագույն խնդիրներ։ Ռեաբիլիտացիոն թերապիայով եւ դեղորայքային բուժմամբ իրականացվում է հիվանդության ընթացքի հսկողությունը։
-Բացի օստեոպորոզը, ուրիշ ո՞ր հիվանդություններն են «երիտասարդացում ապրել»։
-Վերջին տարիներին նկատվում է ոչ այնքան ուրախալի դինամիկա՝ հոդային հիվանդությունները «երիտասարդանում են», այսինքն՝ շատանում է հիվանդությունների տարածումը հասարակության ավելի երիտասարդ խմբերում։ Իհարկե, այդպիսի իրավիճակը մասամբ պայմանավորված է հետկովիդային իրավիճակով։
Չնայած այն կանխավարկածին, որ կովիդը առավելապես ազդում է թոք-սրտային համակարգի վրա, պրակտիկայում տեսնում ենք, որ մեծապես տուժում են նաև հոդերը և ոսկորները։ Երիտասարդացում ապրել է ոսկրերի ասեպտիկ նեկրոզը, որը COVID 19-ի հետևանք է: Այդ հիվանդությունը ոսկրի որոշակի հատված, ամենաշատը՝ ազդրի գլխիկն է ընդգրկում, որի հետեւանքով կոճերը կորցնում են իրենց սնուցումը, և ՄՌՏ ու ԿԱՏԵ հետազոտման պատկերում տեսնում ենք սնուցման պակաս: Դրա դեմ պետք է լրջագույն պայքար տանել, իսկ բուժման համար կիրառվում է արդիական բուժման մեթոդ համարվող ցողունային բջիջների մեթոդիկան, որը փրկություն է այս հիվանդության դեպքում: Մեզ մոտ բավականին լուրջ զբաղվում ենք ներհոդային ներարկումներով, որը կոչվում է օրթոբիոլոգիա, նորագույն մեթոդ՝ ցողունային բջիջների ներարկում, այսինքն սկսած պլազմոթերապիայով և ավարտած ունիկալ մեթոդիկայով, որ կոչվում է ցողունային բջիջների մեթոդիկա։ Ճարպաբջջանքի մշակմամբ մենք ստանում ենք ցողունային բջիջ եւ ներարկում ենք այն: Արդի բժշկական մոտեցումների մեջ կան բիոօրթոպեդիայի տեխնոլոգիաների ոչ միայն հիալուրոնաթթվի ներարկումներ, այլ պլազմոթերապիա՝ արյան շիճուկի տարբեր խտության ներարկումներ։ Իսկ համաշխարհային բացառիկ նորույթը, որը հասցրել ենք Հայաստան, ցողունային բջիջների ներարկման մեթոդն է, որի կիրառմամբ ունենում ենք հոդի որակի խիստ լավացում, քանի որ այն բավականին լավ արդյունքներ է գրանցում ամբողջ աշխարհում։ Մենք առաջարկում ենք արթրոզների բուժման լայն սպեկտր՝ սկսած ներարկումներից (բայց արդեն բիոօրթոպեդիայով, ոչ թե հասարակ սիլիկոնային ներարկումներով) և ավարտելով էնդոպրոթեզավորմամբ։
Այս նորարարական տեխնոլոգիան հնարավորություն է տալիս ճարպից ստանալ ցողունային բջիջներ։ Կարճ ասած՝ այս շրջադարձային տեխնոլոգիայի շնորհիվ՝ ձեր մարմինը ինքն իրեն է բուժում։
Այս միջամտությունը իրականացվում է տեղային անզգայացմամբ։ Սովորաբար այս տեխնոլոգիան կիրառվում է խոշոր, ինչպես օրինակ՝ կոնքի կամ ծնկի, հոդերի բուժման համար։ Երբ այդ էտապներն արդեն իրենց ուժը կորցնում են, գալիս է նոր վիրահատական էտապ, թե որ փուլում, որ բուժման մեթոդը ընտրել, դա արդեն մասնագետի որոշումն է, միայն պետք է վաղ դիմել բժիշկների օգնությանը, որպեսզի չբախվենք բարդացած դեպքերի հետ:
-Ի՞նչ կասեք բժշկական տուրիզմի վերաբերյալ։
-Բժշկական տուրիզմը կովիդի համաճարակի ժամանակատահատվածից սկսած բավականին մեծ առաջընթաց է ապրում, ինչպես նաև՝ վերջին շրջանում պատերազմական իրավիճակներից Հայաստան եկած ՌԴ-ից և Ուկրաինայից մարդկանց հոսքը։ Եթե նախինում մենք ամիսը կարող էինք երկու հոգու վիրահատել կամ ոչ, այսօր դիմողների գրեթե մեկ երրորդը օտարերկրացիներ են: Ունենք բուժառուներ նաև ԱՄՆ-ից։ Իրականում պետք է լրատվական, տեղեկատվական դաշտը էլ ավելի մեծ ուշադրություն դարձնի բժշկական տուրիզմին, ներկայացնի ցանկացած հարթակից։ Տեղեկատվությունը մեր մասին լայն տարածում գտնելով՝ աշխարհի ցանկացած անկյունից մեզ դիմում են, ստանում համապատասխան բուժօգնություն և գոհունակ վերադառնում են իրենց երկիր։
-Կան արդյո՞ք նորարարական մոտեցումներ ձեր ոլորտում։
-Մեզ մոտ ամեն օր կան նորարարական մեթոդներ․ մենք մշտապես ձգտում ենք քայլել նոր բուժմոտեցումներին համաչափ։ Նորարական մեթոդ է լինելու փոքրիկ կտրվածքներով միկրոպրոտեզները, որոնք մի այլ գեղագիտական մակարդակի մասին են խոսում։ Դա քիչ ինվազիվ փոքր կտրվածքով փոքր էնդոպրոտեզների տեղադրումն է, և, բնականաբար, հետվիրահատական շրջանն էլ կլինի ավելի կարճ՝ անգամ մեկ ամսից շուտ:
-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին, մեր բժշկության ապագան հուսալի՞ ձեռքերում է։
-Մեր թիմը բավականին մեծ և հզոր է, որի անդամներն իրենց լավագույն ձևով են դրսևորում աշխատանքում, եռանդուն, պրպտող, ձգտող երիտասարդներ են, բանիմաց, լավ պատրաստված կադրեր ունենք։ Մեր երիտասարդ կադրերը, իրոք, շատ լավն են, մեր թիմը շատ հզոր է, ապագայում մեր բժշկությունը վստահելի ձեռքերում է, մեր թիմը համալրված է չորս բժիշկներով՝ ես, երեք բժիշկներ, որոնք երբեք տեղում չեն դոփում, պրպտող են, մշտապես ձգտող քայլելու նորարարություններին համընթաց, ամեն անգամ վերապատրաստվելով՝ նորանոր հմտություններով տոգորված՝ վերադառնում են որպես պատրաստի վիրաբույժներ։ Եվ, իրոք, անհամեստություն չթվա, մեր բաժանմունքում յուրաքանչյուրի ներդրում այս ոլորտում մեծ գովասանքի ու պարծանքի է արժանի:
-Բոլորն էլ կյանքում ունեն իրենց ուսուցիչը, ո՞ւմ կարող եք համարել Ձեր ուսուցիչը:
-Վստահ կարող եմ իմ առաջին ուսուցիչ համարել Վիգեն Աշոտի Մարգարյանին, որի օգնությամբ մեծ ապագա եմ ունեցել <<էրեբունի>> բժշկական կենտրոնում։ Այստեղ իմ ուսանածի 90 տոկոսը իրենից է։ Իմ ուսուցիչներից է նաև հարգարժան Հմայակ Սարգսի Գրիգորյանը: Հետագայում իմ կայացման մեջ ամենամեծ դերը, իհարկե, խաղացել են Ֆինլանդիայի «Կոկսա» էնդոպրոթեզավորման կլինիկայի լավագույն մասնագետները, նրանց թվում՝ Էրիք Վիտան։
-Ի՞նչ մակարդակ ունի մեզ մոտ բժշկին դիմելու մշակույթը:
-Դիմելիության մշակույթի մակարդակը մեր երկրում վերջին տարիներին բավականին բարձրացել է: Մենք ըմբռնումով ենք մոտենում մեր աշխատանքին, որը, ամեն դեպքում, նաև սպասարկող ոլորտ է, ամեն տեսակի ու բնույթի մարդկանց հետ ենք շփվում, և բժիշկը պետք է կարողանա իրավիճակին տիրապետել, որպեսզի մեզ դիմող բուժառուները գոհ հեռանան մեր կենտրոնից: Ինձ թվում է` այդ առումով ես խնդիր չունեմ. փառք Աստծո, իմ բուժառուները միշտ գոհ են հեռանում:
-Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք, ի՞նչ կհորդորեք մեր հասարակությանը:
-Մեր հասարակությանը կցանկանամ միմիայն առողջություն, համբերատարություն և լավատեսություն։ Կհորդորեմ մեր հայրենակիցներին լինել աչալուրջ, ճիշտ կոմնորոշվել, երբևէ չդիմել այնպիսի մարդկանց, որոնցից միայն վնաս կստանան: Կցանկանամ, որ առաջնահերթ սիրեն իրենց, իրենց մարմինը, հոգ տանեն նրա մասին, և որ մեր երկրում վերջապես վերջ դրվի հայկական այն մտածելակերպին, երբ բժշկի դիմում են միայն, ինչպես ժողովուրդն է ասում՝ դանակը ոսկորին հասնելու դեպքում։ Եթե ունենանք արդեն վտանգված օրգանիզմ, ապա կյանքն էլ, բնականաբար, կդրվի հարցականի տակ: Ուրախալի փաստ է, որ այսօր մեր երկրում կան լավագույն մասնագետներ, որոնք կարող են օգնել հայտնաբերելու հիվանդությունները վաղ փուլերում և անհապաղ կցուցաբերեն անհրաժեշտ արդյունավետ բուժօգնություն:
Սիրեք ձեզ և ձեր մարմինը, սիրելիներ։
ԷԴԻՏԱ ՂԱՐԻԲՅԱՆ
ԷԴԻՏԱ ՂԱՐԻԲՅԱՆ. «Հղիությունը Աստծո կողմից տրված ամենալավագույն պարգևն է»
Հայաստանում անպտղության ցուցանիշը օր-օրի ավելի մտահոգիչ է դառնում։ Արդյունքում այս խնդիրը Հայաստանում վերածվել է ոչ թե բժշկական, այլ բժշկասոցիալական և համազգային խնդրի: Անպտուղ ամուսնությունը կարևոր հիմնախնդիր է սոցիալական և բժշկական առումներով:
Այսօր, ցավոք սրտի, միշտ չէ, որ բոլորի տները լցվում են մանկական զրնգուն ծիծաղով, և ոչ բոլոր ընտանիքներն ունեն այդ երջանկությունը՝ վայելելու երեխայի ամեն նոր արարքը, խոսքը: Ասում են՝ հույսը վերջինն է մահանում, սակայն երբ կողքիդ կա գրագետ և փորձված մասնագետ, ապա իրականանում են նույնիսկ ամենահամարձակ, ամենաանիրականանալի թվացող երազանքները:
Եվ ուրախությամբ պետք է փաստել, որ ժամանակակից բժշկությունը արդեն վաղուց կարողացել է ձեռնոց նետել անպտղությանը՝ շնորհիվ ինչպես բժշկագիտության առաջընթացի, այնպես էլ այս ոլորտի իսկապես նվիրյալ ու անձնուրաց բժիշկների:
Մանկաբարձ-գինեկոլոգի մասնագիտությունը, մի կարևոր առանձնահատկություն ունի, որով տարբերվում է մյուս բժշկական մասնագիտություններից. կինը շարունակաբար առնչվում է գինեկոլոգի հետ և՛ պրոֆիլակտիկ, և՛ բուժման նպատակներով կյանքի տարբեր փուլերում:
Մեր զրուցակիցն է «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի մանկաբարձ-գինեկոլոգ, կենտրոնի «հղիների պաթոլոգիայի բաժանմունքի վարիչ, «Հայաստանում կեսարյան հատումների աճի պատճառների ուսումնասիրության» ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի միջազգային փորձագետ, Մխիթար Հերացու անվան Երևանի պետական բժշկական համալսարանի Հետբուհական և շարունակական ֆակուլտետի մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ամբիոնի դասախոս Էդիտա Ղարիբյանը:
Բժշկուհին ժամանակին ընտրելով բժշկի մասնագիտությունը, մասնագիտական պատվով էլ շարունակում է կատարել իր աշխատանքը: Կայուն գիտելիքներով, ինչպես և մարդկային բարձր առաքինություններով օժտված բժշկուհին վստահ կանգնած է իրեն ապավինած յուրաքանչյուր բուժառուի կողքին։ Եվ՝ ամենակարևորը․ ամեն վայրկյան բժշկուհին հոգածությամբ պայքարում է ամենաարժեքավորի` կնոջ առողջության պահպանման համար: Նա ամեն օր գործ է ունենում երկու մարդկային կյանքերի հետ՝ մայրացող մոր և լույս աշխարհ եկող մանկան: Բժշկուհին ապրում է իր բուժառուների հոգսերով ում համար թանկ ու կարևոր է յուրաքանչյուր մանկան ծնունդը, և նա ջանք ու եռանդ չի խնայում՝ զույգերին նվիրելու ծնող դառնալու մեծագույն և այնքան բաղձալի բերկրանքը:
Իրականում յուրաքանչյուր ծնողի համար իր երեխան իր կյանքի գունագեղ ծաղիկն է, երեխան է, որ ծնողի առօրյան գունավորում է վառ գույներով, լցնում ու իմաստավորում է նրա կյանքը և իր ժպիտով ստիպում հավատալ, որ մեր շուրջն ամեն ինչ կատարյալ է:
Բժշկուհին առավելապես նախանձախնդիր է կայուն ու բավարար գիտելիքներ, ինչպես նաև իր մասնագիտական փորձառությունը փոխանցելու իր ուսանողներին։ Նա մեծապես կարևորում է, որ գործող բժիշկների շարքերը համալրող իր ուսանողները գրագետ ու կիրթ լինեն, լինեն մարդասեր ու բարեհոգի, և ջանադրորեն ողջ էներգիան ներդնում է մարդանպաստ իր այս ցանկությունն իրականություն դարձնելու գործում։ Ըստ բժշկուհու՝ այս ամենով է, որ ամբողջանում է բժշկի նկարագիրն ու կերպարը։ Անտարակույս, այսպիսի նվիրումը չէր կարող աննկատ մնալ։ Հայաստանի առողջապահության համակարգում նրա երկարատև ու ջանադիր աշխատանքի, ինչպես նաև բժշկագիտության զարգացման գործում ներդրած զգալի ավանդի համար առողջապահության առաջամարտիկն արժանիորեն միշտ բարձր է գնահատվել է և դեռ ավելին է գնահատվելու ոչ միայն բժշկական հանրության, այլև հասարակության լայն շրջանների կողմից:
-Բժշկուհի, ե՞րբ, ո՞ր ախտանիշերի առկայության դեպքում է դրվում անպտղություն ախտորոշումը, արդյո՞ք կարող ենք այն համարել դատավճիռ։
-Նախևառաջ պետք է հասկանալ, թե ինչ բան է անպտղությունը։ Անպտղություն են համարվում այն դեպքերը, երբ առանց հակաբեղմնավորիչ արդեն մեկ տարի սեռական կանոնավոր կյանքով ապրելուց հետո, համապատասխան միջոցների կիրառմամբ հղիություն չի գրանցվում։ Իսկ ընդհանուր առմամբ, անպտղությունը 21-րդ դարի արդիական և ակտուալ խնդիրներից է, քանզի ըստ միջազգային ցուցանիշների, բնակչության 25 տոկոսն ունի անպտղության խնդիր, և այդ տոկոսն օր օրի ավելի է բարձրանում: Անպտղության խնդրի մեջ նկատելի բարձրացել է տղամարդկային գործոնը, դա կապված է վարակի առկայության հետ, հորմոնալ խանգարումների աճով պայմանավորված սոմատիկ հիվանդությունների աճի հետ, որոնք, ի վերջո, հանգեցնում են անպտղության։ Սակայն եթե նախկինում անպտղությունը կարող էինք համարել դատավճիռ, ապա այսօր ժամանակակից բուժմոտեցումների արդիականացմանը, բժշկության զարգացմանը զուգահեռ՝ բժշկությունը վաղուց է, ինչ ձեռնոց է նետել անպտղությանը։ Ներկայումս արդի ժամանակակից բուժմոտեցումներով հնարավոր է լուծել անպտղության գերակա խնդիրը։ Այսօր մեր երկրում զարգացել են օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաները՝ արտամարմնային բեղմնավորումը (ԱՄԲ) և նրա մոդիֆիկացիաները (ձևափոխումները)՝ ICSI (սպերմատոզոիդների ներցիտոպլազմատիկ ներարկում), սաղմերի սառցապահպանումը (կրիոկոնսերվացիա), դոնորական ծրագրերը, փոխնակ մայրությունը, ինչպես նաև ամուսնու արհեստական սերմնավորումն (ԱՍԱՍ) և դոնորական (ԱՍԴՍ) սերմով, վերաբերում են օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաներին: Այս մեթոդների մեծ մասն օգտագործվում է այն ժամանակ, երբ բնական ճանապարհով հղիանալը կամ ընդհանրապես հնարավոր չէ կամ հավանականությունն ավելի փոքր է, քան օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաների օգտագործման պարագայում:
Մեր երկրում այսօր այդ ուղղությամբ ունենք բավական մասնագիտացված բուժկենտրոններ, որոնք զբաղվում են անպտղության խնդիրներով, և բարձր տոկոս են կազմում բարեհաջող ելքերով պայմանավորված հաջողված հղիությունները։ Արտամարմնային բեղմնավորման միջոցով դժվարագույն դեպքերն ավելի լուծելի են դարձել։ Մեր երկրում սույն թվականի հունվար ամսից ունենք մինչեւ 35 տարեկան կանանց շրջանում արտամարմնային բեղմնավորման պետպատվերի ծրագիր
և 2020 թվականի պատերազմում զոհվածների մայրերի համար պետպատվերի շրջանակներում մինչև 53 տարեկան կանանց արտամարմնային բեղմնավորմամբ հղիության ծրագիր, իսկ այս տարի, ըստ կրիտերիաների, մինչեւ 35 տարեկան կանանց համար և դա։
Զույգերն արդեն կարողանում են դիմել վերարտադրողական (ռեպրոդուկտիվ) օժանդակ տեխնոլոգիաների օգնությանը և անպտղության հարցը լուծելի դարձնել։
Ռեպրոդուկտիվ տարիքային շեմը դիտարկելն այսօր շատ անհատական է, դա կախված է կնոջ հորմոնալ ստատուսից, ձվարանային պաշարից, ձվաբջիջների քանակից։ Եվ եթե կինը, որը կարող է արդեն ունենալ ձվաբջիջների վաղաժամ ծերացում, իհարկե, ռեպրոդուկտիվ տարիք կարող ենք համարել 25-35 տարեկան տարիքային շեմը, որից հետո այդ տարիքի կանայք համարվում են հասակավոր առաջնածին, մինչդեռ նախկինում հասակավոր առաջնածին համարվում էին 30-ից բարձր տարիքի կանայք։ Այժմ հաշվի է առնվում այն հանգամանքը, որ միջին տարիքի առաջնածին հղիները բարձրացել են մինչև 35 տարեկանը, քանի որ շատ են այն կանայք, որոնք օժանդակ ռեպրոդուկտիվ տեխնոլոգիաների շնորհիվ այդ տարիքում հղիություն են գրանցում։ Պետության կողմից վերջերս ընդունված այս օրենքի համաձայն կարող են օգտվել անգամ փոխնակ մոր փոխահատուցման ծառայությունից այն հերոսների մայրերը, որոնք ունեն տարբեր առողջական խնդիրներ, և որոնք չեն կարող կրել այդ հղիությունը: Սկսել են ներառվել նաև սահմանամերձ գոտու երկրորդային անպտղությամբ տառապող բնակիչները, որոնք դիմում են երկրորդ բալիկի համար, և որոնց ցուցված է արտամարմնային բեղմնավորումը։ Իհարկե, կան որոշ սահմանափակումներ, բայց, միևնույն է, հաշվի առնելով այս ցուցումները՝ սա մեծ աջակություն է պետության կողմից իր քաղաքացուն՝ հաղթահարելու անպտղությունը: Պետբյուջեի միջոցներով արհեստական բեղմնավորման ծրագիրն այսուհետ բաց է լինելու ՀՀ բոլոր քաղաքացիների համար` անկախ բնակության վայրից, սոցիալական վիճակից, ամուսնական կարգավիճակից։ Կարծում ենք, որ այս ծրագիրը հասարակության համար շատ սպասված էր։
Այսօր, կարծեք թե, երիտասարդ կանայք բավականին շատ են դիմում կեսարյան հատմամբ
ծննդալուծման: Ի՞նչ կասեք այդ առումով։ Արդյոք այս մոտեցումն ավելի՞ ընդունելի է:
-Կեսարյան հատման՝ կանանց դիմելու միտումը անտեղի եմ համարում և որպես մասնագետ, շատ բացասական եմ վերաբերվում դրան՝ կապված կեսարյան ծննդալուծում ցանկացող կանանց տոկոսի բարձրացման հետ։ Մենք երբևէ չենք խրախուսում, որը կինն իր ցանկությամբ դիմի կեսարյան հատման։ Նախ չմոռանաք, որը կեսարյան հատումը ինքնին վիրահատական միջամտություն է, միջամտություն, որն ունի իր հետագա հետվիրահատական բարդությունները։ Կեսարյան հատումը այն վիրահական միջամտությունն է, որը կատարվում է խիստ ցուցումներով և խիստ անհրաժեշտության դեպքում։ Նույնիսկ կնոջ ցանկությամբ կեսարյան հատման ցուցում ընդունված չէ մեր երկրում, իրականում այսօր այնքան է զարգացել բժշկությունը, որ կանայք ծննդալուծման ժամանակ անգամ չեն էլ զգում ցավային համախտանիշ, քանզի ծննդաբերության մեջ այսօր առկա է էպիդուրալ ցավազրկում, և բոլոր կանայք ունեն հնարավորություն ծննդաբերել անցավ եւ իրենց հարմար պայմաններով։
- Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում արտարգանդային հղիությունը:
-Արտարգանդային հղիություն է համարվում թե՛ արգանդի խոռոչից դուրս հղիությունը, որը զարգանում է փողերում, ինչպես նաև ձվարանների, որովայնային կամ պարանոցային հղիություն։ Դա իրենից թելադրում է պաթոլոգիկ ընթացքով վիճակ, որի դեպքում բժշկի միջամտությամբ այն ընդհատվում է, իսկ արդեն ըստ ժամկետի, ըստ ցուցանիշների՝ կարող է լինել վիրահատական կամ դեղորայքային միջամտություն արտարգանդային հղիության ընդհատման համար։
-Բժշկուհի, խոսեք, խնդրեմ, հղիության արհեստական ընդհատումների մասին։
-Շատ հաճախ արհեստական ընդհատումը լինում է անցանկալի հղիություն կամ, ցավոք, պտղի սեռով պայմանավորված: Արհեստական ընդհատումներին մենք՝ բժիշկներս, բավականին բացասական ենք վերաբերվում, այսինքն՝ դարձյալ չեն խրախուսվում մեր կողմից, կրկին տանում ենք աշխատանքներ։ Եթե կինը դիմում է արհեստական ընդհատման, դա միանգամից չի կատարվում, նրանց տրվում է երեք օր՝ մտածելու համար, մանավանդ մեր երկրում, որ պատերազմող երկիր է, քանի որ մենք ունենք ծնելիության ցածր ցուցանիշներ, և, ըստ իս, մեզ համար արհեստական ընդհատումը հանցանքին հավասար մի բան է։
-Ձեր դիտարկմամբ՝ ի՞նչ մակարդակում է գտնվում մեզանում առողջական խնդիրների ի հայտ գալու դեպքում անհապաղ բժշկի դիմելու մշակույթը:
-Դիմելիության մշակույթի մեջ ունենք բավականին դրական միտում, ասել է թե՝ առաջընթաց։ Այսօր մեր երիտասարդ կանայք ավելի զարգացած են, ավելի շատ են զբաղվում ինքնակրթությամբ, իրենց հետաքրքրող հարցերի շուրջ ավելի տեղեկացված են։ Այսօր համացանցային պորտալը հեղեղված է տարատեսակ և բազմազան տեղեկություններով, դաշտը բաց է բոլորի համար, մարդկանց հասու է ցանկացած հետաքրքրող թեմա։ Գովելի փաստ է նաև այն, որ այսօր բավականին շատ են դիմում կանխարգելիչ հետազոտության օգնությանը մինչ ամուսնությունը, ամուսնությունից հետո մինչ հղիության պլանավորումը։ Հղիության պլանավորումը խրախուսվում է որպես հետագա բարդություններից խուսափելու միջոց։ Սակայն դիմելիության մշակույթի մեջ աշխատելու, նոր մոտեցումներ արմատավորելու տեղ դեռ ունենք, ինչն ավելի շատ առաջնային օղակի` պոլիկլինիկաների գործառույթների մեջ է մտնում, ինչպես նաև տեղեկատվական աղբյուրների, համացանցային դաշտի, ինչու՞ չէ՝ հենց դպրոցական տարիքից դեռահասներին կրթելու, նրանց մոտ զարգացնելու հիգիենայի մշակույթը, աշխատանքը դեռահաս աղջիկների հետ և կյանքի որակի բարձրացման հետ կապված աշխատանքներ, որպեսզի աղջիկներն ունենան առողջ մարմին, առողջ սերունդ։ Պետության կողմից այսօր կա ծրագիր՝ երբ կատարվում է արգանդի պարանոցի քաղցկեղի սկրինգ, պարանոցի բջջաբանական հետազոտություններ՝ պապիլոմա վիրուսի դեմ պատվաստումներ, որոնք ցանկալի են կատարել մինչև սեռական կյանքի սկիզբ, դրանք արգանդի պարանոցի քաղցկեղի դեմ կանխարգելիչ միջոցներն են։
-Բժշկուհի, խոսեք, խնդրեմ, սեռավարակներից:
-Սեռավարակներն այսօր բավականին մեծ տարածում ունեն. Իհարկե, այդ ուղղությամբ էլ որոշ չափով կանխարգելիչ աշխատանքներ են տարվում։ Սակայն այն վաղուց է իր տեղն զբաղեցնում մեր գերակա խնդիրների մեջ՝ կապված տղամարդկանց արտագնա աշխատանքի հետ, ինչպես նաև՝ մեկից ավելի սեռական զուգընկերոջ առկայության դեպքում։ Կան սեռավարակների տեսակներ, որոնք կարող են հանգեցնել անպտղության, առողջական խնդիրներով երեխաներ ծնվելուն, հղիության կրելախախտման, հանգեցնել վիժումների, հղիության ընդհատումների․ խնդիրներ, որոնց ժամանակին հետազոտումն ու բուժումը կարևոր են, որպեսզի կանայք հետագայում այդ խնդիրների առջև չկանգնեն։
-Կա՞ն հիվանդություններ, որոնք երիտասարդացում են ապրել:
-Այո, իհարկե, երիտասարդացում են ապրել, ցավոք սրտի, արգանդի պարանոցի քաղցկեղը, որի հիմնական պատճառը պապիլոմա վիրուսի զարգացումն է, արգանդի միոմաները, սեռավարակների առկայությունը, ձվարանների պոլիկստոզները և մի շարք մշտապես տարածում ունեցող գինեկոլոգիական հիվանդություններ:
-Որո՞նք են դաշտանային ցիկլի խանգարման պատճառները:
-Դաշտանային ցիկլի խանգարումները հիմնականում հորմոնալ համակարգի խանգարումներ են, որոնք կարող են ունենալ տարբեր պատճառագիտություն։ Դրանք կարող են լինել մակերիկամների գործառույթի, ձվարանների, վահանաձև գեղձի գործառույթի խանգարման հետևանքով, այսինքն՝ օրգանիզմի էնդոկրին համակարգի խնդիրները միմյանց հետ շղթայաձև փոխհամաձայնեցված են, և եթե մի օղակում առաջանում է խնդիր, ապա այն բերում է ամբողջ հորմոնալ համակարգի խանգարման պատկերի, որն էլ իր հերթին կարող է հանգեցնել դաշտանային ցիկլի խանգարումների։
-Ինչպիսի՞ պատկեր ունի կանանց և տղամարդկանց մոտ անպտղությունը
տոկոսային հարաբերությամբ:
-Անպտղության ցուցանիշը այսօր թե՛ կանանց, և թե՛ տղամարդկանց մոտ գրեթե հավասար է, մինչդեռ նախկինում այն մեծ տոկոս էր կազմում կանանց մոտ։ Նախկինում կարծիք կար, որ անպտղությունն առավելապես դիտվում է կանանց շրջանում առկա խնդիրների հետևանքով, մինչդեռ իրականում կանանց և տղամարդկանց մոտ այն հավասարապես է արտահայտված: Կարելի է ասել, որ ցուցանիշները գրեթե նույն մակարդակի վրա են, մեկ երրորդ դեպքերում՝ կանանց, մեկ երրորդ դեպքերում՝ տղամարդկային անպտղություն, իսկ մնացյալ դեպքերում՝ երկուսի գործոնների առկայություն։ Իհարկե, ըստ բժշկագիտության ՝ կան նաև դեպքեր, երբ անպտղությունը լինում է անհայտ պատճառագիտության, այսինքն՝ և՛ կինը, և՛ տղամարդը լիարժեք առողջ են, ոչ մի խնդիր չունեն: Ստացվում է, որ կան պատճառներ, որոնք ժամանակակից գիտության կողմից դեռես բացահայտված չեն, և կան պատճառներ, որոնք բացահայտվում են ավելի խորը ուսումնասիրությամբ:
- Ի՞նչ կասեք առոջապահական առաջնային օղակի՝ պոլիկլինիկաների մասին։ Դրանց դերն այսօր ի՞նչ մակարդակի վրա է:
-Մեզ մոտ ընդունված է ստացիոնար դիմել արդեն բարդացած դեպքերում։ Ոչ ոք չի դիմում գինեկոլոգին ստացիոնար բուժման, դիմում են արդեն ինչ-ինչ քրոնիկ դեպքերով, որը ավելի բարդացնում է իրավիճակը, բուժման ընթացքը՝ էականորեն նվազեցնելով բուժման հնարավորությունները։ Նույնը վերաբերում է վերը նշված կեսարյան հատման դիմել ցանկացողներին․ եթե առաջնային օղակում ճիշտ ներկայացվի հիվանդության պատկերը, ճիշտ անցկացվի զրույցը, հիվանդին բացատրեն, որ կեսարյան հատումը ցուցված է միայն խիստ անհրաժեշտության դեպքում, և այն ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ վիրահատական միջամտություն, բացատրվեն բոլոր անհրաժեշտ նրբությունները հղիության ցանկացած հարցի շուրջ, երբ հղին մեզ դիմում է՝ արդեն պատրաստված թե՛ հոգեբանորեն, թե՛ ֆիզիկապես, որ հղիությունը դա հիվանդություն չի, չի ֆիքսվում իր ֆիզիոլոգիական ամեն մի իրավիճակի վրա, կյանքում երբեք այդ հղիի մտքով չի անցնի դիմել կեսարյան հատման զուտ ցավային սինդրոմից խուսափելու նկատառումներով։ Իսկ երբ առաջնային օղակը թերի է աշխատում, հակառակ պատկերն է լինում, նրանք մեզ դիմում են վախեցած, սթրեսի մեջ։ Նման իրավիճակում ու հոգեբանությամբ կինը չի կարող հանգիստ ծննդաբերել՝ սկսվում են սթրեսային վիճակներ, հարազատների հետ առաջանում են կոնֆլիկտային իրավիճակներ, նրանք պահանջատեր են դառնում, փորձում թելադրել բժշկին ինչպես վարվել՝ հաճախ անգիտակցաբար խանգարելով մեր աշխատանքին՝ արդյունքում վնասելով իրենց ծննդկան հարազատին։ Մինչդեռ հարկ է գիտակցել, որ ամեն ոք պիտի լինի իր տեղում, զբաղվի իր գործով, անհարկի միջամտություններով չխաթարի բժշկի աշխատանքի բնականոն ընթացքը՝ դրանով վտանգելով հղիի առողջությունը։ Հղիությունը Աստծո կոմից տրված ամենալավագույն պարգևն է, որը դուք պետք է վայելեք, քանի որ ձեր ծնվող երեխայի հետագան կախված է ձեր թե՛ հոգեկան, և թե՛ ֆիզիկական վիճակից։ Եթե դուք հղիությունը կրում եք առողջ եւ դրական զգացումներով, ձեր երեխան կծնվի առողջ, եթե Դուք Ձեզ և այդպիսով և Ձեր երեխային զերծ եք պահել դրսի դրական և բացասական ազդակներից՝ ծխել, խմել․․․ և այլ արատավոր բարքերով ազդել երեխայի վրա։ Եվ չպետք է մոռանալ, որ մայր - պտուղ կապը բնությունից փոխհամաձայնեցված է։
-Ի՞նչ կասեք այս ասպարեզում ներգրավված երիտասարդ կադրերի մասին: Եվ առհասարակ, ապագայում բժշկությունը, ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ մասնագետների ձեռքերում է լինելու։
-Ունենք շատ խելացի երիտասարդ կադրեր, շատ բանիմաց- պրպտող -ձգտող սերունդ է ասպարեզ գալիս: Իհարկե, ամեն տեղ էլ և՛լավը կա, և՛ վատը, բայց խոստումնալից երիտասարդներ շատ ունենք, որոնք այսօր ունեն ուսանելու մեծ հորիզոններ, տեեկատվության մեծ դաշտ, իրենց տրված է ամեն ինչ, առաողջապահության ոլորտում տեղի ունեցող սրընթաց բարեփոխումներն ու նորույթները բաց են, հասանելի, քան մեր ժամանակներում էին։ Եվ ամենակարևորը՝ նոր սերնդի մոտ կա՛ այս ամենին տիրապետելու ցանկությունն ու նպատակային ձգտումը։ Այժմ եթե հետադարձ հայացք եմ նետում, վերհիշում եմ, որ մեր կլինիկական օրդինատուրայի ուսանողները մարզային բժշկության մեջ հասել են հաստատուն դիրքերի՝ ամուր պահելով մեր թիկունքը։
-Ի՞նչ կմաղթեք և ի՞նչ խորհուրդ կտաք հանրությանը, հատկապես՝ կանանց:
Մեր կանանց գերազանց առողջություն եմ մաղթում։ Երջանիկ կլինեմ նրանց տեսնել միշտ խնամված ու գեղեցիկ, ինչը նշանակում է, որ նրանք երջանիկ են։ Խորհուրդս է, որ հայ կինը գնահատի իրեն ու հետևողականորեն հոգ տանի իր առողջությանը, չանտեսի իր եսը, որը շատ բնորոշ է մեր հայ կանանց՝ ամբողջապես նվիրվել իր ընտանիքին, ուսել երեխաների և ամուսնու հոգսերը, ի վերջո, բոլորի մասին հոգ տանել՝ վերջին պլան մղելով ինքն իրեն։ Եթե կինը ցանկանում է, որ իր բալիկները լինեն առողջ, առաջինը պետք է հոգ տանի ինքն իր առողջության համար, խնդիրների ի հայտ գալու դեպքում չառաջնորդվի «կանցնի, ոչինչ» կամ «հիմա դրա ժամանակը չէ» դատապարտելի ու վտանգավոր մտայնությամբ, այլև անմիջապես սկսի զբաղվել ի հայտ եկած մտահոգող խնդրով, քանզի կինն է իրականում ընտանիքի հիմնասյունը, հենարանը, և «մատների արանքով» նայելով սեփական առռողջությանը՝ նա միաժամանակ վտանգի տակ է դնում իր ընտանիքի առողջությունը։ Տիպիկ ասացվածք կա՝ «Տան կինը գլուխը վար դրեց, տունը մարում է»։
․․․ Իսկ բոլոր այն երիտասարդ զույգերը, որոնք պլանավորում են հղիություն, նախապես անցնեն անհրաժեշտ հետազոտությունները, անցնեն գինեկոլոգիական խորհրդատվություն, որպեսզի հետագայում չկանգնեն խնդիրների առջև։ Ինչ վերաբերում է առաջին օղակի գործունեությամբ վաղ հայտնաբերված դեպքերին, ապա եթե բուժառուի մոտ առկա են գինեկոլոգիական խնդիրներ, որոնք ժամանակին հայտնաբերման և բուժման դեպքում, բնականաբար, նվազեցնում են հիվանդությունների տոկոսային բարդությունները։ Սկրինինգային ծրագրերի ճշգրիտ անցկացումը նույնպես առաջնային օղակի գործառույթների մեջ է մտնում։ Արգանդի պարանոցի քաղցկեղի բացահայտումը, հղիության գրագետ պլանավորումը, ընդհանրապես ընտանիքի պլանավորումն առաջնային օղակի գործունեությունն է։
ՀԱՅԿ ԲԱԼԱՅԱՆ
ՀԱՅԿ ԲԱԼԱՅԱՆ. «Բժշկությունը այն մասնագիտություններից է, որին լիարժեքորեն տիրապետելու համար ամբողջ կյանքի ընթացքում պարտավոր ես սովորել»
Ժամանանակից վիրաբուժությունն ու զարգացած տեխնոլոգիաները հնարավորություն են տալիս իրականացնել քիչ տրավմատիկ միջամտություններ, որոնք նաև հետագայում երաշխավորում են հետվիրահատական կարճ շրջան և արագ ապաքինում:
Լապորասկոպիկ վիրաբուժությունն իր ոլորտում համարվում է բեկումնային և առավել հաճախ փոխարինում է ավանդական վիրաբուժությանը: Մի շարք վիրաբուժական միջամտությունների դեպքում այն ապահովում է բարձր ճշգրտություն և որակյալ արդյունք, առանց ավանդական կտրվածքի և նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառման, հոսպիտալացման սեղմ ժամկետով, ապաքինման կարճ ժամանակահատվածով և գոհացուցիչ կոսմետիկ արդյունքներով:
Միևնույն ժամանակ, լապորասկոպիկ վիրաբուժությունը պահանջում է վիրաբույժի` առավել խորը հմտություններ և նմանատիպ վիրահատությունների համար նախատեսված բժշկական սարքավորումների հետ աշխատելու փորձառություն:
Մեր զրուցակիցն է բժշկական գիտությունների թեկնածու, Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնի դոցենտ, Ռուսաստանի Դաշնության լապորասկոպիկ վիրաբույժների ասոցիացիայի անդամ, «Երևան» բժշկական կենտրոնի ընդհանուր և լապարոսկոպիկ վիրաբուժության բաժանմունքի ղեկավար, «Մեդլայն կլինիկ» բժշկական կենտրոնի Հալաբյան մասնաճյուղի էնդոկրին վիրաբուժության ծառայության ղեկավար Հայկ Բալայանը: Պարոն Բալայանը մասնակցել է բազմաթիվ կոնգրեսների և գիտագործնական կոնֆերանսների՝ նվիրված վիրաբուժության արդիական հարցերին: Բժիշկը պաշտպանել է թեկնածուական թեզ «Ավագ տարիքային խմբի բարձր վիրահատական ռիսկով հիվանդների մոտ քիչ ինվազիվ վիրաբուժական միջամտությունների կիրառման արդյունքները սուր քարային խոլեցիստիտի դեպքում» թեմայով: Նա հեղինակ է ավելի քան 30 գիտական աշխատանքների, որոնք հրատարակվել են Հայաստանի, Ռուսաստանի և արտասահմանյան մի շարք երկրների բժշկական մասնագիտական ամսագրերում և հանդեսներում:
Բժիշկն այն եզակի անհատներից է, որն առանձնանում է մարդկային բարձր արժեքներով, իր գործին, իր հայրենքին նվիրվածությամբ ու անսահման համեստությամբ: Երկրում տեղի ունեցող որևէ իրադարձությունից անմասն չէ, միշտ հայրենիքի հոգսերին արձագանքող, այդ հոգսերով ապրող ու մտահոգ մարդ է։
Հատուկ սեր է տածում երիտասարդ ուսումնատենչ կադրերի հանդեպ, անշահախնդիր խրախուսում է և օգնում բոլորին և այդ ամենը՝ առանց ցուցադրման: Մարդու մեջ բարձր է գնահատում աշխատասիրությունը, ճշտապահությունն ու պարկեշտությունը, պատասխանատվության զգացումը, օժտված է հայ մարդուն զարդարող հատկանիշներով, մարդկային-բարոյական բարձր նկարագրի տեր է, բարեկամասեր է, ընկերասեր: Աշխատանքը նրա տարերքն է, իր ապրելակերպը: Հայրենիքը նրա համար յուրատեսակ սրբավայր է, որին կապված է իր ողջ էությամբ: 44-օրյա պատերազմի առաջին օրը Հայկ Բալայանը կամավոր մեկնեց ռազմաճակատ՝ ավագ որդու՝ ժամկետային զինծառայող՝ կրտսեր Զորի Բալայանի հետ՝կենաց ու մահու կռիվ տալով հայրենի հողը պաշտպանելու համար: Բժիշկը եղավ պատերազմական ամենաթեժ կետերում, կողք կողքի հավասար մարտնչեց շարքային զինվորների հետ՝ արժանի հակահարված հասցնելով թշնամուն և պաշտպանելով հայրենի հողը: Սպիտակ բանակի մարտիկը կատարել է մի շարք վիրահատություններ առաջնագծի մոտ ինքնաշեն կահավորված հոսպիտալում, առաջին բուժօգնություն է ցուցաբերել բազմաթիվ վիրավոր զինվորներին անմիջապես մարտական գործողությունների ժամանակ:
Իր բազում պարգևներից և կոչումներից, իր բարձր հեղինակությունից բժիշկը երբեք չի մեծամտանում, բժշկությանը ամբողև էությամբ սիրահարված մարդ է, միշտ զգոն և աչալուրջ, միշտ աշխատասեր ու պահանջկոտ: Որքան էլ գայթակղիչ է բժշկի աշխատանքը, նույնչափ պարտավորեցնող և դժվար է, ու ըստ մեր զրուցակցի՝ բազմակի անգամ ավելի մեծ մարդասիրություն, համբերություն, բարություն է պահանջում, քան շատ այլ մասնագիտություններ։ Բժիշկն այս համոզմանն է եկել իր աշխատանքի ընթացքում, նա ի սկզբանե գտել է հաջողության բանալին. դա մարդասիրությունից ծնված սերն է իր հիվանդների հանդեպ:
Բոլորիս լավ հասկանալի է հիվանդի հոգեբանությունը։ Լավագույն բժիշկ փնտրելիս ու ընտրելիս հիվանդը ոչ պակաս կարևորում է մարդկային վերաբերմունքը: Բուժմանն հավասար՝ հիվանդին իր առողջությամբ մտահոգ, իր մասին ոչ միայն մասնագիտորեն, այլ նաև մարդկայնորեն հոգ տանող բժիշկ է հարկավոր: Միայն այս երկուսի զուգակցությամբ կարող է ձևավորվել բժիշկ-հիվանդ անչափ կարևոր փոխադարձ կապը, որի առկայությունն ինքնին վստահության և բուժման արդյունավետության գրավական է:
-Պարո՛ն Բալյան, ինչո՞ւ ընտրեցիք հենց բժշկի՝ բավականին բարդ ու պատասխանատու մասնագիտությունը: Գուցե դա ընտանեկան ավանդո՞ւյթ է:
-Կա այդպիսի բան․ ծնվել եմ տոհմային բժիշկների ընտանիքում, իմ հայրիկը, մայրիկը, քույրիկներս, մորեղբայրը, մորեղբորս տղան, տատիկը բժիշկներ են, որոնք հազարավոր հիվանդների են ապաքինել, վերստին կյանք պարգևել, անքուն գիշերներ են անցկացրել հիվանդի սնարի մոտ։ Այսպես, բժշկի կենսակերպը մանկուց է իմ մեջ սերմանվել, և ահա թե ինչու վստահ կարող եմ ասել, որ մասնագիտության ընտրության հարցում ինձ կոնկրետ դրդող կամ ուղղորդող չի եղել: Իմ ծնողները նույնպես չեն ուղղորդել կամ նպաստել իմ ընտրությանը։ Դա բացառապես եղել է ի՛մ ընտրությունը։ Ասեմ ավելին՝ դեռ մանկուց իմ մեջ տպավորված է եղել, որ իմ ապագան հենց բժշկի մարդասիրական առաքելությունն է ու, իհարկե, իմ ցանկությամբ էլ ընտրեցի բժշկի մասնագիտությունը և այս ընտրությանս համար նույնիսկ մեկ վայրկյան չեմ զղջում: Բժշկի մասնագիտությունը, իհարկե, բավականին ծանր, բայց նաև իսկական նվիրում է, նվիրյալներին հատուկ աշխատանք, վեհ աշխատանք, մարդասիրական աշխատանք։ Չէ՞ որ բժշկի վեհ առաքելությունն է վերականգնել, մարդկանց վերադարձնել ամենաթանկ բանը կյանքում` առողջությունը, լիարժեք ապրելու իրավունքը: Եթե մարդ կորցնում է առողջությունը, նա, ըստ իս, կորցնում է ամեն ինչ: Ու եթե ինձ կրկին ընտրության հնարավորություն ընձեռնվեր, առանց մեկ վայրկյան իսկ վարանելու դարձյալ կընտրեի բժշկի մասնագիտությունը: Բժշկությունը նաև այն մասնագիտություններից է, որին լիարժեքորեն տիրապետելու համար ամբողջ կյանքի ընթացքում պարտավոր ես սովորել, որպեսզի կարողանաս ձեռքդ մշտապես պահել ոլորտի նորարարությունների զարկերակին, հետամուտ լինել այդ ասպարեզի վերազինումներին: Հակառակ դեպքում կդոփես տեղում, և հիվանդի բուժումն էլ ոչ լիարժեք կիրականացվի: Իմ կարծիքով, բժշկությունը և՛ մասնագիտություն է, և՛ կոչում։ Մինչև իսկ կարող ես աշխատել բժիշկ, բայց արժանի չլինես բժշկի կոչմանը:
-Խոսեք, խնդրեմ, բաժանմունքի գործառույթներից, ի՞նչ խնդիրների դեպքում մարդիկ կարող են դիմել Ձեզ:
-Ես ընդհանուր, լապարոսկոպիկ և էնդոկրին վիրաբույժ եմ, որը կատարում է որովայնի խոռոչի բոլոր հիվանդություններով պայմանավորված վիրահատություններ, այսինքն՝ լեղաքարային հիվանդություն, որդանման ելունի բորբոքում՝ կույր աղիի, տարատեսակ ճողվածքների վիրահատություններ, աճուկային, պորտային, ազդրային, հետվիրահատական լյարդի, ստամոքսի, ինչպես նաև՝ ստամոքսի մասնահատման վիրահատություններ, հետվիրահատական ռեկոնստրուկտիվ միջամտություններ: Պրոկտոլոգիական բոլոր տեսակի վիրահատություններ՝ թութք, հետանցքի ճաք, պարապրոկտիտներ մի շարք այլ վիրահատություններ, և, ինչպես նաև վերը նշեցի, էնդոկրին համակարգի՝ վահանաձև գեղձի վիրահատություններ։
Վերապատրաստվել եմ նաև վիրաբուժական ուռուցքաբանության մեջ, կատարում ենք ստամոքսի, հաստ աղու, ինչպես նաև տարատեսակ ուռուցքների վիրահատություններ,
-Բժիշկ, խոսենք, խնդրեմ, լապարոսկոպիկ վիրահատությունների ցուցումների և հակացուցումների մասին: Ո՞ր դեպքերում են դրանք ցուցված կամ հակացուցված:
-Լապորոսկոպիկ վիրահատությունները բավականին արդյունավետ են։ Ցուցումը որոշվում է՝ տվյալ հիվանդությունից և բուժառուի վիճակից ելնելով,
եթե տվյալ հիվանդության դեպքում հիվանդի վիճակը թույլ է տալիս տվյալ վիրահատությունը կատարել։ Օրինակ՝ լեղաքարային հիվանդության ժամանակ դա մի ոսկե ստանդարտ է համարվում, նույնիսկ ամենաբարդ դեպքերում, որոնք ժամանակին, այսպես ասած, հակացուցում էին համարվում լապորոսկոպիկ վիրահատությունների համար։ Տարիների մեր փորձը, տեխնոլոգիաների մերօրյա զարգացածությունը նույնիսկ ամենաբարդ դեպքերում թույլ են տալիս դրսևորել գրագետ բուժմոտեցում։ Սակայն, իհարկե, կան նաև հակացուցումներ, երբ որ տեխնիկապես ուղղակի անհնար է լինում այդ վիրահատությունը կատարել լապարոսկոպիկ եղանակով, շատ հաճախ ոչ միայն հակացուցում նախքան վիրահատությունը, այլ հենց վիրահատության ժամանակ տեսնում ենք, որ լապորոսկոպիկ եղանակով անհնար է իրականացնել, այսինքն՝ նայած թեըստ իրավիճակի՝ ինչ տեխնիկա կցուցվի, անցնում ենք բաց վիրահատության։ Կան ընդունված հակացուցումներ, ինչպիսիք են մի քանի անգամ տարած որովայնահատումները, տարատեսակ վիրահատությունների արդյունքում կպումները, գործընթաց, որը թույլ չի տալիս շարունակել վիրահատության հետագա ընթացքը: Օրինակ, հետվիրահատական կրկնվող գիգանտ ճողվածքները, որոնք տեղակայված են լինում որովայնի առաջնային պատին, դժվարեցնում են տեխնիկապես լապորոսկոպիկ եղանակով որովայնի խոռոչի օրգանների վիրահատություններ կատարել, ինչպես նաև սիրտ-անոթային քրոնիկ հիվանդությունները, ինչպիսիք են թոք-սրտային անբավարարությունները, որոնց դեպքում լապորոսկոպիկ եղանակով վիրահատությունների ժամանակ կիրառվող գազը կարող է հանգեցնել շնչառական խնդիրների։ Այսինքն՝ կան մի շարք հակացուցումներ, բայց տեխնոլոգիաների զարգացումը, տիրապետումը, գոյություն ունեցող հատուկ մեխանիզմները, որոնց օգնությամբ բարձրանում ենք որովայնի առաջնային պատը հատուկ գործիքների օգնությամբ՝ գազի քանակը քիչ ներմուծելով, չխորացնելով շնչառական անբավարարություն՝ մեզ աշխատելու տարածություն ապահովելով։ Այսինքն՝ այսօր օր օրի զարգացում է ապրում լապորոսկոպիան, և այդ վերը նշված հակացուցումները գնալով ավելի նեղ շրջանակ են կազմում։
-Տեղյակ ենք, որ վերջերս իրականացրել եք բացառիկ վիրահատություն: Հետաքրքիր է մի փոքր ավելի մանրամասն լսել այդ մասին։
-Ասեմ, որ բավականին լուրջ և հետաքրքիր դեպք է․ վիրահատվող կինը։ Շուրջ յոթ- ութ տարի շարունակ զգացել է, որ տարիների ընթացքում որովայնը օր օրի, հետզհետե ուռչում է և հասել է այն աստիճանի, որ եթե համեմատենք հղիության հետ, ապա ոչ թե 9 ամսական հղիի, այլև անգամ կրկնակի մեծ ծավալի գիգանտ որովայն էր։ Մանավանդ որ այդ կինը նախկինում վիրահատվել է՝ կոնքազդրային կոտրվածքի կապակցությամբ և չէր կարողանում նորմալ քայլել. դրան գումարած այդ գիգանտ գոյացությունը, որը նա կրել է սայլակին նստած վիճակում։ Բժշկի չի դիմել, փորձել է միայն դիմել, երբ գոյացությունն սկսել է իրեն լրջորեն անհանգստություն պատճառել: Բժիշկներն ասել են, որ որովայնի խոռոչում առկա է հեղուկ, մեկ այլ բժիշկ թե՝ վտանգավոր բան չկա, և անհրաժեշտություն չկա ինչ-որ միջամտություն կատարել, մեկ այլ բժիշկ էլ առաջարկել է պունկցիա կատարել: Եվ այդպես, տարիներ շարունակ անուշադրության մատնելու հետևանքով առաջացել էր արդեն աղիքային անանցանելիության պատկեր, աղիքները չեն գործել այդ գիգանտ՝ 16 կգ գոյացության հետևանքով: Մենք վիրահատական միջամտության դիմեցինք՝ չնայած առկա բարձր ռիսկայնության, քանզի կինն ուներ նաև ուղեկցող մի շարք քրոնիկ հիվանդություններ՝ մեծ տարիքը, կոտրվածքի ոչ ռադիկալ վիրահատված վիճակը։ Կյանքին վտանգ սպառնացող վիճակ էր, և մենք խորհրդակցելով հիվանդի հարազատների հետ՝ վերցնելով մեր ուսերին այդ մեծ պատասխանատվության չափաբաժինը, դիմելով ռիսկի՝ կատարեցինք վիրահատությունը: Փառք Աստծո, Աստծո օրհնությամբ և զորությամբ բարեհաջող անցավ: Բավականին լուրջ գոյացություն էր, որի պատասխանը․ ի դեպ, ստացանք՝ կարցինոմա, որտեղ առկա էին չարորակ բջիջներ: Առ այսօր նույնիսկ պաթոհյուսվածքաբանական հետազոտությունը դեռ չի տվել իր վերջնական պատասխանը, թե որտեղ է պաթոլոգիայի սկզբնաղբյուրը, և մենք հետագա հետազոտություն ենք սկսել։ Կասկած կա երկու օրգանների պաթոլոգիայի՝ հարարգանդափողային տարածության առկա գոյացություն կամ աղիների միջընդերքի անոթների գոյացություն, քանզի այդ գիգանտ գոյացությունը ամեն տեղ սերտաճած էր։ Իսկ եթե վիրահատության ժամանակ ինչ-որ վրիպում լիներ, ապա պատկերում կունենայինք մի քանի օրգան համակարգերի նեկրոզ։ Փառք Աստծո, ամեն ինչ բարեհաջող ընթացավ, և, իմիջիայլոց, նույնիսկ հետվիրահատական ընթացքն էլ բավականին թեթև ընթացավ․ վերջին կարերը քանդելիս տեսանք, որ վերքն արդեն լավացել է, և մեկ օրում կինը ձերբազատվել է ծայրագույն վիճակից՝ 16կգ կշռող չարաբաստիկ նորագոյացությունից: Կնոջ վիճակն այս պահին բավարար է, հետագա բուժման ընթացքը պարզ կլինի հետազոտման պատասխանից հետո, արդեն ուռուցքաբանների և քիմիոթերապևտների թիմային խմբով կորոշենք, թե ինչ բուժմոտեցում ցուցաբերել հետագայում։
-Ձեր դիտարկմամբ՝ ի՞նչ մակարդակում է գտնվում մեզանում առողջական խնդիրների ի հայտ գալու դեպքում անհապաղ բժշկի դիմելու մշակույթը:
-Հուրախություն ինձ՝ վերջին ժամանակները դիմելիության մշակույթը մեզանում զգալիորեն դրական միտում է ձեռք բերել՝ կամաց-կամաց արմատավորվելով բնակչության գիտակցության մեջ: Իհարկե, նախկինում մեր երկրում դիմելիության կուլտուրան բավականին ցածր մակարդակի վրա էր. ես ունեմ շուրջ 25 տարվա աշխատանքային փորձ և վստահորեն կարող եմ ասել, որ նախկինում այդ խնդիրը բավականին բարդ էր ու դժվար լուծելի, եթե ներքին օրգանների պաթոլոգիայի հետ էինք առնչվում։ Կանայք նախկինում կաշկանդվում էին դիմել բժշկի, սակայն, հուրախություն մեզ, գնալով մարդկանց վերաբերմունքն այս խնդրին դրականորեն փոփոխվել է՝ ելնելով երկրի զարգացումից, տեխնոլոգիաների, ապահովագրական ընկերությունների ներգրավման արդյունքում, սոցփաթեթի, պետպատվերի գրագետ ձևակերպումները փոփոխման են ենթարկել դիմելիության կուլտուրան: Իհարկե, դեռ կան այն գենետիկ, էթնիկ մակարդակի կրող հայերը, որոնք դիմում են բժշկի դանակը ոսկորին հասնելուց հետո, և շատ հաճախ մենք տարբերվում են եվրոպական երկրների մակարդակից: Երբ արդեն դիմում են բժշկի և կարճ ժամանակ անց ապաքինվում, արդյունքում իրենք իրենց սկսում են մեղադրել, թե ինչու ժամանակին չէին դիմում բժշկի օգնությանը։ Ընդհանրապես, հիվանդին պետք է բուժես ոչ միայն բժշկությամբ, դեղորայքով, այլ նաև քո խոսքով ու վերաբերմունքով:
-Ըստ Ձեր երկարատև աշխատանքային փորձի՝ ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել:
-Այսօր բավականին երիտասարդացում են ապրել վահանաձև գեղձի խնդիրները, բավականին շատացել են հանգույցները, և պունկցիոն բիոպսիայի հետազոտությունների արդյունքում ուռուցքային գոյացությունների թիվը մեծացել է, ինչպես նաև շատացել են լեղաքարային հիվանդությունները, չնայած նրան, որ այն միշտ էլ բարձր տոկոսներ է գրանցել, կախված սխալ սննդակարգից՝ հիմնականում՝ արագ սննդից: Շատացել են նաև գինեկոլոգիական հիվանդությունները։ Դա, իհարկե, մի քանի գործոնով է պայմանավորված, երիտասարդացել են ի հաշիվ թե՛ լաբորատոր հետազոտման մեթոդների, որոնք զարգացում են ապրել, թե՛ արյան քննության, թե՛ ուլտրաձայնային հետազոտության՝ սոնոգրաֆիայի, ԿՏ՝ համակարգչային տոմոգրաֆիայի, ՄՌՏ-ի՝ մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիայի։ Չմոռանանք նաև օնկոմարկերների կիրառումը։ Լաբորատոր փորձաքննության արդյունքները բերել են հիվանդությունների վաղ հայտնաբերման և երիտասարդացման, և վերջին սթրեսառռատ տարիներին իրավիճակները նպաստում են շատ ու շատ հիվանդությունների երիտասարդացմանը։
-Բոլորն էլ իրենց կյանքում ունենում են ուսուցիչներ: Ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:
-Բոլորս էլ այս կյանքում ուսուցիչ ենք, թե՛ կյանքում, թե՛ աշխատանքում: Ինձ ուսուցիչ վիրաբուժության մեջ կարող եմ համարել Պավել Պետրովիչ Անանիկյանին, քանզի ես իմ առաջին քայլերը դեռ ուսանելու տարիներից արել եմ իր մոտ՝ երրորդ հիվանդանոցում, այնուհետև կլինիկական օրդինատուրան մասամբ անցել եմ այնտեղ, դարձյալ իր մոտ։ Ուսուցիչ համարում եմ նաև իմ բոլոր ավագ գործընկերներին, որոնցից ինչ-որ մի ժամանակաշրջանում ինչ-որ բան սովորել եմ: Իսկ լապորոսկոպիկ վիրաբուժության նրբությունները ուսանել եմ Արմեն Ռաֆայելի Մելիքյանից, այն ժամանակ իր մոտ՝ Մալաթիա բժշկական կենտրոնում, անցնում էի նեղ մասնագիտացում։ Իմ ուսուցիչ եմ համարում Յուրի Ալեքսանդրի Բարսեղյանին, որն ուսանելու տարիներից առ այսօր մեր հարազատ ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնի վարիչն էր: Ես յուրաքանչյուրին համարում եմ ուսուցիչ։ Բժիշկը չպետք է դոփի տեղում Նա, ով համարեց, որ ինքն արդեն կատարյալ է իր մասնագիտության մեջ, ուրեմն ավարտված մասնագետ է:
-Ընդհանրապես, ընդունված ավանդույթ է, որ երեխաներն ընտրում են իրենց ծնողների մասնագիտությունը: Ձեր երեխաների դեպքում արդյո՞ք այդպես է:
-Իմ երեխաները չընտրեցին մեր ուղին, թեև կինս էլ բժշկուհի է, մենք ուսանելու տարիներին նույն խմբից ենք եղել, մասնագիտությամբ նա բժիշկ սոնոգրաֆիստ է, աշխատում է «Սոնոմեդ» ուլտրաձայնային հետազոտությունների կենտրոնում, միաժամանակ «Երևան» բժշկական կենտրոնում է երկար տարիներ աշխատել: Ասեմ, որ ավագ որդիս՝ կրտսեր Զորի Բալայանը, որը 44-օրյա պատերազմի մասնակից է, չընտրեց բժշկությունը, և մինչև բանակը զորակոչվելը ընդունվեց և այժմ շարունակում է սովորել «Հայ-ռուսական (սլավոնական)» համալսարանում: Աղջիկս ընտրեց պարարվեստի ոլորտը, իսկ կրտսեր որդիս դեռ չի կողմնորոշվել մասնագիտության ընտրության մեջ: Իրականում ես երբեք չեմ խոչընդոտել կամ նպաստել իրենց ընտրությանը, հոգուս խորքում ցանկություն ունեցել եմ, որ զավակներս ընտրեն բժշկությունը, բայց նախընտրել եմ, որ նրանք իրենք ընտրեն իրենց նախընտրած մասնագիտական ուղին, քանզի ինչ-որ անում ես, պետք է սիրով ու նվիրումով անես։ Բայց, օրինակ, քրոջս տղան ընտրել է վիրաբուժության ոլորտը. չորրորդ կուրսի գերազանց ուսանող է, որը դասերին զուգահեռ միաժամանակ ինձ հետ մասնակցում է վիրահատություններին, պրակտիկ փորձ ձեռք բերում։
-Տեղյակ ենք, որ դասախոսում ենք Մխիթար Հերացու անվան պեական բժշկական համալսարանում: Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին, ապագայում բժշկությունն ինչպիսի՞ մասնագետների ձեռքերում է լինելու։
-Արդեն տասներկու տարի է, ինչ դասավանդում եմ պետական բժշկական համալսարանի ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնում և կասեմ, որ այո՛, ունենք բավականին խոստումնալից երիտասարդներ, ձգտող, պրպտող, թե՛ որպես ուսանողներ, և թե՛ որպես անհատներ նրանք լավն են: Կհորդորեմ, որ երբեք չզլանան սովորել, չկաշկանդվեն հարց տալ դասախոսներին, ավագ սերնդից չամաչեն հարցնել իրենց հուզող ու գուցե լավ չյուրացրած հարցեր պատասխանները։ Չէ՞ որ մի չնչին տեղեկությանը սխալ տիրապետելը հետագայում կբերի լիարժեք գիտելիքների բացթողմանը, ահա թե ինչու հարկ է ուսանելու տարիներին ակտիվ ներգրավվել կլինիկական աշխատանքներում, ինչպես նաև լինեն արժանի քաղաքացիներ, որպեսզի հիվանդի հետ հետագա աշխատանքի մեջ չհանդիպեն արգելքների։ Ես այն համոզմանն եմ, որ շատ կարևոր է բուժառու-բժիշկ կապը ձևավորել փոխվստահության պայմաններում։ Պետք է շատ սիրեն իրենց ընտրած մասնագիտությունը, այն չհամարեն իրենց հաց վաստակելու միջոց, այլ նվիրվեն և հավատարիմ լինեն իրենց կոչմանը։ Իրականում բժիշկ դառնալու ճանապարհին բոլորն էլ գիտակցում են, որ պետք է անցնենք դժվարին ուղի, պետք է ուղղակի ամբողջ էությամբ ու մարդասիրաբար նվիրվենք բժշկությանն ու մեր հիվանդներին՝ պատվով անցնելու այդ ճանապարհը և ընդունելով այն որպես ի վերուստ տրված առաքելություն։
-Ձեր առօրյա թոհուբոհի մեջ հասցնու՞մ եք, արդյոք, մասնակցել վերապատրաստման դասընթացների։
-Այո, այս մեր առօրյա թոհուբոհի մեջ դա էլ եմ հասցնում: Փառք Աստծո, հասցնում եմ ամեն ինչ՝ և՛ վերապատրաստվել, և՛ մասնակցել արտերկրում կազմակերպվող գիտաժողովների, կոնգրեսների, և՛ մեծ ծավալի վիրահատություններ կատարել: ես երբեք ոչ մի հիվանդի չեմ մերժել, թեկուզ ընտանեկան հարցեր լինեն, առաջնահերթությունը միշտ իմ հիվանդներին եմ տալիս։ Միաժամանակ հասցնում եմ ժամանակս անցկացնել նաև ընտանիքիս և ընկերներիս հետ: Եթե ամեն ինչի մեջ ցանկություն և նպատակ կա, ապա միանշանակ կհասցնես ցանկացած իրավիճակում քեզ դրսևորել՝ լինի դա ընտանիքում, հայրենիքում, մասնագիտության մեջ, թե ընկերական շրջանում:
-Ըստ Ձեզ, ի՞նչ են տալիս մասնագիտական ասոցիացիաները բժիշկներին:
- Ասոցիացիաներն այսօր բավականին լուրջ կառույցներ են։ Նախկինում մենք՝ նույն մասնագիտության տեր բժիշկներս, հնարավորություն չունեինք միմյանց ճանաչելու, միասին քննարկելու ոլորտում առկա խնդիրները, տարբերակներ գտնելու և լուծումներ տալու, փորձի փոխանակություն կատարելու: Մինչդեռ այսօր մենք հասցնում ենք մասնակցել ասոցիացիաների կողմից կազմակերպված բոլոր կոնֆերանսներին, քանզի դա շատ անհրաժեշտ է՝ հաղորդակից լինելու համար ոլորտի առաջընթացին:
Կոնկրետ մեր վիրաբուժության ասոցիացիան բավականին լուրջ գործունեություն է ծավալում՝ ժամանակ առ ժամանակ կազմակերպվում են ժողովներ, որտեղ բոլոր գործող վիրաբույժները քննարկում են գերակա ոլորտի խնդիրներ, փորձի փոխանակություն է լինում՝ օրենսդրական դաշտի կամ մասնագիտացման հետ կապված տարատեսակ խնդիրների շուրջ։
-Կհիշե՞ք Ձեր կողմից կատարված առաջին վիրահատությունը, հետաքրքիր է՝ ունեցա՞ք, արդյոք, և ինչպիսի՞ ապրումներ ունեցաք:
-Հավատացեք, ես իմ առաջին հիվանդներին այսօր ավելի վառ եմ հիշում, քան այսօրվա հիվանդներին: Իհարկե, բարեբախտաբար, բոլորի հետ այսօր շատ ջերմ հարաբերություններ են ձևավորվել, բայց հնարավոր է մի քանի օր հետո գա, իրեն անհատապես հիշեմ, բայց չհիշեմ, թե ինչ վիրահատություն ենք կատարել իրեն: Իհարկե, մինչ օրս հիշում եմ առաջին վիրահատությունը, և տպավորություններն անբացատրելի են։ Այն կատարել եմ կլինիկական օրդինատուրայի տարիներին, և ինչքան էլ զարմանալի չթվա, իմ առաջին վիրահատությունը եղել է լեղապարկի հեռացում․ վիրահատություն, որն ամբողջովին ինձ էր վստահված, ոչ թե կույրաղի կամ պոչուկի կիստա։ Եվ ես դեռ կլինիկական օրդինատոր էի, ու հիվանդն իր ապաքինումը վստահեց ինձ։ Փառք Աստծո, ամեն ինչ բարեհաջող ելք ունեցավ:
-Մեր զրույցը մոտենում է ավարտին: Փորձենք այն ամփոփել, որպես վերջաբան, հայ հասարակությանը Ձեր մաղթանք-ուղերձով:
Որպես մաղթանք կասեմ, որ ներկա օրհասական պահին, երբ մեր արցախցի հայրենակիցները շրջափակման մեջ են, մեր հասարակությունը լինի շատ խորագետ, միահամուռ և միասնական, ապագայի նկատմամբ վճռական, պայքարի ջատագով, պայքարի այնպիսի ոգի ունենա, ինչպիսի էր այն մեր ազգային զարթոնքի ժամանակ՝ 1988 թվականին՝ միասնական, համախմբված: Այդպիսի միաբանությունը կբերի նաև սթրեսի նվազման և կառաջացնի ոգևորիչ իրավիճակ, որը երկրին կբերի խաղաղություն և Արցախի խնդրի հայանպաստ լուծում։ Իսկ մեր հիվանդներին միայն կմաղթեմ առողջություն, կհորդորեմ բժշկի դիմել ժամանակին, անուշադրության չմատնել, որպեսզի հիվանդությունը քրոնիկական վիճակի չհասնի, նոր միայն դիմեն բժշկի։ Վաղուց ապացուցված դրույթ է, որ ժամանակին բժշկի դիմելը հեշտացնում է հիվանդի և բժշկի աշխատանքը։ Մենք միշտ պատրաստակամ ենք նրանց բուժօգություն ցուացաբերելու շուրջօրը՝ 24 ժամյա գրաֆիկով:
Հորդորում եմ՝ եղեք բարյացակամ, սիրելիներ, սիրեք և սեր ու բարություն տարածեք ձեր շուրջը, քանզի այս օրհասական պահին միայն բարին արարելով Աստծո ողորմությունը կստանանք մեր երկրի փրկության համար։
Էդիտա Էդուարդի Ղարիբյան
Հղիների պաթոլոգիայի բաժանմունքի ղեկավար
Աշխատանքային փորձ
Աշխատավայրը, պաշտոնը |
Ժամանակահատվածը |
ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի միջազգային փորձագետ, «Հայաստանում կեսարյան հատումների աճի պատճառների ուսումնասիրության» |
2022թ.-ից |
«Էրեբունի» բժշկական կենտրոն, հղիների պաթոլոգիայի բաժանմունքի վարիչ, մանկաբարձ-գինեկոլոգ |
2012թ. - առ այժմ |
«Էրեբունի» բժշկական կենտրոն, մանկաբարձ-գինեկոլոգ |
1997-2012թթ. |
Մասնագիտական կրթություն
Կրթական հաստատությունը, մասնագիտությունը |
Ժամանակահատվածը |
ՌԴ մանկաբարձության, գինեկոլոգիայի և պերինատոլոգիայի գիտական կենտրոն, կլինիկական օրդինատուրա “Մանկաբարձություն և գինեկոլոգիա” մասնագիտությամբ |
1995-1997թթ. |
Մ.Հերացու անվան ԵՊԲՀ, “Բուժական գործ” մասնագիտություն |
1989-1995թթ. |
Հետդիպլոմային վերապատրաստումներ/Դասընթացներ
Հաստատությունը |
Թեման |
Ժամանակահատվածը |
Գլասբո Կլինիկ, Երևան |
Վարպետաց դաս գինեկոլոգիական ուլտրաձայնում |
5-6.11.2022թ. |
ՀՀ ԱՆ, Մանկաբարձությունում և գինեկոլոգիայում ուլտրաձայնային ախտորոշման հայկական ասոցիացիա, |
“Մանկաբարձական պրակտիկայում դոպլեր հետազոտության կիրառումը: Պտղի նեյրոսոնոգրաֆիա” գիտագործնական կոնֆերանս |
28-29.04.2018թ. |
ՀՀ ԱՆ, ՀՀ ՄԳՆԱ, Մանկաբարձությունում և գինեկոլոգիայում ուլտրաձայնային ախտորոշման հայկական ասոցիացիա, |
“Պտղի էխոկարդիոգրաֆիա” պրոֆեսոր Philippe Jeanty-ի հեղիանակային դասընթաց |
20-21.05.2017թթ. |
ՀՀ ԱՆ, Մանկաբարձությունում և գինեկոլոգիայում ուլտրաձայնային ախտորոշման հայկական ասոցիացիա, Ռադիոլոգների Հայկական Ասոցիացիա |
“Ձվարանների ուռուցքների ախտորոշման (ՈւՁՀ, ՀՏ, ՄՌՏ) և բուժման արդիական խնդիրների միջգիտակարգային լուծումներ” |
15-16.10.2016թ. |
ՀՀ ԱՆ, ՎԱՊՄԳՀԻ, ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամ |
“Մազից կախված դեպքերի վերլուծության մեթոդի ներդրում” |
21-22.11.2015թթ. |
Ամերիկյան-Ավստրիական հիմնադրամ (American Austrian Foundation) |
“Մայրական-նորածնային առողջություն” Զալցբուրգ Կոլամբիա սեմինար |
05.2011թ. |
Դասավանդման փորձ
Կրթական հաստատությունը, մասնագիտությունը |
Ժամանակահատվածը |
Մ.Հերացու անվան ԵՊԲՀ, Հետբուհական և շարունակական ֆակուլտետի մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ամբիոն, դասախոս |
2011թ. – առ այսօր |
Ս.Ավդալբեկյանի անվան ՀՀ ԱՆ ԱԱԻ, Մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ամբիոն, դասախոս |
1997-2011թթ. |
Հայաստանի առողջապահության համակարգի հզորացում, (HS-STAR project FAR-USAID), դասախոս |
2012-2013թթ. |
Օտար լեզուների իմացություն
Օտար լեզու |
Իմացության մակարդակը (ընդգծել) |
Ռուսերեն |
Մայրենի, վարժ, լավ, սկսնակ, չեմ տիրապետում |
Անգլերեն |
Մայրենի, վարժ, լավ, սկսնակ, չեմ տիրապետում |
Մասնագիտական ասոցիացաների անդամակցություն
- ՀՀ մանկաբարձ-գինեկոլոգների և նեոնատոլոգների ասոցիացիա
- Մանկաբարձությունում և գինեկոլոգիայում ուլտրաձայնային ախտորոշման հայկական ասոցիացիա
- Գինեկոլոգիայի Եվրոպական ասոցիացիա
Այլ տեղեկատվություն. Բժշկական գիտությունների թեկնածու, 2009, “Լիպիդների պերօքսիդացումը և հակաօքսիդանտային սթրեսը ցիտոմեգալովիրուսային վարակ տարած հղիների մոտ”:
Համակարգչային գիտելիքներ (թվարկել ծրագրերը) Microsoft Office (Word, Excel, Power Point, Access).
Տպագրված հոդվածներ 9 տպագրված հոդված
ՀԱՅԿ ԶՈՐԻԻ ԲԱԼԱՅԱՆ
ՀԱՅԿ ԶՈՐԻԻ ԲԱԼԱՅԱՆ. վիրաբույժ, բժշկական գիտությունների թեկնածու
2007 թ.-ի մարտից մինչ օրս ղեկավարում է «Երևան» բժշկական կենտրոնի Ընդհանուր և լապարոսկոպիկ վիրաբուժության բաժանմունքը:
2012թ.-ի մայիսից առ այսօր աշխատում է ԵՊԲՀ վիրաբուժության թիվ 2 ամբիոնում՝ որպես դոցենտ, 2016թ.-ից աշխատում է ԵՊԲՀ Ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնում՝ որպես ավագ դասախոս:
Աշխատում է «Մեդլայն կլինիկ» բժշկական կենտրոնի Հալաբյան մասնաճյուղում՝ որպես Էնդոկրին վիրաբուժության ծառայության ղեկավար:
2000թ.-ին ավարտել է Երևանի պետական բժշկական համալսարանի Բուժական ֆակուլտետը:
2000-2003թթ. անցել է կլինիկական օրդինատուրա Առողջապահության ազգային ինստիտուտի Ընդհանուր և լապարոսկոպիկ վիրաբուժության ամբիոնում՝ ստանալով ընդհանուր վիրաբուժի որակավորում:
2004 թ. Առողջապահության ազգային ինստիտուտի Լապարոսկոպիկ վիրաբուժության ամբիոնի կողմից ստացել է «Բժիշկ, լապարոսկոպիկ վիրաբույժ» որակավոում:
2003-2005թթ. աշխատել է Երևանի թիվ 3 հիվանդանոցի Վիրաբուժության բաժանմունքում՝ որպես վիրաբույժ օրդինատոր:
2005-2007թթ. աշխատել է «Սուրբ Աստվածամայր» բժշկական կենտրոնի վիրաբուժության բաժանմունքում՝ որպես ավագ օրդինատոր:
2016 թվականի նոյեմբերից մինչև 2018թ սեպտեմբեր ղեկավարել է «CMS» Ժամանակակից վիրաբուժության կլինիկական լապարոսկոպիկ վիրաբուժության ծառայությունը:
2018-2022թթ. աշխատել է «Արամյանց» բժշկական կենտրոնում, որպես Ընդհանուր և լապարոսկոպիկ վիրաբուժության բաժանմունքի վարիչ, առաջին կլինիկայի ղեկավար:
2012թ. պաշտպանել է թեկնածուական թեզ «Ավագ տարիքային խմբի բարձր վիրահատական ռիսկով հիվանդների մոտ քիչ ինվազիվ վիրաբուժական միջամտությունների կիրառման արդյունքները սուր քարային խոլեցիստիտի դեպքում» թեմայով:
Մասնակցել է Ադրբեջանի կողմից սանձազեռծված 44 օրյա պատերազմին ավագ որդու, ժամկետային զինծառայող ՝ Զորի Հայկի Բալայանի ստորաբաժանման հետ:
Հեղինակ է ավելի քան 30 գիտական աշխատանքի և հոդվածների, ինչպես տեղական, այնպես էլ արտասահմանյան բժշկական ամսագրերում և հանդեսներում:
Մասնակցել է բազմաթիվ գիտական կոնգրեսների և կոնֆերանսների՝ նվիրված վիրաբուժության արդիական հարցերին:
Ռուսաստանի Դաշնության լապարոսկոպիկ վիրաբուժների ասոցիացիայի գործող անդամ է:
ԵՊԲՀ-ի ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնի ավագ դասախոս ԲԳԹ
Ամուսնացած է, ունի 3 զավակ:
Հռիփսիմե Համլետի Գրիգորյան
Մանկաբարձ-գինեկոլոգ, ռեպրոդուկտոլոգ
Կրթություն
1997-2003
Մ. Հերացու անվ. Երևանի Պետական Բժշկական Համալսարան Գերազանցության դիպլոմ
2003-2007
«Մանկաբարձություն և գինեկոլոգիա» մասնագիտությամբ կլինիկական օրդինատուրա ՄՄԱՊԳՀԿ-ի բազայի վրա, Երևան
Մասնագիտական գործունեություն
2019- ից մինչ օրս
Ավդալբեկյանի անվ ԱԱԻ «Մանկաբարձություն- գինեկոլոգիաև Վերարտադրողական Բժշկության » Ամբիոնի Ասիստենտ
2011թ-ից մինչ օրս
«Ֆերթիլիթի սենթր» պտղաբերության կենտրոն որպես բժիշկ, գինեկոլոգ-էնդոկրինոլոգ-ռեպրոդուկտոլոգ
2009-2012
«Քանաքեռ-Զեյթուն» Բ/Կ-ի «Ռեպրոդուկտոլոգիայի և ընտանիքի առողջության պահպանման բաժանմունք» որպես բժիշկ, գինեկոլոգ-էնդոկրինոլոգ-ռեպրոդուկտոլոգ
2008-2009
«Օն-կլինիկ-Անի» Միջազգային բժշկական կենտրոն , որպես բժիշկ, գինեկոլոգ-էնդոկրինոլոգ-ռեպրոդուկտոլոգ
2007-2011
«Բժշկական գենետիկայի և առողջության առաջնային պահապանման կենտրոն»ի <<Պտղաբեևության կաբինետ>>-ում որպես բժիշկ, գինեկոլոգ-էնդոկրինոլոգ-ռեպրոդուկտոլոգ
Վերապատրաստումներ
2021
« Վերարտադրողական Բժշկություն » կլին օրդինատուրա Ավդալբեկյանի անվ ԱԱԻ.
2020
<< Սոնոգրաֆիա >> կլին oրդինատուրա Հերացու անվ ԵՊԲՀ
2015
<< Վերարտադրողական բժշկություն և օժանդակ տեխնոլոգիաներ>> մեկամսյա վերապատրաստում Գրացի Բժշկական Համալսարան և Դոբլ, Ավստիա
2013
<<Վերարտադրողական բժշկություն>> Weill Cornell Medical College սեմինար, Զալզբուրգ, Ավստրիա
2013
<< Անպտղություն և օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաներ>> վերապատրաստման մեկամսյա պրակտիկա Լիոն , Ֆրանսիա
2011
ՈւՁՀ –ն Մանկաբարձությունում և գինեկոլոգիայում , ԵՊԲՀ, Երևան
2010
<<Անպտղություն և օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաներ>> Hands-on training , <<Ֆերթիլիթի Սենթր>> Մարդու Պտղաբերության կենտրոն
2009
«Էնդոկրին գինեկոլոգիա» մասնագիտացում Դ.Օ.Օտտի անվ. Մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ԳՀԻ-ի բազայի վրա, Սանկտ-Պետերբուրգ, Ռուսաստան
2008
«Կոնսերվատիվ գինեկոլոգիա» Օն-կլինիկ-Նեվա, Բ/Կ –ի բազայի վրա Սանկտ-Պետերբուրգ, Ռուսաստան
2008
«Կոլպոսկոպիա», «Բժշկական գենետիկայի և առողջության առաջնային պահապանման կենտրոն» Երևան
Գիտական աշխատանքներ
Ելույթներ հանրապետական և միջազգային կոնֆերանսներին , կանանց կոնսուլտացիաների գինեկոլոգների համար թրեյնինգների վարում ` նվիրված վերարտադրողական բժշկության հարցերին, ինչպես նաև սեմինարների անցկացում անպտղությամբ տառապող զույգերի համար
Գիտական աշխատանքներ և ելույթներ՝
2000
«Թիրեոիդ հորմոնների բիոսինթեզն ու ազդման մեխանիզմները» Ուսանողների գիտական աշխատանքների ժողովածու նվիրված ԵՊԲՀ-ի 70 -ամյակին Երևան
2003
«Ծննդաբերության առանձնահատկությունները ճարպակալումով հղիների մոտ» Երևանի Պետական Բժշկական Համալսարանի ուսանողական գիտական ընկերության հիմնադրման 55–ամյակին` նվիրված բժիշկ – ուսանողների հոբելյանական կոնֆերանսի նյութեր Երևան
2009
«Ներարգանդային սերմնավորման համար սերմի մշակման մեթոդները» զեկույց «Տղամարդու առողջություն` թեորայից դեպի պրակտիկա» կոնֆերանսին, Երևան
2010
«Ներարգանդային սերմնավորումը որպես կանացի և տղամարդու անպտղության բուժման մեթոդ» զեկույց Վերարտադրողական բժշկության հայկական ասոցիացիայի ամենամյա կոնֆերանս ,Երևան
2010
«Վերարտադրողական բժշկության հայկական ասոցիացիայի արձանագրությունները»-համահեղինակ, Երևան
2011
«Մարդու Խորիոնիկ Գոնադոտրոպինը `որպես ներարգանդային սերմնավորումից հետո հղիության ելքի վաղ մակեր »զեկույց` Հայաստանի 3-րդ Միջազգային Բժշկական Համագումար «Միասին հանուն առողջության» Երևան
2012
<<Ազոոսպերմի: Հետազոտման գենետիկական ասպեկտները>>, զեկույց` Վերարտադրողական Բժշկության Հայկական Ասոցիացիայի 9-րդ համաժողովին
2013
<<Մետոտրեքսատը `արտարգանդային հղիության բուժման ժամանակ>>զեկույց` Հայկական Բժշկական Համաշխարհային Կոնգրես, Լոս Անջելես, Կալիֆորնիա, ԱՄՆ
2014
<< Արտարգանդային հղիության ժամանակ մետոտրեքսատի մոնո- և կրկնակի դոզաների կիրառման էֆֆեկտիվությունը>> զեկույց Գինեկոլոգիական Էնդոկրինոլոգիայի Միջազգային Կոնֆերանս, Ֆլորենցիա, Իտալիա
2015
<< Ներարգանդային սերմնավորման ժամանակ ` հղիության ելքի կանխորոշիչ մարկերները>> , Զեկույց COGI կոնգրեսս, Փարիզ, Ֆրանսիա
2019
Hripsime Grigoryan, Lev Levkov, Romualdo Sciorio & Eduard Hambartsoumian
Gynecological Endocrinology Volume 35, 2019 , page
2022
The impact of T-shaped uterine cavity anomaly on IVF outcomes: More questions than answers
Adamyan Mariannaa, *, Tokhunts Karineb , Chopikyan Arminec , Khudaverdyan Annad , Grigoryan Hripsime
Journal of Gynecology Obstetrics and Human Reproduction 51 (2022) 102293
2023
« Ձվարանների կրկնակի խթանմամ ԱՄԲի արդյունավետությունը ցածր ձվարանային պաշարով կանանց մոտ » Զեկույց՝ Հայաստանի 6-րդ միջազգային բժշկական համագումար, Երևան , Հայաստան
Անդամակցությունները:
Վերարտադրողական բժշկության հայկական ասղցիացիա
Վերարտադրողական բժշկության և սաղմնաբանության եվրոպական ասոցիացիա ( ESHRE)
Վերարտադրողական բժշկության ամերիկյան ասղցիացիա ( ASRM)
Լեզուներ:
Հայերեն, ռուսերեն , անգլերեն, ֆրանսերեն
ԼԱՈՒՐԱ ԱՎՈՅԱՆ
ԼԱՈՒՐԱ ԱՎՈՅԱՆ. <<Դժվարություններն ամեն քայլափոխի էին, բայց ես երբեք չեմ դժգոհել դժվարություններից, քանի որ ինքս եմ ինձ համար ընտրել այս ճանապարհը>>
Գեղեցիկ ժպիտ, սպիտակ և փայլուն ատամնաշար ունենալը համարվում է առաջնային, իսկ դա ոչ միայն բնության պարգև է, այլ նաև անհատի կողմից անձնական հիգիենայի ամենօրյա իրականացման արդյունք, որը էսթետիկ հմայք է հաղորդում յուրաքանչյուրիս: Մանկական ստոմատոլոգիան բժշկագիտության առավել երիտասարդ ճյուղերից է: Այն միաձուլում է ստոմատոլոգիան և մանկաբուժությունը և վերջին տասնամյակներում բուռն զարգացում է ապրել: Այն ուսումնասիրում է ստոմատոլոգիական հիվանդությունները` հիմնվելով երեխայի կազմաբանական և ֆիզիոլոգիական տարիքային առանձնահատկությունների: Մանկական ստոմատոլոգիան նորարարությունների և յուրաքանչյուր երեխային անհատական մոտեցման զուգակցումն է: Այսօր, ստոմատոլոգիան «իր դռներն է բացել» երեխաների առջև, և ամեն ինչ լիակատար իրականացվում է երեխաների ատամների արագ ու որակյալ բուժման համար: Արդի ստոմատոլոգիական կենտրոններում կենտրոնացված են բոլոր անհրաժեշտ սարքավորումներն և տեխնոլոգիաները, որոնք թույլ են տալիս մանկական հասակում ստոմատոլոգիական բուժում կազմակերպել բարձր մակարդակի վրա, և ստեղծված են բոլոր պայմանները հարմարավետ բուժման ու երեխաների հուզական լարվածության նվազեցման համար: Բնականաբար, բոլորին է պարզ է, որ փոքրերի նկատմամբ ավելի զգուշ պետք է լինել, քանզի ցանկացած վախ, ստիպողական գործողություն կարող է ստիպել երեխային վախենալ ստոմատոլոգից, և ցանկացած վրիպում կարող է հոգեբանորեն նրան ուղեկցել ամբողջ կյանքի ընթացքում:
Երեխաների ատամնաշարի և բերանի խոռոչի հիգիենային հետևելու և մեզ հետաքրքրող այլ հարցերի սպառիչ պատասխանները ստացանք մանկական ատամնաբույժ Լաուրա Ավոյանից: Բժշկուհին անցել է մի շարք վերապատրաստումներ, որոնք ուղղված են եղել մանկական ստոմատոլոգիային և մանկական հոգեբանության ստոմատոլոգիայի մեջ թեմաների շուրջ: Նա աշխատում է Արմավիրի <<ԴենտաՄեդ>> և Երևանի <> կլինիկաներում: Բժշկուհու կարևորագույն և գերագույն նպատակներից է Արմավիր քաղաքում է՛լ ավելի զարգացնել մանկական ստոմատոլոգիան: Նա առանձնանում է իր սրտացավ և հոգատար մոտեցմամբ, բարեհամբույր է իր փոքրիկ պացիենտների նկատմամբ և ամեն մեկին յուրովի մոտեցում է ցուցաբերում: Նա լինելով բավականին համակրելի, երիտասարդ մասնագետ, արդեն մեծ համբավ է ձեռք է բերել, մեծ վստահություն ու ճանաչում մանկական ստոմատոլոգիայի ոլորտում: Մարդու, առավել ևս բժշկի համար մասնագիտությունն առաջին հերթին առաքելություն է: Լինել բժիշկ՝ նշանակում է աշխատել անձնվեր, հանդես գալ նախաձեռնողականությամբ, աչքի ընկնել խոհեմությամբ, պատասխանատվություն կրել յուրաքանչյուր արածի կամ չարածի համար: Ընդհանրապես մանուկների վստահությունը բժիշկը պետք է նվաճի թե՛ իր պրոֆեսիոնալիզմով, թե՛ շփվելու կարողությամբ, ու, եթե երեխայի և բժշկի միջև ստեղծվում է անմիջական կապ, աստիճանաբար լուծում են ստանում առկա խնդիր¬ները: Հետևաբար, յուրաքանչյուր բժիշկ պետք է նաև հոգեբան լինի, տիրապետի փսիխոթերապիայի մեթոդներին:
-Բժշկուհի, ինչո՞ւ բուժել երեխայի կաթնատամները, եթե նրանք ամեն դեպքում, ի վերջո, ընկնելու են:
-Չնայած այն հանգամանքին, որ կաթնատամներն իրենց բնույթով ժամանակավոր են, դրանք կատարում են մի շարք շատ կարևոր գործառույթներ։ Ամենակարևորներից մեկը սննդի ծամումն է։ Կաթնատամների վաղաժամ կորուստը կարող է հանգեցնել ստամոքս-աղիքային խանգարումների։ Կաթնատամները մասնակցում են հնչյունների ճիշտ արտասանությանը։ Չմոռանանք նաև էսթետիկայի մասին։ Մեր փոքրիկ մարդուկները ( ի դեպ, ես մեր բալիկներին հենց այդպես եմ կոչում), ինչպես մեծահասակները, կաշկանդվում են դիմացի ատամների բացակայության դեպքում։ Իսկ ահա թե ինչ կարող է լինել, եթե չբուժենք կաթնատամները։ Կարիես և նրա բարդությունները։ Սա առաջին հերթին վարակ է՝ ինֆեկցիա։ Եթե կաթնատամները չբուժվեն ճիշտ ժամանակին, ինֆեկցիան կարող է անցնել մշտական ատամի սաղմին։ Մշտական ատամն իր հերթին կծկթի դեֆեկտով, իսկ վատագույն դեպքում սաղմը կարող է մահանալ։ Այսպես կունենանք սխալ կծվացք։ Կաթնատամները զբաղեցնում են ապագա մշտական ատամի տեղը։ Նրանց վաղ հեռացումը կբերի նրան, որ կողքը գտնվող ատամը կտեղափոխվի հեռացված ատամի տեղը, և այդ դեպքում մշտական ատամը կծկթի ոչ իր տեղում։ Եվ, իհարկե, կառաջանա ցավ և անհանգստություն։ Կաթնատամները, ինչպես նաև մշտական ատամները, ունեն նյարդ, և երբ ատամի խոռոչը խորանում է, այն սկսում է ցավել՝ երեխայի մոտ առաջացնելով անհանգստություն։
-Ե՞րբ սկսել լվանալ երեխաների ատամները։
-Որպես մանկական բժիշկ-ստոմատոլոգ, ես ասում եմ, որ պետք է լվանալ առաջին ատամիկից, օգտագորձելով փափուկ խոզանակ փոքր գլխիկով, քանի որ ատամնափառը հնարավոր է հեռացնել միայն ատամի խոզանակով։ Խորհուրդ եմ տալիս օգտագորձել նաև դենտալ անձեռոցիկներ (дентальные салфетки) և սիլիկոնե մատնակալ (силиконовый напалечник)։ Դրանք շատ լավ միջոց են լնդերի մերսման համար, երբ ատամները նոր սկսում են ծկթել։ Այսպիսով` երեխան մանկուց կվարժվի բերանի խորոչի խնամքին։ Երեխային կողմնակի սննդով կերակրելու պահից պետք է ատամները լվանալ ֆտոր պարունակող մածուկով, որն անհրաժեշտ է կարիեսի կանխարգելման համար։ Պետք չէ վախենալ, որ երեխան կուլ կտա մածուկը, քանի որ դրա քանակությունը ատամի խոզանակի վրա շատ ու շատ քիչ է, ընդամենը մի փոքր քսուք։ Ես կասեմ մի քանի հիմնական կետեր երեխայի ատամները խոզանակելու վերաբերյալ: Դուք պետք է խոզանակեք ատամները լնդից դեպի ատամ ավելանման շարժումներով: Բավական կլինի մեկ-երկու ավելանման շարժում։ Մաքրումը պետք է լինի օրական 2 անգամ, առավոտյան և քնելուց առաջ: Երբ բոլոր կաթնատամները կծկթեն, բացի ատամի խոզանակից և ատամի մածուկից, անհրաժեշտ է նաև օգտագործել ատամնաթել՝ ատամների միջև կարիեսից խուսափելու համար։
-Ինչո՞ւ են հիմա ավելի վաղ տարիքում փչանում երեխաների ատամները, և ինչի՞ց կարող են փչանալ կաթնատամները, եթե բացառենք քաղցրը։
-Ատամների հետ կապված խնդիրները կարող են առաջանալ շատ վաղ տարիքից։ Նույնիսկ նոր ծկթած առաջին ատամները կարող են կարիեսով աղտահարվել։ Բացի քաղցրվենիքի օգտագործումից կան նաև մի շարք գործոններ,որոնք նպաստում են երեխաների ատամների աղտահարմանը։ Կխոսեմ ամենատարածվածների մասին։ Ատամների վրա բավականին մեծ ազդեցություն են թողնում նաև տարբեր գործոններ, նույնիսկ ներարգանդային զարգացման շրջանում, դա կարող է լինել ծանր տոքսիկոզը, մոր թերսնուցումը, որոշակի դեղամիջոցների անորակությունը և չափից ավելի ընդունումը։ Մինչև մեկ տարեկան երեխայի կողմից հակաբիոտիկներ ընդունելու հետևանքով կարող է առաջանալ ատամի նստվածք, որը դժվարությամբ կհեռացվի տնային պայմաններում։ Կրկին չմոռանանք երեխայի ատամների պատշաճ խնամքի բացակայության մասին։ Երեխայի մոտ կարիեսի առաջացման հարցում իրենց դերն են խաղում նաև ժառանգական գործոնը և չափազանց թույլ թքարտադրությունը։ Եվս մեկ շատ կարևոր հանգամանք, որի մասին ես շատ հաճախ եմ խոսում ծնողների հետ, դա մանրէների փոխանցումն է ծնողից բալիկին, որը տեղի է ունենում միաժամանակ նույն սպասքից օգտվելիս։ Մանրէները կարող են փոխանցվել նաև երեխայի շուրթերը համբուրելու և մեծահասակի կողմից երեխայի ծծակը բերանով մաքրելու միջոցով։ Հետևաբար, ես խորհուրդ եմ տալիս երեխային կերակրել առանձին սպասքով և երեխային սիրելիս համբուրել նրա թաթիկները, տոտիկները, գլուխը, բայց ոչ՝ շուրթերը։
-Ի՞նչ կարող է լինել, եթե ժամանակից շուտ հեռացնել կաթնատամը։ Եվ ի՞նչ անել, եթե կաթնատամը ընկել կամ հեռացվել է, բայց մշտականը դեռ դուրս չի եկել։
-Ես արդեն խոսեցի այն մասին, որ կաթնատամների վաղաժամ կորուստը կբերի նրան, որ մշտական ատամի ծկթելու համար բավարար տեղ չի լինի: Բայց լինում են դեպքեր, որ որոշ հանգամանքներից ելնելով՝ կաթնատամը պետք է հեռացվի։ Այստեղ պետք է հիշել, որ յուրաքանչյուր մշտական ատամ ունի իր ծկթման ժամանակը։ Այսպիսով, եթե ատամի ծկթմանը կա երկու և ավելի տարի ժամանակ, ապա բացակայող կաթնատամի տեղը տեղադրվում է հատուկ հարմարանք` այսպես ասած՝ տեղի պահպանիչ, որպեսզի հարևան ատամը չտեղափոխվի դեռ չծկթած մշտական ատամի տեղը։ Իսկ այն դեպքում, երբ մշտական ատամը պատրաստվում է ծկթել, ոչինչ պետք չի ձեռնարկել և սպասել ատամի ծկթմանը։
- Ընտանիքն ազգի հենասյունն է, և յուրաքանչյուր ոք հարուստ է իր ընտանիքով։ Մի փոքր կպատմե՞ք Ձեր ընտանիքի մասին։
-Սիրով։ Ես ծնվել ու մեծացել եմ Ռուսաստանում՝ Սանկտ-֊Պետերբուրգում։ Այնտեղ հաճախել եմ դպրոց, զբաղվել եմ երաժշտությամբ և պարով։ Ունեցել եմ երջանիկ ու անհոգ մանկություն։ Ես բժիշկների ընտանիքում չեմ մեծացել։ Մեր ընտանիքի միակ բժիշկը ես եմ։ Եվ ասեմ, որ մինչև 10-֊րդ դասարան երբեք չեմ մտածել, որ իմ կյանքը կկապեմ բժշկության գեղեցիկ և հրաշագեղ աշխարհի հետ։ Դա կտրուկ ու անփոփոխ որոշում էր, որի համար երբեք չեմ զղջացել։ Ցավոք, հայրս հիմա մեր կողքին չէ, բայց ես վստահ եմ, որ նա հպարտ կլիներ իր բժշկուհի աղջկա համար։ Ես անչափ շնորհակալ եմ իմ մայրիկին` միակ մարդուն, որ միշտ իմ կողքին է եղել`իմ դժվար ճանապարհի սկզբից, այն մարդուն` որ երբեք չի կասկածել իմ ուժերին, որ միշտ աջակցել և աջակցում է ինձ։
-Եթե հետադարձ հայացք նետենք Ձեր անցած ուղուն, ապա ինչպե՞ս կգնահատեք Ձեր անցած ճանապարհը, և ի՞նչ ձեռքբերումներ եք ունեցել մինչ օրս։
-Ինչպես բոլոր բժիշկները, ես էլ շատ դժվար ու երկար ճանապարհ եմ անցել։ Դժվարություններն ամեն քայլափոխի էին, բայց ես երբեք չեմ դժգոհել դժվարություններից, քանի որ ինքս եմ ինձ համար ընտրել այս ճանապարհը։ Այս պահին ապրում եմ Արմավիր քաղաքում, սովորել եմ Երևանում, բայց աշխատել և աշխատում եմ միաժամանակ երկու քաղաքներում։ Սկսեցի ամենափոքրից՝ պրակտիկանտ լինելով, բայց անմիջապես ընդունվեցի որպես բուժքույր, այն ժամանակ բժշկական ինստիտուտի երկրորդ կուրսի ուսանող էի։ Այդ կլինիկայում մի բժիշկ կար, որն աշխատում էր երեխաների հետ, ես էլ նրա հետ էի աշխատում։ Ես պատկերացնում էի, որ եթե ես աշխատեի երեխաների հետ, ավելի խաղային տեսքով կանցկացնեի երեխայի ատամի բուժումը՝ նրա հետ խոսելով, միասին ծիծաղելով, մուլտֆիլմեր դիտելով և այլն։ Հենց այդ պահից սկսվեց իմ սերը երեխաների հանդեպ, և ես վճռականորեն որոշեցի, որ ընտրելու եմ մանկական ստոմատոլոգիան և միայն նրանց հետ եմ աշխատելու։ Հիմա հենց այդպես էլ անցնում է երեխայի այցը ինձ մոտ։ Ես փորձում եմ նրանց համար ստեղծել ամենահարմարավետ ու հետաքրքիր պայմանները, որպեսզի նրանք միայն լավ հիշողություններ ունենան ատամները բուժելուց հետո, որպեսզի նրանք տուն գնան ժպիտը դեմքներին, և իհարկե, նվերներով։ Ինձ համար հենց սա է ամենամեծ ձեռքբերումը։ Մենք երջանիկ ենք այն ժամանակ, երբ մեր բալիկները առողջ են և ապրում են խաղաղ երկնքի տակ:
Կարեն Համբարձումյան
ԿԱՐԵՆ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ. «Որտեղ միաբանություն կա, այնտեղ կարող են հրաշքներ կատարվել»
Ապրելով գիտատեխնիկական նվաճումներով հագեցած 21-րդ դարում, տալով մինչ այժմ անբացատրելի թվացող բազում հարցերի և երևույթների սպառիչ պատասխանը` անհերքելի են նաև բժշկության ոլորտում կատարված ու կատարվող նորարարություններն ու նվաճումները, որոնց շնորհիվ նախկինում անբուժելի թվացող բազում հիվանդություններ այսօր դարձել են ոչ միայն բուժելի, այլ նաև կանխարգելի: Սակայն բժշկությունը մի բնագավառ է, որը մշտապես կարիք ունի զարգացման ու նորագույն նվաճումների, քանզի առանց առողջության մարդուն հասու չեն կյանքի մյուս ոլորտները, որի արդյունքում կբացակայի նորը ստեղծելու և գեղեցիկն արարելու ձգտումը:
Գիտելիքները մարդուն կշիռ են տալիս, իսկ արարքները` փայլ: Բժշկագիտության մեջ ամենակարևորը գաղափարն է՝ կա գաղափար, լուծում գտնելը արդեն դառնում է տեխնիկական գործընթաց։
«Բեսթ Լայֆ» հայ–ճապոնական բժշկական կենտրոնը առաջատար բժշկական հաստատություններից է, որտեղ ցուցաբերվում է միջազգային չափանիշներին համապատասխան բարձրորակ և բազմապրոֆիլ բուժօգնություն: Կենտրոնը հսկայական ներդրում ունի Հայաստանում սրտաբանության զարգացման գործում: Մասնագետների գիտական, կլինիկական և կրթական գործունեության, միջազգային առաջատար բժշկական հաստատությունների հետ համագործակցության, առաջատար ընկերությունների ժամանակակից տեխնոլոգիաների և մեթոդաբանությունների ներդրման շնորհիվ «Բեսթ Լայֆ» բժշկական կենտրոնը ձեռք է բերել լայն ճանաչում ինչպես մեր երկրում, այնպես էլ իր սահմաններից դուրս:
Կարճ ժամանակում կենտրոնն անցել է կայացման բեղմնավոր ճանապարհ, և այսօր այն մեր տարածաշրջանում համարվում է խոշորագույն բազմապրոֆիլ բժշկական կենտրոններից մեկը, որտեղ իրականացվում է կլինիկական, գիտահետազոտական և կրթական լայնածավալ գործունեություն: Բժշկական կենտրոնն աշխատում է վերջին սերնդի ախտորոշիչ, բուժական և վիրաբուժական անհրաժեշտ բոլոր սարքավորումներով: Կենտրոնի կլինիկական գործունեությունը հիմնվում է նորագույն ապացուցողական բժշկության հիմունքներով և ուղեցույցներով։
Կլինիկայում աշխատում է բազմափորձ, բարձրակարգ և իր մասնագիտական որակը շարունակաբար բարձրացնող մասնագետների կազմ, որտեղ կարևորվում է մասնագետների գիտական, կլինիկական և կրթական գործունեությունը, այդ իսկ պատճառով նրանք պարբերաբար վերապատրաստվում են ինչպես Հայաստանի Հանրապետության, այնպես էլ եվրոպական, արտասահմանյան հայտնի կլինիկաներում, ինչպես նաև նրանց մասնակցությունը միջազգային գիտաժողովներին, հնարավորություն են տալիս բժշկության նորագույն ձեռքբերումները մշտապես ներդնել կենտրոնի պրակտիկ գործունեության մեջ:
Կենտրոնի կլինիկական գործունեությունը հիմնված է միջամտությունների համարժեքության, գիտական հիմնավորվածության և արդարացվածության վրա:
Մեր զրուցակիցն է ինտերվենցիոն սրտաբան, «Բեսթ Լայֆ» հայ–ճապոնական բժշկական կենտրոնի գլխավոր բժիշկ Կարեն Համբարձումյանը: Չնայած իր երիտասարդ տարիքին, պարոն Համբարձումյանը բժշկագիտության մեջ յուրահատուկ անհատականություն է՝ իր տարբերվող մտածողությամբ ու հույզերով, համեստությամբ, իր գործի արժեքով ու ճշտությամբ, բժշկությանը սիրահարված մարդ է՝ միշտ զգոն և աչալուրջ, միշտ աշխատասեր ու պահանջկոտ: Նրան բոլոր ժամանակներում էլ բնորոշ է եղել անկեղծ կարեկցանքը, ինքնազոհողությունը, սրտացավությունը, պատասխանատվության բարձր զգացումը, հիվանդի ցավը խորապես վերապրելով` նրան մասնագիտական բարձր պատրաստվածությամբ ապաքինելը: Բժշկի ճանապարհը գիտակցված ընտրություն է: Յուրաքանչյուր բժշկի կյանքի պատմություն միախառնված է մեծաթիվ այլ մարդկանց ճակատագրերի հետ, ովքեր գործունեությունից առաջ երդվում են բուժելուց զատ, գթասրտությամբ վերաբերվել իր բուժառուին: Նվիրյալ բժիշկները, տարիների բովով անցած մարդիկ են, որոնք շատ հաճախ են ականատես լինում մահվան ճիրաններում հայտնված մարդու տառապանքին, որոնց կենսագրությունը կարդալիս ապշում ես, թե ինչպես է մի մարդ իր կյանքի ընթացքում (նույնիսկ եթե նա երիտասարդ բժիշկ է) հասցրել այդքան բան արարել։ Բժիշկն ողջ էությամբ տարված է իր առաքելությամբ, և հավակնություններ չունի իր անձի շուրջ հերոսական պատմություներ լսելու: Մարդ, որն իր կյանքը նվիրել է մարդկային կյանքեր փրկելու, նոր կյանք պարգևելու մեծ ու սուրբ առաքելությանը:
Ի դեպ, հանուն արդարության՝ պետք է նշել, որ նրանց անունը միշտ չէ, որ հայտնի է դառնում լայն հասարակությանը։ Այս մարդիկ իրենց արածն ազդարարողներից չեն նրանք լուռ, ու անաղմուկ տրվում ու տարվում են իրենց գործով, տնքում են անտրտունջ և հրաշքներ արարում։ Այդպիսի իր գործի նվիրյալներից է Կարեն Համբարձումյանը:
-Պարոն Համբարձումյան, խոսենք, խնդրեմ, ստենտավորման ցուցումների և հակացուցումների մասին. ո՞ր դեպքերում է այն ցուցված կամ հակացուցված:
-Այսօր իշեմիկ հիվանդությունը հանրության շրջանում ունի լայն տարածում և դրանով պայմանավորված` մահերը աշխարհում առաջին տեղն են գրավում: Սրտի իշեմիկ հիվանդությունը կամ, ժողովրդի լեզվով ասած, սրտի քաղցի հիվանդությունը, սրտի՝ թթվածնի պահանջարկի և առաջարկի միջև առաջացած դիսբալանսն է։ Սիրտը կատարում է պոմպի գործառույթ՝ կծկվում է, արյուն է մղում, այդ թվում միաժամանակ սնուցում՝ ապահովելով մյուս օրգան-համակարգերին։ Սրտի անխափան աշխատանքն ապահովում են կորոնար կամ պսակաձև անոթները, որոնք սրտին արյուն են մատակարարում, սնուցում են սիրտը, որպեսզի այն կարողանա կատարել իր պոմպային գործառույթը։ Սրտի իշեմիկ հիվանդություն են անվանում այն վիճակը, երբ ինչ-որ պատճառներով կորոնար արյունահոսքը խանգարվում է, արյան քանակը նվազում է, և սիրտը ստանում է թթվածնի քիչ քանակություն։ Մոտավորապես 90% դեպքերում դրա հիմնական պատճառը աթերոսկլերոզն ու աթերոթրոմբոզն են։ Կորոնար անոթների լուսանցքի նեղացումն ունի մի շարք ռիսկի գործոններ, որոնց մեջ առանձնացվում են փոփոխության ենթարկվող և չենթարկվող (որոնք անհնար է փոփոխության ենթարկել) պատճառները։ Փոփոխության չենթարկվող պատճառներից մեկը սեռն է՝ սրտի իշեմիկ հիվանդությունն ավելի մեծ տարածում ունի տղամարդկանց մոտ, քան կանանց։ Մյուս պատճառներն են հիվանդի տարիքը և ժառանգականությունը։ Եվ կան փոփոխության ենթարկվող մի շարք պատճառներ՝ արյան մեջ խոլեսթերինի բարձր քանակ, զարկերակային գերճնշում, շաքարային դիաբետ, հիպոդինամիա, ծխելը, խմելը։ Այսինքն, ծխելը պետք է դադարեցվի, խմիչքը պետք է սահմանափակվի կամ ընդհանրապես վերացվի, զարկերակային ճնշումը պետք է կանոնավորապես վերահսկվի, շաքարային դիաբետով հիվանդի մոտ գլյուկոզայի մակարդակը արյան մեջ պետք է իջեցվի, ավելորդ քաշ ունեցողների քաշը կարգավորվի։ Այդ իսկ պատճառով շատ կարևոր է հիվանդության ժամանակին կանխարգելումը և բուժումը։
Նշեմ, որ «Բեստ Լայֆ» բժշկական կենտրոնում կատարվում են սրտի կորոնար անոթի ստենտավորումների բոլոր տեսակները՝ վստահորեն, ասում եմ՝ բոլոր, քանզի ստենտավորում անհրաժեշտ է ոչ միայն սուր ինֆարկտի դեպքում, այսինքն՝ թիրախային անոթի, այլև երբ հիվանդի մոտ կա նախաինֆարկտային վիճակ, կան սրտի իշեմիկ հիվանդության տարբեր դասակարգումներ, անկայուն ստենոկարդիա կամ լարվածության ստենոկարդիայի հարաճուն ընթացք (բիֆուրկացիոն ստենտավորում, քրոնիկ փակ անոթի բացում, ձախ ցողունային զարկերակի ստենտավորում), երբ գանգատները գնալով ավելի շատացել են, որի դեպքում բացարձակ ցուցված է կորոնար անոթի ստենտավորումը։ Մեզ մոտ կատարվում է կորոնար ցողունային զարկերակի ստենտավորում։ Ինչու նշեցի՝ ցողունային, որովհետև ամեն բժշկական կենտրոնում չէ, որ կատարվում է ցողունային զարկերակի ստենտավորում, և համեմատական կարգով ասեմ, որ մի բան է՝ ախտահարված լինի ծառի ճյուղը, այլ բան՝ բունը, որը բուժելը կամ կարգավորելը ավելի բարդ է և պրոֆեսիոնալ թիմ է պահանջում, ավելի մեծ ու համապարփակ պատրաստվածություն: Եվ, հուրախություն մեզ, մեր կենտրոնում կատարվում են նմանօրինակ բազմաթիվ ստենտավորումներ, որ ինքնին լուրջ գիտություն է։ Այսօր գոյություն ունեն ստենտավորման տարբեր տեխնիկաներ, և պետք չէ այն այդ աստիճան «հասարակ միջամտություն» դարձնել: Քավ լիցի, ես ոչ մի կենտրոնի վերաբերյալ բացասական ասելիք չունեմ, բայց Հայաստանում կան մոտավորապես 10 կենտրոններ, որտեղ կատարվում է կորոնար անոթի ստենտավորում, բայց շատ մեծ հարց է, թե ինչ որակի, ինչ պրոֆեսիոնալիզմի, ինչ տեխնիկայով, ինչ գործիքներով, և ինչ երկարատև արդյունքներ կգրանցվեն, ապրելիությունը ինչ տևողությամբ կլինի։ Կան մի շարք հարցեր, որոնք ընդհանրապես չեն քննարկվում այս ոլորտում, մինչդեռ պետք է շատ լուրջ վերաբերվել՝ կապված այն մի շարք կարևոր խնդիրների հետ, որոնց առջև հետագայում կարող է կանգնել հիվանդը։ Եվ շատ կարևոր է, որ հիվանդը լավ ուսումնասիրի այս դաշտը, գիտակցի, թե ինչ բժիշկների թիմ է իրեն ստենտավորում, ինչ տեխնիկայով, ինչ ցուցումով, ինչ արդյունք է ակնկալում հետագայում:
Նշեմ, որ մեր կենտրոնում իրականացվում է նաև քրոնիկ փակ անոթների ստենտավորում, որը գիտության նոր ճյուղ է համարվում:
Նախկինում, երբ հիվանդն ինֆարկտ էր տանում, երբ անոթը փակ էր, բայց մկանի կենսունակությունը դեռ պահպանվում էր, կատարվում էր բաց վիրահատություն: Վիրահատությունը տևում էր 6-7 ժամ՝ բարդ վիրահատական ընթացքով, հղի տարբեր հետվիրահատական բարդություններով: Բայց այսօր գիտությունը զարգացել է, և հատուկ գործիքների միջոցով, հատուկ տեխնիկայով կատարվում է քրոնիկ փակ անոթի բացում։ Եվ ահա մեր կենտրոնում, իմ գլխավորությամբ քրոնիկ փակ անոթների շատ հաջողված բազմաթիվ վիրահատություններ են կատարվել հիանալի արդյունքներով։ Նշեմ նաև, որ շատ դեպքերում հիվանդները խուսափում են բաց վիրահատություններից, դրանից բխող հետվիրահատական բարդություններից: Այս մեկ տարվա ընթացքում մոտավորապես 50-ից ավելի նման վիրահատություններ ենք իրականացրել, բոլորն էլ փակ եղանակով, ու ամենակարևորը՝ իդեալական արդյունքով, քանի որ մեր թիմը պատրաստակամ է և ունակ՝ իրականացնելու նման վիրահատություններ: Ասելիքս այն է, որ ամեն ոք թող զբաղվի իր գործով, ով պատրաստ է դրան թե՛ մասնագիտորեն, թե՛ տեխնիկապես՝ գործիքների առումով: Մեր կենտրոնում առաջնորդվում ենք «Ոչ թե բուժել ինֆարկտը, այլ կանխարգելել դրա առաջացումը» սկզբունքով: Եվ արդյունքների մասին խոսում են վիճակագրական տվյալները:
Մենք համագործակցում ենք աշխարհի լավագույն՝ գերմանական «Բիոտրոնիկ», ճապոնական «ԱՍԱԻ» և ամերիկյան «Մեդլայն» միջազգային կազմակերպությունների հետ: Կենտրոնի հիմնական նպատակն է կազմակերպել բժշկական օգնությունն ու սպասարկումը հանուն որակի՝ կիրառելով լավագույն «Օրսիրո» ստենտները, ինչպես նաև «Մագմարիս» լուծվող ստենտներ: Կենտրոնի բժիշկներն ունեն բարձր որակավորում, ակտիվորեն համագործակցում և փորձի փոխանակում են կատարում Ճապոնիայի, Գերմանիայի և ԱՄՆ-ի գիտահետազոտական կենտրոնների առաջատար բժիշկների հետ: Նշեմ նաև, որ «Բեստ Լայֆ» բժշկական կենտրոնի կողմից իրականացվում են նաև մի շարք լուսավորչական աշխատանքներ, պարբերաբար կազմակերպվում են այցելություններ տարբեր մարզեր, բուժառուների հետ կատարվում են բացատրական աշխատանքներ առ այն, թե ինչ գանգատների և ինչ ախտանիշների դեպքում դիմել բժշկի, ինչպես կարգավորել սննդակարգը, ապրելակերպը:
Կցանկանամ, որ այդ առումով մեր հանրությունը պատշաճ տեղեկացված լինի։ Իսկ մեր կենտրոնի միակ «թերի» կողմն այն է, որ մենք շատ չենք սիրում լուսաբանվել, գովազդել ինքներս մեզ, լայնորեն ներկայացված չենք հանրությանը։ Գոնե իմ մասին կարող եմ ասել, որ ես երբեք չեմ սիրել ամպագոռգոռ խոսել մեր թիմի կատարած ահռելի աշխատանքի մասին, ու չեմ սիրում բարձրաձայնել այն մասին, թե ինչ ենք կատարում մեր թիմով: Մենք նախընտրում ենք լուռ տարվել մեր աշխատանքով, ոչ թե ինտերնետային պորտալում մեր աշխատանքը դարձնել շոու: Կան շատ դեպքեր, երբ տեսնում ես, թե ինչպես են իրենց աշխատանքը պերճախոս ներկայացնում, բայց մենք մեզ ներկայացնելու հակված չենք: Շատ դեպքերում մեր մասնագետները աշխարհի մակարդակով նկատելի են լինում իրենց բացառիկ ձեռագրով։ Նրանց պրոֆեսիոնալ աշխատանքի ու մակարդակի մասին տպագրվում է արտասահմանյան ամսագրերում, շատ անգամ հեղինակավոր կոնֆերանսերում՝ նրանց մասին բարձրաձայնվում է, գովեստի խոսքեր են ասվում: Մեր աշխատանքները հրատարակվել են շատ ամսագրերում, նկատվել աշխարհահռչակ մասնագետների կողմից, արժանացել բարձր գնահատականի: Մեզ մոտ առավոտից երեկո Աստծո ողորմությամբ կյանքեր են փրկվում, կյանքերի որակ է լավանում, տարբեր բարդագույն միջամտություններ են կատարվում։
Վերջերս Փարիզում տեղի ունեցավ EuroPCR 2023 աշխարհի նշանակալի և կարևորագույն ամենամյա գիտաժողովներից մեկը, որին մասնակցություն ենք ունեցել նաև մենք՝ «Բեսթ Լայֆ» հայ-ճապոնական բժշկական կենտրոնի ինտերվենցիոն սրտաբաններս, ինչպես նաև այլ կենտրոնների բժիշկներ մեր հովանավորությամբ:
Կարծում եմ, ավելին՝ համոզված եմ, որ ամեն ոք իր գործում պետք է ունենա իր քաշային կարգը իր կենտրոնի հնարավորություն շրջանակում, պետք է, բացի մասնագիտական գիտելիքներից, զինված լինել անհրաժեշտ գործիքներով և տեխնիկայով, որպեսզի կարողանաս գրանցել լավագույն արդյունքներ։ Մենք մոտ ապագայում նախատեսում ենք ներդնել տարբեր մեթոդներ, որոնց միջոցով ավելի կհստակեցվեն հիվանդի ստենտավորման ցուցումները, ընթացքի ամբողջականությունը․ այսինքն մտնելով անոթի մեջ՝ տեսնել անոթի պատի նեղացումը ինչ աստիճանի է, ինչ մարտավարություն կիրառել, որպեսզի ստենտավորման արդյունքները լինեն գոհացուցիչ և երկարաժամկետ։ Մոտ ապագայում մեր կենտրոնում մտադիր ենք բացել ինտերվեցիոնալ նեյրովիրաբուժության բաժանմունք։ Ասեմ նաև, որ մենք մեծ հաջողությամբ կիրառեցինք և մեր կենտրոնում իրականացրեցինք քնային զարկերակի ստենտավորում, որը մեր նորագույն ձեռքբերումներից էր, է՛լ ավելի զարգացնելով անոթաբանությունը, երբ նախկինում մենք այն կատարում էինք բաց եղանակով։ Այսինքն՝ ամեն մի դեպք, բուժման իր ցուցումներն է պահանջում։
Մեզ մոտ գործում է նաև շտապօգնության ծառայությունը՝ ժամանակակից սարքավորումներով հագեցված:
Շտապօգնության մեքենաները ապահովված են անհրաժեշտ դեղորայքով ու շարժական էխոսրտագրություն և էլեկտրասրտագրություն իրականացնող սարքավորումներով, ինչը հնարավորություն է տալիս տեղում բժշկական օգնություն ցուցաբերել հիվանդին, այնուհետև որոշել` տեղափոխե՞լ կենտրոն, թե՞ ոչ:
Շտապօգնության ծառայությունը ստեղծվեց երկու նկատառումներից ելնելով․ առաջինը՝ պետական մակարդակով շտապօգնության ծառայության «անբացատրելի» բաշխվածության պահով, երկրորդը՝ պատերազմի և կովիդի ժամանակ պետական շտապօգնության ծառայության մեծ ծանրաբեռնվածության պատճառով․ մենք հագեցրեցինք շտապօգնության ծառայությունը, որպեսզի կարողանանք ինքներս այցելել հիվանդներին, քանզի գիտենք, որ սրտաբանության մեջ ժամանակը շատ կարևոր է, և վաղ դիմելու դեպքում արդյունքները էականորեն կտարբերվեն ուշացող դեպքերից։ Զարգացրեցինք նաև գերհզոր, ժամանակակից ստանդարտներով համալրված լաբորատոր-ախտորոշիչ ծառայություն․ լաբորատորիա, որը հագեցած է վերջին սերնդի ավտոմատ սարքավորումներով, որոնք հնարավորություն են տալիս սեղմ ժամանակահատվածում ստանալ ճշգրիտ պատասխաններ: Մեր լաբորատորիան աշխատում է 7|24 ռեժիմով: Գործում է նաև տնայց:
Սրտաբանության այս ծանր մթնոլորտը փոխելու նպատակով որոշեցինք կենտրոնում բացել նաև դիմածնոտային և պլաստիկ վիրաբուժության բաժանմունքներ։
Մեր կենտրոնում պարբերաբար իրականացվում են շահավետ ակցիաներ, որպեսզի մեր հանրությունը հնարավորություն ունենա սպասարկվել արդի նորարարարական բուժմոտեցումներով, և, ըստ անհրաժեշտության, երկարաձգվում են ակցիայի ժամկետները: Օրինակ, անցած տարի ստենտավորման համար գործում էր մոտավորապես 30% զեղչ, այս տարի, մինչև հուլիսի 15-ը գործեց նաև կորոնարոգրաֆիայի (զոնդավորման) համար 50% զեղչ:
-Կորոնարոգրաֆիան (հասարակության մեջ տարածված նույն զոնդավորում ասվածը) ի՞նչ միջամտություն է ներկայացնում իրենից:
-Կորոնարոգրաֆիան համարվում է սրտի իշեմիկ հիվանդության հայտնաբերման ոսկե ստանդարտը։ Հարցի պատասխանը ստանալու համար նախ իրականացնում ենք կորոնար անոթների համակողմանի հետազոտություն՝ կորոնարոգրաֆիա: Սա հետազոտություն է, որը մեզ հնարավորություն է տալիս պարզել, թե ինչ աստիճանի են ախտահարված սրտի կորոնար անոթները: Եթե հաստատվում է անոթների ախտահարման վտանգավոր շեմը, ու որոշում ենք, որ պետք է միջամտություն արվի, հաշվի ենք առնում կոնկրետ դեպքի պարագայում ստենտավորման և բաց վիրահատության իրականացման ցուցումներն ու հակացուցումները: Անհրաժեշտության դեպքում կոնսիլիում ենք հրավիրում տարբեր նեղ մասնագետների մասնակցությամբ: Թիմային աշխատանքն ու տարբեր բաժանմունքների միջև սերտ համագործակցությունը մեզ հնարավորություն են տալիս բուժառուի համար ընտրել առավելագույն ճիշտ տարբերակը: Ստենտավորումը, որպես միջամտություն, արագ է, պրակտիկ և գրեթե միշտ լավ արդյունքներ է տալիս: Ես այն անվանում եմ շնորհակալ միջամտություն: Պատկերացրեք մի իրավիճակ, երբ հիվանդը գալիս է սուր ինֆարկտով, ծայրահեղ ծանր վիճակում: Կատարելով ստենտավորում՝ հիվանդը 40-50 րոպե հետո ծայրահեղ ծանր վիճակից դուրս է գալիս, իրեն անհամեմատ լավ է զգում: Եթե հիվանդին ստենտավորում ցուցված չէ, կատարում ենք բաց վիրահատություն՝ շունտավորում: Կան հստակ դեպքեր, որոնց պարագայում կատարվում է հենց այս վիրահատությունը: Օրինակ՝ եթե հիվանդի մոտ ախտահարումները շատ են լինում, այսինքն՝ բազմանոթային ախտահարումներ են, և դրանց տեղակայումը տեխնիկապես թույլ չի տալիս ստենտավորում: Որոշ դեպքերում բաց վիրահատություն է ցուցված նաև ցողունային հիվանդությունների դեպքում. ստենտավորումը որոշ դեպքերում ռիսկային է, որովհետև դեպի կորոնար անոթներ արյան հոսքը մենք ժամանակավորապես դադարեցնում ենք, ինչը կյանքի համար վտանգ է ստեղծում:
Լինում են դեպքեր, որ երկու տարբերակն էլ հավասարաչափ ցուցված են լինում: Այդ պարագայում հիվանդն ու նրա հարազատներն իրենք են որոշում՝ ո՞րն ընտրել։
Բայց մինչ դա կան որոշակի հետազոտություններ՝ արյան մեջ խոլեսթերինի քանակի որոշում, էլեկտրասրտագրություն, ծանրաբեռնվածության թեստեր, սթրեսէխոսրտագրություն կամ թրեդմիլ թեստ։ Եթե բուժառուն ունի գանգատներ, և ըստ դրանց՝ մտնում է տարիքային խմբի մեջ, տղամարդիկ հիմնականում 40 տարեկանից բարձր ռիսկի գործոնի մեջ են, որոնք ունեն զարկերակային հիպերտենզիա, կա սրտի իշեմիկ հիվանդության գենետիկ կոդը՝ շաքարային դիաբետ, բարձր խոլեստերին, կատարվել է էխոսրտագրություն, էլեկտրասրտագրություն, ծանրաբեռնվածության տեստեր, որոնցով պարզվել է՝ եթե հիվանդը գտնվում է ռիսկի խմբի մեջ, որից հետո հստակ ախտորոշելու, սրտի իշեմիկ հիվանդության կորոնար անոթի ախտահարում թե ոչ, հաստատելու համար պետք է կատարվի կորոնարոգրաֆիա, կամ սրտի անոթների հետազոտում, որը պակաս ռիսկային է, առանց կտրվածքի և անզգայացման:
Այս հետազոտությունների արդյունքներն ուսումնասիրելով, ինչպես նաև ելնելով բժշկի պրոֆեսիոնալիզմից՝ նվազում է այն հիվանդների քանակը, որոնց առաջարկվում է կորոնարոգրաֆիա։ Սրտի իշեմիկ հիվանդության կասկածով մեզ դիմող հիվանդներից մոտավորապես 30 տոկոսն անցնում է այս հետազոտությունները՝ հիվանդության աստիճանը որոշելու նպատակով։ Նրանց 10 տոկոսի մոտ հիվանդության ժխտում է գրանցվում։ Սա խոսում է բուժհաստատության բարձր որակի, բուժանձնակազմի մասնագիտական բարձր գիտելիքների ու հմտությունների և ախտորոշման բարձրակարգ սարքավորումների մասին։
-Ըստ Ձեր երկարատև աշխատանքային փորձի՝ ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել:
-Դեռ ժամանակ առաջ երիտասարդների մոտ հազվադեպ էր հանդիպում բարձր ճնշում, հիմա հաճախակի են հանդիպում՝ 25-30 տարեկանների շրջանում այն արդեն առկա է։ Սա պայմանավորված է նույն իշեմիկ հիվանդությամբ, քանզի նաև ստենտավորման դեպքերն են երիտասարդացել, որին զուգահեռ ախտորոշման մեթոդներն են զարգացել, ինչպես նաև՝ ժամանակին բժշկին դիմել գիտակցելը, որի արդյունքում վաղ են հայտնաբերվում հիվանդությունները, Ըստ վիճակագրական տվյալների՝ իշեմիկ հիվանդությունները տղամարդկանց մոտ ավելի շատ են հանդիպում, քան կանանց մոտ։
Գենետիկան ու ռիսկային գործոնները տարիների ընթացքում փոփոխման չեն ենթարկվում։ Բայց կանոններ կան, որ բուժառուից է կախված՝ շարժունակությունը, սխալ սննդակարգը, ծխելը, խմելը, որոնք մեծացնում են սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների ռիսկը։ Պետք է հետևել այս կանոններին, որպեսզի կրճատվի այդ հիվանդությունների հաճախադեպությունը։
- Ինչպիսի՞ նշանների, ինչպիսի՞ ցավերի դեպքում է պետք զգուշանալ և դիմել սրտաբանին։ Հայտնի է, որ շատ դեպքերում մարդիկ չեն հասկանում, որ ցավը սրտից է և ուշացնում են բժշկին դիմելը։
- Ցավոք, այո։ Հայաստանում, անգամ ժամանակակից բժշկության պայմաններում, շատ ենք ունենում ուշացած դեպքեր, երբ բուժառուն գալիս է արդեն օրերով սրտի իշեմիկ հիվանդության պատկերով: Գոյություն ունի սրտի իշեմիկ հիվանդության տիպիկ և ատիպիկ գանգատ։ Կան ախտանիշներ, որոնք հենց բնորոշ են սրտանոթային համակարգի հիվանդություններին, օրինակ՝ ֆիզիկական ծանրաբեռնվածություն, աստիճան բարձրանալիս քայլելուց ճնշող ցավեր․ դա սրտային հիվանդության տիպիկ ահազանգ է:
Ցավային ախտանիշը՝ կրծքավանդակում լինում են սեղմող ճնշող ցավեր կամ ցավը ճառագայթվում է դեպի թիկունք և ստորին ծնոտ: 40 տարեկանից բարձր տարիքի տղամարդիկ, որոնք ունեն բարձր ճնշում և կրծքավանդակում ճնշող ցավ, պետք է դիմեն առաջին հերթին սրտաբանի, որն հետազոտելուց հետո ճիշտ կուղղորդի․ եթե սրտային խնդիր չէ, հարկավոր է դիմել այլ նեղ մասնագետի։
-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում ծանրաբեռնվածության (տրեդմիլ) թեստը:
-Սրտի իշեմիկ հիվանդության ժամանակ կատարվում են ախտորոշիչ թեստեր. ԷՍԳ (էլեկտրասրտագրություն), ԷԽՈ (էխոսրտագրություն), ներկերակրափողային (տրանսէզոֆագիալ) էխոսրտագրություն, ծանրաբեռնվածության (տրեդմիլ) թեստ, կորոնարոգրաֆիա (սրտի պսակաձև զարկերակների զոնդավորում), սրտի պսակաձև զարկերակների անգիոպլաստիկա, բալոնային անգիոպլաստիկա և ստենտավորում:
Ծանրաբեռնվածության (տրեդմիլ) թեստը ժամանակակից սրտաբանության մեջ լայնորեն կիրառվող հետազոտություն է՝ գնահատելու վերահսկելի կլինիկական միջավայրում արտաքին սթրեսին (ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությանը) սրտի համարժեք պատասխանելու ունակությունը:
Ինչպես հուշում է անվանումը, այս հետազոտությունը կատարվում է բուժառուի ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության պայմաններում: Հետազոտվողը քայլում է շարժուղու վրա, որի արագությունն աստիճանաբար բարձրացվում է, ինչպես նաև սարքին տրվում է թեքություն:
Նման պայմաններում հետազոտվողի սիրտը սկսում է աշխատել սովորականից ավելի ծանրաբեռնված, ինչն էլ թույլ է տալիս էլեկտրասրտագրությամբ հայտնաբերել սովորական պայմաններում չդրսևորվող սրտամկանի սնուցման հետ կապված խնդիրները կամ սրտի ռիթմի և հաղորդականության ի հայտ եկած խանգարումները, իսկ ԶՃ չափմամբ՝ ճնշման տատանումները:
Արդյունքում, այս հետազոտության շնորհիվ համեմատվում է նույն հիվանդի սրտի պսակային շրջանառության վիճակը հանգիստ և առավելագույն ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության պայմաններում (10-20 րոպեանոց քայլք շարժուղու վրա):
Մեր օրգանիզմում թթվածնի պահանջը ուղիղ համեմատական է սրտի զարկերին, այսինքն՝ ինչքան պուլսը արագ է, հետևաբար, թթվածնի պահանջը այնքան մեծանում է: Սիրտը թթվածնային սնուցում ստանում է կորոնար անոթներով։ Եվ երբ սիրտը դրվում է ծանրաբեռնվածության տակ, սրտի զարկերը շատանում են, ճնշումը բարձրանում է, ինչի արդյունքում էլ թթվածնի պահանջը մեծանում է, մինչդեռ թթվածնի մեծ քանակը չի հասցնում անցնել նեղացած անոթով, և առաջանում է սրտի քաղց։ Առաջանում է սրտի առաջարկի և պահանջարկի դիսբալանս:
Այսինքն՝ ինչի կարիք ունի, սիրտը չի հասցնում լրացնել։ Միաժամանակ թեստի հետ համատեղ միացված է էխոսրտագրություն, և առաջանում է ցավ, որի միջոցով պարզվում է սրտի քաղցի առկայությունը, արդյունքում հայտնաբերվում է սրտի թաքնված իշեմիկ հիվանդությունը։
-Առիթմիաների ո՞ր տեսակներն են ավելի հաճախ հանդիպում: Ի՞նչ վտանգներ ունի շողացող առիթմիան:
-Առիթմիաների տեսակները սիրտանոթային հիվանդությունների մեջ մեծ խումբ են կազմում. սիրտը սկսում է անկանոն աշխատել։ Այո, ամենահաճախ հանդիպող տեսակը շողացող առիթմիան է, երբ որ նախասրտերը սկսում են անկանոն կծկվել։ Շողացող առիթմիայի գլխավոր վտանգն այն է, որ նախասրտերը չեն կծկվում, նրանք, այսպես ասած, «շողում են», և այդ պատճառով արյունը դանդաղ է շարժվում դրանց մեջ ու կարող է անգամ մակարդվել՝ առաջացնելով թրոմբներ: Նախասրտերում առաջացող թրոմբները կարող են «թռչել» և դառնալ ինսուլտի պատճառ: Սովորաբար, շողացող առիթմիան ունի իր պատճառագիտությունը: Բանն այն է, որ երկարատև հիպերտոնիան և շաքարային դիաբետը, սրտի արատը և սրտի իշեմիկ հիվանդությունները՝ ուղեկցվող սրտի անոթների նեղացումով և վահանաձև գեղձի հիվանդությամբ, որոնք էլ իրենց հերթին կարող են դառնալ շողացող առիթմիայի առաջացման պատճառ։ Լինում են դեպքեր, երբ պատճառագիտությունը պարզաբանված չի լինում և իր տեսակով մեծ տարածում չունի, և այսպիսի դեպքերում այն պահանջում է հատուկ մոտեցում և հատուկ բուժում, և ահա թե ինչու մշտական ուշադրության կարիք կա: Հիպերտոնիան անտեսելը կհանգեցնի նաև շողացող առիթմիայի զարգացմանը: Սրտի առիթմոգեն համակարգը աշխատում է սինուսային հանգույցում, այն սրտի էլեկտրականություն ապահովող կենտրոնն է, որտեղ պետք է առաջանան իմպուլսներ, ռիթմ, որպեսզի այդ ռիթմը տարածվի դեպի փորոքները։ Նախասրտերն ու փորոքները կծկվում են միևնույն ռիթմով։ Շողացող առիթմիայի դեպքում իմպուլսները լինում են ոչ սինուսային հանգույցում։ Նախասրտերի տարբեր հատվածներում առաջանում են օջախներ, և սիրտը սկսում է աշխատել թելադրված ռիթմով։ Շողացող առիթմիայի վտանգն այն է, երբ առաջանում են թրոմբներ՝ հանգեցնելով թրոմբոէմբելիկ բարդությունների։ Շողացող առիթմիայի բարդությունների ժամանակ սրտի իշեմիկ ինսուլտն ավելի հաճախ է հանդիպում։ Պահանջվում է շատ խիստ մոտեցում, այս դեպքում՝ շատ խիստ բուժում։ Նպատակը մեկն է՝ պուլսը պետք է բերել նորմալ ռիթմի:
-Ի՞նչ կասեք այս ասպարեզում ներգրավված երիտասարդ կադրերի մասին: Եվ առհասարակ, ապագայում բժշկությունը, ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ մասնագետների ձեռքերում է լինելու։
-«Բեսթ Լայֆ» բժշկական կենտրոնը, հանձինս իր բոլոր ձեռքբերումների, այսօր բավականին երիտասարդ շատ կադրեր է պատրաստել, որոնք մեծ հաջողություններ գրանցելով՝ աշխատում են տարբեր մարզային և քաղաքային բժշկական կենտրոններում։ Մեր կենտրոնը դարձել է և՛ գիտական, և՛ կլինիկական կենտրոն: Մենք մեր փորձը և գիտելիքները այս չորս տարիների ընթացքում փոխանցել ենք շատ երիտասարդ կադրերի, որոնք արդեն կայացած ինքնուրույն մասնագետներ են իրենց ոլորտներում: Իհարկե, մինչ օրս նրանց հետ կապը պահպանվել է, և հարցերի դեպքում նորից ու նորից աջակցում ենք նրանց: Գիտե՞ք, բժշկության մեջ դա է գեղեցիկ, երբ կա թիմային աշխատանք, ոչ թե անախորժ մրցակցություն, ոչ թե միմյանց վարկաբեկել, կեղծիքներ տարածել: Ամեն ոք պետք է հասկանա իր և իր կենտրոնի հնարավորությունների չափը, ամեն ոք պետք է իր տեղում լինի իր և իր կենտրոնի ներուժի չափերով:
Եթե մեզ այցելի բուժառու, որի խնդիրը մեր կենտրոնում հնարավոր չէ լուծել, ասենք՝ ունի ուղեղի խնդիր, որի բուժումը, ըստ մեզ, ավելի գրագետ կկատարվի մեկ այլ կենտրոնում, մենք նրան ուղղորդում ենք այլ կենտրոն, այլ բժշկի մոտ և դա է հենց, ըստ իս, առողջ մրցակցություն ասվածը:
Շատերը ցանկանալով իրենց անունը բարձրացնել՝ փորձում են դա անել այլ բժշկական կենտրոններին վարկաբեկելով: Ես իրականում Աստվածավախ մարդ եմ, և, հավատացեք, իմ տեսակին հարիր, երբևիցե այլ բժշկի կամ բուժկենտրոնի հասցեին քար նետած չկամ, այլ ընդհակառակը՝ իմ կողմից միշտ բարձրացվել է , լավագույնն է ասվել, բայց մեզ դիմած բուժառուներից շատ ենք լսել, որ այլ կենտրոններում բացասական են արտահայտվել մեր մասին․ իրավիճակ, որը շատ տգեղ է, որովհետև, ի վերջո, երբ որ քար կամ ցեխ ես շպրտում մեկի վրա, հարց է, այդ ցեխը կհասնի՞ այդ մեկին, թե՞ ոչ, բայց ցեխ նետողի ձեռքերն արդեն ցեխոտված են։ Մենք, որպես քրիստոնյա ազգ, աշխատենք միայն դրական ու լավը, բարին արարել, քանի, որ գիտենք, որ կյանքում կա բումերանգի օրենքը՝ մի օր արածդ քեզ կվերադառնա։ Ես այն նշանաբանն եմ որդեգրել, եթե կարող եմ, բարին և լավը իմ շուրջը տարածեմ, եթե ոչ, ապա ավելի լավ է՝ լռեմ։ Ոչ թե հիվանդին նայես որպես գումարի աղբյուր, այլ գիտակցես, որ նա քեզ պես մեկն է, որը այս պահին քո օգնության կարիքն ունի։ Անկեղծությամբ, ազնվությամբ, հոգատարությամբ և սրտացավությամբ պետք է անես այն, ինչ ցուցված է այդ պահին բուժառուին։ Ես էությամբ հոգատար մարդ եմ, թող ամպագոռգոռ չթվա, իմ հիվանդներով, նրանց որպիսությամբ հետաքրքվում եմ անգամ գիշերվա ցանկացած պահի։ Ի վերջո, եթե շահում է բժշկությունը, շահում է նաև հասարակությունը։ Բժշկի ազնվությունն ու նվիրվածությունը նրա գործունեության ամենակարևոր բաղադրիչներն են։
-Ձեր դիտարկմամբ՝ ի՞նչ մակարդակում է գտնվում մեզանում առողջական խնդիրների ի հայտ գալու դեպքում անհապաղ բժշկի դիմելու մշակույթը:
-Կրկին ցավոտ հարցի անդրադարձանք։ Առաջին հերթին կցանկանայի խոսել վերը նշված պետական մակարդակի շտապօգնության ծառայության մասին, որը, ըստ իս, մեր երկրում շատ վատ վիճակում է, քանզի բոլորս էլ լավ գիտենք, որ մեր հասարակությունը, քանի դեռ դանակը չի հասնում ոսկորին, բժշկի չի դիմում։ Ասել կուզի՝ մարդկանց հիմնականում շտապօգնության միջոցով են հասցնում բուժկենտրոններ։ Մենք ունենք պլանային հիվանդներ, որոնք վստահելով մեզ՝ դիմում են մեր կենտրոն, բայց, միևնույն է, գերակշիռ մասը շտապօգնության միջոցով է հասնում մեզ մոտ։ Այս հարցը մենք միշտ բարձրացրել ենք տարբեր մակարդակներով։ Քավ լիցի, ես չեմ ասում՝ բերեք մեր կենտրոն, թող տանեն հիվանդին այն կենտրոն, որը լիովին պատրաստ է թե՛ տեխնիկապես, թե՛ գործիքային, թե՛ նեղ մասնագետների առումով հոգալ հիվանդի բուժօգնությունը։ Մեր կենտրոնում ունենք երկու կատերետրիլիզացիոն լաբորատորիա։ Հայաստանում եզակի բուժկենտրոններ կան, որ հագեցված են այդ որակի լաբորատորիաներով։ Չմոռանանք, որ սրտաբանության մեջ ժամանակի հասկացողություն չկա, պետք է հնարավորինս արագ և գրագետ օգնություն ցուցաբերել։ Առաջին օգնություն ցուցաբերելու համար կենտրոնը առաջնահերթ պետք է ունենա բաց վիրահատարան, ինտերվեցիոնալ սրտաբանության և առիթմոլոգիայի բաժանմունքներ: Ես չեմ խորանում այլ հարցերի շուրջ, գոնե այս երեք բաժինները պարտադիր պետք է լինեն, և չեմ խորանում, թե ինչ մակարդակի պետք է լինեն դրանք։ Այս պահի դրությամբ այդպիսի երեք կենտրոններ կան, որոնցից մեկը մենք ենք համարվում:Այսինքն՝ ըստ տրամադրության՝ ընդհանուր շտապօգնության հոսքը հիմնականում հատկացվի այդ երեք բուժկենտրոններին, էլ չեմ խոսում դիալեզի և նեֆրոլոգիայի բաժանմունքների առկայության մասին, քանզի սրտաբանությունը գործ ունի երիկամի և թոքերի հետ։ Նշեմ նաև, որ մեր հիվանդներից շատերի մոտ ուղեկցող հիվանդություն լինում է շաքարային դիաբետը, և առաջին ախտահարվող օրգան-համակարգը, այս դեպքում՝ երիկամներն են։ Շատ հաճախ մեր պրակտիկայում կիրառվում է կոնտրաստ նյութ, որը կարող է բացասաբար ազդել երիկամների վրա, այդ իսկ պատճառով պետք է ունենալ նեֆրոլոգիայի և դիալեզի բաժանմունքներ: Արդեն մեկ տարի է, ինչ «Բեսթ Լայֆ» հայ-ճապոնական բժշկական կենտրոնում գործում է ժամանակակից, բարձր տեխնոլոգիաներով հագեցած դիալիզի կենտրոն։
Ասելիքս այն է, որ իրականում հասկանալի չէ, թե ինչ մեխանիզմով և ինչ սկզբունքով է բաշխվում հիվանդների տեղափոխման հարցը շտապօգնության ծառայության միջոցով․ հարց, որը, ըստ իս, շատ թերի է կարգավորվում, և, ցավոք սրտի, չկա այդ առումով ոչ մի օբյեկտիվ դրսևորում։ Թող տան մրցակցային ամենալավ կենտրոններին, թող ստուգումներ անցկացնեն, և որ կենտրոնը որ պատրաստ է այդ մակարդակով և հագեցվածությամբ բուժօգնություն կազմակերպել, նրան էլ տան, որպեսզի հիվանդներին գրագետ առաջին բուժօգնություն մատուցվի։
-Ըստ Ձեզ՝ բժշկությունը առաքելությո՞ւն է, թե՞ կոչում:
-Երևի կդժվարանամ իրականում դրանք միմյանցից տարանջատել: Բժշկությունը ինձ համար միանշանակ մասնագիտություն չէ և՛ առաքելություն է, և՛ կոչում, Աստծո կողմից շնորհված առաքելություն է և կոչում, որ պետք է պատվով իրականացնել։ Եթե մասնագիտություն է, ապա պետք է գրաֆիկով աշխատել, իսկ մեր՝ բժիշկներիս դեպքում օրը սկսվում է և չի ավարտվում։
-Որպես վերջաբան, Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր հասարակությանը:
- Այսօր մեր երկիրը ապրում է իր պատմության ամենածանր ժամանակաշրջաններից մեկը, մեր հասարակության մեջ առկա է տագնապ, անհույս վիճակ, վախ՝ ապագայի նկատմամբ, ոչ ոք չգիտի, թե վաղը իր հետ ինչ կլինի։ 120 հազար արցախցիներ արդեն տևական ժամանակ շրջափակման մեջ են, տարրական հիգենիկ կանոններ չկան, մարդիկ կանգնած են օրվա հացի խնդրի առաջ: Հորդորս այն է, որ ազգովի թողնենք իրար վարկաբեկելու, քննադատելու, ներսում թշնամիներ փնտրելու մեր անպտուղ, ավելին՝ միայն վնասաբեր սովորույթը, միաբանվենք ու խնդրենք Աստծո զորությունը մեր միաբանության մեջ։ Նույնը ընտանիքում է՝ եթե միաբանություն չկա, դա բերում է ընտանիքի ներսում անախորժության, պառակտման ու թուլացման։ Ի վերջո, մենք քրիստոնյա ազգ ենք, այս հազարավոր տարիների մեջ միշտ էլ շրջափակման մեջ ենք եղել թշնամու կողմից: Հզոր պետություններ անհետ կորել, անցել են, բայց Հայաստանը մնացել է կանգուն, և դա մեր հավատքից է։ Միաբանվենք ու խնդրենք մեր Աստծուն, որ այս անգամ էլ մեր երկնային Տերը ողորմա, օգնի, պաշտպանի մեր ժողովրդին, մեր երկիրը՝ այս օրհասական պահին դուրս գալու անելանելի վիճակից։ Ես վստահ եմ, որ եթե մենք միաբան լինենք, Աստված մեզ մեր ժողովրդի փրկության ճիշտ ելքը ցույց կտա: