«Մարդ արարածն իր արժանի գնահատականը պետք է սպասի և ստանա Աստծուց»

 Այսօր ինվազիվ սրտաբանությունը ոլորտի առաջատար, պահանջված և արագ զարգացող ուղղություններից է:

«Բեսթ Լայֆ» հայ-ճապոնական բժշկական կենտրոնը հսկայական ներդրում ունի Հայաստանում այս ոլորտի զարգացման մեջ։ Տարիների ընթացքում կենտրոնն անընդհատ զարգացել է և հասել նոր բարձունքների` տարեցտարի սահմանելով զարգացման ավելի ու ավելի բարձր նշաձող: Կենտրոնի թիմն իր աշխատանքը կատարում է սիրով՝ երբեք չզլանալով անել հնարավորն ու անհնարինը՝ պատշաճորեն սպասարկելու իր բուժառուներին և ապահովելու բարձրակարգ բուժօգնություն: Բուժկենտրոնում կան բոլոր անհրաժեշտ միջոցներն ու պրոֆեսիոնալ բուժանձնակազմը, և գրագետ կառավարման շնորհիվ, անգամ բարդացած դեպքերում, բազմաթիվ կյանքեր են փրկվել։

Մեր զրուցակիցն է ինտերվենցիոն սրտաբան, «Բեսթ Լայֆ» հայ-ճապոնական բժշկական կենտրոնի գլխավոր բժիշկ Կարեն Համբարձումյանը:

Ոչ միայն բժշկության մեջ, այլև մեր կյանքի բոլոր ոլորտներում մարդը երբևէ հասնում է մի հանգրվանի, որից հետո մասնագիտական առաջընթացը նոր մոտեցում է պահանջում, նոր թիմային զարգացում, նոր խնդիրներ առաջադրում: Երբ կոչումն ու նվիրումը միաձույլ են դառնում, գրվում է ուրույն կենսագրություն, որն իր բարերար և նշանակալից հետքն է թողնում բժշկագիտության մեջ: Այդպիսին է Կարեն Համբարձումյանի գործն ու կենսագրությունը: Նրա շնորհիվ տեղայնացվում է միջազգային փորձը, և հարյուրավոր հիվանդներ գտնում են առողջացման ճանապարհը:​ Իրականում, երբ կա նպատակ, որում ներդրված է անսահման մարդասիրություն, նվիրվածություն, բարություն, ազնվություն, ցանկացած խոչընդոտ հաղթահարելու կամք և աջակցող մարդիկ, ամեն բան հնարավոր է:

Վերջերս պարոն Համբարձումյանը «Տարվա ինվազիվ սրտաբան» անվանակարգում «Որակի նշան» ընկերության կողմից արժանացավ մրցանակի: Շնորհավորում ենք բժշկին և մաղթում նորանոր ձեռքբերումներ իր ընտրած բարդ և մարդասիրական մասնագիտության մեջ:

-Պարոն Համբարձումյան, ի՞նչ է խաչմերուկային ստենտավորումը, և ո՞ր դեպքերում է այն ցուցված։

-Խաչմերուկային կամ բժշկական տերմինաբանությամբ բիֆուրկացիոն ստենտավորմանը նախկինում` մոտավորապես 15 տարի առաջ, փոխարինում էին և հիմնականում ցուցված էին սրտի բաց վիրահատությունները, քանզի նախկինում տեխնիկական հագեցվածության աստիճանը այնպիսին չէր, ինչպիսին այսօր է: Տեխնիկական զարգացվածության առաջընթացին զուգահեռ, այսօր կարելի է ասել, որ ամբողջ աշխարհում, այդ թվում նաև «Բեսթ Լայֆ» բժշկական կենտրոնում խաչմերուկային ախտահարման բոլոր տեսակները ստենտավորվում են։ Այսօր մեր կենտրոնն ունի գերհագեցած տեխնիկական բազա, մշակված տարբեր տեխնիկական մեխանիզմներ, որոնց արձանագրած արդյունքներն արդեն ապացուցված են: Մեր գիտահետազոտական մեծ բազան հաստատել է, որ հենց խաչմերուկային ստենտավորումը երկարատև և արդարացված դրական արդյունք է տալիս։ Խնդիրն այն էր, որ ստենտավորումներ կային, որոնցից հետո հնարավոր էր` հիվանդությունները նորից գլուխ բարձրացնեին,  բարդություններ առաջանային, սակայն  տեխնիկական հնարավորությունների շնորհիվ մեր կենտրոնում, թող չափազանցություն չթվա, ամսական մոտավորապես 50-60 նման բարեհաջող ելքով միջամտություններ են իրականացվում:

-Այսօր այլևս հնարավո՞ր է զերծ մնալ բաց վիրահատական միջամտություններից և մեկ ստենտավորմամբ կյանքեր փրկել։

-Իրականում ինտերվենցիոն սրտաբանությունը երիտասարդ բժշկական ճյուղ է։ Հայաստանում այն ունի մոտավորապես 25 տարվա, իսկ ամբողջ աշխարհում` 30 տարվա պատմություն։ Եթե կորոնար ախտահարումների դեպքերի 80 տոկոսը նախկինում բաց վիրահատական միջամտությամբ էին իրականացվում, և միայն 20 տոկոսը ստենտավորվում, ապա այս տարիների ընթացքում,գիտության զարգացմանը զուգընթաց, այդ թվերն իրար տեղերով փոխարինել են, կարելի է ասել` լրիվ հակառակ պատկերն է՝ 80 տոկոսը ստենտավորվում են, և 20 տոկոս դեպքերում ենք դիմում բաց վիրահատությունների։ Կուզեմ ավելացնել, որ կենտրոնը չի խուսափում նաև սրտի բաց վիրահատություններից, և կորոնար զարկերակների ծանր ախտահարումների ժամանակ մենք խորհրդակցում ենք նաև մեր բանիմաց սրտային վիրաբույժների հետ, ովքեր իրենց գործունեությունն են ծավալում մեր կենտրոնի ժամանակակից և հագեցված սրտային վիրաբուժության սրահում։

-Այսօր «Բեսթ Լայֆ» բժշկական կենտրոնը նոր ասելիք ունի՞ ինվազիվ սրտաբանության ոլորտում։

-Չափազանցություն թող չլինի իմ կողմից ասվածը, բայց կարող եմ վստահորեն ասել, որ մեր բուժկենտրոնն իր ուսերին վերցրել է մեծ պատասխանատվություն` լինել  առաջատարը ինտերվենցիոն սրտաբանության ոլորտում նորարարությունները Հայաստան ներմուծելու հարցում։ Մենք ամեն տարի փորձում ենք ինտերվենցիոն սրտաբանության միջազգային նորամուծությունները զարգացնել մեր երկրում, այս դեպքում՝ մեր կենտրոնում։ «Բեսթ Լայֆ» բժշկական կենտրոնում արդեն երկար տարիներ է, ինչ կիրառության մեջ են մտել նորագույն մեթոդները։ Նախկինում սիրտը սնուցող անոթը նկարվում էր, վիզուալ գնահատում էինք նեղացման աստիճանը, ենթադրենք` 70-80 տոկոս, և եզրակացության էինք գալիս, որ բուժառուին անհրաժեշտ է ստենտավորվում,  իսկ եթե արձանագրվում էր 40-50 տոկոս, այդ դեպքում կարիք չկար ստենտավորման։ Բայց այսօր գիտությունը մեծ զարգացում է ապրում, կան հատուկ մեթոդներ, օրինակ` արյան հոսքի ֆրակցիոնալ ռեզերվի որոշումը՝ նույն ինքը FFR հետազոտությունը, որի միջոցով կարողանում ենք գնահատել` արդյոք նշված նեղացումը առաջացնում է սրտամկանի սնուցման խանգարում: Քանի որ կարող են լինել դեպքեր, երբ տեսանելի նեղացումը չի առաջացնում սրտամկանի սնուցման խանգարում, այդ դեպքում կորոնար ստենտավորումը կլինի առանց ցուցումի և հակառակը: Կիրառում ենք նաև ներանոթային տոմոգրաֆիա` նույն ինքը OCT հետազոտություն։ Վերջինս հատուկ հետազոտություն է, որը մեզ հնարավորություն է տալիս ավելի խորացված գնահատել անոթի նեղացման  պատճառը, օրինակ` աթերոսկլերոտիկ վահանի՞կն է, ծանր կալցիֆիկացիա՞ն, թե կորոնար զարկերակի շերտազատումը՝ նույն ինքը դիսսեկցիան, կամ թրոմբը։ Այս 2 հետազոտությունները Հայաստանում ակտիվորեն կիրառվում են միայն մեր կենտրոնում, նրանք մեզ հնարավորություն են տալիս ավելի վստահ կատարել սիրտը սնուցող զարկերակների ստենտավորումները` խուսափելով անցանկալի բարդություններից և ամենակարևորը՝ աշխատել միջազգային ուղեցույցներին համապատասխան։ Նրանք մեծ դեր ունեն մեր կենտրոնում միջամտության մարտավարությունը ընտրելու հարցում, քանի որ տարբեր ախտահարումների ժամանակ մեր մարտավարությունը տարբեր է։

 Օրինակ, եթե անոթը քրոնիկ փակ է՝ կալցիֆիկացված, ապա հնարավոր է` չկարողանանք սովորական բալոնային անգիոպլաստիկայով խնդիրը լուծել։ Պետք է կատարվի հատուկ ներանոթային լիտոտրիպսիա՝ հատուկ բալոնների միջոցով (Shockwave) ճեղքել տարիների ընթացքում կուտակված կալցիֆիկատը՝ վերականգնելով անոթի հոսքը: Նմանատիպ դեպքերում կիրառվում է նաև Ռոտաբլատոր, ինչը տաշում է տարիների ընթացքում կուտակված կալցիումը` բացելով անոթի հոսքը, որը հնարավորություն է տալիս մեզ անհրաժեշտ գործիքները անցկացնել սիրտը սնուցող անոթի մեջ և կատարել կորոնար ստենտավորում՝ ներանոթային փակ եղանակով՝ շրջանցելով սրտի բաց վիրահատությունը: Միջամտության հաջորդ օրը հիվանդը կարող է դուրս գրվել հիվանդանոցից: Ընդ որում, կցանկանամ ավելացնել, որ վերը նշված լիտոտրիպսիայի բալոնները  կիրառվում են միայն մեր կենտրոնում: Դրանց միջոցով քրոնիկ փակ, կալցիֆիկացված անոթների հարցը լուծելի է դառնում:

Վերը նշված նոր մեթոդները կիրառվում են նաև նախկինում ստենտավորված անոթի վերանեղացման ժամանակ, երբ անհրաժեշտ է տեղադրել դեղապատ բալոն, կամ նախկինում տեղադրված ստենտը ճշգրիտ տեղում չէ և բազմաթիվ այլ դեպքերում:

Ամբողջ աշխարհում արդեն մեծ տարածում ունի վիզուալիզացիոն ստենտավորվումը, այսինքն` տեսնես, թե ո՞րն է խնդիրը, ինչն է անոթի նեղացման պատճառը, մորֆոլոգիան, ապա նոր իրականացնես ստենտավորում, քանզի առանց այդ հետազոտությունների,  40 տոկոսով քչանում է ստենտավորման արդյունավետությունը։  Եվ մեր բժշկական կենտրոնը ներդրել  է  այդ բոլոր նորագույն մեթոդները։

-Անցյալ տարի դեկտեմբերին ձեր կենտրոնում վիրահատական միջամտություն իրականացրեցիք աշխարհահռչակ պրոֆեսոր Ալֆրեդո Գալասսիի հետ, մի փոքր կմանրամասնե՞ք համագործակցության արդյունքների մասին։

-Մենք զարգացնում ենք քրոնիկ փակ անոթների բացման ուղղությամբ մեխանիզմները։ Այսինքն՝ եթե բուժառուն տարիներ առաջ ինֆարկտ է տարել, անոթը փակվել է, կարծրացել է այդ հատվածը։ Եթե նախկինում նման հիվանդներին միայն բաց վիրահատություն էր ցուցված, ապա այսօր արդի գիտությունը զարգացել է, և կատարվում է  քրոնիկ փակ անոթի բացում (կենսունակ մկանի պարագայում) ներանոթային փակ եղանակով, որի հիմնադիրներից մեկը հենց իտալացի պրոֆեսոր Ալֆրեդո Գալասսին է: Երկար տարիներ է, ինչ համագործակցում ենք նրա հետ` հատուկ տեխնիկայով և հատուկ մեթոդներով: Մենք կատարում ենք  փակ անոթների վերաբացում,  որը նախկին՝ ստանդարտ եղանակով հնարավոր չէ:  Մասնավորապես, եթե աջ համակարգում զարկերակը  խցանվել է՝ ձախ համակարգից մանր մազանոթները սկսում են արյուն մատակարարել փակված սեգմենտում՝ պաշպանելով այն վերջնական մեռուկացումից, և սրտամկանն ամբողջությամբ չի մահանում։ Իհարկե, բնական հոսքը մեծ տրամագծով անոթով  ավելի նախընտրելի է, քան մանր  մազանոթների կոլատերալ ցանցով, հետևաբար այդ դեպքերում առաջանում է  հին փակված անոթը բացելու անհրաժեշտություն։ Ռետրոգրադ և անտերոգրադ տեխնիկայով քրոնիկ օկլյուզիաների բացման վիրահատությունները ստանդարտ վիրահատություններ չեն, որովհետև երբեմն հնարավորություն չի լինում բնական ուղիով բացել փակ անոթը։ Այն հակադարձ ճանապարհով գործողություն է, որը, իմ կարծիքով, ստենտավորումների շղթայում բարդագույն վիրահատություններից է։ Այն այսօր կատարվում է ամբողջ աշխարհում, և փառք Աստծո, մենք այն նույնպես իրականացրել  ենք: Արդեն, կարելի է ասել, տարեկան կտրվածքով մոտավորապես կատարում ենք շուրջ 100-150 բարեհաջող  նման վիրահատություն։ Եվ նման խնդրով բուժառուների հետ աշխատելը մեր ամենօրյա գրաֆիկում ներառված է։

Մեր կենտրոնում աշխարհի մակարդակով ստենտավորման բոլոր տեսակները բարձր արդյունավետությամբ իրականցվում են ամենօրյա ռեժիմով։ Անկեղծ կլինեմ, եթե ասեմ, որ վերջերս չեմ հիշում գեթ մեկ դեպք, որ ցուցված լինի ստենտավորվում, և մենք թե՛ տեխնիկական, թե՛ մասնագիտական պատճառներով հրաժարվենք կորոնար ստենտավորումից:

-Հասարակության մեջ կա տարածված կարծիք, որ ստենտը կարող է «պոկվել».  դա մի՞ֆ է, թե՝ իրականություն։

-Միանշանակ դա թյուր կարծիք է, նման բան գոյություն չունի: Երբ ստենտը  տեղադրվում է կորոնար զարկերակի մեջ, այն ֆիքսվում է անոթի պատին, և  անհնար է ու բացառվում է, որ տեղաշարժվի։

Եթե արդեն գրանցվել է իշեմիկ հիվանդություն, առկա է 3 բուժմոտեցում` դեղորայքային, ստենտավորում և բաց վիրահատություն՝ շունտավորման եղանակով։ Ոչ մի բժիշկ չի կարող երաշխավորել, որ սրտի անոթների ստենտավորումից հետո պացիենտը զերծ կմնա հիվանդության հետագա զարգացումից և դրանից առաջացող բարդություններից, քանի որ կորոնար ստենտավորումը բացում է միայն խցանված անոթը՝ վերականգնելով սրտամկանի սնուցումը, իսկ բուն սրտի իշեմիկ հիվանդության  պատճառը աթերոսկրելոզն է՝ խոլեստերինի մակարդակի խանգարումը։ Հետևաբար ցուցված է, որ հիվանդը պետք է իրեն հետևի, չծխի, հրաժարվի ալկոհոլից, մեր կողմից նշանակված դեղորայքային բուժումը կիրառի, վարի առողջ ապրելակերպ: Եթե շաքարային դիաբետ, խոլեստերին և բարձր ճնշման խնդիր ունի, հետևի իրեն, որպեսզի ստենտավորումից հետո կայուն վիճակը երկարատև լինի. չեմ բացառում, որ շատ բան կախված է նաև մասնագիտական թիմի պատրաստվածությունից: Մենք բուժառուներին նախազգուշացում ենք, որ ստենտավորմամբ իրենք չեն ձերբազատվելու  հիվանդությունից, աթերոսկլերոզից, այլ հետագա վտանգն ենք հեռացնում՝ «վտանգավոր» հիվանդից դարձնում «անվտանգ» հիվանդ։ Իհարկե, հավանականությունը բարձր է, որ չի կրկնվի, եթե հետևի մեր կողմից տրված ցուցումներին և լինի սրտաբանների դինամիկ հսկողության ներքո: Այս դեպքում ոչ թե ստենտը իր գործառույթը կորցնում է, այլ հիվանդությունն է նորից գլուխ բարձրացնում, և այդ հատվածը նորից նեղանում է։ Ես ասեմ, որ մենք հանրապետությունում նաև եզակի եք այն առումով, որ  հանդիսանում ենք «Biotronik» աշխարհահռչակ ընկերության պաշտոնական ներկայացուցիչը Հայաստանում: Այս ընկերության «Magmaris» նաև «Freesolve» լուծվող ստենտները լավագույն արդյունքներն են տալիս ամբողջ աշխարհում։

Ի՞նչն է այս ստենտի առավելությունը։ Այն նման չէ մեր իմացած լուծվող ստենտներին, լրիվ ուրիշ տեխնոլոգիա է, ուրիշ արդյունքներ։ Նախ՝ այն պահում է անոթի վազոմոտոր ֆունկցիան։ Անոթն օրգան է, որը լայնանում, թուլանում է։ Երբ մետաղական ստենտ է տեղադրվում, այն քարացած մնում է, իսկ այս ստենտի դեպքում մեկ տարվա ընթացքում լուծվում է, դուրս է գալիս, և անոթն իր էլաստիկությունը, կծկողականությունը պահպանում է, ինչը բժշկության մեջ կոչվում է վազոմոտոր ֆունկցիա: Այս ստենտները ևս մեկ առավելություն ունեն։ Ստենտավորման ժամանակ հնարավոր բարդություններից է ստենտ թրոմբոզը, երբ մետաղական ստենտը խցանվում է թրոմբով։ Այս բարդության հավանականությունը 5-8 տոկոս է: Ստենտ թրոմբոզը շատ ծանր և կյանքին վտանգ սպառնացող բարդություն է։ Այն կարող է առաջանալ օրինակ ստենտի սխալ տեղադրումից, սակայն ներանոթային վիզուալիզացիայի մեր գործիքները հնարավորություն են  տալիս գնահատել՝ արդյոք ստենտը ճիշտ է տեղադրված, թե՝ ոչ՝ խուսափելով նման ծանր բարդություններից: Վերը նկարագրված ստենտների դեպքում թրոմբոզի առաջացման հավանականությունը զրո է։ Այն ունի ևս մեկ առավելություն, եթե մետաղական ստենտի պարագայում կորոնար շունտավորումը տվյալ հատվածում անհնար է լինում, լուծվող ստենտների դեպքում այս խնդիրը բացակայում է: Այլ հարց է, որ տարիների ընթացքում կարող է ստենտը վերանեղանալ, խցանվել,  և կրկին  դրա մեջ երկրորդ ստենտի տեղադրման կարիք լինի։ Ասեմ, որ նման դեպքերում հին ստենտը չի հեռացվում, այլ տեղադրվում է նորը, որը 9 ամիս հետո դառնում է մարմնի, օրգանիզմի ամբողջություն։

Նշեմ, որ «Biotronik» ընկերության արտադրության մեջ կան նաև «Orsito Mission» կոչվող դեղապատ հատուկ ստենտներ, որոնք իրենց տեսակով առանձնանում են նրանով, որ ամենաբարակն են, ինչը մեզ հնարավորություն է տալիս միջամտություններ իրականացնել նաև փոքր տրամաչափի անոթների վրա: Այս դեղապատ ստենտները բազմաթիվ առավելություններ ունեն։ Երկու մեխանիզմով են աշխատում, որոնցից մեկն էլ այն է, որ ստենտը երկու կոմպոնենտ ունի՝ ակտիվ և պասիվ, ի տարբերություն մնացած ընկերությունների ստենտների։ Հատվածներ կան, որտեղ մյուս ստենտները չես կարող անցկացնել, անոթները նեղացած են, իսկ այս ստենտի ճկունությունը մեզ առավելություն է տալիս ստենտը տեղադրել անոթի դժվար անցանելի հատվածներում (ծռմռվածություն, ծանր կալցիֆիկացված անոթներ, խաչմերուկային հատվածներ և այլն): Իրականում ստենտի հաստությունը մեծ կապ ունի հիվանդության կրկնության հետ։ Ինչքան բարակ է  այն, այնքան քիչ է ստենտի վերանեղացման հավանականությունը:

 -Որոն՞ք են ինֆարկտի նախանշանները։

-Սրտամկանի ինֆարկտը կամ մեռուկացումը սրտի իշեմիկ հիվանդության կամ սրտի քաղցի հիվանդության վերջնական էտապն է, երբ անոթը լրիվ փակվում է,  առաջանում է սրտամկանի սնուցման խանգարում, և եթե ժամանակին չիրականացվի կորոնար անոթի վերաբացում, ապա այդ հատվածում առաջանում է մեռուկ։ Սրտամկանը նշված հատվածում կորցնում է իր կծկողական ֆունկցիան ինչը հետագայում կարող է բերել ծանր սրտային անբավարարության, կյանքին վտանգ սպառնացող առիթմիաների և այլն: Նախանշաններն են՝ կրծքավանդակում սեղմող, ճնշող բնույթի ցավեր, շնչարգելություն,  ուսերի, թիկունքի, ստորին ծնոտի ցավեր: Կրծքավանդակի ցանկացած գանգատի դեպքում, հատկապես տղամարդկանց մոտ, եթե հիվանդը  ռիսկային գոտում է, ունի բացասական գենետիկա, տարիքային շեմը 30 և բարձր է, անամնեզում գրանցված է շաքարային դիաբետ, զարկերակային բարձր ճնշում, ավելորդ քաշ, պետք է առաջնահերթ դիմել սրտաբանի։ Միայն սրտային պատճառները բացառելուց հետո կարելի է կասկածել մկանային, նյարդային կամ ստամոքսի խնդիր և դիմել  համապատասխան մասնագետների: Սխալ է, երբ արդեն ձևավորված ինֆարկտով են դիմում սրտաբանի օգնությանը։ Հորդորում եմ հասարակությանը` կրծքավանդակի վերը նշված ցավերի դեպքում անհապաղ դիմել սրտաբանի օգնությանը։

- Հետազոտությունների նորագույն մեթոդներ կա՞ն  սրտաբանության մեջ։

- Այո՛, իհարկե, վերջին շրջանում լայն տարածում են գտել սիրտը սնող անոթների կոնտրաստ համակարգչային տոմոգրաֆիան: Այսինքն, եթե մենք չունենք հստակ փոփոխություններ գործիքային և լաբորատոր հետազոտություններով, որոնք կմատնանշեն սրտի իշեմիկ հիվանդության մասին, միանգամից չենք գնում ավանդական կորոնոգրաֆիայի։ Դիմում ենք կորոնար համակարգչային տոմոգրաֆիայի  և կոնտրաստ նյութի կիրառմամբ բավականին ինֆորմատիվ պատկեր ենք ստանում: Կենտրոնում առկա էլեկտրասրտագրության, ԷԽՈ-սրտագրության, Տրեդմիլ-Սթրես թեստի, Տրանսէզոֆագեալ էխոսրտագրության, համակարգչային տոմոգրաֆիայի, հոլտեր մոնիտորինգի, կլինիկո-լաբորատոր և այլ գործիքային հետազոտությունների շնորհիվ հնարավոր է լինում ցանկացած հիվանդի ցուցաբերել անհատական մոտեցում: Նշեմ նաև, որ կենտրոնում  հասանելի են տարբեր մասնագետներ, այդ թվում՝ նյարդաբաններ, նեֆրոլոգներ, էնդոկրինոլոգներ,գաստրոէնտերոլոգներ,անեսթեիզիոլոգ-ռեանիմատոլոգներ, անոթաբաններ, սրտային վիրաբույժներ և այլն: Վերջիններիս հետ համատեղ աշխատանքի արդյունքում բուժառուները ստանում են լիարժեք խորհրդատվություն և բուժում:

- Հասցնո՞ւմ են ձեր կենտրոնի բժիշկներն անցնել վերապատրաստման դասընթացներ։

- Միանշանակ, բժշկությունն այն ոլորտն է, որտեղ միշտ պետք է ձեռքդ պահես նորարարությունների զարկերակին և երբեք չպետք է մնաս նույն մակարդակին: Ե՛վ մեր երկրում, և՛  երկրի սահմաններից դուրս մեր բժիշկները մասնակցում են մի շարք կոնֆերանսների և անցնում են վերապատրաստման դասընթացներ։

-Ըստ Ձեզ՝ բժշկությունը առաքելությո՞ւն է, թե` կոչում:

-Երևի կդժվարանամ դրանք միմյանցից տարանջատել: Բժշկությունն ինձ համար միանշանակ մասնագիտություն չէ, այլ և՛ առաքելություն է, և՛ կոչում, Աստծո կողմից շնորհված առաքելություն,  որը պետք է  պատվով իրականացնել։  Եթե մասնագիտություն է, ապա պետք է գրաֆիկով աշխատել, իսկ մեր՝ բժիշկների դեպքում, օրը սկսվում է և չի ավարտվում։ Քանզի, եթե միայն այն ընդունես որպես կոչում, չդարձնելով առաքելություն, մի օր հաստատ կձախողես։

-Պարոն Համբարձումյան, վերջերս «Տարվա ինվազիվ սրտաբան» անվանակարգում արժանացաք մրցանակի: Ըստ Ձեզ` նման մրցանակները ի՞նչ են տալիս բժիշկներին։

-Շատ հաճելի է, երբ աշխատանքը գնահատվում է։ Այն ավելի է ոգեշնչում և պարտավորեցնում, որպեսզի ավելի խանդավառ շարունակես իրականացնել աշխատանքդ։ Ի դեպ, շատ շնորհակալ եմ կազմակերպիչներին նման միջոցառումների և գնահատականի համար, բայց ասեմ` մարդ արարածը իր արժանի գնահատականը պետք է սպասի և ստանա Աստծուց` իր խղճի չափաբաժնին համապատասխան: Միայն Աստված գիտի քո ներաշխարհի փոթորիկն ու արևածագը: Իրականում միշտ չէ, որ գնահատվում ենք ըստ  արժանվույն:  Պետք է առաջնորդվել ոսկե կանոնով`  ինչ կցանկանաս, որ քեզ անեն, նույնը դու արա դիմացինիդ։ Ինչ տաս, այն էլ կստանաս։

Ես հաստատուն մի համոզմունք ունեմ՝ ապրելու բանաձև, որով էլ առաջնորդվել և առաջնորդվում եմ  կյանքում՝  վերևում Աստված կա, և Նա էլ կգնահատի յուրաքանչյուրիս արածը, ու Աստծո առաջ  մի օր պատասխան կտա մեզնից յուրաքանչյուրը…

- Որպես մեր զրույցի  վերջաբան, խնդրեմ, Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր հասարակությունը։

- Հայաստանում և ողջ աշխարհում սիրտանոթային հիվանդությունների արդյունքում մահացության թիվը բավական բարձր է։ Պատճառները բազմաթիվ են՝ ոչ առողջ ապրելակերպը, հիպոդինամիան՝ նստակյաց կյանքը, ծխախոտի չարաշահումը,  գենետիկ նախատրամադրվածությունը և այլն։ 30 տարեկանից բարձր անձինք, ովքեր ունեն գենետիկ նախատրամադրվածություն, գերքաշ, շաքարային դիաբետ, բարձր խոլեստերին, զարկերակային հիպերտենզիա, պետք է գտնվեն սրտաբանի հսկողության տակ, անկախ նրանից՝ գանգատներ ունեն, թե՝ ոչ: Նշեմ նաև, որ ցավոք, երիտասարդներին նույնպես չեն շրջանցում սիրտանոթային խնդիրները. լինում են բնածին արատներ, սրտի ռիթմի և հաղորդչականության խանգարումներ, և գանգատների դեպքում անհրաժեշտ է դիմել սրտաբանի: Իրականում մեր նպատակն է ոչ միայն մեր բուժառուներին բուժելը, այլև` հիվանդությունները կանխարգելելը։ Սա բժշկության մեջ շատ կարևոր ճյուղ է։ Հաճախ հիվանդությունը կարող է այնպես սրընթաց զարգանալ, որ այլևս չկարողանանք բուժառուին ոչնչով օգնել: Այս նորարարությունների դարաշրջանում հորդորս և խորհուրդս մեկն է` պահպանեք և հետևեք ձեր առողջությունը, քանզի ավելի հեշտ է կանխարգելել, քան բուժել. քանզի Աստծո արարածի պես իդեալական և կատարյալ ոչ մի բժիշկ չի կարող առողջություն պարգևել։ Կցանկանամ, որ բժշկի աստվածատուր առաքելությունը մեզնից յուրաքանչյուրը շարունակի կատարել մեծ պատասխանատվությամբ, նույն ջանասիրությամբ ու նույն նվիրումով:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը