Առողջ չքավորը երջանիկ է հիվանդ թագավորից

Էնդոկրինոլոգիական հիվանդությունները քրոնիկական  հիվանդություններ են, որոնք ազդում են կյանքի որակի վրա եւ կարիք ունեն մշտական հսկողության: Էնդոկրինոլոգիան  (ներզատաբանություն) բժշկության  այն ճյուղն է, որն ուսումնասիրում է ներզատիչ գեղձերի ֆիզիոլոգիական ու ախտաբանական վիճակները, հորմոնալ տեղաշարժերը, դրանց պատճառով առաջացած հիվանդություններն ու բուժումը: Հորմոնների ավելորդ կամ սակավ քանակները, ինչպես նաեւ նրանց հանդեպ օրգանիզմի զգայնության փոփոխություններն առաջ են բերում ծանր հիվանդություններ:  Որոշ հիվանդություններ պահանջում են ապրելակերպի փոփոխություններ եւ բժշկական հսկողություն` սննդակարգի, ֆիզիկական ծանրաբեռնման եւ դեղորայքային առումով: http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է <<Էլիտ-Մեդ>> եւ <<Աղաբեկյան>> բժշկական կենտրոնների էնդոկրինոլոգ ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՂԱԲԱԲՅԱՆԸ` երիտասարդ կին, որը, գործը պատվով կատարելուց եւ մարդկանց երախտիքի խոսքերին արժանանալուց զատ, երջանիկ ու սիրված կին է ընտանիքում, իսկ առօրյայում արժեւորում է մարդկանց օգնելու պատվավոր գործը:

-Տիկի´ն Աղաբաբյան, ընտրել եք շատ ռիսկային եւ պատասխանատու աշխատանք,  ինչպե՟ս որոշեցիք գնալ այդ քայլին:

-Անկեղծ լինելով կասեմ, որ մանկուց երազում էի երաժիշտ դառնալու մասին, շատ լավ դաշնամուր էի նվագում, բայց տատիկիս երազանքն ինձ սպիտակ խալաթով տեսնելն էր, եւ միշտ հորդորում, համոզում էր, որ ընտրեմ հենց բժշկի մասնագիտությունը:  Երբ  սովորում էի ավարտական  դասարանում, տատիկս մահացավ, եւ ուղեղումս դաջվեց, որ բժիշկները պարզապես չկարողացան փրկել նրա կյանքը: Եվ այդ պահից սկսած` որոշեցի դառնալ բժիշկ ու երբեք չեմ փոշմանել իմ մասնագիտության ընտրության հարցում, որովհետեւ այն շատ սիրում եմ:  Հավատացեք, որ շատ կարեւոր է, երբ մարդն ունակ է ընկալել, հասկանալ ուրիշների ցավը եւ փորձել օգնել նրանց: Նման մարդկային արժեքները Աստծո պարգեւ են եւ ամենքին չեն տրվում: Իսկ երբ սիրում ես քո մասնագիտությունը, այն արդեն քեզ համար դառնում է հաճելի եւ լիարժեքության զգացում պարգեւող աշխատանք: Իրենց գործին նվիրված, հասարակության շրջանում մեծ հարգանք ու հեղինակություն վայելող բժիշկները մեզանում շատ են, հավատացեք: Մեր աշխատանքի գնահատականը առաջին հերթին տալիս են հիվանդները, եւ եթե սրան ավելանում է նաեւ հանրության գնահատականը, ապա բժիշկը մեծ պատվի է արժանանում: Բնականաբար, ոչ բոլոր պացիենտներին կարող ենք լիարժեք գոհացնել, բայց բոլոր դեպքերում մենք՝ բժիշկներս, ջանք ու եռանդ չենք խնայում դրան հասնելու համար:

- Բժշկի մասնագիտությունը կոչո՟ւմ է, թե առաքելություն:

- Կարծում եմ՝ առաքելություն է: Ազնվություն, հիվանդի ցավը հասկանալու ունակություն, այդ ցավը վերացնելու համար ինքդ քեզանից ինչ-որ բան խլելու, ժամանակդ տրամադրելու պատրաստակամություն. ահա բժշկին հատուկ ամենակարեւոր հատկանիշները:  Ի վերջո, մարդուն առողջություն ու ժպիտ պարգեւելը ամենամեծ առաքելությունն է:

- Ձեր արմատներում կա՟ն բժիշկներ:

- Այո´: Մորեղբայրներս եւ հորաքույրս բժիշկներ են: Առհասարակ, ես շատ շնորհակալ եմ Աստծուն եւ այն ընտանիքի համար, որտեղ ծնվել եմ (մասնավորապես ծնողներիս), եւ այն ընտանիքի համար, որը ստեղծել եմ հետագայում ինքս, որովհետեւ, եթե ամուր թիկունք չունենաս, չես կարող լիարժեք տրվել քո գործին, դառնալ նվիրյալ եւ օգնել մարդկանց այնքանով, որքանով կարող ես: Հավատացե´ք, մեր աշխատանքային ժամը չի սկսվում առավոտյան 9-ից եւ ավարտվում երեկոյան 18 -ին: Բժիշկը աշխատում է շատ ծանրաբեռնված ռեժիմով  եւ փորձում միշտ հասանելի լինել յուրաքանչյուր հիվանդի համար:

  -Բժշկուհի´, ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:

- Յուրաքանչյուր մարդ, ում հանդիպել եմ իմ կյանքի ճանապարհին, իր դերն է խաղացել: Սովորել կարելի է բնությունից, գրքերից, երեխաներից, ընկերներից եւ ոչ միայն: Նախեւառաջ հասկանում եմ, որ կյանքում պատահական մարդիկ չեն լինում. յուրաքանչյուրը մեզ հանդիպում է ինչ-որ բան սովորեցնելու նպատակով: Ես վստահ եմ, որ մենք բոլորս ունենք մեր խնամակալ հրեշտակները Երկրի վրա, դրանք կարող են լինել մեր հարազատները, հավատարիմ ընկերները, եւ, ինչու ոչ, բժիշկը: Մասնագիտական առումով կասեմ հետեւյալը. 1995 թվականին ավարտել եմ Երեւանի Մխիթար Հերացու անվան բժշկական համալսարանը, 1995-1997թթ.-ին <<Էրեբունի>> բժշկական կենտրոնում անցել եմ կլինիկական օրդինատուրա <<էնդոկրինոլոգիա>> մասնագիտացումով, որտեղ շարունակել եմ աշխատել մինչեւ 2002թ.: 2003-2015թթ. տեղափոխվել եմ <<Նաիրի>> բժշկական  կենտրոն որպես էնդոկրինոլոգ եւ ընդունարանի բաժանմունքի վարիչ: Իսկ 2015թ.-ից մինչ օրս շարունակում եմ աշխատել <<Էլիտ-Մեդ>> եւ <<Աղաբեկյան>> բժշկական կենտրոններում: Այս տարիների ընթացքում անցել եմ բազմաթիվ վերապատրաստումներ ՀՀ-ում եւ արտերկրում:

-Խոսենք շաքարային դիաբետի տեսակների մասին:

-Շաքարային դիաբետը քրոնիկական հիվանդություն է, որն առաջանում է ինսուլինի հարաբերական կամ բացարձակ անբավարարության դեպքում: Առաջացման նպաստող գործոններից են սխալ ապրելակերպը, գենետիկական հակվածությունը,  սթրեսը, ճարպակալումը  եւ այլն: Շաքարային դիաբետը պահանջում է մշտական հսկողություն եւ լավ գլիկեմիկ ինդեքս (շաքարի նորմալ մակարդակ օրվա ընթացքում, անոթի եւ կուշտ վիճակում): Այս հիվանդությունը հարաճուն հիվանդություն է, որն առաջացնում է բոլոր օրգան-համակարգերի ախտահարում` կենտրոնական եւ ծայրամասային նյարդային համակարգի, սիրտ-անոթային, շնչական, ստամոքս-աղիքային, ոսկրային, միզասեռական… Նրա հիմնական տեսակներն են՝ տիպ 1-ը, տիպ 2-ը եւ հղիների մոտ հանդիպող դիաբետը (հեստացիոն): Իհարկե, կան նաեւ դիաբետի այլ տեսակներ, որոնց մասին կխոսենք հաջորդ անգամ:

Տիպ 1-ը այն տեսակն է, որի դեպքում ենթաստամոքսային գեղձը առհասաարակ չի սինթեզում ինսուլին: Հիմնականում հանդիպում է մանկահասակ երեխաների եւ դեռահասների մոտ: Իսկ 2-րդ տիպը ամբողջ աշխարհում կազմում է դիաբետիկների ողջ քանակի 90 տոկոսը: Այս դեպքում առկա է ինսուլինի հարաբերական անբավարարություն, այսինքն` ինսուլինը քանակությամբ կարող է լինել բավարար քանակի կամ ավել, բայց որակապես լինի թերի եւ չկարողանա ապահովել օրգանիզմի նորմալ գործունեությունը: Այս հիվանդությունը կարող է նկատվել նաեւ դեռահասների շրջանում: Հեստացիոն դիաբետը հղիության ընթացքում առաջացած դիաբետն է, որը սկսվում է հղիության հետ եւ ավարտվում ծննդաբերությունից հետո, կազմում է դիաբետ հիվանդության մոտ 5 տոկոսը: Ժամանակին հայտնաբերման դեպքում այն չի կարող վնասել պտղին եւ, մեծամասամբ, հղիության ավարտից հետո մայրը համարվում է առողջ: Ըստ վիճակագրական տվյալների, 5-10 տարի հետո այդ կանանց մոտավորապես կեսի մոտ կարող է զարգանալ դիաբետի 2-րդ տիպը: Շաքարային դիաբետի բուժման մեթոդներից են՝ դիետոթերապիա, հակադիաբետիկ դեղահաբեր, ինսուլինոթերապիա:

Շաքարային դիաբետը առհասարակ համարվում է ապրելակերպ, եւ այսօր գիտությունն այնքան է զարգացել, որ կան ե´ւ պոմպեր, ե´ւ մարդու ինսուլին, ե´ւ երկարատև ազդեցության դեղամիջոցներ, որոնք հեշտացնում են դիաբետի վարումը եւ վերահսկումը:

Հավատացեք, որ դիաբետի բուժման գործում շատ կարեւոր է պացիենտի գրագիտությունը: Նա պետք է հետեւի իր սննդակարգին եւ փոխի իր ապրելաոճը: Այսօր գործում են հատուկ դիաբետի դպրոցներ, որոնք այդ ուղղությամբ աշխատանքներ են տանում եւ պացիենտի, եւ նրա հարազատների հետ: Իհարկե ուզում եմ նշել, որ գրագիտությունը չի  նշանակում ինքնաբուժում իրականացնել` օգնության դիմելով մտերիմ, բարեկամ, հարեւաններին, ինտերնետ կայքերին: Դա նշանակում է, որ պացիենտը պետք է բժշկի հսկողությամբ ինքն իրեն կարողանա վերահսկել: Ըստ  վիճակագրական տվյալների, 2017թ. դրությամբ աշխարհում կա 427 միլիոն դիաբետ ունեցող մարդ, բայց արդեն 2045թ.-ից նրանց թիվը կարող է անցնել 600 միլիոնի սահմանը: Դիաբետի միջազգային ֆեդերացիան 2017թ. մեզ տվեց մի հաղորդագրություն, ըստ որի, ամեն երկրորդ մեծահասակը չախտորոշված դիաբետիկ է,  եւ իրականում 200 միլիոն մարդ դեռ տեղյակ չէ, որ տառապում է այդ հիվանդությամբ: Այդ իսկ պատճառով սքրինինգային ծրագրերը բավականին կարեւոր են հիվանդության վաղ հայտնաբերման համար, իսկ որքան այն վաղ հայտնաբերվի, այնքան բուժման ընթացքը ավելի արդյունավետ կլինի:

-Բժշկուհի´, ի՞նչ կասեք դիմելիության կուլտուրայի մասին:

-Այսօր մարդիկ սկսել են ավելի ուշադիր լինել իրենց առողջության  նկատմամբ: Իհարկե դա շատ է օգնում հիվանդությունների վաղ հայտնաբերման գործում: Ուզում եմ նշել, որ վաղ հայտնաբերմանը բավականին նպաստել են նաեւ բժշկական ապահովագրությունն ու սոցիալական փաթեթները: Պետք է նաեւ հաշվի առնել, որ սոցիալապես ծանր վիճակում գտնվող մարդկանց զանգվածը մեծ է, եւ դա բավականին դժվարեցնում է նաեւ բժշկի աշխատանքը: 

-Բժշկուհի´, խոսենք նաեւ վահանաձեւ գեղձի մասին:

- Վահանաձեւ գեղձը մեր օրգանիզմի ամենակարեւոր գեղձերից մեկն է: Տեղակայումը՝ պարանոցի առաջային պատին՝ շնչափողից առաջ, նման է թիթեռի:

Վահանաձեւ գեղձը մեր օրգանիզմին անհրաժեշտ յոդի պաշարն է հավաքում եւ նրանից սինթեզում հորմոններ: Հիմնական հորմոններն են  թիրոքսինը (T4), տրիյոդթիրոնինը (T3), կալցիտոնինը:

Այս հորմոններն անհրաժեշտ են մարդուն բեղմնավորման օրվանից սկսած մինչեւ կյանքի վերջին օրը: Վահանագեղձի հորմոնները պատասխանատու են երեխայի աճի, մտավոր եւ ֆիզիկական զարգացման, ինչպես նաեւ ձվազատման, լիբիդոյի, կալցիումի փոխանակության համար: Շատ կարեւորում եմ հղիների վահանաձեւ գեղձի հետազոտումը, քանի որ խնդիրների առկայությունը կարող է բացասաբար անդրադառնալ թե´ հղիի, թե´ պտղի առողջության վրա: Այս դեպքում շատ կարեւոր է էնդոկրինոլոգի եւ գինեկոլոգի համատեղ աշխատանքը:

Հայաստանում բավականին մեծ տարածում ունեն ՎԳ հիվանդությունները: Տեսակները շատ են՝ աուտոիմուն թիրեոիդիտ, հիպոթիրեոզ, թիրեոտոքսիկոզ, սուր եւ ենթասուր թիրեոիդիտներ…Վերջին տարիներին նկատվում է ՎԳ ուռուցքների զգալի աճ: Էնդոկրին համակարգը համարում եմ օրգանիզմում կարեւորագույններից մեկը: Հաճախ էնդոկրին հիվանդությունները քողարկված են լինում, եւ պացիենտն իր գանգատներով դիմում է մեկ այլ մասնագետի՝ ուռուցքաբանի, գինեկոլոգի, սրտաբանի, սեքսոպաթոլոգի, նյարդաբանի, ատամնաբույժի… Այդ իսկ պատճառով միայն թիմային աշխատանքի շնորհիվ մենք  կարող ենք հասնել լավագույն արդյունքի:

-Ընդունված ավանդույթ է, որ երեխաները ընտրում են իրենց ծնողների ուղին, Ձեր երեխաների դեպքում ինչպե՞ս է:

-Տղաս մասնագիտությամբ տնտեսագետ է, եւ ես երբեք նրան չեմ ուղղորդել, դա իր որոշումն է եղել: Իսկ աղջիկս դեռ փոքր է, որպեսզի որոշում կայացնի մասնագիտության ընտրության հարցում: Կարծում եմ՝ բժշկությունն այն բնագավառը չէ, որտեղ կարող ես առանց սիրելու աշխատել, դա մի մասնագիտություն է, որը ծանր է թե´ հոգեպես եւ թե´ ֆիզիկապես. չէ որ մենք ամեն օր գործ ունենք մարդկային կյանքի հետ:

-Որպես վերջաբան Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

- Բարեկեցիկ եւ առողջ հասարակությունը ապահով երկրի երաշխիքն է: Բոլորիս ցանկանում եմ առողջություն, սեր, բարեկեցություն եւ անամպ երկինք: Իսկ որպես վերջաբան թույլ տվեք ավարտեմ Շոպենհաուերի խոսքերով.<<Առողջությունն այն աստիճան է հավասարակշռում կյանքի մնացած բարիքներին, որ, իրականում, առողջ չքավորը երջանիկ է հիվանդ թագավորից>>:

 Երբ կարողանում ես մարդկանց օգնել, ինքդ քեզնից գոհ ես լինում

Լյարդի էլաստոգրաֆիան կամ, այլ կերպ ասած, լյարդի վիրտուալ բիոպսիան ախտորոշիչ բժշկության վերջին նվաճումներից է: Այն թույլ է տալիս օբյեկտիվորեն գնահատել լյարդի վիճակը, հայտնաբերել լյարդի ֆիբրոզը եւ որոշել դրա աստիճանը: Ինչպես հայտնի է, արտահայտված լյարդի ֆիբրոզը հանգեցնում է լյարդի ցիռոզի: Հետեւաբար, լյարդի ֆիբրոզ փոփոխությունների ժամանակին հայտնաբերումը եւ արտահայտվածության աստիճանի որոշումը հնարավորություն են տալիս բուժող բժշկին իրականացնել համարժեք բուժում՝ կանխարգելելով լյարդի այնպիսի սարսափելի հիվանդությունը, ինչպիսին ցիռոզն է: Լյարդի ուլտրաձայնային եւ էլաստոգրաֆիկ հետազոտությունների համադրումը ցույց է տալիս, որ ոչ հազվադեպ «ճարպային հեպատոզ» ուլտրաձայնային ախտորոշման դեպքում էլաստոգրաֆիան հայտնաբերում է լյարդի ֆիբրոզ փոփոխությունները: Դա դիտվում է ճարպակալումով, ալկոհոլի չարաշահումով հիվանդների մոտ, լյարդի հյուսվածքի վրա տոքսիկ ազդեցությունների ժամանակ եւ այլն: Էլաստոգրաֆիան անփոխարինելի է համարվում վիրուսային հեպատիտ C եւ B հիվանդների մոտ լյարդի ֆիբրոզի աստիճանը որոշելու, ինչպես նաեւ՝ բուժման արդյունավետությունն ապահովելու առումով: Մեծ նշանակություն է տրվում նաեւ լյարդի բարորակ եւ չարորակ ուռուցքների տարբերակիչ ախտորոշման խնդրում: Էլաստոգրաֆիան կիրառվում է նաեւ փայծաղի հիվանդությունների ախտորոշման համար:

ՙՍլավմեդ» բժշկական կենտրոնում  իրականացվում է լյարդի էլաստոմետրիա կամ ֆիբրոսկան՝ նորագույն սերնդի  սարքավորման կիրառմամբ,  որը թույլ է տալիս հայտնաբերել լյարդային հյուսվածքի նույնիսկ  աննշան փոփոխությունները վաղ շրջանում, որոնք  դեռեւս հնարավոր չէ հայտնաբերել այլ ախտորոշիչ եղանակներով: Իր ինֆորմատիվությամբ  այն  չի զիջում լյարդի բիոպսիային,  ոչ ինվազիվ է, անցավ եւ չի առաջացնում բարդություններ:

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է կենտրոնի բժիշկ-ճառագայթաբան ԼՈՒՍԻՆԵ ԹԱՆԱՆՅԱՆՆ է` բավականին հաճելի կին եւ զրուցակից, իր գործի մեծ գիտակ, մարդ, որի սկզբունքը կյանքում ազնիվ լինելն է։ Վաստակաշատ բժշկուհու կարծիքով` իր մասնագիտության տեր մարդիկ համարդկային սիրո կրողներն են:

-Տիկի՛ն Թանանյան, ի՞նչ գործառույթներ են իրականացվում ձեր բաժանմունքում, որքանո՞վ է հագեցած նրա նյութատեխնիկական բազան: 

- «Սլավմեդ» բժշկական կենտրոնում ուլտրաձայնային հետազոտության նպատակով կիրառվող սարքավորումը դասվում է ժամանակակից բժշկության վերջին ձեռքբերումների շարքին, քանի որ հագեցած է 3D/4D ուլտրաձայնային համակարգով, որը նոր սերնդի վիզուալիզացիայի լավագույն տեխնոլոգիաներից է: Հատուկ օպցիոն  համակարգն ապահովում է հյուսվածքների պատկերի հստակություն եւ պարզություն: Սարքը հագեցած է նոր Fly Thru եւ Inversia հատուկ օպցիոն համակարգով,  ինչը կարելի է համեմատել վիրտուալ էնդոսկոպիայի հետ, քանի որ այն հնարավորություն է տալիս բժշկին տեսնել ինչպես խոռոչավոր օրգանների, ծորանների, անոթների լուսանցքումները, այնպես էլ` նույն օրգանների վիզուալիզացիան դրսի մակերեսից՝ հաղորդելով լրացուցիչ տեղեկություն ուռուցքների եւ ծավալային գոյացությունների վերաբերյալ: Ուլտրաձայնային հետազոտությունը (ՈՒՁՀ) տալիս է օրգանների եւ համակարգերի կառուցվածքի ինչպես մորֆոլոգիական, այնպես էլ` ֆունկցիոնալ բնութագիրը՝ տրամադրելով որակական եւ քանակական տվյալներ: Սարքը հնարավորություն է տալիս հայտնաբերել բավականին փոքր գոյացությունները, ճշգրիտ ուսումնասիրել դրանց ներքին կառուցվածքը, ստանալ աննշան գոյացությունների եւ շրջակա հյուսվածքների վերաբերյալ առավել հստակ պատկերներ ու նկարագիր՝ բարձրացնելով ախտորոշման եւ տարբերակիչ ախտորոշման արդյունավետությունը:: Հետազոտության` անցավ եւ բացարձակապես անվտանգ լինելը թույլ է տալիս կատարել այն առանց հետազոտության ժամանակի եւ քանակի սահմանափակման, լիարժեք վերահսկել հիվանդության ընթացքն ու զարգացումը:

Ուլտրաձայնային հետազոտության միջոցով հնարավոր է հայտնաբերել ինչպես միզապարկի եւ միզածորանների լուսանցքում գտնվող քարերը, այնպես էլ` միզածորանի իջեցումներն ու միզապարկի ուռուցքները: Ուլտրաձայնային հետազոտությունն ամորձիների, ամորձապարկի եւ շագանակագեղձի հիվանդությունների վարիկոցելեի ժամանակ հնարավորություն է տալիս ախտորոշել սերմնալարի երակների լայնացումը, ինչպես նաեւ որոշել արյունահոսքի խանգարման աստիճանն ամորձու ոլորման ժամանակ: Ամորձու ուռուցքի ախտորոշման համար ուլտրաձայնային հետազոտությունն անփոխարինելի մեթոդ է, որի օգնությամբ հնարավոր է արձանագրել արյան շրջանառության առկայության հանգամանքը ամորձապարկի վնասվածքների դեպքում: Շագանակագեղձի հիվանդությունն ախտորոշելու համար կատարվող ՈՒՁՀ-ն թույլ է տալիս հայտնաբերել ախտահարման օջախը, որոշել շագանակագեղձի չափերը, ինչը փոխանցում է կարեւորագույն տեղեկատվություն շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայի (ադենոմա) եւ քաղցկեղի վաղ հայտնաբերման վերաբերյալ: ՈՒՁՀ միջոցով կարելի է հայտնաբերել առնանդամի արյունահոսքի խանգարումը, որոշել արյունամատակարարման աստիճանը:

Իսկ վահանաձեւ գեղձի էլաստոգրաֆիայի հիմնական խնդիրը տարբերակիչ ախտորոշում  իրականացնելն է բարորակ եւ չարորակ գոյացությունների միջեւ, հնարավոր չարորակացման գնահատում կատարելը: Այն ապահովում է  բարձր ախտորոշիչ ճշգրտություն կիստաների, ադենոմաների եւ վահանաձեւ գեղձի քաղցկեղի ախտորոշման մեջ: Բացի այդ, կրճատվում է չհիմնավորված բիոպսիաների թիվը, թույլ է տալիս առավել ճշգրիտ որոշել ախտաբանական օջախի տեղակայումը՝ բիոպտատ վերցնելու համար, ինչպես նաեւ՝ վահանաձեւ գեղձի հյուսվածքի վնասման աստիճանը թիրեոիդիտների ժամանակ:

    -Որպես վերջաբան կվերհիշե՞ք մի դեպք (եթե, իհարկե, եղել է), որ երկմտեք մասնագիտության ընտրության հարցում:

-Ո՛չ, երբեք չեմ ափսոսում, որ ընտրել եմ բժշկի մասնագիտությունը: Բժշկությունը օրեցօր զարգանում է,  եւ ես՝ որպես մասնագետ, մշտապես հետաքրքրված եմ առողջապահության ոլորտի նորամուծություններով, տեխնիկական առաջընթացով: Ես նաեւ համոզված եմ, որ բժշկուհու մասնագիտությունը, ինչպես եւ ուսուցչինը, աշխատաժամանակով սահմանափակված չէ: Ինչպես ամեն քայլի ուսուցիչը մտահոգվում է իր սաների կրթության, դաստիարակության խնդիրներով, նրա ամեն քայլը պատասխանատվություն է իր աշակերտների համար, նույն կերպ բժիշկն է մտահոգված իր հիվանդների առողջությամբ, նրանց հիվանդությունների սրացման վրա ազդող գործոնների կանխարգելմամբ, եւ չի կարող լավ բժիշկը չանհանգստանալ իր հիվանդի համար: Չնայած իմ մասնագիտության դժվարություններին, իմ ընտրած ուղուց երբեք չեմ դժգոհում ու, եթե նույնիսկ կարողանամ տարիների անիվը հետ պտտել, նորից բժշկի մասնագիտությունը կընտրեմ:Կին բժիշկ լինելը ներքին հոգեկան լիարժեքությունն է: Երբ կարողանում ես մարդկանց օգնել, ինքդ քեզնից գոհ ես լինում: Իսկ մեր հայ հասարակությանն ուզում եմ հիշեցնել, որ ամբողջ աշխարհում ընդունված եւ  հարգի է կանխարգելիչ բուժօգնությունը, որովհետեւ ավելի հեշտ է հիվանդությունը վաղ շրջանում հայտնաբերել ու բուժել, քան փորձել դա անել արդեն հիվանդության բարդացած, բարձիթողի փուլում:

Մարդկանց մաղթում եմ լինել միշտ առողջ, սիրել իրենց ու իրենց  մարմինը։

Բուժաշխատողներիս նպատակը մեր հասարակության առողջ լինելն է

 Հայաստանում մեծապես կարեւորվում են բժշկության ասպարեզում իրականացվելիք բարեփոխումները, որոնցով է պայմանավորվելու մեր երկրում նաեւ նյարդաբանության եւ նյարդավիրաբուժության զարգացման ընթացքը: Ըստ մասնագետների, հայերի մոտավորապես 10-ից 20 տոկոսն ունի ողնաշարային տարբեր խնդիրներ:

http://bestgroup.am/ կայքի է զրուցակիցն  Միքայելյանի անվան վիրաբուժության ինստիտուտի  նյարդավիրաբույժ ԱՎԵՏԻՔ ՆԱԶԱՐԵԹՅԱՆԸ, որը, չնայած իր երիտասարդ տարիքին, բավականին վստահ ճանապարհ է անցել եւ դեռ անելիքներ ունի իր ոլորտում: Բժշկի հետ ունեցած ընդամենը մեկ հանդիպումն էլ բավական է հասկանալու համար, որ նա բժիշկ է իր ողջ էությամբ ու հոգով։ Նա իր գործունեության ընթացքում բուժման ժամանակակից ու արդյունավետ մեթոդներ է ներդրել, բազմաթիվ մարդկանց է բուժել` պարգեւելով նրանց առողջ ողնաշար: Մարդկային եւ մասնագիտական բարձր որակներ ունեցող բժիշկը անհատական մոտեցում է ցուցաբերում յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ, եւ հիվանդները նրա մոտից հեռանում են կյանքի նկատմամբ հավատը վերագտած ու երախտապարտ:

- Պարո´ն Նազարեթյան, ի՞նչ մասնագիտական ճանապարհ եք անցել մինչ օրս:

- Նախ ասեմ, որ աշխատել եմ «Նաիրի» բժշկական կենտրոնի նյարդավիրաբուժության բաժնում, որտեղ սարքավորումներն ավելի  ժամանակակից են, իսկ վերապատրաստումները` ցանկալի: Ես որոշեցի ավելի մասնագիտանալ ողնաշարի հետ կապված վիրահատությունների մեջ, եւ պատահական չէ, որ 2014թ.-ից «Ողնաշարի մինիմալ ինվազիվ  վիրաբուժության» եվրոպական, 2016թ.-ից  «Ողնաշարի մինիմալ ինվազիվ եւ էնդոսկոպիկ վիրաբուժության» հայկական, իսկ 2019թ.-ից  «Ողնաշարային վիրաբույժների» ռուսական ասոցիացիների անդամ եմ: Ամեն նորարարություն ներդնելու համար անհրաժեշտ են թե՛ տեխնիկական միջոցներ, թե՛ բարձր մասնագիտական որակներ: Եվ ես շնորհակալ եմ իմ ուսուցիչներին` ցուցաբերած մասնագիտական աջակցության համար: Ցանկանում եմ առանձնացնել Արմեն Գաբոյանին` «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ»  հիվանդանոցի բաժանմունքի ղեկավարին, որտեղ ես անցկացրել եմ օրդինատուրայի տարիները` փորձ ստանալով մեծահասակների նյարդավիրաբուժության մեջ: Ապա աշխատելով «Սուրբ Աստվածամայր» բժշկական կենտրոնում` մասնագիտացել եմ նաեւ մանկական նյարդավիրուբուժության մեջ, իսկ իմ ուսուցիչն այնտեղ Մարգար Մարտիրոսյանն էր` բաժանմունքի ղեկավարը: Դրանից հետո զորակոչվել եմ հայկական բանակ եւ աշխատել Ստեփանակերտի կենտրոնական զինվորական հոսպիտալում: Զորացրվելուց հետո աշխատանքս շարունակեցի «Նաիրի»  բժշկական կենտրոնում` մասնագիտանալով ողնաշարային վիրաբուժության մեջ: Ընդհանրապես առավել մասնագիտացած եմ ողնաշարային վիրաբուժության, մասնավորապես` մինիմալ ինվազիվ վիրաբուժության բնագավառում, իրականացնում եմ փոքր կտրվածքով վիրահատություններ, էնդոսկոպիկ վիրահատություններ, ողնաշարի հետ կապված գրեթե բոլոր տեսակի  վիրաբուժական միջամտություններ: Անցել ենք ընդլայնված համապատասխան մասնագիտական վերապատրաստումներ: Կախված դեմոգրաֆիկ զարգացումից եւ բնակչության տարիքային աճից` մեծանում է նաեւ ողնաշարի դեգեներատիվ հիվանդությունների ցուցանիշը: Այս փաստի եւ դրանից բխող պահանջարկի առնչությամբ ժամանակակից եւ հիվանդների օգտին ուղղված ողնաշարային բուժումն անցկացնելիս հաշվի ենք առնում միջազգային մասնագիտական չափանիշներին համապատասխանելու անհրաժեշտությունը:

- Բժի´շկ, ինչպե՞ս կգնահատեք բժիշկ-պացիենտ փոխհարաբերությունները:

- Ինձ համար շատ ցավալի փաստն այն է, որ այսօր, կարծես թե, բժիշկների վարկանիշի վրա ազդում են բացասականորեն, որի պատճառներից մեկը մեր հասարակության ծանր սոցիալ-հոգեբանական վիճակն է: Երբ հերթը հասնում է իրենց առողջական վիճակին, գլուխ է բարձրացնում ֆինանսի բացակայությունը, որից մեր հասարակությունը լարվում ու, կարծես թե, ագրեսիվ է դառնում, պահանջատեր: Դա ցավալի երեւույթ է, որը հաղթահարելու համար առկա են բավականին գերակա խնդիրներ: Ամեն դեպքում պետք է հուսանք, որ մի օր ավելի բարձր վստահություն կլինի դեպի բժշկությունը:

- Ի՞նչ կասեք նյարդավիրաբուժության մակարդակի մասին, ձեր բաժանմունքում հիմնականում ի՞նչ գործառույթներ են իրականացվում:

 -Ես նոր եմ տեղափոխվել Միքայելյանի անվան վիրաբուժության կենտրոն, նախկինում, ինչպես նշեցի, «Նաիրի» բժշկական կենտրոնում էի աշխատում: Մեր բաժանմունքում իրականացվում է ողնաշարի հետ կապված բոլոր անհրաժեշտ բուժօգնությունը, բայց, ցավոք, բժիշկների պակաս ունենք:

- Ի՞նչ զգացողություն եք ունենում ամեն հաջողությունից հետո:

- Իմ կարծիքով, բժիշկներիս համար հաջողության գրավականը մեր ապաքինված հիվանդն է, եւ միանշանակ բոլոր բժիշկների նպատակն ու ցանկությունը մեկն  է`իրեն դիմած հիվանդին անհրաժշետ բուժօգնություն ցուցաբերել:

- Կվերհիշե՞ք Ձեր կողմից իրականացված առաջին վիրահատական միջամտությունը:

- Սկզբնական շրջանում ես հիմնականում վիրաբույժների օգնական եմ եղել: Ընդհանրապես կան վիրահատություններ, որոնց պետք է մասնակցեն 2-3 բժիշկ:

- Ի՞նչ է տալիս մասնագիտական ասոցիացիայի անդամությունը:

- «Ողնաշարի մինիմալ ինվազիվ  եւ էնդոսկոպիկ հայկական  վիրաբուժության» ասոցիացիայի նախագահը Արմեն Պարգեւիչն է` «Նաիրի» բժշակական կենտրոնի էնդոսկոպիկ նյարդավիրաբուժության բաժանմունքի ղեկավարը, ում շնորհիվ մեր գիտելիքների ընդլայման եւ կատարելագործման ուղղությամբ բավականին ծավալուն աշխատանքներ են տարվում:

 - Տեխնիկական զարգացվածությունը ի՞նչ մակարդակի վրա է ձեր բաժանմունքում:

- Այն սահմանված պահանջներին համահունչ է, բայց ցանկալի կլինի, որ ավելի կատարեգործվի: Արտերկրում լինելով` տեսնում ես, որ այնտեղ անընդմեջ տեխնիկան թարմացվում է, բժշկությունն ավելի բարվոք վիճակում է, ինչը պայմանավորված է նրանց հիվանդանոցների, բուժհաստատությունների ֆինանսական հնարավորություններով:  

-  Դուք սեփական անձի նկատմամբ խստապահա՞նջ եք:

- Ես իսկապես խստապահանջ եմ ինքս իմ ու նաեւ իմ մասնագիտության նկատմամբ: Իսկ մասնագիտությունս յուրահատուկ է. այն պահանջում է ե´ւ ինտելեկտուալ կարողություններ, ե´ւ հոգեբանական յուրահատուկ մոտեցում, ե´ւ շրջապատի հետ հաշվի նստելու կարողություն: Եթե այս ամենը միաժամանակ նկատի չունենաս, երբեք լավ բժիշկ չես դառնա: Բարեբախտաբար, կյանքն ինձ նվիրել է  խելամիտ  աշխատելու, արարելու, կուտակելու փորձ, բայց կյանքն անընդհատ փոխվում է՝ պահանջելով նոր տեխնոլոգիաներ, նոր գործիքներ… Եվ ես աշխատում եմ հետ չմնալ ժամանակի պահանջներից, միշտ հետաքրքրվել եմ ամեն տեսակ նորով, բազմաթիվ դասընթացների եմ մասնակցել, ձգտել եմ լավագույնս օգտագործել կուտակած փորձս:

- Ի՞նչն եք ամենից շատ սիրում Ձեր մասնագիտության մեջ:

- Նախ, որքան էլ դա տարօրինակ հնչի, ես սիրում եմ իմ հիվանդներին եւ ուղղակի նվիրվում եմ նրանց՝ անելով հնարավոր ամեն բան:

- Ի՞նչ երազանք ունեք:

- Իմ մեծ ձգտումն ու երազանքն է, որ բժշկությունը լինի անվճար: Կարծում եմ՝ համբերություն է պետք. երբ երկրի վիճակը մի քիչ բարելավվի, մենք կունենանք անվճար բժշկություն:

Սկրինինգային ծրագրի մասին խոսելով`ուզում եմ նշել, որ արտերկրում կան պետական կամ մասնավոր ապահովագրական ընկերություններ, եւ պետությունը կամ ապահովագրական ընկերությունն են պարտադրում, որ մարդիկ անցնեն հերթական հետազոտությունները։

- Որպես վերջաբան` Ձեր մաղթանքը  եւ հորդորը մեր հասարակությանը:

- Ինձ թվում է` այսօր մի տեսակ պակասում է հարգանքը դիմացինի, մեծի նկատմամբ, ինչը հարիր չէ մեր հասարակությանը: Մեր հանրությանը խորհուրդ կտամ վստահել բուժհաստատություններին, բժիշկներին, հարգել նրանց։ Իրականում մեր` բուժաշխատողներիս նպատակը մեր հասարակության առողջ լինելն է, եւ դրա համար անում ենք ամեն ինչ:

Վաղ դիմելությամբ կարող ենք ավելի վաղ հայտնաբերել զարգացող ուռուցքային հիվանդությունները եւ տալ ախտորոշում ու համապատասխան բուժում      

 Բնականաբար շատ է խոսվում քաղցկեղ հիվանդության մասին, լինի դա կրծքագեղձի, թոքի, մաշկի կամ այլ օրգանի: Բայց, թերեւս, քչերը գիտեն, թե իրականում ինչ է իրենից ներկայացնում այն: Քաղցկեղը  մոտ 100 տարբեր հիվանդությունների ընդհանուր անվանումն է: Չնայած գոյություն ունեն քաղցկեղի բազմաթիվ տարատեսակներ՝ բոլոր քաղցկեղներն առաջանում են, երբ ոչ նորմալ բջիջները սկսում են անկանոն բազմանալ: Չբուժվելու դեպքում քաղցկեղը կարող է  առաջացնել ծանր բարդություններ եւ մահվան պատճառ դառնալ:

Շատ բան կարող ենք անել, որպեսզի պաշտպանվենք քաղցկեղի որոշ տեսակներից՝ չծխել, խուսափել արեւի տակ երկար մնալուց, փորձել չշնչել կամ չկլանել չափազանց շատ քիմիական աղտոտիչներ օդում և սնունդի մեջ: Սակայն գիտնականները միշտ էլ ընդունել են, որ դա քաղցկեղի առաջացման պատմության միայն մի մասն է: Կա նաեւ ժառանգականության գործոնը, որը կազմում է քաղցկեղի մոտ 5-10%: Ճշմարտությունն այն է, որ որոշ ուռուցքներ պատահաբար են առաջանում: Սակայն պարզ չէ, թե որքանով այն կարող է չարորակ լինել:

Վերջին տասնամյակների ընթացքում, քաղցկեղով հիվանդությունների մակարդակը նվազել է՝ շնորհիվ ակտիվ ջանքերի, որոնք ուղղված են մարդկանց կրթելուն. նրանք սկսել  են քայլեր ձեռնարկել` կանխելու քաղցկեղը: Դրանցից են ծխելը թողնելն ու արեւի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից խուսափելը, զգոնություն ցուցաբերել եւ առաջին իսկ նշանների ի հայտ գալուն պես վաղ դիմել բժշկին, հիվանդությունը հայտնաբերել եւ փրկել  մարդկային կյանքեր: Իրականում չպետք է ջանք ու փող խնայել՝ հիվանդության ավելի վաղ փուլում հայտնաբերման համար, որ հետագայում չհայտնվենք ավելի դժվար իրավիճակի առաջ:

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է «Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության ազգային կենտրոն»-ի ուռուցքաբան, քիմիաթերապեւտ Դիանա Ասլանյանը, ում հետ զրույցը ծավալվեց հասարակության ուշադրությունը եւս մեկ անգամ սեւեռելու  չարորակ ուռուցքների կանխարգելման եւ բուժման խնդիրներին: 

-Տիկի՛ն Ասլանյան, ամբողջ աշխարհում քաղցկեղի երիտասարդացման տենդենց կա: Հայաստանում պատկերն ինչպիսի՞ն է: 

-Ամբողջ աշխարհում տենդենց կա քաղցկեղի երիտասարդացման: Մեր երկրում նույնպես քաղցկեղը երիտասարդանում է.  երիտասարդների մոտ հանդիպում են այնպիսի հիվանդություններ, որոնք նախկինում հանդիպում էին 60-65 տարեկանի շեմը հատած մարդկանց մոտ, օրինակ՝ ստամոքսի, ձվարանների, կրծքագեղձի քաղցկեղը: Չեմ կարող ասել, թե որոնք է առաջացման դրդապատճառները: Իհարկե նպաստող պայմանների մեջ կարող ենք թվարկել անառողջ սնունդը, ապրելակերպի փոփոխությունը, ախտոտված օդը, ստրեսային իրավիճակները: Չապացուցված տեղեկություններով  համակարգիչներն էլ կարող են ազդել ուռուցքային գոյացությունների առաջացմանը:

-Ինչպիսի՞ն է դիմելիության կուլտուրան: Հիմա մարդիկ ավելի շատ են դիմո՞ւմ հետազոտության, թե՞ ոչ: 

-Չեմ կարող ասել, որ այսօր մեր հասարակությունը ուղղակի դիմում է՝ առաջնային օղակ հետազոտություն անցնելու համար:  Իրականում մեր հանրապետությունում դեռեւս լավ զարգացած չէ սկրինգային ծրագրի կիրառելիությունը (մարդը  հարկադրված գնա հետազոտության՝ հետագայում հիվանդություններից խուսափելու համար): Իհարկե կան նաեւ սոցփաթեթի շահառուներ, որոնք պարբերաբար, տարին մեկ անգամ գալիս են հետազոտման: Սրանով էլ պայմանավորված է դրական տեղաշարժը, բայց սա չի բերում  նրան, որ հիվանդությունը հայտնաբերվի ավելի վաղ փուլում. հիմնականում հիվանդները մեծ մասամբ մեզ դիմում են հիվանդությունների արդեն 3-4-րդ փուլերում :

-Հիմնականում քաղցկեղով հիվանդացությամբ ո՞ր օրգան-համակարգներն են ներգրավված: 

-Կարող են բոլոր օրգան-համակարգները ներգրվված լինեն քաղցկեղածին գործընթացին, բայց ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես է Հայաստանում ավելի հաճախ հանդիպող հիվանդությունները, օրինակ՝ տղամարդկանց մոտ թոքի, շականակագեղձի, ստամոքսաղիքային համակարգի քաղցկեղն է , իսկ կանանց մոտ` կրքագեղծի, ձվարանների, ստամոքսաղիքային համակարգի քաղցկեղը: Ուրախալի փաստ է, որ վաղ դիմելությամբ կարող ենք ավելի վաղ հայտնաբերել զարգացող ուռուցքային հիվանդությունները եւ տալ ախտորոշում ու համապատասխան բուժում:

-Ինչպիսի՞ն են քաղցկեղի դեպքում արդի բժշկության մեթոդները:

-Բուժուման մեթոդներն են  վիրահատական միջամտությունը, քիմոթերապիան, ճառագայթային բուժմը, որոնք արդի բժշկության մեջ լավ զարգացած են: Մեր կլինիկայում առկա է նոր սարքավորումներ՝ ճառագայթային բուժում իրականացնելու համար: Մեզ մոտ բուժումը իրականացվում է միջազգային ուղեցույցներով եւ գործելակարգերով, որը միջազգային բազմաթիվ փորձարկումներ  ացնելուց հետո է դրվել կիրառության: Գործելակարգում հստակ նշվում է, թե հիվանդության որ  փուլում ինչ մոտեցում պետք է ցուցաբերել, որ  հիվանդների կյանքի երկարեցվի:

-Կարծիք կա, որ քաղցկեղը դատավճիռ է, ինչ կասեք այդ կարծրատիպի մասին:

-Բնականաբար քաղցկեղը չի կարող համարվել դատավճիռ, քանի որ արդի բժշկությունը բավական  զարգացել է: Քաղցկեղի ժամանակին հայտնաբերման դեպքում կատարվում է ճիշտ բուժում,  կան անհրաժեշտ դեղամիջոցները, ուղղակի դրանց մեծ մասը դժվարամատչելի են մեր հասարակության համար, ոչ բոլորին է հասնելի, այդ պատճառով էլ այդ կարծրատիպը մեր երկրում առաջացել է, որ քաղցկեղը չի բուժում: 

- Ըստ Ձեզ, ո՞րն է քաղցկեղի արդյունավետ բուժման գլխավոր պայմանը: 

-Գլխավոր պայմանը վաղ հետազոտվելն է: Պետք է իրականացվի սրինինգային ծրագիր, որ հիվանդության ավելի վաղ փուլերի հայտնաբերման մեջ առաջընթաց ունենանք: Ավելի վաղ դիմելու դեպքում բուժման արդյունավետությունը շատ բարձր է լինում, ուստի, բնականաբար, վաղ փուլերում բուժման տակտիկան ավելի դյուրին  է,  քան բարդացած փուլերում: 

- Խոսենք բժիշկ-պացինետ հարաբերության մասին:

-Բնականաբար, մենք՝ քիմիաթերապեւտներս, ավելի հաճախ եւ ավելի երկարատեւ ենք շփվում պացինտների հետ: Մեզ համար  բավականին դժվար գործընթաց է, քանի որ մենք իրենց հետ ապրում ենք իրենց հիվանդությանը, հիվանդության առաջընթացը եւ հիվանդոթյան հետընթացը, իսկ երբ ունենում ենք դրական արդյունք, իհարկե մենք մեր կատարած աշխատանքից շատ բավարարված ենք լինում, երբ իրականում բուժման ավարտից հետո գիտակցում ենք, որ այդ մարդու կյանքն ենք  փրկել կամ երկարացրել: Հետագայում մեր հիվանդները պարբերաբար գալիս են մեզ մոտ. մինչեւ 5 տարի  նրանք բուժման ավարտից հետո հսկվում են, իսկ եթե հանկարծ նկատվում է, որ հիվանդությունը արագ տեմպերով նորից գլուխ է բարձրացնում, ապա աշխատանքեր են տարվում այդ ուղղությամբ՝ հիվանդության հետնահանջը ապահովելու համար:  Բնականաբար խնդրի կրկին առաջացման դեպքում մենք՝ բժիշկներս, հոգեբանորեն ծանր ենք տանում, իսկ երբ արդեն կրկնվելու   հավականակությունը զրոյանում  է, ուրախության գիտակցումը, որ փրկել ես մարդուն ճգնաժամից, աներևակաելի է: 

-Բժշկուհի՛, չարորակ գոյացության հայտնաբերման մասին ինչպես եք փորձում այդ լուրը հայտնել հիվանդին:

-Մեր հասարակության մտածելակերպի  մեջ դեռեւս լիովին ձեւավորված չէ այդ կուլտուրան. հիվանդի հարազատները իրենք չեն թողնում հիվանդին հայտնել հիվանդության մասին: Յուրանքաչյուր հիվանդ յուրովի է ընդունում այդ լուրը: Ես կարծում եմ, որ բոլոր հիվանդներն էլ գիտաքցում են, թե ինչի համար են գալիս բուժում ստանալու, ուղղակի ցույց չեն տալիս հարազատներին՝ նրանց  էլ ավելի վատ վիճակի մեջ չդնելու համար: Կարծում եմ՝ պետք է հիվանդը տեղեկանա հիվանդության մասին, որ կարողանան պայքարել հիվանդության դեմ՝  իր բժշկի օգնությամբ անցնելով այդ դժվարին ուղին:

-Ունենալով երկար տարիների աշխատանքային փորձ՝ ո՞րն եք համարում Ձեր ամենամեծ ձեռքբերումը:

-  Իմ ամենամեծ ձեռքբերումը մեզ մոտ բուժված հիվանդներն են: Դրանից մեծ ձեռքբերում, չեմ կարծում՝ կլինի որեւէ բժշկի համարի, քանի որ նախկինում դժվար ճանապարհ անցած հիվանդը այսօր առողջ կանգնած է դիմացդ: 

- Ուռուցքաբանության  մեջ ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:

Վստահ կարող եմ ասել, որ Ուռուցքաբանության ազգաին կենտրոնի յուրաքանչյուր մասնագետ յուրովի եղել էն ինձ համար ուսուցիչ իմ վերապատրաստման տարիներին, սակայն մեր նախորդ տնօրենը՝ պրոֆեսոր Հ. Մ. Գալստյանը, իր գիտելիքներն է փոխանցել յուրաքանչյուրիս նեղ մասնագիտացմանը հմտանալու  գործում: Մենք մինչ օրս էլ ավագ սերնդի բոլոր բժիշկների խորհուրդները ընդունում ենք, կիրառում մեր պրակտիկայում: Բժիշկը կայանալու համար պետք է մշտապես պրպտի, կուտակի գիտելիքների մեծ պաշար: Պետք է մշտապես լինի նորարությունների կենտրոնում: Ի դեպ, մեկ տարի էլ վերապատրաստվել եմ Ֆրանսիայում ՙՙԳուստավ Ռուսի՚՚ ուռուցքաբանական կենտրոնում: Նրանց աշխատելաոճը, նրանց մոտեցումը հիվանդներին ինձ համար կյանքի մեծ փորձ եղավ: Այնտեղ ներկա եմ եղել մի շարք լաբորատոր հետազոտությունների: Հետազոտությունների ժամանակ հայտնաբերել ենք  համապատասխան գեներ (mi-RNA), որոնք կարող են պատճառ դառնալ վահանաձեւ գեղձի ուռուցքի առաջացամանը. հետազոտություն, որը կարելի է իրականացնել պրոֆիլակտիկ նպատակներով եւ, ինչու չէ, բուժման ընթացքում հիվանդության ագրեսիվությունը ցույց տալու համար: Այն բավականին հետաքրքիր դիպլոմային աշխատանք էր: 

-Իսկ, որպես վերջաբան, Ձեր մաղթանքը հայ հասարակությանը:

- Իրականում կցանկանամ, որ մեր հասարակությունը ավելի տեղեկացված լինի հիվանդությունների մասին: Կարծում եմ, որ այդ ուղղությամբ ԶԼՄ-ներն ու ինտերնետ պորտալը բավականին մեծ տեղեկություն է տալիս: Իհարկե ինտերնետ տիրույթում ամեն տեղեկություն ստույգ չէ. մարդիկ պետք է ավելի շատ խորհրդակցեն բժիշկների հետ, որ ճիշտ պատկերացում կազմեն հիվանդությունների մասին: Կցանկանայի, որ նրանց մոտեցումը հիվանդությունների  նկատմամբ փոխվի, փորձեն վստահել բժիշկներին, որ միասին հաղթահարեն չարաբաստիկ հիվանդությունը: Իսկ որպես վերջաբան  բոլորին կցանկանամ, որ միշտ   առողջ լինեն, երջանիկ, եւ ինչքան հնարավոր է սթրեսներից հեռու մնան՝ իրենց  առօրյան դարձնելով ավելի ուրախ եւ հետաքրքիր: