Այսօր մեր երկրում կան ժամանակակից սարքավորումներ եւ լավագույն մասնագետներ

 Վնասվածքաբանությունը բժշկության ճյուղերից է, որը զբաղվում է վնասվածքների բուժմամբ՝ ընդգրկելով կոտրվածքները, հոդախախտերը, ցնցումները, ձգումները, պատռվածքները, երկարատեւ ճնշման համախտանիշը, սալջարդերը, վերքերը։ Վնասվածքների հիմնական պատճառներն են՝ ավտովթարները, արտադրական վնասվածքները, բռնությունը եւ ահաբեկչությունը: Ժամանակակից վնասվածքաբանության բուժման եղանակները թերապեւտիկ եւ վիրաբուժական են: Հենաշարժիչ համակարգի վնասվածքների դեպքում հաճախ պահանջվում է ստացիոնար բուժում եւ պրոթեզավորում: «Իզմիրլյան» բժշկական կենտրոնի Օրթոպեդիայի եւ վնասվածքաբանության բաժանմունքում բուժօգնություն են ստանում ինչպես պրոֆեսիոնալ, այնպես էլ սիրողական սպորտով զբաղվող ու պարզապես ակտիվ կենսակերպ վարող մարդիկ: Կենտրոնը համալրված է ժամանակակից նորագույն տեխնոլոգիաներով եւ սարքավորումներով, ինչը վնասվածքների բուժման գործում հնարավորություն է տալիս կիրառելու վիրաբուժության նորագույն մոտեցումներ: Որակյալ բուժօգնություն ցուցաբերելու համար, բժշկի վարպետությունից զատ, նաեւ կազմակերպչական, նյութական այլ բազմաթիվ գործոններ են անհրաժեշտ: Սպորտային վնասվածքները մի շարք նրբություններով տարբերվում են ընդհանուր վնասվածքաբանության խնդիրներից: Ոչ գրագետ միջամտության դեպքում մարզիկը կարող է կորցնել իր սպորտային հմտություններն ու հրաժարվել սիրելի բնագավառից: Այդ իսկ պատճառով բուժական անձնակազմի նեղ մասնագիտացված կրթությունն ու համապատասխան տեխնիկական հագեցվածությունը պարտադիր պայմաններ են սպորտային վնասվածքի վերականգնման համար:

Բաժանմունքում բուժվում են սուր վնասվածքներ, օրթոպեդիկ տարբեր խնդիրներ, կատարվում են ախտահարված հոդերի վիրահատություններ, էնդոպրոթեզավորումներ եւ այլն: http://bestgroup.am/  կայքի  զրուցակիցն է «Իզմիրլյան» բժշկական կենտրոնի օրթոպեդ-վնասվածքաբան  ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆԸ , բժիշկ, ով բավականին բանիմաց եւ գիտակ մասնագետ է, աշխատանքին մոտենում է մեծ պատասխանատվությամբ, հոգատար է, ուշադիր բոլոր պացիենտների նկատմամբ, ինչի համար էլ վայելում է նրանց վստահությունը: Չնայած երիտասարդ տարիքին, մեր զրուցակիցն ունի բավականին լուրջ աշխատանքային փորձ եւ կատարյալ մարդկային որակներ:                  

-Ի՞նչ է օստեոպորոզը:                                                                                                                         

 -Օստեոպորոզը հիվանդություն է, որն ախտահարում է կմախքը: Այն բնորոշվում է ոսկրային հյուսվածքի զանգվածի նվազմամբ, միկրոարխիտեկտոնիկայի խանգարմամբ` բերելով ոսկրերի փխրունության բարձրացման եւ կոտրվածքների ռիսկի մեծացման: Ընդ որում, շատ հաճախ ոսկրերի կոտրվածքը տեղի է ունենում սեփական հասակի բարձրությունից ընկնելու դեպքում, որոնք կոչվում են, այսպես կոչված,  ցածր տրավմատիկ կոտրվածքներ:

-Ինչու՞ է օստեոպորոզը համարվում կարեւոր առողջապահական խնդիր:
-Օստեոպորոզը եւ դրա հետեւանքով առաջացած կոտրվածքներն առողջապահական կարեւոր խնդիրներ են, քանզի կապված են բնակչության զգալի հատվածի հիվանդացության, հաշմանդամության, մահացության եւ ֆինանսական ծախսերի հետ: Ըստ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալների, իր նշանակելիությամբ ոչ վարակիչ հիվանդությունների շարքում այն զբաղեցնում է չորրորդ տեղը` զիջելով սիրտ-անոթային, քաղցկեղային հիվանդություններին եւ  շաքարախտին:
-Կա՞ն, արդյոք, օստեոպորոզին բնորոշ կոտրվածքներ:
-Օստեորոպոզին առավել բնորոշ են կմախքի երեք շրջանների կոտրվածքները՝ նախաբազկի ստորին երրորդի, ազդրի պարանոցի եւ ողնաշարի կոտրվածքները:

-Ինչու՞ է զարգանում օստեոպորոզը:

-Գիտության նվաճումները թույլ են տվել առանձնացնել գործոններ, որոնք նպաստում են օստեոպորոզի առաջացմանը: Դրանցից են՝ տարիքը, սեռը, ռասան, ժառանգականությունը, որոնք հնարավոր չէ վերահսկել: Օստեոպորոզն առավել հաճախ դիտվում է մեծահասակների եւ կանանց մոտ: Մեծ նշանակություն ունի ժառանգական նախատրամադրվածությունը: Օստեոպորոզի հսկվող ռիսկի գործոններից են աղեստամոքսային համակարգի մի շարք հիվանդությունները, որոնք նվազեցնում են կալցիումի, միկրոէլեմենտների ներծծումը: Կարեւոր դերակատարում ունեն վիտամին D-ի անբավարարությունը եւ կալցիումի ոչ բավարար օգտագործումը: Որոշ էնդոկրին հիվանդություններ, գլյուկոկորտիկոիդների եւ վահանագեղձի հորմոնների երկարատեւ օգտագործումն օստեոպորոզի զարգացման գործոններ են: Կարեւոր նշանակություն ունեն ծխելը, ալկոհոլի եւ կոֆեինի չարաշահումը, ցածր ֆիզիկական ակտիվությունը:

-Ինչպե՞ս ախտորոշել օստեոպորոզը:
-Դենսիտոմետրիան այսօր օստեոպորոզի ախտորոշման «ոսկե» ստանդարտն է, որը թույլ է տալիս   գնահատել անձի ոսկրերի հանքային խտությունը: Այն հնարավորություն է ընձեռում նաեւ ախտորոշել օստեոպորոզը մինչեւ կոտրվածքի առաջանալը, կանխատեսել կոտրվածքի ռիսկը, գնահատել ոսկրային հյուսվածքի կորուստը եւ իրականացված բուժման արդյունավետությունը:

-Կա՞ն, արդյոք, օստեոպորոզի բուժման արդյունավետ մեթոդներ:
-Այսօր մեր երկրում օստեոպորոզի արդյունավետ բուժման համար կան համապատասխան դեղեր: Մեր կենտրոնում հնարավոր է իրականացնել երկէներգետիկ դենսիտոմետրիա եւ ստանալ մասնագետի խորհրդատվություն՝ պարզելու ոսկրերի հանքային խտության վիճակը, ախտորոշելու օստեոպորոզի առկայությունը, ստանալ բուժում, ինչպես նաեւ գնահատել իրականացված բուժման արդյունավետությունը: Օստեոպորոզը մեծ տարիքի անխուսափելի ուղեկիցը չէ: Այն կարելի է կանխել: Այսօր հնարավոր է բարձր ճշգրտությամբ գնահատել ոսկրերի հանքային խտությունը: Հնարավոր է որոշել օստեոպորոզի ռիսկի խմբին պատկանող անձանց եւ իրականցնել բուժում: Այսօր կան օստեոպորոզի բուժման միջոցներ, որոնց արդյունավետությունն ապացուցված է: Պետք է իմանալ, որ նպատակաուղղված կանխարգելումը, ճիշտ ժամանակին իրականացված ախտորոշումը եւ բուժումը վերաբերում են ոչ միայն օստեոպորոզին, այլ նպաստում են հաշմանդամության կանխարգելմանը, կյանքի որակի բարելավմանը եւ ակտիվ երկարակեցությանը:

Օստեոպորոզի ռիսկի գործոն է դիտարկվում սեռը: Կանանց պարագայում երեք անգամ ավելի մեծ է հիվանդանալու հավանականությունը: Այն շատ հաճախ առաջանում է կանանց մոտ մանավանդ դաշտանադադարի ժամանակ, քանի որ գնում է լուրջ նյութափոխանակության խանգարում, եւ կանացի օրգան համակարգերի վիրահատություններից հետո, երբ որ արգանդը ամբողջությամբ հեռացնում են, արդյունքում նվազում է կալցիի ընկալունակությունը կամ լիարժեք չի գործում: Շատ տարածված է դենսիտոմետրիա հետազոտությունը եւ, անցնելով լուրջ հետազոտություններ, նոր կհասկանաք՝ լուրջ օստեոպորոզ կա՞ կնոջ մոտ, թե ոչ։ Ռենտգեն հետազոտությունների եւ հետվնասվածքային բարդությունների ֆոնի վրա տեսնում ենք օստեոպորոզի պատկերը իրականում։ Օստեոպորոզը քրոնիկական պրոգրեսիվող համակարգային հիվանդություն է: Այն հենաշարժողական համակարգի, կմախքի նյութափոխանակության խանգարման հիվանդություն է: Օստեոպորոզի ժամանակ նվազում է ոսկրերի խտության աստիճանը, խանգարվում է միկրոհյուսվածքային կազմը: Ոսկրերի փխրունության բարձր աստիճանը պայմանավորված է ոսկրային հյուսվածքի մետաբոլիզմի խանգարումով:

-Ո՞ր տարիքում պետք է ուշադրություն դարձնել հենաշարժական համակարգի ձեւավորմանը։

-Ութ տարեկանից սկսած՝ կտրուկ աճ է զարգանում երեխաների մոտ, համակարգի մի մասը մյուս մասից անհամաչափ է զարգանում, որի հետեւանքով առաջանում են ողնաշարային դեֆորմացիաներ, առավել շատ դա նեյրովիրաբույժների գործն է: Խորհրդային տարիներին դպրոցական նստարաններն այնպես էին նախատեսված, որպեսզի կեցվածքը միշտ ուղիղ լիներ, իսկ այժմյան նստարաններն ուրիշ են, եւ երեխան նստում է այնպես, ինչպես իրեն հարմար է, որի արդյունքում կարող են հենաշարժական համակարգի հետ կապված խնդիրներ ծագել։

-Հիմնականում ի՞նչ խնդիրների դեպքում կարող են ձեզ դիմել։

-Դիմում են ցավային սինդրոմի դեպքում, կամ ծնողները հետեւողական են լինում իրենց երեխաների կեցվածքի հարցում: Ընդհանրապես ծնողները պետք է շատ ուշադիր լինեն, որովհետեւ կեցվածքի շեղումը նկատվում է մերկ ժամանակ, որն արտահայտվում է  ուսերի կամ կոնքային շրջանի դեֆորմացիաներով, ուսերի բարձ կամ ցածր լինելով, կրծքավանդակի դուրս ցցումով կամ կուզի առկայությամբ։

-Ի՞նչ կասեք կոտրվածքների մասին։

-Կոտրվածքը ոսկրի ամբողջության խախտումն է: Ելնելով քաղաքակրթության ընթացքից՝ կոտրվածքների առաջացման մեխանիզմները փոխվել են: Հիմա մենք գործ ունենք ավելի մեծ էներգիայով հարուստ վնասվածք առաջացնող մեխանիզմների հետ, քան եղել է 20-30 տարի առաջ: Ավտոճանապարհային պատահարների ժամանակ ավելի մեծ արագություն ունեցող մեքենաները, բնականաբար, ավելի լուրջ վնասվածքների պատճառ են դառնում: Կոտրվածքները լինում են ախտաբանական, վնասվածքային:

Ախտաբանական կոտրվածքը ոսկրի ախտահարման հետեւանքով առաջացած կոտրվածք է, օրինակ, ոսկրերի ինֆեկցիոն ախտահարման (օստեոմիելիտ եւ այլն), օստեոպորոզի, ուռուցքային հիվանդությունների արդյունք:

Տրավմատիկ վնասվածքներն առաջանում են արտաքին ազդակի հետեւանքով եւ  բաժանվում են երկու խմբի` կենցաղային եւ ոչ կենցաղային: Նրանք միմյանցից խիստ տարբերվում են էներգետիկության մակարդակով: Դրանց բուժման ընթացակարգին եւ  վերականգնողական շրջաններին վերաբերող որոշումները եւ հերթականությունները տարբեր են:

-Ո՞ր կոտրվածքներն են առավել վտանգավոր:

-Չկան ոչ վտանգավոր կոտրվածքներ. անգամ մատի կոտրվածքը կարող է կոնկրետ պացիենտի դեպքում հետագա բարդություններ առաջացնել: Կոտրվածքների ժամանակ կարող են առաջանալ լուրջ բարդություններ, ինչպես, օրինակ, ցավային եւ առատ արյունահոսության հետեւանքով առաջացած շոկը, թրոմբո կամ ճարպային էմբոլիան:

-Ո՞րն է կոտրվածքի եւ հոդախախտի տարբերությունը:

-Կոտրվածքը հոդախախտից տարբերակելու համար անհրաժեշտ է ունենալ համապատասխան մասնագիտական կրթություն: Առավել հաճախ հանդիպում են ուսահոդի եւ արմնկահոդի հոդախախտերը: Հոդախախտը կոտրվածքից տարբերակելու բարդության պատճառը նրա ժամանակ ի հայտ եկող տարաբնույթ ախտանշաններն են: Օրինակ, ուսահոդի հոդախախտի ժամանակ առաջանում է զսպանակաձեւ  դիմադրողականություն՝ կապված մկանային համակարգի հետ, որն էլ դժվարացնում է տարբերակումը: Կոտրվածքը հոդախախտից լիարժեք տարբերակելու համար իրականացվում են ռենտգեն հետազոտություն, անհրաժեշտության դեպքում՝ նաեւ համակարգչային տոմոգրաֆիա: Խորհուրդ չի տրվում որեւէ միջամտություն իրականացնել հոդի շրջանում` լրացուցիչ վնասումներից խուսափելու համար: Եթե առկա է հոդախախտ, ապա ոչ մասնագետի կողմից այն ուղղելու փորձը կարող է բերել ավելի լուրջ բարդության՝ հոդախախտով կոտրվածքի:

-Ի՞նչ բարդություններ կարող են լինել ժամանակին առաջին օգնություն չցուցաբերելու դեպքում:

-Հիմնական բարդությունները կոտրվածքների ժամանակ, ինչպես նշեցի, արյունահոսությունն է, հետվնասվածքային շոկը, թրոմբո կամ ճարպային էմբոլիան:

-Որպես վերջաբան Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:
-Մեր հասարակությանը կցանկանամ միմիայն առողջություն, համբերատարություն եւ լավատեսություն: Կցանկանամ, որ առաջնահերթ սիրեն իրենց, իրենց մարմինը, հոգ տանեն նրա մասին, եւ մեր երկրում վերջապես վերանա հայկական այն մտածելակերպը, երբ դանակը ոսկորին հասնելու դեպքում միայն դիմեն բժշկի: Եթե ունենանք արդեն վտանգված օրգանիզմ, ապա կյանքն էլ, բնականաբար, կդրվի հարցականի տակ: Ուրախալի փաստ է, որ այսօր մեր երկրում կան ժամանակակից սարքավորումներ եւ լավագույն մասնագետներ, որոնք կարող են օգնել հայտնաբերելու հիվանդությունները վաղ փուլերում եւ կցուցաբերեն անհրաժեշտ արդյունավետ բուժօգնություն: Սիրեք ձեզ եւ ձեր մարմինը:

Աշխատանքային գործունեության մեծագույն բերկրանքը անզավակ ընտանիքներին օգնելու հնարավորությունն է

 Հոմեոպաթիա բուժման մեթոդը 1988 թվականի աղետալի երկրաշարժից հետո հայ բարերարների  շնորհիվ ներթափանցել է Հայաստան որպես օգնություն սթրեսի մեջ գտնվող, պատերազմող հայ ժողովրդին: Այն Հայաստանում ունի երեսուն տարուց ավելի պատմություն, բժշկության այլընտրանքային տարբերակ է, որը ենթադրում է չափազանց փոքր չափաբաժիններով այնպիսի դեղորայքի գործածություն, որի մեծ չափաբաժինը կարող է առողջ մարդու մոտ առաջացնել հիվանդության դեպքում ի հայտ եկող ախտանշաններ: Հոմեոպաթիան դասական բժշկության այլընտրանք է կամ լրացում եւ, որպես բժշկության ճյուղ, ունի իր սկզբունքները։ Այն ցուցված է բոլորին՝ առանց տարիքային սահմանափակումների եւ չունի հակացուցումներ: Բոլոր թերապեւտիկ հիվանդությունները հիմնականում ենթարկվում են հոմեոպաթիկ բուժման, սակայն շատ կարեւոր է հիվանդի «կենսուժը»: Այս մեթոդը բուժում է մարդուն՝ առաջնորդվելով ամբողջական մոտեցմամբ, որի շնորհիվ այն ազդում է ոչ միայն օրգանի կամ օրգան-համակարգի, այլեւ ամբողջ օրգանիզմի, այդ թվում՝ նաեւ հոգեկան համակարգի վրա, այսինքն՝ բուժում է ոչ թե առանձին հիվանդությունը, այլ մարդուն։

Բուժման այս մեթոդը կիրառողներն առաջին հերթին համոզված են, որ մարդու օրգանիզմը կարող է ինքնուրույն հաղթահարել ցանկացած հիվանդություն, ու պարզապես հարկավոր է ակտիվացնել անհրաժեշտ պաշտպանական մեխանիզմը՝ օգտագործելով բնության մեջ տարածված բույսերն ու նյութերը: Որոշ լավատես հոմեոպաթներ կանխատեսել են, որ 21-րդ դարում այս մեթոդը կարող է դառնալ թերապեւտիկ բուժման հիմնական ուղղություն, չնայած որ իր ողջ պատմության մեջ այն երբեմն իսպառ մոռացության է մատնվել, երբեմն՝ ապրել վերելքի ժամանակաշրջան: Ցանկացած ոք, խորապես ծանոթանալով հոմեոպաթիային, չի կարող հակադրվել բժշկության այդ ճյուղին:

http://bestgroup.am/  զրուցակիցն է «Էլիտ-մեդ» կենտրոնի գինեկոլոգ-հոմեոպաթ, բժշկական գիտությունների թեկնածու ԼԻԼԻԹ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ:Ժպտադեմ բժշկուհու համար մասնագիտությունն առաջին հերթին մարդուն առողջություն ու ժպիտ պարգեւելու առաքելություն է: Ընդհանրապես ամեն ոք մասնագիտական ոլորտ պետք է մտնի հավատով, որ ընդունակ է ավելի լավը դարձնել այն աշխատանքային միջավայրը, որտեղ ինքն է։ Բժշկուհին հիվանդներին չի տարբերում իր հարազատներից, սիրում է աշխատանքը, իսկ  լավագույն ձեռբերումը համարում է հիվանդին բուժելը եւ, որ ամենակարեւորն է, անպտուղ զույգերին զավակ պարգեւելը:

-Տիկի՛ն Հակոբյան, խնդրում եմ ներկայացնել ընդհանրապես հոմեոպաթիան, ապա խոսել դասականի եւ ոչ դասականի մասին:

-Հոմեոպաթիան կենսակերպ է եւ փիլիսոփայություն, ուստի պետք է ձեռք բերել ամեն հիվանդի վստահությունն ու միասին աշխատելու պատրաստակամությունը, իսկ այդ ամբողջ գործընթացում անհրաժեշտ է, որ անպայման գերակշռի սերը: Երբեմն սուր բորբոքումները կարող են զարգանալ որպես վիրահատական բուժում պահանջող վիճակ, իսկ ժամանակին տրված հոմեոպաթիկ օգնությունը կարող է կանխել այն: Օրինակ, երեխաների թարախային անգինաները, ադենոիդները, աբսցեսի գնացող բորբոքումները եւ այլն: Հոմեոպաթիան անփոխարինելի է այն քրոնիկական հիվանդությունների դեպքում, երբ դասական բժշկությունը բավարար չափով չի օգնում, ու հիվանդը երկարատեւ բուժման հետեւանքով բախվում է դեղորայքի առաջացրած բարդությունների եւ անցանկալի կողմնակի ազդեցությունների: Հոմեոպաթիան առաջնորդվում է ամբողջական մոտեցմամբ, որի շնորհիվ այն ազդում է ոչ միայն օրգանի կամ օրգան-համակարգի, այլեւ ամբողջ օրգանիզմի, այդ թվում նաեւ՝ հոգեկան համակարգի վրա, այսինքն՝ բուժում է ոչ թե առանձին հիվանդությունը, այլ մարդուն՝ իր մտքերով, հույզերով։

Դասական հոմեոպաթիայի դեպքում մենք սովորաբար պացիենտին տալիս ենք մեկ պրեպարատ եւ սպասում դրա ազդեցությանը, բայց պրակտիկ աշխատանքի ընթացքում այլ խնդիրներ են ծագում, ինչը պայմանավորված է մեր կյանքի անհամար բարդություններով. սխալ սնունդ, անընդհատ սթրեսներ, ճառագայթում, դեղորայքային տարբեր բուժումներ, հակաբիոտիկների ընդունում եւ այլն: Այս ամենը հանգեցրել է նրան, որ առանձնացել է նաեւ ոչ դասական հոմեոպաթիայի ճյուղ, որի դեպքում սկսում ենք աշխատել արդեն մի քանի պրեպարատով: Ես որդեգրել եմ ֆրանսիացի հոմեոպաթ Վանիեի մեթոդը, որի էությունը հետեւյալն է. նախ վերցնում ենք մարդուն, ապա օրգան-համակարգը, որն այս պահին օգնության կարիք ունի: Այստեղ աշխատում ենք մի քանի մակարդակով: Առաջինը՝ մարդու ֆիզիկական եւ հոգեկան առողջության, բնավորության, նախասիրությունների, քնի, երազների եւ երազանքների ամբողջությունը: Երկրորդը՝ ամենաառաջնահերթ օգնության կարիք ունեցող օրգան-համակարգը, որին հոմեոպաթորեն մենք «մոտենում ենք», այսպես կոչված, «օրգանոտրոպ» դեղամիջոցով: Երրորդը՝ օգնում ենք օրգանիզմի առողջացմանը՝ ակտիվացնելով «դուրսբերման, մաքրման» հնարավորությունները, այսպես կոչված, «դրենաժային» միջոցներով՝ նպաստելով, օրինակ, միզային, քրտնարտադրության, խորխարտադրության ակտիվացմանը: Այսինքն՝ տալիս ենք պրեպարատ, որպեսզի մարդը քրտնի, մեզով դուրս գան տոքսինները, կարգավորվեն երիկամների աշխատանքը, շնչառությունը, բարելավվի լյարդի աշխատանքը: Դա էլ արդեն մյուս մակարդակն է:

-Համակցված մեթոդներ կա՞ն, որ Դուք կիրառում եք:

-Երեւի որքան հոմեոպաթ կա, այնքան էլ մեթոդ կա, որովհետեւ բոլորս էլ ունենք աշխատանքի մեր անձնական փորձը, մեզ հետաքրքրում են պացիենտի անցյալը, սթրեսները, նույնիսկ երազները, ու նույն հիվանդությունը տարբեր մարդկանց մոտ լրիվ տարբեր ձեւով ենք բուժում: Ես օգտվում եմ չինական եւ հնդկական Այուրվեդիկ բժշկության գիտելիքներից, օրինակ, կիրառում եմ պուլս-դիագնոստիկան կամ հաշվի եմ առնում մարդու «դոշաները»:

-Հանրությունը հիմնականում տեղեկացված չէ հոմեոպաթիայի մասին:

-Այո՛, ես համաձայն եմ Ձեզ հետ: Անգամ բժշկական ուսումնական հաստատություններում պատշաճ տեղեկատվություն չի տրվում բուժման այս մեթոդի մասին, նույնիսկ այս բառն անծանոթ է շատերին: Մենք, ցավոք, արդեն նախկինում, ունեինք մեկ տարվա օրդինատուրա, բայց… Ռուսաստանում, օրինակ, բժիշկները վերապատրաստվում են նաեւ հոմեոպաթիայի գծով եւ կիրառում այս մեթոդը:

-Երիտասարդ կադրերի մասին ի՞նչ կասեք:

-Շատ լավ, հավակնոտ, ընտիր սերունդ ունենք, որը ձգտում է առավելագույնին: Ու նաեւ անչափ կարեւոր է, որ մենք փակ չենք աշխարհի համար, եւ աշխարհն էլ մեզ համար չէ փակ: Ուր էլ գնում են մեր մասնագետները, հարգանքի են արժանանում, բժշկության բնագավառում կան նաեւ հայ նոբելյան մրցանակակիրներ:

-Վերապատրաստումներն ի՞նչ են տալիս մասնագետներին:

-Բազմաթիվ երկրներից՝ Ֆրանսիայից, Հնդկաստանից, Ավստրիայից, Գերմանիայից, Շվեյցարիայից մասնագետներ են գալիս, սրտանց մեզ փոխանցում իրենց փորձը, տեղեկատվությունը: Ընդ որում, մեզ մոտ դա արվում է նույնիսկ ավելի լավ պայմաններով, քան ուրիշ երկրներում: Մենք էլ մեր հնարավորությունների սահմաններում գնում ենք տարբեր երկրներ, մասնակցում տարբեր կոնֆերանսների, փորձ ենք ձեռք բերում: Բժշկագիտությունն անընդհատ զարգացող գիտություն է, եւ այդ շփումները մեզ օգնում են տեղեկանալ նորարարությունների, գերժամանակակից մեթոդների մասին: Բացի շփումները, մենք նաեւ կարդում ենք, հետեւում վերջին զարգացումներին, եւ շատ լավ արդյունքներ կան, օրինակ, քովիդի ու նրա բարդությունների բուժման բնագավառում:

-Գինեկոլոգիայում արդյունավե՞տ է հոմեոպաթիայի մեթոդը:

-Հոմեոպաթիան գինեկոլոգիայում հաջողություններ ունի, ես ինքս շատ գոհ եմ, աշխատում եմ բոլորովին այլ սկզբունքով: Օրինակ, հեշտոցը, սեռական ուղիները օրգանիզմի մաքրման միջոցներից են, եւ, ինչպես մարդը հարբուխ կամ ջերմություն է ունենում, քրտնում է, նույն ձեւով, եթե կնոջ մոտ կան խնդիրներ, նա ունենում է արտադրություններ: Ու հաճախ մենք նման դեպքերում մոմիկներ ենք նշանակել, փակել ենք այդ արտադրությունը, մինչդեռ պետք է այնպես անել, որ միջավայրը կարգավորվի, եւ այդ դեպքում արտադրությունն ինքնին կվերանա, ինֆեկցիան դուրս կգա օրգանիզմից: Իսկ եթե մենք անընդհատ փակում ենք դուրս գալու ճանապարհը, առաջանում են կպումներ, պոլիպներ, ներբջջային ինֆեկցիաներ: Գործընկերներս կհաստատեն, որ, օրինակ, կիստաները, պոլիպները, միոմաները հաճախ կրկնվելու հակում ունեն:

Սնկային հիվանդությունները, վիրուսները շատանում են, որովհետեւ հասարակ բակտերիալ երեւույթների դեմ մենք երբեմն ագրեսիվ, անհամաչափ հակաբիոտիկներ ենք նշանակում: Կան գիտական աշխատանքներ այն մասին, որ, ինչքան հաճախ է մարդը կյանքի բերումով ստանում հակաբորբոքիչ, հատկապես հակաբիոտիկ պրեպարատներ, այնքան նրա մոտ հետագայում շատանում է քաղցկեղի առաջացման հավանականությունը: Այդ իսկ պատճառով, եթե կարողանանք առանց հակաբիոտիկի բուժել կնոջ բորբոքումները, հրաշալի կլինի: Նույնն է ցիկլի կարգավորման դեպքում: Ինձ բուժման համար օգնում է չինական բժշկության մոդելը, յոգան եւ այլն, որոնց շնորհիվ մենք համահունչ ենք լինում բնությանը: Կինը կարող է սխալ քնել, սխալ ռեժիմ, սննդակարգ վարել, ու նրա ցիկլերը լրիվ կխանգարվեն: Հետո նա ստիպված հորմոններ կստանա, որից հետո էլ նյութափոխանակությունը կխանգարվի, բարդություններ կունենա: Կլիմաքսի ժամանակ էլի շատ սահմանափակ էին մեր հնարավորությունները, քանի որ առաջարկվող հորմոնային բուժումն ուներ հակացուցումներ, եւ այդ տարիքում շատ հաճախ բարորակ նորագոյացությունները վերափոխվում են չարորակի… Վիժող կանանց շրջանում էլ հոմեոպաթիկ մեթոդի միջոցով կարողանում ենք ստանալ շատ լավ արդյունք, նույնն էլ՝ առաջնային անպտղությունների դեպքում, երբ մարդ չգիտի՝ էլ ուրիշ ինչ անի: Հոմեոպաթիան, ոչ բոլոր դեպքերում, բայց շատ ավելի անվտանգ ու արդյունավետ է, եւ հաճախ, զուգակցելով հոմեոպաթիկ բուժումը այլ մեթոդների հետ, շեշտակի ավելացվում է բուժման արդյունավետությունը:

-2019 թվականից մինչ օրս առցանց ձեւաչափով վարում եք յոգայի դասեր: Ի՞նչ կասեք այդ մասին:

-2018 թվականից հնդիկ ուսուցչի մոտ անցել եմ յոգայի ուսուցչի վերապատրաստման 200-ժամյա դասընթաց, իսկ 2019 թվականից մինչ օրս առցանց ձեւաչափով վարում եմ յոգայի դասեր: Անչափ կարեւորվում է մեդիտացիան, ներշնչանքը: Ցանկացած բժիշկ նաեւ բարեգործությամբ է զբաղվում, եւ ես էլ օնլայն անվճար դասընթացներ եմ վարում երեկոյան ժամերին, սիրով կսպասեմ ցանկացողներին միանալ մեր ֆեսբուքյան էջին https://www.facebook.com/2251153788429972/posts/2883254825219862/, ինչպես նաև zoom ծրագրով: Մեր ազգին հատուկ է նեգատիվ մտածելակերպը, եւ մեզ անհրաժեշտ է փոխել այն, կարողանալ  պատասխանատվություն կրել սեփական կյանքի, սեփական սխալների համար եւ որդեգրել ինքնաբավ, լավատես ու ստեղծագործ վարվելակերպ: Մեդիտացիան օգնում է նաեւ սթրեսի հաղթահարմանը, մտքերի, խոսքի կուլտուրան կարգավորելուն: Օրինակ, կարեւոր է, թե ինչպես են սաստում երեխային, ինչպես են կառուցվում ամուսնական հարաբերությունները: Չպետք է մոռանալ, որ ժամանակները, պահանջները փոխվում են, եւ պետք է մտածել հոգեւոր աշխարհի, ընտանեկան մթնոլորտի, ճիշտ դաստիարակության մասին, երեխաներին փոխանցել նախնիների գենետիկ ցեղային հազարամյա օրհնությունը:

-Ի՞նչ կմաղթեք հանրությանը:

-Կցանկանամ, որ զանգվածային արտագաղթ չլինի, մնանք ու շենացնենք մեր երկիրը: Վերանայենք մեր մտածելակերպը, աշխարհից անընդհատ չպահանջենք, մեր հայրենիքում ինչ-որ բան անելու մասին մտածենք, համավարակից, պատերազմից, դրսից եկող ինտելեկտուալ շերտերում դաժան մարտահրավերներից պատվով, հաղթանակած դուրս գանք: Եկել ենք հազարամյակներից ու պատվով շարունակենք մեր ընթացքը:  

Անպտղությունը դատավճիռ չէ

Ինչպես ասում են՝ երեխաները կյանքի ծաղիկներն են: Այդ նրանք են մեծերի դժգույն առօրյան ներկում վառ գույներով, և հենց նրանց ժպիտն է ստիպում հավատալ, որ ամեն ինչ դեռ առջևում է:

Սակայն, ցավոք սրտի, ոչ բոլորի տներն են լցվում մանկական զրնգուն ծիծաղով, և ոչ բոլոր ընտանիքներն ունեն այդ երջանկությունը՝ վայելելու երեխայի ամեն նոր արարքը, խոսքը:

Իսկ ի՞նչ կարող են անել այն կանայք, որոնք բախվել են դաժան իրականությանը՝ անպտղություն հետ: Այս հարցին վստահ կպատասխանի հայ-իսրայելական վերարտադրողական բժշկության կլինիկայի ռեպրոդուկտոլոգիայի բաժանմունքի կլինիկական ղեկավար ՄԱՐԻՆԱ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ,  ով աշխատել է պրոֆեսոր Օրվիետոյի ղեկավարության ներքո, վերապապատրաստվել Մոսկվայում՝ ակադեմիկոս Վ.Կուլակովի անվան մանկաբարձության եւ գինեկոլոգիայի կենտրոնում, անցել վերապատրաստումներ Բարսելոնայում: Հաճելի կին ու հետաքրքիր զրուցակից է, ով իր բազմավաստակ աշխատանքային փորձով ու բացառիկ գիտելիքների շնորհիվ կանանց մայր դառնալու մեծագույն բերկրանք է պարգևել : 

Դրանում կարող եք համոզվել և դուք, սիրելի՛ կանայք, քանզի բժշկուհի ՄԱՐԻՆԱ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ միշտ պատրաստ է ձեռք մեկնել մանկան ճիչին այնքա՜ն սպասող կանանց: Հենց նրա՛ շնորհիվ են այսօր բազմաթիվ ընտանիքներ վայելում սպասված երջանկությունը:

Բժիշկ ՄԱՐԻՆԱ ՄԿՐՏՉՅԱՆԻ հետ կարող եք է կապ հաստատել +374 93 -45- 84- 21 հեռախոսահամարներով կամ այցելել Դ. Վարուժանի փ. 28/1 Հայ-իսրայելական վերարտադրողական բժշկության կլինիկա, «Աստղիկ» ԲԿ:

                                       ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ

  2013-2016թթ․ -Երևանի պետական բժշկական համալսարան,

                        <<Օրթոպեդիկ ստոմատոլոգիայի ամբիոն>>

                                            Օրդիանտոր

 2010-2013թթ․-Երևանի պետական բժշկական համալսարան,

                     <<Ստոմատոլոգիա>> բաժին

                       Աստիճանը-մագիստրոս

 2006-2010թթ․-Երևանի պետական բժշկական համալսարան,

                      <<Ստոմատոլոգիական>>բաժին

                        Աստիճանը-բակալավր

1996-2006թթ․- Վանաձորի թիվ 11 միջնակարգ դպրոց

                       ՈւՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ՊՐԱԿՏԻԿԱ

  2012թ․-   Հունգարիա,ք Բուդապեշտի ստոմ․ կլինիկա

                                 Բժիշկ-ստոմատոգ

 2011թ․-   Լեհաստան,ք․Վրոցլավի ստոմ․ կլինիկա

                                  Բժիշկ-ստոմատոլոգ

   ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ  ՓՈՐՁ

 2012թ․ առ այսօր-  ք․ Վանաձոր,<<Աղեղնակ>>ՍՊԸ,<<Ժպիտ>> ստոմ․ կլինիկա

                    Պաշտոնը-տնօրեն

        Աշխատանքային պարտականությունները-բժիշկ-ստոմատոլոգ

  2012թ-2020թ             <<Մխիթար Գոշ>>հայ-ռուսական համալսարան

                                    Պաշտոնը-դասախոս

  2018թ-2019թ            <<Դսեղի առողջապահության կենտրոն>>ՊՈԱԿ

                                       Աշխատանքային պարտականությունները-բժիշկ-ստոմատոլոգ

  2019թ-2020թ             <<Վանաձորի պետական բժշկական քոլեջ>> ՊՈԱԿ

                                                        Պաշտոնը-դասախոս

  Ընտանեկան դրությունը-ամուսնացած

ԼԵԶՈՒՆԵՐԻ ԻՄԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

          ․ հայերեն-գերազանց

           ․ռուսերեն-գերազանց

            ․անգլերեն-գերազանց

   ՀԱՄԱԿԱՐԳՉԱՅԻՆ ԻՄԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

           ․Windows

            .Microsoft Word

            .Microsoft Excel

               .Internet

 «Համազգային վստահություն» խորհրդի նախաձեռնած «Հայուհի 2022» անվանակարգում տիտղոսին արժանացավ բժիշկ-ստոմատոլոգ, օրթոպեդ, Վանաձոր քաղաքի «Ժպիտ» ստոմատոլոգիական կլինիկայի ղեկավար ՆԵԼԼԻ ՂԱՄԲԱՐՅԱՆԸ, ով մշտապես առանձնանում է իր ուրույն գործունեությամբ, եռանդով և ներդրած մեծ ավանդով:

Առաջ նայենք, լավատես լինենք ու չլքենք հայրենիքը

Բժշկի պրոֆեսիոնալիզմի, գործին նվիրվածության, ինչպես նաեւ կնոջ վերատադրողական առողջության հետ կապված տարաբնույթ խնդիրներին քաջածանոթ լինելու շնորհիվ բազմաթիվ կանայք բուժվել են տարբեր խնդիրներից, մայրացել եւ լույս աշխարհ են բերել առողջ փոքրիկների: Սակայն, ցավոք, կնոջ համար ամեն ինչ չի սահմանափակվում միայն վերարտադրողական առողջությամբ, կյանքի ընթացքում նա տառապում է գինեկոլոգիական բազմաթիվ հիվանդություններից, եւ դրանց բուժումը դառնում է շատ հրատապ, երբեմն պահանջում վիրահատական միջամտություն: http://bestgroup.am/ զրուցակիցն է «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնի գլխավոր տնօրենի՝ ծննդօգնության գծով տեղակալ, մանկաբարձական բաժնի ղեկավար ԱՇՈՏ ՍԻՐՈՒՆՅԱՆԸ, մարդ, ով, ընտրելով բժշկի մասնագիտությունը, պատվով է կատարում իր գործը: Կայուն գիտելիքներով եւ մարդկային բարձր առաքինություններով օժտված բժիշկը վստահ կանգնած է յուրաքանչյուր հիվանդի կողքին եւ, որ ամենակարեւորն է, ամեն մի վայրկյան պայքարում է ամենաարժեքավորի` կնոջ առողջության պահպանման համար:

-Ո՞րն է թթվածնային քաղցը, ինչպե՞ս է այն արտահայտվում:

-Թթվածնային քաղցը (հիպօքսիան) թթվածնի պակասն է հյուսվածքներում: Այդ գործընթացը կարող է սկսվել ներարգանդային կյանքում, ծննդաբերության ընթացքում, նաեւ ծնվելուց հետո՝ նորածնի մոտ: Հիպօքսիայի հիմնական պատճառներն են՝ ընկերք-արգանդային անբավարարությունը, մոր ծանր սոմատիկ հիվանդությունները, շաքարային դիաբետը, հիպերտենզիան, հղիությունը բարդացնող տարբեր վիճակները՝ գերջրությունը, սակավաջրությունը, անհասությունը, ներարգանդային կյանքում աճի դանդաղումը, բազմապտուղ հղիությունները, մայրերին նշանակվող որոշակի դեղորայքը: Այն երկու տեսակի է (քրոնիկ ու սուր), կարող է ի հայտ գալ ե՛ւ մեծահասակների, ե՛ւ երեխաների, ե՛ւ նորածինների մոտ: Քրոնիկն սկսում է ներարգանդային կյանքում, կոչվում է նաեւ պերինատալ հիպօքսիա եւ զարգանում է հղիության ընթացքում: Սուր հիպօքսիան զարգանում է ծննդաբերության ժամանակ, երբ առաջանում են որոշակի խնդիրներ: Այդ խնդիրներից են՝ տրավմատիկ ծանր ծննդաբերությունները, հատկապես, երբ գործիքային միջամտությունների կարիք է լինում՝ վակուում էքստրակցիա եւ աքցանադրում, պտղաշրջում, շտապ կեսարյան հատում, սրտի բաբախի տուժում, երկարատեւ ծննդաբերություն, պորտալարի արտանկում, պորտալարի ամուր փաթաթում պտղի պարանոցի կամ իրանի շուրջը, որը ծննդաբերության ընթացքում ավելի է սեղմում, կեղտոտ պտղաջրերի դեպքում ՝ մեկոնիալ կամ արյունային, ծննդաբերության ժամանակ նարկոտիկների օգտագործում (այսօր ընդհանուր անզգայացում քիչ են կատարում, բայց մոր վիճակից ելնելով՝ երբեմն կիրառվում է), մայրերի մոտ` հիպոտենզիաներ, երբ մոր մոտ զարգանում է ճնշման անկում, շոկային վիճակ: Նորածինը կարող է հիպօքսիա ունենալ նաեւ ծնվելուց հետո, որի պատճառ են թոքային խնդիրները՝ թոքաբորբը, շնչառական խանգարումները, սրտի բնածին արատները, սեպսիսը, վարակները, հաճախ կրկնվող ապնոէները, որոնք բնորոշ են անհաս նորածիններին:

Հիպօքսիայի ամենաբարդ հետեւանքը մանկական ուղեղային կաթվածն է, որը զարգանում է, եթե երեխան շատ ծանր ներարգանդային քրոնիկ հիպօքսիա կամ ծանր շնչահեղձուկով է ծնվել: Մանկական ուղեղային կաթվածն արտահայտվում է կայուն, երկարատեւ նյարդաբանական խանգարումներով, որոնց բնորոշ են անկառավարելի մկանային տոնուսը, շարժումները՝ առանց այլ ախտաբանության կամ հիվանդության:

-Ինչպե՞ս կանխարգելել հիպօքսիան:

-Դրա կանխարգելման համար կարեւոր է հղիության ճիշտ վարումը, հսկողությունը, որը հնարավորություն է տալիս հղիության ընթացքում վաղ հայտնաբերել ներարգանդային քրոնիկ եւ սուր հիպօքսիաները: Բայց կան դեպքեր, երբ հնարավոր չէ այն կանխարգելել, որովհետեւ մայրն այնպիսի հիվանդություններ ունի, որոնք քրոնիկ են: Նման դեպքերում պետք է այնպիսի պայմաններ ապահովել, որոնք ամենահամապատասխանն են պտղի համար:

-Հիմնականում երիտասարդ տարիքում ինչի՞ց է առաջանում արգանդի միոման:

-Արգանդի միոման կամ մկանուռուցքը բավական տարածված հիվանդություն է, որն առավել հաճախ հանդիպում է 30 տարեկանից բարձր կանանց մոտ: Ըստ էության, դա բարորակ գոյացություն է, որն օնկոլոգիական հիվանդությունների հետ ոչ մի ընդհանուր բան չունի: Ժամանակին արված ախտորոշումն ու ճիշտ բուժումը թույլ կտան ամբողջությամբ ազատվել ուռուցքից եւ վերականգնել հիվանդի առողջությունը:

Այսօր պարզ չեն այդ հիվանդության արմատները, միայն կարող եմ նշել, որ մեծ նշանակություն ունի ժառանգական նախատրամադրվածությունը: Այդ եզրակացությանն ենք հանգել մեր հարցումներից: Հիվանդները հիմնականում նշում են, որ իրենց մոր, մորաքրոջ, հորաքրոջ կամ տատիկի մոտ նույնպես եղել է այդ հիվանդությունը: Բայց ժառանգականությունը միակ պատճառը չէ, ու ցավալի փաստ է, որ երիտասարդ աղջիկների մոտ է արդեն առաջանում միոմա, փաստորեն, հիվանդությունը «երիտասարդանում է»: Որպես կանոն, ուռուցքի փոքր չափերի դեպքում հիվանդը ոչ մի տհաճ զգացողություն չի ունենում, քանի որ վաղ շրջանում ախտանշաններ չեն լինում: Այս դեպքում խնդիրը կարելի է հայտնաբերել միայն բուժզննման միջոցով: Սակայն հիվանդության զարգացման հետ մեկտեղ առաջանում են որոշ ախտանշաններ, որոնք նման են էնդոմետրիոզի կամ կանանց սեռական օրգանների օնկոլոգիական հիվանդությունների ախտանշաններին: Հստակ ախտորոշման համար հարկավոր է խորհրդակցել բժշկի հետ եւ անցնել բուժզննում:

-Ի՞նչ ախտանշաններ են նկատվում:

-Դա արտահայտվում է դաշտանային ցիկլի խանգարմամբ, ցիկլի մեջտեղում արնախառն արտադրությամբ, առատ միզարձակությամբ ու փորկապությամբ, դաշտանից առաջ որովայնի ստորին հատվածի ձգող ցավով, երկարատեւ կամ առատ դաշտանով, կայուն անպտղությամբ, գոտկատեղի եւ որովայնի ստորին հատվածի չափերի մեծացմամբ՝ առանց մարմնի քաշի ավելացման: Եթե ախտանշաններ չկան, սակայն հանգույցներն արդեն առաջացել են, ապա դրանք կարելի է հայտնաբերել հասարակ գինեկոլոգիական հետազոտության միջոցով: Հիվանդի մոտ ուռուցքների հայտնաբերման դեպքում բժիշկն ուղարկում է նրան ուլտրաձայնային հետազոտության, որի միջոցով էլ որոշվում են հանգույցների չափերն ու քանակը: Բարդ դեպքերում կարող է լինել հավելյալ ախտորոշման անհրաժեշտություն, երբ իրականացվում է հիստերոսկոպիա կամ լապարոսկոպիա: Առաջինի դեպքում բժիշկը հատուկ օպտիկական սարքի միջոցով հետազոտում է հեշտոցն ու արգանդի վզիկը, իսկ երկրորդի դեպքում հատուկ արված անցքերի միջոցով հետազոտվում է արգանդի խոռոչը:

-Եթե մեծ չափերի է, ինչպե՞ս են կատարում վիրահատությունը, որպեսզի արգանդը չվնասեն:

-Ելնելով միոմայի չափից, տեսակից ու տեղակայման հատվածից՝ գինեկոլոգը ընտրում է վիրահատության տեսակը: Այդ տեսակները երեքն են: Լապարոսկոպիա. հանգույցները հեռացվում են որովայնի հատվածում արված փոքրիկ անցքերի միջոցով: Հիստերոսկոպիա. հեշտոցի միջով արգանդի խոռոչ է մտցվում տեսախցիկով հատուկ սարք, որի միջոցով հստակ որոշվում է հանգույցի տեղն ու հեռացվում այն: Որովայնային վիրահատություն. այս պրոցեդուրան կիրառվում է շատ հազվադեպ եւ իրականացվում է որովայնի ստորին հատվածում արված կտրվածքի միջոցով: Հանգույցների հեռացման համար առավել հաճախ կիրառվում են լապարոսկոպիկ ու հիստերոսկոպիկ մեթոդները, քանի որ դրանք ունեն մի շարք առավելություններ (արագ վերականգնում, վերարտադրողական գործառույթի պահպանում եւ հետքերի բացակայություն):

 Առավել ծանր դեպքերում, երբ չի հաջողվում ճնշել ուռուցքի աճը հորմոնաթերապիայի միջոցով, իսկ վիրահատություններն այդքան էլ արդյունավետ չեն լինի, նշանակվում է հիստերէկտոմիա՝ արգանդի ամբողջական հեռացում:

 -Ի՞նչ կասեք պոլիկիստոզի մասին:

-Պոլիկիստոզը շատ տարածված է, այն արտահայտվում է ձվարանների մեջ մանր կիստաների առկայությամբ, հիմնականում հիվանդ կանանց մոտ խախտված է լինում ձվազատումը, եւ դրանով է պայմանավորված անպտղության մեծ տոկոսը: Վերջնական բուժում՝ որպես այդպիսին, այդ հիվանդությունը չունի, եւ սովորաբար ամուսնացած կանանց դեպքում մեր նպատակը ձվազատում ստեղծելը, ստանալն է: Ու, եթե ձվազատումից հետո կինը հղիանում է, մեծամասնության մոտ խնդիրը վերանում է: Իսկ չամուսնացած երիտասարդ աղջիկների դեպքում անշնորհակալ գործ է նրանց հետ զբաղվելը. այդ խնդիրը չի վերանում, մենք պարզապես արհեստական դեղորայք ենք տալիս, որը, կարծես թե, փոխարինում է ցիկլը, տպավորություն է թողնում, որ դաշտան է: Բայց դա դաշտան չէ, ուղղակի դեղորայքի ազդեցությամբ առաջացած ցիկլեր են, որոնք, իհարկե, բացասական ազդեցություն են թողնում ձվարանների պաշարի վրա: Այդ աղջիկներին սովորաբար խորհուրդ ենք տալիս ամուսնանալ, որ կարողանանք նորմալ աշխատանք կատարել ձվազատում ստեղծելու ուղղությամբ, որպեսզի հղիանան, մայրանան:

-Իսկ գեստոզն ի՞նչ վտանգներ է պարունակում:

-Գեստոզը շատ լայն պատկերացում է մանկաբարձության մեջ, հիմնականում լինում է առաջին եւ երկրորդ կեսի: Առաջին կեսի գեստոզն արտահայտվում է կնոջ մոտ սրտխառնոցով, փսխումով, ճնշման անկումով, թուլությամբ, սնունդ ընդունելու խանգարումներով: Փաստորեն,կինը չի կարողանում նորմալ սնվել, եւ այդ ամենը տեւում է մինչեւ 14 շաբաթ: Կան հիվանդության ծանրության երեք տեսակներ՝ թեթեւ, միջին, ծանր, վերջինի դեպքում արդեն կինը փսխում է օրը հինգ-վեց անգամ, եւ պետք է անպայման հիվանդանոց պառկի, որովհետեւ հյուծվում է, իրեն սնունդ է անհրաժեշտ, խնդիրը մի քիչ կարգավորել է պետք, որ շատ չխորանա:

Երկրորդ կեսի գեստոզը շատ ծանր տարբերակ է, հիմնականում արտահայտվում է ճնշման բարձրացմամբ, այտուցներով, սպիտակուցի կորուստով, ընդ որում, տուժում են ե՛ւ մայրը, ե՛ւ պտուղը, որովհետեւ սպիտակուցը չի հասնում պտղին, երիկամներն են  տուժում, որովհետեւ սպիտակուցը մեզի հետ կորչում է: Ծանրագույն տեսակների ժամանակ ուղեղի այտուցներ են առաջանում, եւ այդ դեպքում անհրաժեշտ է իրականացնել շուտ ծննդալուծում, որը թույլ կտա փրկել ե՛ւ երեխային, ե՛ւ մորը: Իհարկե, առաջնահերթ պիտի մորը փրկես:

-Ինչպիսի՞ ժամանակակից ներարգանդային պարույրներ կան:

-Եթե կինը մեկ պարտնյոր ունի, ներարգանդային պարույրը իդեալական տարբերակ է, որովհետեւ թույլ է տալիս պաշտպանվել հղիությունից առանց մտածելու որոշակի ժամի դեղ խմելու կամ ուրիշ մեթոդների մասին: Կուզենայի նշել հատկապես «Միրենա» կոչվող պարույրը, որն ընդհանրապես ե՛ւ պաշտպանվելու, ե՛ւ բուժման առումով շատ լավ միջոց է: 

-Ի՞նչ կմաղթեք հանրությանը:

-Կցանկանամ, որպեսզի կանայք ուշադիր լինեն իրենց առողջության նկատմամբ, նույնիսկ փոքր խնդրի դեպքում դիմեն մասնագետի, որովհետեւ պատասխանատու են ոչ միայն իրենց, այլ նաեւ հետագայում լույս աշխարհ եկող երեխայի համար:

Դե, իսկ մենք ընդհանրապես առաջ նայենք, լավատես լինենք ու չլքենք հայրենիքը:           

Շատ կարևոր է, որ վերականգնվի բժշկի հանդեպ եղած հարգանքը

http://bestgroup.am/  կայքի հարցազրույցը «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնի ախտորոշման գծով գլխավոր տնօրենի տեղակալ, բժշկական գիտությունների թեկնածու Տիգրան Քոչարյանի հետ։

- Պարոն Քոչարյան, ինչպե՞ս որոշեցիք բժիշկ դառնալ և ինչո՞ւ ընտրեցիք հատկապես ռադիոլոգիան (ճառագայթաբանություն)։

- Մինչև տասնհինգ տարեկանն այլ մասնագիտությամբ էի տարված և չէի էլ մտածում բժիշկ դառնալու մասին։ Հետագայում իրադարձություններն այնպես զարգացան, որ որոշեցի ընդունվել Երևանի Բժշկական Ինստիտուտ։ Ընտրեցի ռադիոլոգիան, որովհետև շատ հեռանկարային էի համարում։ Այն ժամանակ ամբողջ հանրապետությունում ախտորոշիչ ընդամենը մեկ հաստատություն կար՝ «Դիագնոստիկա» բժշկական կենտրոնը։ Այն տարիներին չկային ախտորոշման այժմյան եղանակները, սոնոգրաֆիայի սարքավորում ունենալն արդեն իսկ լուրջ ձեռքբերում էր։ 1998թ-ին, երբ ավարտեցի օրդինատուրան և եկա այս բուժհաստատությունում աշխատելու, սոնոգրաֆիայի ընդամենը մեկ փոքր սարք կար, որը Սպիտակի երկրաշարժից հետո փրկարարներն էին թողել և որով հնարավոր չէր լուրջ ինֆորմացիա ստանալ։ Իսկ այսօր յուրաքանչյուր մեծ բուժկենտրոն ունի ճառագայթային ախտորոշման գերժամանակակից բազմաթիվ սարքավորումներ։

- Ձեր կարծիքով  ո՞րն է ավելի ճիշտ, նեղ մասնագիտացում ստանալը և միայն այդ ուղղությամբ զարգանալը, խորանալը, թե ավելի ընդհանրական մասնագիտացումը։

- Նեղ մասնագիտացումը աշխարհում վաղուց կիրառվող մեթոդ է։ Եթե որոշ ժամանակ առաջ մենք զարմանում կամ չէինք ընդունում այն, ապա այսօր նեղ մասնագիտացման մոտեցումը քիչ-քիչ արդարացնում է իրեն։ Ընդհանրական մասնագիտացման հարցում մենք դեռևս հաղթում ենք մեր արտասահմանյան գործընկերներին, քանի որ ունենք խորհրդային կրթության տված կլինիկական պատրաստվածությունն ու մտածելակերպը։ Բայց, նեղ մասնագիտացումն ավելի ճիշտ է։ Ժամանակակից բժշկությունն այնքան արագ է զարգանում՝ նոր տեխնոլոգիաներ, փորձարկումներ, գիտական հոդվածներ, լայն տեղեկատվական դաշտ, որ այդ ամենին տարբեր ուղղություններով հետևելն և բոլորին լիարժեք տիրապետելը պարզապես հնարավոր չէ։ Ավելի արդյունավետ է նեղ ուղղությամբ զարգանալը։ Ես ճառագայթաբանություն ընդլայնված մասնագիտությունից ընտրել եմ գերձայնային հետազոտությունը (սոնոգրաֆիա) մանկաբարձությունում և գինեկոլոգիայում, որտեղ և փորձում եմ անել առավելագույնը։ Եթե նախկինում մեկ հղիի հետազոտման համար 5-ից 10-ը րոպե էր պահանջվում, գրանցում էինք պտղի սրտի աշխատանքը, չափումներ կատարում, արատներից բացառում էինք կոպիտ արատները, որոնք 10-15 տոկոս էին կազմում, ապա այսօր 30 րոպեն նույնիսկ չի բավականացնում։

Հիմա ամեն մի օրգանից տասնյակ շեղումներ, արատներ, պաթոլոգիաներ ենք հայտնաբերում։

- Շատացե՞լ են պտղի հետ կապված շեղումները։

- Այո, արատները շատացել են, դա փաստում են վիճակագրական տվյալները, ինչպես նաև ժամանակակից սարքավորումների շնորհիվ ավելի շատ ենք հայտնաբերում։ Այսօր հղիության տասներեքերորդ շաբաթում արդեն արատների մեծ մասը կարողանում ենք ախտորոշել։ Կանխատեսման պարագայում ռիսկի խմբեր ենք ստեղծում, որպեսզի երկրորդ, երրորդ եռամսյակներում այդ հղիներն ուշադրության կենտրոնում գտնվեն։

- Մի փոքր կմանրամասնե՞ք, թե սոնոգրաֆիայի միջոցով այսօր ինչ ինֆորմացիա է հնարավոր ստանալ պտղի մասին։

- Տասներեք շաբաթականում մենք նայում ենք պտղի վերջույթների ձևավորումը, որովայնը, միզապարկը, միզուղիները, երիկամները, ողնաշարի խնդիրները, ողնաշարի ճողվածքը, քիթիկի ոսկորների առկայությունը, օձիքային տարածության լայնացումը, սրտի արատներն ենք հայտնաբերում, կենտրոնական նյարդային համակարգի արատների զարգացումն ենք կանխատեսում, ընկերքի, պղտղաջրերի վիճակն ենք նայում, քրոմոսոմային շեղումների ռիսկայնությունն ենք գնահատում, դոպլերի տվյալներն ենք նայում, այն է՝ բալիկի պորտային ծորանը, սրտի աջ փորոքի հոսքերով հասկանում ենք՝ կա՞ արդյոք ռիսկայնություն, թե ոչ, արգանդային զարկերակների դոպլերն ենք գնահատում, որը վաղաժամ ծննդաբերության ռիսկը հասկանալու հնարավորություն է տալիս։

- Որևէ շեղում հայտնաբերելուց հետո ի՞նչ ցուցում կամ խորհուրդ եք տալիս հղիներին։

- Մենք կարող ենք հիմնվելով գրականության տվյալների վրա ասել, թե տվյալ խնդրով երեխան հետագայում ինչ շանսեր ունի, բայց դա մեր իրավասությունը չէ։ Որևէ խնդիր հայտնաբերելուց հետո մենք հղիին ուղղորդում ենք նեղ մասնագետի մոտ, որովհետև միայն նա կարող է ասել, թե ինչ ռիսկեր կարող են լինել բալիկի ծնվելուց հետո, ապրելու որքան հնարավորություն կա, այդ ամենը վիրահատությամբ կլինի, թե ոչ, վիրահատությունն ինչ բարդություն, ինչ փուլայնություն կունենա և այլն։ Սրտի արատի դեպքում ուղղորդում ենք «Նորք-Մարաշ» բժշկական կենտրոն՝ սրտաբանի մոտ, ուրոլոգիական, միզա-սեռական համակարգի խնդրի դեպքում՝ «Արաբկիր» բժշկական կենտրոն, կրծքավանդակի, վերին որովայնի՝ «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» , խնդրի բնույթից ելնելով՝ ուղղորդում ենք մասնագիտացված բուժհաստատություն։

- Արդյո՞ք ճիշտ է ձևավորված այն կարծիքը, որ արտամարմնային բեղմնավորմամբ (ЭКО - Экстракорпоральное оплодотворение) հղիության պարագայում, հավանականությունը, որ պտուղը շեղումներ կունենա ավելի մեծ է, քան բնական ճանապարհով հղիության դեպքում։

- Հարցը այլ հարթակում է պետք դիտարկել։  Շատ կարևոր է հասկանալ, թե համեմատությունն ինչպես է կատարվում։ Արտամարմնային բեղմնավորման դիմող զույգերի մեծամասնությունն ավելի տարիքով են, որոնք արդեն խնդիրներ ունեն, քանի որ ինքնուրույն չեն կարող երեխա ունենալ։ Եթե նրանց համեմատենք նույն տարիքային խմբի հետ, ապա տարբերությունը շատ չէ։ Իսկ, եթե համեմատենք 20-25 տարեկան երիտասարդ, առողջ զույգերի հետ, իհարկե, ЭКО-ի արատների տոկոսն ավելի բարձր է։ Պետք է նաև հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ արտամարմնային բեղմնավորմամբ շատ հաճախ զույգ կամ եռյակ է ծնվում, իսկ այդ խումբը ևս ռիսկային է։

- Շատացե՞լ է կեսարյան հատումով ծննդաբերել ցանկացողների թիվը։  

- Այո, վերջին տարիներին կեսարյան հատումով ծննդաբերել ցանկացողների աճ է նկատվում, ինչը բացասական երևույթ է։ Եթե նախկինում կեսարյան հատումները 5-10 տոկոս էին կազմում, այսօր արդեն 30-40 է։ Ինչ խոսք, ցուցումները ևս շատացել են, դրանք են՝ արյան մակարդելիությունը, ավելորդ քաշը, որը բերում է երակների վարիկոզ լայնացման, ողնաշարի խնդիրների, թուլության։ Կտրուկ աճել է տեսողական խնդիրներ ունեցողների թիվը ինչը նաև համակարգիչներից և սմարտֆոններից անընդհատ օգտվելու հետևանք է։ Բացի ակնհայտ ցուցումներից կեսարյան հատման հիմնականում սուբյեկտիվ պատճառներներով են գնում, պարզապես չեն ցանկանում ավանդական ձևով ծննդաբերել։

- Իսկ ինչո՞ւ ցանկալի չէ կեսարյան հատումը։

- Նախևառաջ դա վիրահատություն է, իսկ յուրաքանչյուր վիրահատություն իր բարդություններն ունի՝ սպի, կար, անզգայացում, դեղերի բացասական ազդեցություն պտղի և մայրիկի վրա, հաջորդ հղիության ուշացում, քանի որ այն երեք տարուց շուտ չպետք է լինի։ Բացի դա, ձևավորվել է նոր արտարգանդային հղիության տեսակ՝ հղիություն կեսարյան սպիի մեջ, ինչը շատ վտանգավոր է և հիմնականում ավարտվում է արգանդի հեռացմամբ։ Երբ սպին լավ կպած չի լինում, պտղաձուն ամրանում է սպիի մեջ և սկսում է աճել վնասելով այլ օրգանները, մինչև անգամ վտանգելով կնոջ կյանքը։ Ցավոք, աշխարհում գրանցված բազմաթիվ մահվան դեպքեր կան։ Այդ առումով չափազանց կարևոր է, որ կեսարյան հատումով ծննդաբերած կանայք ցիկլի 7-ից 12 օրերի ուշացման պարագայում պարտադիր հետազոտվեն, որպեսզի համոզվեն պտղաձուն արգանդի մեջ է, թե իջել և ամրացել է սպիի մեջ։

- Վերջին երկու տարվա ընթացքում շատ է խոսվում կորոնավիրուսի և նրա բացասական հետևանքների մասին։ Ի՞նչ ազդեցություն է այն ունենում հիվանդացած հղիի և պտղի վրա։ Կա՞ն օրինակներ, որոնց հետ առընչվել եք։

- Իհարկե։ Բազմաթիվ դեպքեր են եղել, որոնք թե լավ, թե վատ ավարտ են ունեցել։ Ինչ-որ չափով շատացել է թրոմբների առաջացումը։ Մեկ դեպք եղավ, երբ, ցավոք, ներարգանդային մահ գրանցվեց, պորտալարը թրոմբված էր։ Դժվար է, իհարկե, միանշանակ պնդել, որ դա Քովիդ-19-ի հետևանք էր, պարզապես այլ բացատրություն չկար։ Մեկ այլ հետաքրքիր դեպք եղավ, որը բարեբախտաբար լավ ավարտ ունեցավ։ Քովիդ-19-ով հիվանդացած հղիին 22-23 շաբաթականում հետազոտելիս բալիկի գլխուղեղի թաղանթներում մոտավորապես 4 սանտիմետրանոց թրոմբ հայտնաբերեցինք։ Հայաստանի մասնագետներով հավաքվեցինք, քննարկեցինք, տվյալները տարբեր երկրներ ուղարկեցինք, ի վերջո եկանք այն եզրահանգման, որ ոչինչ պետք չէ ձեռնարկել, պետք է պարզապես հետևել։ Մոտավորապես 6 շաբաթ հետո թրոմբը սկսեց փոքրանալ, իսկ 35-36 շաբաթականում, անմիջապես ծննդաբերությունից առաջ, ամբողջությամբ վերացավ։ Ծնվելուց հետո երեխան մանրակրկիտ հետազոտվեց և որևէ խնդիր չհայտնաբերվեց։ Այսօր նա գրեթե մեկ տարեկան է և առողջ է։

- Պարոն Քոչարյան, եզրափակելով մեր զրույցը, ի՞նչ կցանկանաք ավելացնել ոլորտի վերաբերյալ։

- Շատ կցանկանայի, որ վերականգնվեր բժիշկի հանդեպ նախկինում եղած հարգանքը։ Այն ինչ-որ չափով վերականգնվեց համաճարակի և պատերազմի ժամանակ, բայց հետո կրկին մոտեցումը փոխվեց։ Եթե հանկարծ հազարավոր կյանքեր փրկած բժշկի մոտ մեկ վատ ելքով դեպք է գրանցվում, սկսում են տարբեր հարթակներում շատ տգեղ, անհարգալից վերաբերմունք դրսևորել։ Իրականում նման վարվելաձևը շատ է խանգարում թե՛ լավ մասնագետներին, թե՛ նորեկներին և նպաստում է բժիշկների արտագաղթի։ Առանց այն էլ Հայաստանում շատ խնդիրներ կան կապված ցածր աշխատավարձերի, գիտական աշխատանքների, սարքավորումների սահմանափակման և շատ այլ գործոնների հետ, դրան էլ գումարած վերացել է այն հարգանքը, որը եղել է բժիշկների հանդեպ մեր ծնողների, պապերի ժամանակ։ Շատ շուտով դա կհանգեցնի նրան, որ մարդն այլևս չի ցանկանա բժիշկ դառնալ։ Ես բազմաթիվ բժիշկների ընտանիքներից երեխաներ գիտեմ, որոնք ավարտելով բժշկական համալսարանը՝ չեն ցանկանում աշխատել որպես բժիշկ։ 

Պետք է օրենք լինի, որով պաշտպանված կլինեն բժիշկ պացիենտ հարաբերությունները։ Վստահ եմ՝ ոչ մի բժիշկ իր հիվանդի վատը չի ցանկանում, այդ թվում՝ ինքնապաշտպանական նկատառումներից ելնելով։ Բայց անգամ միտումնավոր անտարբերություն դրսևորելու պարագայում խնդիրը պետք է օրինական դաշտում լուծվի։ Խորհրդային տարիներին գոյություն ունեին բժշկական սխալ և բժշկական անփութություն հոդվածները։ Օրենքի առկայության պարագայում հստակ կսահմանվի, թե որ պահից է սկսվում բժշկական սխալը։

Էնդոկրին համակարգը մեր օրգանիզմի խմբավարն է. Արմինե Խռոյան

Յոդի պակաս կա. այս կամ այն խնդիրն ունենալու դեպքում մարդիկ միմյանց կամ իրենք իրենց հաճախ են նման կերպ «ախտորոշում»: Եվ իսկապես՝ էնդոկրին համակարգի հիվանդությունները մեծ տարածում ունեն ինչպես ամբողջ աշխարհում, անպես էլ՝ մեր երկրում:

Այդպիսի խնդիրների լուծմամբ է զբաղվում «Vitromed» բժշկական կենտրոնի, «Մուրացան» պոլիկլինիկայի և «Հայ-ամերիկյան Առողջության կենտրոնի» էնդոկրինոլոգ, ԵՊԲՀ Էնդոկրինոլոգիայի ամբիոնի դասախոս Արմինե Խռոյանը:

Շփվելով փորձառու բժշկուհու հետ՝ միանգամից վստահություն է առաջանում առ այն, որ նրան դիմող ցանկացած հիվանդ կհայտնվի ապահով և հուսալի ձեռքերում, քանի որ յուրաքանչյուր պացիենտի առողջանալու գրավականը գրագետ և պարտաճանաչ բժիշկն է, իսկ երբ այս հատկանիշները զուգակցվում են նաև իսկապես սրտացավ ու հոգատար վերաբերմունքի հետ, ապա շուտափույթ ապաքինումն ուղղակի «դատավճիռ» է:

Մեր ընթերցողները, բնականաբար, արդեն կռահեցին, որ http://bestgroup.am/ կայքի  չափազանց հաճելի զրուցակիցը Արմինե Խռոյանն է:

-Բժշկուհի՛, որքան գիտեմ՝ էնդոկրինոլոգիան բժշկության ամենաերիտասարդ ու ամենաբուռն զարգացող ճյուղերից է…

-Էնդոկրինոլոգիան վերջին տարիներին մեծ զարգացում է ապրում՝ կապված ախտորոշիչ մեթոդների հետ. հիմա ախտորոշումն ավելի է լավացել, հետևաբար՝ ոչ թե հիվանդություններն են շատացել, այլ ուղղակի ախորոշումն է զարգացել, այդ պատճառով էնդոկրին հիվանդությունների թիվը տարեցտարի աճում է ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ՝ Հայաստանում: 10-15 տարի առաջ էնդոկրինոլոգիան «մութ անտառ» էր, հիմա ավելի շատ բացահայտումներ կան, ես համարում են էնդոկրինոլոգիան ամենազարգացող գիտություններից մեկը բժշկության մեջ:

Էնդոկրին համակարգը մեր օրգանիզմի խմբավարն է. կարգավորում է բոլոր օրգան-համակարգերի ֆունկցիաները: Էնդոկրին համակարգի կողմից արտադրվող հորմոններրն ունեն մեծ դեր մեր օրգանիզմի համար:

-Ի՞նչ խնդիրներ կարող են առաջանալ էնդոկրին համակարգի հիվանդություններից, և ի՞նչ խնդիրների պատճառով են առաջանում էնդոկրին համակարգի խանգարումները:

-Էնդոկրին հիվանդությունների ժամանակ կարող են լինել տարբեր խնդիրներ ՝ կապված բոլոր օրգանների հետ: Որպես օրինակ՝ վերցնենք շաքարային դիաբետը: Այս դեպքում շաքարի մակարդակն է բարձր արյան մեջ, բայց շաքարի բարձր մակարդակի հետևանքները կարող են առաջացնել բազմաթիվ խնդիրներ՝ սուր բարդություններ, ինչպիսիք են կոմաները՝ հիպերգլիկեմիկ, կետոացեդոտիկ, հիպոգլիկեմիկ, լակտացիդոտիկ, և խրոնիկ բարդություններ՝ կապված երիկամների, աչքերի, նյարդերի, անոթների հետ: Այսինքն՝ շաքարային դիաբետի բարդություններից տարբեր խնդիրեր կարող են առաջանալ:

-Դուք թվարկեցիք շաքարային դիաբետի հետ կապված խնդիրները, սակայն քանի որ մեզանում մեծ տարածում ունեն նաև վահանաձև գեղձի հիվանդությունները, նշեք, խնդրեմ, նաև դրանց առնչվող պաթոլոգիաները:

-Վահանաձև գեղձի հորմոնները դարձյալ մեծ դեր են խաղում մեր օրգանիզմում: Սկսած ներարգանդային կյանքից՝ ապահովում են պտղի նյարդային համակարգի զարգացումը, կմախքի ձևավորումը, ծնվելուց հետո՝ արդեն երեխաների աճը, զարգացումը՝ և՛ մտավոր, և՛ ֆիզիկական, նաև մեծ դեր են խաղում սեռահասունացման շրջանում՝ դաշտանային ցիկլ և այլն: Դրանց դերը մեծ է նաև սիրտ-անոթային, աղեստամոքսային, ռեպրոդուկտիվ համակարգերի մեջ, մի խոսքով՝ կարգավորում են բոլոր օրգան-համակարգերի ֆունկցիաները:

Որպես օրինակ՝ վերցնենք հիպոթիրեոզը, որի ժամանակ կարող են առաջանալ մի շարք խնդիրներ: Այսպիսի տերմին կա՝ հիպոթիրեոզի դիմակ: Դա նշանակում է, որ հիպոթիրեոզի տակ կարող են թաքնված լինել տարբեր խնդիրներ՝ սիրտ-անոթային, գինեկոլոգիական, մաշկային, աղեստամոքսային, նյարդային, հեմատոլոգիական … Օրինակ՝ անեմիայի դեպքում պացիենտները կդիմեն արյունաբանի, որովհետև արյան տոկոսը ցածր է, հեմոգլոբինը, երկաթը ցածր են, սակայն հիմքում կարող է թաքնված լինել զուտ վահանաձև գեղձի խնդիրը, և հետևաբար՝ այդ հիվանդները կարող են մնալ չախտորոշված, այսինքն՝ սիմպտոմատիկ բուժում անցկացվի, կարգավորվի հեմոգլոբինը, և բուժումից երկու-երեք ամիս անց դարձյալ նույն խնդիրը կրկնվի: Կամ՝ պացիենտի մոտ կարող է լինել լեղաքարային հիվանդություն՝ հիպոթիրեոզի ժամանակ, նա դիմի վիրաբույժի, լեղապարկը հեռացնեն, սակայն հիվանդությունը մնա չատորոշված: Ինչու՞ է առաջանում լեղաքարային հիվանդություն, որովհետև հիպոթիրեոզի ժամանակ մի կողմից լեղուղիների դիսկինեզիա է առաջանում՝ շարժունակության խանգարում, մյուս կողմից էլ՝ դիսլիպիդեմիա, լիպիդային պրոֆիլի խանգարում, որոնք բերում են խոլեստերինային քարերի առաջացման, մյուս կողմից էլ՝ լեղու արտահոսքը դանդաղեցված է. լավ պայման է, որպեսզի առաջանան քարեր լեղապարկում:

-Այդ դեպքում լեղարպարկը նու՞յնպես հեռացնում են:

-Ամեն դեպքում, եթե լեղապարկում քար կա, հեռացնում են, բայց պետք է բուժել՝ իմանալով՝ խնդիրը որտեղի՛ց է առաջացել, որպեսզի հետագայում խուսափեն այլ բարդություններից: Ես թվարկեցի բազմաթիվ դիմակներ, օրինակ՝ մաշկային դիմակը. մարդը կարող է ունենալ մաշկի չորություն, մազաթափություն, եղունգների կոտրտվածություն կամ մաշկի վրա ցանավորում և այլն: Այդ դեպքերում նա կդիմի մաշկաբանի: Կամ՝ մաշկն ունենում է դեղին երանգավորում, մտածում են՝ դեղնուկ է, բայց այստեղ հիպերկարոտինեմիայի հետևանք է: Մեկ այլ դեպքում հնարավոր է՝ լինի ռեպրոդուկտիվ դիմակ, այսինքն՝ այդ խնդիրները կարող են հանգեցնել անգամ անպտղության:

-Փաստորեն, կապված լինելով բոլոր օրգան-համակարգերի հետ, էնդոկրին համակարգի խնդիրները լայն բուժում են պահանջում: Արդյոք Հայաստանում այսօր կա՞ միտում, որ այլ ոլորտների բժիշկները որևէ խնդրի դեպքում պացիենտին ուղղորդեն էնդոկրինոլոգի մոտ, առկա՞ է համագործակցված աշխատանք այլ մասնագետների հետ:

-Վերջին տարիներին բժիշկների միջև կապը, խմբային ախտորոշման հետ կապված, շատ ավելի սերտ է, բժիշկներից գրեթե բոլոը տեղեկացված են, թե ինչ խնդիրներից կարող է առաջանալ տվյալ ախտանիշը, և, հետևաբար, անպայման ուղղորդում են էնդոկրինոլոգի մոտ, այսինքն՝ մենք համատեղ աշխատում ենք, ինչը շատ ողջունելի է և շատ է հեշտացնում թե՛ մեր գործը, թե՛ իրենցը, և թե՛ պացիենտի համար է շատ ավելի լավ. շուտ ախտորում ենք, շուտ բուժում:

-Մարդը կարո՞ղ է ունենալ վահանաձև գեղձի խնդիր, բայց չիմանալ դրա մասին, քանի որ այն իրեն չի խանգարում: Պատահաբար ախտորոշվելու դեպքում ի՞նչ է պետք անել:

-Միանշանակ: Շատ հաճախ հենց այդպես էլ կա: Մարդիկ հարմարվում են իրենց վիճակին՝ մշտապես բութ գլխացավեր, թուլություն, շուտ հոգնածություն, էներգիայի դեֆիցիտ, տրամադրության անկում… Ժամանակի ընթացքում հարմարվում են այդ երևույթներին և մտածում, որ դա իրենց համար նորմալ է, սակայն կան որոշակի ախտանիշներ, որոնց դեպքում պարտադիր պետք է դիմել բժշկի: Այդ ախտանիշներն են անբացատրելի գլխացավերը, մաշկի չորությունը, մազաթափությունը, շուտ հոգնելը, երբ առավոտյան արթնանում են արդեն հոգնած, ցիկլի խանգարումները, քաշի անբացատրելի ավելացումը կամ անկումը… Բժշկի չդիմելու դեպքում կարող են առաջանալ խնդիրներ տարբեր օրգան- համակարգերի կողմից՝ սիրտ-անոթային, աղեստամոքսային և այլն:

-Բժշկուհի՛, էնդոկրին համակարգի խնդիրները բնածի՞ն են, թե՞ ձեռքբերովի:

-Էնդոկրին համակարգի հիվանդությունները կարող են լինել և՛ բնածին, և՛ ձեռքբերովի: Նույն հիպոթիրեոզը կարող է լինել և՛ բնածին, և՛ ձեռքբերովի, այսինքն՝ կյանքի ընթացքում առաջանալ տարբեր խնդիրներից: Հիպոթիրեոզի ամենահաճախ հանդիպող պատճառն աուտոիմուն թիրեոիդիտն է: Նման խնդիր հիմնականում ծագում է սթրեսներից, վիրուսներից, ինֆեկցիաներից հետո, բայց այստեղ պարտադիր է HLA նախատրամադրվածությունը: Եթե այն կա, արդեն տրիգգերները՝ հրահրիչ գործոննները, ինչպիսիք են սթրեսները, վիրուսները, ինֆեկցիաները, ինչու չէ՝ նաև սնունդը, բերում են իմուն համակարգի պատասխանի խեղաթյուրման, և առաջանում է այդ հիվանդությունը, որի վերջնական փուլը հիպոթիրեոզն է, այսինքն՝ դրանք բերում են վահանաձև գեղձի քայքայման ու հիպոթիրեոզի առաջացման:

Էնդոկրին համակարգի շատ մեծ և արդիական խնդիրներ են նաև հիրսուտիզմը, ձվարանների պոլիկիստոզ ախտահարումը… Հիրսուտիզմը նշանակում է մազակալում: Աղջիկները դիմում են տարբեր կոսմետոլոգիական միջամտությունների՝ մազահեռացման, բայց էֆեկտիվությունը ցածր է, որովհետև ունեն հորմոնալ խանգարումներ: Առաջին հերթին պետք է կարգավորեն հորմոնները, հետագայում նոր դիմեն մազահեռացման  մեխանիկական միջոցների: Կամ՝ պոլիկիստոզ ձվարանների համախտանիշը, որի  հիմքում ընկած են դարձյալ հիպերանդրոգենեմիան, ավելորդ քաշը և իհարկե՝ ժառանգական նախատրամադրվածությունը: Այդ բոլորը բերում է նրան, որ ձվարաններում փոքր ֆոլիկուլները մնում են, ատրեզիայի են ենթարկվում, ձվազատում տեղի չի ունենում, և անօվուլյատոր ցիկլը բերում է անպտղության՝ դրանից բխող մյուս հետևանքներով:

-Քանի որ բազմաթիվ խնդիրներ նշեցիք՝ կապված վերարտադրողական համակարգի հետ, կարո՞ղ ենք պնդել, որ կանայք ավելի շատ են դիմում էնդոկրինոլոգի:

-Անշուշտ, կան վիճակագրական տվյալներ, որ կանայք շատ ավելի հաճախ են հիվանդանում էնդոկրին հիվանդություններով, քան տղամարդիկ: Վահանաձև գեղձի խնդիրների դեպքում 7-ից 10-15 անգամ ավելի հաճախ կանայք են դիմում, քան տղամարդիկ: Դիաբետի դեպքում հստակ ստատիստիկա չունենք, սակայն դարձյալ գերակշռում են կանայք: Էնդոկրին ցանկացած պաթոլոգիա կանանց մոտ շատ ավելի հաճախ է հանդիպում, քան տղամարդկանց: Դա կապված է այն բանի հետ, որ կանայք կյանքի ընթացքում ավելի հաճախ են ենթարկվում հորմոնալ տեղաշարժերի՝ դաշտանային ցիկլ, ծննդաբերություն, հետծննդաբերական շրջան, դաշտանադադար և այլն:

-Բժշկուհի՛, ի՞նչ կցանկանաք հավելել:

-Կհավելեմ այն, որ պացիենտները հաճախ անցնեն սքրինինգային հետազոտություններ: Պոլիկլինիկաներում հիմա կոնկրետ դիաբետի հետ կապված ունենք սքրինինգային ծրագրեր: Ովքեր ռիսկի խմբում են՝ տարին մեկ, ովքեր ոչ՝ երեք տարին մեկ՝ 40-42 տարեկանից հետո, կարող են գալ և անցնել այդ հետազոտությունը, ինչպես նաև՝ որոշել շաքարի մակարդակը: Այդ ամբողջը կատարվում է անվճար, թող այդ հետազոտություններն անցնեն, որպեսզի վաղ հայտնաբերեն խնդիրները՝ հետագայում բարդություններից խուսափելու համար: Պոլիկլինիկաներում կարող են անցնել ուլտրաձայնային հետազոտություն, արյան մեջ շաքարի որոշում, ստուգել վահանաձև գեղձի ֆունկցիան, քանի որ Հայաստանում այդ խնդիրները շատ տարածված են:

-Իսկ ովքե՞ր են ռիսկի խմբում:

-Նախ՝ ժառանգական նախատրամադրվածություն ունեցողները, երբ ընտանիքում կան դեպքեր, բացի այդ՝ ավել քաշ, զարկերակային ճնշում, նստակյաց աշխատանք ունեցողները…

-Բժշկուհի՛, ի՞նչ կմաղթեք մեր ընթերցողներին:

-Կմաղթեմ մեր ընթերցողներին, որ հետևեն իրենց առողջությանը, զգոն լինեն և առողջ:

Բոլորս բավականին լավ գիտակցում ենք, որ առավել հեշտ է հիվանդությունը կանխարգելելը, քան բուժելը

Բժշկությունում ոչ ինվազիվ ախտորոշման ասպարեզում ուլտրաձայնային հետազոտությունը` ՈՒՁՀ, սոնոգրաֆիան, ամենաինֆորմատիվ մեթոդներից է: Այն լայնորեն կիրառվում է ամենատարբեր հիվանդությունների ախտորոշման համար, ինչին նպաստում են հետազոտման արդյունքների ճշգրտությունը, մեթոդի մատչելիությունը,  հակացուցումների բացակայությունը: Հետազոտության ժամանակ կիրառվող ուլտրաձայնային ալիքների չափաքանակը չի վնասում  մարդու առողջությանը: Ուլտրաձայնային հետազոտությունը կիրառվում է հիվանդությունների ախտորոշման, ախտաբանական գործընթացի պարբերական հսկողության և բուժման արդյունքների գնահատման նպատակով:  Ժամանակին արված հետազոտությունը թույլ է տալիս հայտնաբերել հիվանդությունը վաղ փուլերում և  կանխել դրա հետագա զարգացումը: Բոլորս Էլ գիտակցում ենք, որ առավել հեշտ է հիվանդությունը կանխարգելելը, քան բուժելը: http://bestgroup.am/ կայքի  զրուցակիցն է «Էրեբունի» կանանց վերարտադրողական առողջության կենտրոնի բժշկուհի-թերապևտ, սոնոգրաֆիստ  ԱՆՆԱ  ՓԻՐՈՒԶՅԱՆՆ է,  ով հոգատար է յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ, ունի հզոր կամքի ուժ և անկոտրում համբերություն: Իսկ բժիշկ լինելը նշանակում է ստանձնել շատ մեծ պատասխանատվություն, սիրել մարդկանց, ամեն հիվանդին մոտենալ յուրովի ու պատրաստ լինել՝ անելու առավելագույնը սեփական ուժերի գերլարման հաշվին։ Եվ քիչ չեն դեպքերը, երբ բժիշկն իր հիվանդի մասին գիտի ավելին, քան նրա շատ հարազատները:

-Նշենք, որ բժշկուհին հետազոտություններն  անցկացնում է  Canon Medical Systems ընկերության Aplio i800 վերջին սերնդի ախտորոշիչ  սարքով, որն  համարվում է աշխարհում լավագույն ուլտրաձայնային համակարգերից մեկը։Սարքի շնորհիվ արդեն հնարավոր է տեսնել նախկինում  «անտեսանելի» համարվող պատկերները:

- Ինստիտուտ ընդունվել եմ Ռուսաստանի Դաշնությունում,  այնուհետև ուսումս շարունակել՝ Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանում, որից հետո անցել եմ  ինտերնատուրա` բարձրագույն մասնագիտական կրթության, այնուհետև աշխատանքի եմ անցել «Էրեբունի» կանանց վերարտադրողական առողջության կենտրոնում որպես բժշկուհի-թերապևտ: Միաժամանակ դասավանդել եմ «Դեղաբանություն» առարկան «Էրեբունի» բժշկական քոլեջում: Ի դեպ, թերապիայի իմացությունն ինձ շատ է օգնում սոնոգրաֆիկ ախտորոշման մեջ: Մի քանի տարի հետո, թողնելով դասախոսական աշխատանքը, ընդունվել եմ կլինիկական օրդինատուրա՝ ռադիոլոգիայի ճյուղով, որից հետո անցել աշխատանքի որպես պրակտիկ սոնոգրաֆիստ: Ցանկացած բժիշկ պարտադիր այդ ուղին պետք է անցնի: Վերապատրաստումներ անցել եմ բավականին շատ, ընթացքում էլ արդեն ձեռք եմ բերել պրակտիկա, մասնագիտական փորձ: Պրակտիկան ձեռք է բերվում այն ժամանակ, երբ բժիշկն աշխատում է հիվանդի հետ, և միայն այդ ժամանակ բժիշկը բժիշկ է դառնում: Ամեն հիվանդ տարբերվում է մյուսներից, և ճիշտ է ասված, որ բժիշկը պետք է բուժի հիվանդին, այլ ոչ թե հիվանդությունը: Գիտելիքները, որ ձեռք ես բերել տեսականորեն, պրակտիկայում կիառվում է բազմաթիվ հիվանդների ախտորոշելուց հետո:

- Կարողանո՞ւմ եք  արդյոք համատեղել աշխատանքը վերապատրաստումների հետ:

- Իհարկե, եթե քեզ անհրաժեշտ է տվյալ վերապատրաստումը, ուրեմն պետք է որոշ ժամանակով կտրվես աշխատանքից, պարտադիր ժամանակդ տրամադրես նաև վերապատրաստումների:

- Գոյություն ունեն ախտորոշման բազմաթիվ մեթոդներ, կխնդրեինք նկարագրել սոնոգրաֆիա ախտորոշումը:

-Սոնոգրաֆիան բժշկության մեջ կարող ենք համեմատել ռենտգենի հետ, քանի որ դա ճառագայթային ախտորոշում է: Ասեմ, որ 20-րդ դարում բժշկության մեջ եղել են մի քանի հեղափոխություններ։ Դրանից մեկը ռենտգեն ճառագայթային մեծ գյուտի հայտնաբերումն է, որը մինչ օրս մեզ թույլ է տալիս ախտորոշում կատարել, իսկ  20 դարի սկզբում «Պինիցիլին» դեղամիջոցի հայտնաբերումն է: Ավելի ուշ զարգացում է ապրել ռադիոլոգիայի մյուս ճյուղը` ուլտրաձայնային հետազոտությունը, իսկ այս տարիներին՝ արդի «МRТ» և համակարգչային տոմոգրաֆիան: Սոնոգրաֆիայի դեպքում կարևոր է այն հանգամանքը, որ չկա ճառագայթային ծանրաբեռնվածություն։ Բացի այդ, գնային առումով այն ավելի մատչելի է, եթե համեմատում ենք մյուս հետազոտությունների հետ: Սոնոգրաֆիան այդ պահին մեզ շատ ինֆորմացիա է տալիս, բազմաթիվ օրգաններ կարող ենք հետազոտել. և՛ որովայնային խոռոչում խորը տեղակայված, և՛ մակերեսային օրգաններ: Կարելի է նշել վահանաձև գեղձի, կրծքագեղձի հետազոտությունները, որոնք այսօր շատ հրատապ են։ Կարող եմ առանձնացնել տղամարդկանց մոտ սեռական օրգանների հետազոտությունը, ինչպես նաև սրտի, պտղի ուլտրաձայնային հետազոտությունը, որը շատ կարևոր է պտղի զարգացման արատները կանխարգելելու համար: Մի խոսքով՝ ուլտրաձայնային հետազոտությունն այսօր բժշկության մեջ շատ կարևոր դեր ունի, իսկ ես էլ այն երջանիկ մարդկանցից եմ, ովքեր ունեն նոր դարաշրջանի տեխնիկա, որը թույլ է տալիս շատ ճշգրիտ ախտորոշում կատարել: Այսօր ախտորոշումը բժշկության մեջ շատ-շատ է զարգացել, որն էլ իր հերթին բերում է հիվանդության՝ ժամանակին կանխարգելմանը: Մեր հասարակության գիտակցության մեջ պետք է ամրապնդվի այն մտածելակերպը, որ անհրաժեշտ է ժամանակին հետազոտվել, որովհետև հիվանդությունը վաղ շրջանում հայտնաբերելը հիվանդի փրկությունն է: Մինչդեռ մեզ այցելում են խորը ստադիաներում, երբ արդեն հնարավոր չէ ոչինչ անել: Լավագույն տեխնիկան օգնում է բժշկին, լրացնում է նրա աշխատանքը, փոխում բժիշկների կյանքի որակը, աշխատանքը որոշ չափով հեշտացնում։  

-Լինո՞ւմ են դեպքեր, երբ հիվանդի մոտ  չարորակ ուռուցք հայտնաբերելու դեպքում հայտնում եք նրան իր հիվանդության մասին։

-Այդ հարցը մինչ օրս մնում է ինձ համար շատ-շատ ցավոտ: Շատ դժվար է հիվանդին ասել այդ լուրը, բայց դա բժշկի պարտականություն է, և պետք է անել այն առավելագույն զգուշությամբ ու հիվանդի համար հասկանալի լեզվով բացատրել հիվանդության լրջության աստիճանը, բուժման անհետաձգելիությունը: Եվ եկեք չմոռանանք, որ ուլտրաձայնային հետազոտությունը հանդիսանում է ախտորոշման առաջին օղակը, և որևէ գոյացություն հայտնաբերելիս մենք միշտ առաջարկում ենք ախտորոշման այլ տարբերակներ` «КТ», «МRТ» կամ գոյացության բիոպսիա: Պետք է յուրաքանչյուր հիվանդին յուրովի մոտեցում ցուցաբերել: Բժիշկը առաջնահերթ պետք է հոգեբան լինի: Կշեռքի  մի նժարին դրված է պատասխանատվությունը, մյուսին` այն գիտակցությունը, որ դու կարող ես հիվանդին օգտակար լինել, շատ դեպքերում էլ, ինչու ոչ, նաև կյանքը փրկել:

-Ներքին օրգանների հետազոտման նպատակով կատարվո՞ւմ են նախապատրաստական աշխատանքներ հիվանդի կողմից:

-Այո: Հիվանդը պետք է սոնոգրաֆայի գա սոված վիճակում, բնականաբար, դատարկ աղիներով, որպեսզի բժիշկն էլ կարողանա ճշգրիտ ախտորոշում կատարել: Իսկ միզապարկը պետք է լիքը լինի, քանի որ միզապարկը մեզ համար հանդիսանում է, այսպես ասած, հեղուկով լցված պատուհան, քանի որ ճառագայթը հեղուկի միջոցով շատ լավ է անցնում։

- Ամեն լավ մասնագետ պետք է ունենա լավ ուսուցիչներ, իսկ ո՞ւմ եք համարել և մինչ օրս համարում Ձեր ուսուցիչը:

-  Այդ առումով ես ինձ շատ բախտավոր մարդ եմ համարում, որովհետև ունեցել եմ շատ լավ ուսուցիչներ, որոնց էլ միշտ շնորհակալ եմ իմ մասնագիտական ուղու ու հասած արդյունքների համար: Իմ մասնագիտական գործունեության կայացման մեջ կարևորագույն դերակատարություն է ունեցել իմ ամենակարևոր ուսուցիչը՝ <<էրեբունի>> բժշկական կենտրոնի ղեկավար, պրոֆեսոր Հարություն Քուշկյանը: Շատ տարիներ առաջ, նա մեզ` երիտասարդ ուսանողներիս, իր հետ տանում էր վիրահատարան, և իմ կյանքի առաջին վիրահատությունը ես տեսա նրա կատարմամբ, որն էլ շատ ցնցող ու տպավորիչ ազդեցություն թողեց: Եվ այդ պահից սկսած՝ ես վստահ և հստակ որոշեցի, որ պետք է միանշանակ լավ բժիշկ դառնամ:

- Իսկ որպես վերջաբան ի՞նչ կցանկանայիք մեր ընթերցողներին:

 -Կոչ եմ անում բոլորին հետազոտվել ժամանակին՝ տարին գոնե երկու անգամ: Ընդ որում, պետք է կատարվի ընդհանուր ստանդարտ փաթեթ հետազոտություն: Իսկ  եթե մարդը ունենում է թեկուզ աննշան գանգատ, թող  անհապաղ դիմի բժշկի: Բժիշկներին էլ կցանկանամ կուռ առողջություն, սթրեսակայունություն, ամուր նյարդեր, և բժիշկ թող աշխատի այն մարդը, ով իր մեջ ունի այդ ներքին ուժը, այդ կոչումը, ով յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ ունի յուրովի մոտեցում, ինչը բուժման համար շատ կարևոր նախապայման է. բժշկի ասած մի խոսքը կարող ճակատագրական լինել:

Սիրելիներս, ուշադիր եղեք ձեր օրգանիզմի և առողջության նկատմամբ, գնահատեք կյանքը,  քանի որ այն Աստծո կողմից մեկ անգամ է մեզ ընձեռվում: Սիրեք ձեզ, որպեսզի շրջապատող մարդիկ էլ ձեզ սիրեն: