Կասեմ, որ հուրախություն մեզ, մեր բժշկությունը   վստահելի ձեռքերում է

Կոչումով բժշկին բոլոր ժամանակներում էլ բնորոշ են եղել անկեղծ կարեկցանքը, ինքնազոհողությունը, սրտացավությունը, պատասխանատվության բարձր զգացումը, հիվանդի ցավը խորապես վերապրելով` նրան մասնագիտական բարձր պատրաստվածությամբ ապաքինելը:

Այսօր բժիշկը ոչ միայն որակավորված մասնագետ է, այլ նաև  ճակատային պայքարող զինվոր` հանուն առողջության, երկարակեցության, ստեղծագործական կյանքի, հանուն խաղաղության: 

Մեր զրուցակիցն է Բժշկական գիտությունների դոկտոր, Հայաստանի Հանրապետության վաստակավոր բժիշկ, Հայաստանի վիրաբույժների հայկական ասոցացիայի նախագահ, Ռուսաստանի Դաշնության Գիտությունների ակադեմիայի արտասահմանյան անդամ, Երևանի պետական բժշկական համալսարանի վիրաբուժության ամբիոնի պրոֆեսոր Մուշեղ Միրիջանյանը: Վիրաբուժության մեջ ներդրած  մեծ ավանդի համար բժշկական երկարամյա դարբնոցում մշտապես արծարծվում է մեծանուն վիրաբույժի անունը, ով բժշկագիտության մեջ յուրահատուկ անհատականություն է՝ իր տարբերվող  մտածողությամբ ու հույզերով, իր գործի արժեքով ու ճշտությամբ: Լինելով ճանաչված բժիշկ ու իր ժողովրդի նվիրյալ զավակ՝ նա արդեն երկար տարիների դժվարին աշխատանքային գործունեությամբ, հարուստ կենսագրությամբ մեծապես նպաստել է Հայաստանի առողջապահական համակարգի կայացմանն ու զարգացմանը:  Մեր զրուցակցի համար բժիշկ լինելը վեհ կոչում է, իսկ կատարած մեծածավալ աշխատանքը` իր առջև դրված նպատակի իրականացում:

Բազում պարգևներից և կոչումներից, իր բարձր հեղինակությունից նա երբեք չի մեծամտացել, բժշկությանը սիրահարված  մարդ է՝ միշտ զգոն և աչալուրջ, միշտ աշխատասեր ու պահանջկոտ: Նա ողջ էությամբ տարված է իր աշխատանքով և հավակնություններ չունի` իր անձի շուրջ հերոսական պատմություներ լսելու: Մարդ, որն իր կյանքը նվիրել է մարդկային  կյանքեր փրկելու, նոր կյանք պարգևելու մեծ ու սուրբ առաքելությանը:

-Պարոն Միրիջանյան, խոսենք ձեր կլինիկայի՝ վիրաբուժության դարբնոցի մասին, որը ղեկավարելու մեծագույն և պատասխանատու բեռը երկար տարիներ դրված էր Ձեր ուսերին։

-Ասեմ, որ մեր բաժանմունքը սկսել եմ ղեկավարել 1996 թվականից, երբ պաշտպանեցի դոկտորական թեզ «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնում որպես ամբիոնի աշխատակից, Հովհաննես Վազգենիչի հանձնարարականով տեղափոխվեցի այստեղ`  որպես Հերացի թիվ 1 հիվանդանոցային համալիրի վիրաբուժության կլինիկայի ղեկավար։ Չեմ ցանկանա խոսել մինչ իմ ղեկավարելը կլինիկայի վիճակի մասին. միայն  մի բան կասեմ` այդ տարիներին կլինիկայի վիրասրահը ջեռուցվում էր փայտի վառարանով։ Եվ ստանձնելով մեծ պատասխանատվություն` փորձեցի հունի մեջ դնել առկա իրավիճակը: Այդ տարիներին մեր կլինիկայում աշխատում էին եթե ոչ Հայաստանի, ապա Երևանի լավագույն վիրաբույժները։ Բայց արդեն նրանք մեծահասակ տարիքային շեմին էին, և իհարկե արդեն նկատելի էին որոշ դժվարություններ, քանզի հայկական մտածելակերպում կա այն կարծրատիպը, որ սկսում են արդեն չվստահել տարիքն առած մասնագետներին, որը նկատելի է նաև այսօր: Եթե նախկինում 1 ամսում 80-100 վիրահատություն էին իրականացնում, ապա այսօր երևի թե` 8-10, և այդ կարծրատիպը հաշվի առնելով` ցանկացա իմ ձեռք բերած փորձը փոխանցել իմ ավանդը շարունակողներին` կրթելով ապագա բժիշկների։ Մեր կլինիկայի անունը բարձր էր հնչում շնորհիվ այդ տարիներին մեծ ճանաչում ունեցող վիրաբույժների թիմի՝ Կամիս Մարտիրոսյան, Զարե Աբրահամյան, Պավել Սիմոնյան, Յուրա Կարապետյան և պրոֆեսոր Սուրեն Զախարի Հովհաննիսյան, ով Հայաստանի այդ տարիների լավագույն վիրաբույժներից մեկն էր, պատկառելի հզոր թիմ` Հովհաննես Վազգենիչի ղեկավարությամբ: Այնուհետև իմ ղեկավարման տարիներին փորձեցի նորամուծություններ ներառել մեր կլինիկայում: Իրականում ունեինք լավագույն աշխատանքային թիմ, չէի ասի` շատ երիտասարդ էինք, երիտասարդների շարքերում ես էի, Հրաչյա Բաղդասարյանը և մի շարք լավագույն մասնագետներ: Թող ամպագոռգոռ չթվա, բայց սկսեցինք աշխատել մեծ նվիրվածությամբ` աշխատելով լավագույն արդյունքներ ապահովել, կատարելով ամեն տեսակի վիրահատություններ` որովայնի խոռոչի, ինչու չէ, նաև կրծքավանդակի անհետաձգելի դեպքերի հետ կապված։ Եղել են նաև դեպքեր, որ կատարել ենք սրտի և թոքի դանակահարության և հրազենային վնասվածքներով անհետաձգելի վիրահատություններ։ Ցավոք, այդ տարիներին նման դեպքերը շատ էին, բայց փառք Աստծո, մեր երիտասարդ, բայց հմուտ մասնագետների ներուժի և նվիրումի շնորհիվ հասնում էինք հիանալի արդյունքների։ Կրթվելով և մեծ փորձ ձեռք բերելով իրենց ոլորտում` մեր երիտասարդ կադրերն առաջ շարժվեցին, ցավոք, մի քանիսը գնացին արտերկիր աշխատելու, մնացին նաև այդ լավագույն կադրերից Հովհաննես Հովհաննիսյանը, Կարեն Գրիգորյանը, ով այսօր փոխարինում է ինձ ամբիոնի վարիչի և կլինիկայի ղեկավարի պաշտոններում։ Ես մեծ ուրախությամբ, առանց մեկ վայրկյան կասկածելու, վստահեցի նրան այդ պատասխանատու գործը: Ցանկանում եմ նշել  նաև Արման Կիրակոսյանի, Արամայիս Յուրևիչի, իմ եղբոր տղայի` Արամ Միրիջանյանի անունները, լավագույն աշխատանքային թիմ ունենք` նաև  բուժքույրերի և մայրապետների առումով:  Երախտապարտ եմ բոլորին, որ կարողացել ենք  շուրջ  30 տարիների ընթացքում լավ աշխատանքային թիմ ձևավորելով` հասնել բավականին լավ արդյունքների։ Մեր երիտասարդ վիրաբույժներն այսօր կիրառության մեջ ներդրել են նորագույն մեթոդներով վիրահատական միջամտություններ: Մեր թիմում է  նաև օնկոլոգիական հմուտ վիրաբույժ Գագիկ Աշոտի Համբարձումյանը, ինչպես նաև իր տղան, ովքեր կատարում են լապարոսկոպիկ օնկոլոգիական, օրինակ` հաստաղիքի, հետորովայնային տարածության գոյացությունների, թափածակված խոցի, ճողվածքների, կույր աղիքի վիրահատություններ։ Աշխատում ենք մշտապես լինել վիրաբուժության նորարարությունների զարկերակին: Մեր վիրաբույժերին միշտ հորդորում եմ կլինիկայում ներդնել բոլոր նորարարական մեթոդները, իսկ խոչընդոտների դեպքում դիմել ղեկավարությանը` նոր անհրաժեշտ սարքավորումների ձեռքբերման համար։

-Ըստ Ձեզ` ո՞րն է ձեր բաժանմունքի հաջողության գրավականը։                                                            

-Մեր հաջողության գրավականը աշխատանքային թիմի անվերապահ նվիրումն է, որևէ մեկի մոտ չեմ տեսել թերացում իր աշխատանքի մեջ` սկսած մայրապետներից, քույրերից և բժիշկներից, բոլորը կատարում են անհնարն և հնարավորը իրենց ուսերին դրված գործը պատվով կատարելու համար:

-Ի՞նչ նոր ասելիք ունի այսօր Ձեր բաժանմունքը, և որն է, ըստ Ձեզ, Ձեր ղեկավարած բաժանմունքի առաքելությունը մինչ օրս:

 -Մեր առաքելությունը մարդկանց առողջությունը վերականգնելն է։ Այսօր այդ առաքելությունը պետք է միանա գիտության և արդի նոր տեխնոլոգիաների  ներդրումը. չէ՞ որ մենք նաև բժշկական կարևորագույն ամբիոն ենք ներկայացնում:

-Հաճախ ենք Ձեր մասին լսել հետևյալ արտահայտությունը` պարոն Միրիջանյանը վիրտուոզ վիրաբույժ է և հոգատար ուսուցիչ։

-Շնորհակալ եմ նման գնահատանքի համար, հուսամ, որ իմ անցած ուղին ներդրում է մեր ոլորտում, ուղղակի ես չեմ սիրում իմ մասին ամպագոռգոռ խոսքեր լսել։ Աշխատանքս մինչ օրս մեծ նվիրումով եմ կատարում և  փորձս փոխանցում մեր երիտասարդ կադրերին։

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին։ Ապագայում բժշկությունը վստահելի ձեռքերո՞ւմ է:

-Կասեմ, որ հուրախություն մեզ, մեր բժշկությունը  վստահելի ձեռքերում է։ Կարևոր է նաև  կառավարություն աջակցությունը մեր առողջապահական համակարգին, և որ երբեք չմարի հանրության վստահությունը։  Հասարակությունն այսօր ավելի պահանջատեր է դարձել, վստահություն, ցավոք, շատ չեմ տեսնում, պատճառը ես էլ չեմ կարող ասել։ Հավատացեք, մեր բժիշկները մեծ  բուժօգնություն եմ ցուցաբերում`իրականում չունենալով այն տեխնիկական հագեցվածությունը, ինչն առկա է արտերկրում։

-Եթե կրկին մասնագիտություն ընտրելու առջև կանգնած լինեինք, կրկին կընտրեի՞ք վիրաբուժությունը։

-Միանշանակ կրկին ու  կրկին կընտրեի իմ  սիրելի վիրաբուժությունը` բայց առավել կներգրավվեի տեխնիկական հագեցվածության ապահովման գործին` ավելի մեծ արդյունքներ գրանցելու համար։

-Ո՞րն է պարոն Միրիջանյանի համար մասնագիտական դեղատոմսը՝ լավ բժիշկ դառնալու միակ նախապայմանը։

-Հոգատարությունը և գիտելիքների կիրառությունը։

-Ձեր տեսակով պահանջկո՞տ եք Ձեր  և Ձեզ շրջապատող մարդկանց հանդեպ։                   

-Կասեմ, որ բավականին շատ, պաթոլոգիական աստիճանի պահանջկոտ եմ իմ և ինձ շրջապատող մարդկանց հանդեպ:

-Պարոն Միրջանյան, Դուք միշտ հանրության ուշադրության կենտրոնում եք, բազմիցս արժանանում եք մրցանակների, ի՞նչ են տալիս այդ մրցանակները Ձեզ։

-Այդ մրցանակներն ինձ իրականում ոչինչ չեն տալիս, դրանք իմ ժառանգներին և  թոռնիկներին են հպարտանալու առիթ տալու, որ հետագայում ասեն, որ իրենց պապիկը արժանացել է հանրության նման գնահատանքին։

-Ո՞րն է Ձեր ամենակարևոր խորհուրդը, որ տալիս ենք  սկսնակ բժիշկներին։ 

-Առաջինը` լինել  լավ մարդ, մարդասեր ու իրենց աշխատանքի նվիրյալը։

-Ի՞նչ մաղթանք և հորդոր ունենք մեր հասարակությանը, մեր ընթերցողներին:

- Մեր երկրին խաղաղություն եմ մաղթում, մեր հասարակությանը՝ առողջություն, իսկ բժիշկներին` համբերություն, հավատ սեփական ուժերի նկատմամբ և հաստատուն կամք։ Ցանկանում եմ, որ մարդիկ վստահեն բժիշկներին և համբերություն ու լավատեսություն ունենան վաղվա օրվա հանդեպ։ Թող միշտ մեր ավանդական սեղանների շուրջ հնչող առողջության մաղթանքներն իրականանան: Բայց այդ մաղթանքի տակ ամեն ոք իր լուման պետք է ունենա իր առողջության պահպանման համար, առողջ ապրելակերպ սահմանի իր համար: Մաղթում եմ մեր հայ ազգին, որ ոչ ոք  հիվանդ չունենա իր ընտանիքում, իսկ եթե արդեն առկա է խնդիրը, հաղթահարեն առողջ ապաքինման ելքով։

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը

«Առողջությունից զատ, չկա ավելի կարևոր բան, այն մեր գլխավոր արժեքն է»

Առողջապահական համակարգը պարբերաբար նոր նշաձողեր է սահմանում, և  Հայաստանը նույնպես անմասն չի մնում բժշկության բոլոր առաջադեմ մոտեցումները ներդնելուց ու կիրառելուց։ Վաղուց արդեն հայաստանյան առաջատար կլինիկաներում կատարվում են այնպիսի վիրահատություններ, որոնք հնարավորություն են տալիս ձերբազատվել տարբեր հիվանդություններից և կանխարգելել որոշ հիվանդությունների զարգացումն ու խորացումը: Տարեցտարի աճում է ալերգիայի տարբեր տեսակներով տառապող մարդկանց թիվը, և այսօր մոլորակի գրեթե յուրաքանչյուր երրորդ բնակչի մոտ ախտորոշվում է այդ հիվանդությունը: Իմունային համակարգը հուսալի պաշտպանություն է ապահովում արտաքին միջավայրի բացասական ազդեցությունից և խոչընդոտում օտարածին տարրերի ներթափանցումը օրգանիզմ: Նորմալ վիճակում իմունային համակարգի արձագանքը համապատասխանում է օրգանիզմի վրա ախտածին տարրի ազդեցության ուժին: Ալերգիկ բնույթի պաթոլոգիաներից տառապող մարդկանց մոտ նկատվում է իմունային համակարգի բարձր ակտիվություն` նույնիսկ նվազագույն արտաքին ազդեցության դեպքում: Որոշ բժիշկներ այդ հիվանդության լայն տարածումը կապում են բնապահպանական վիճակի վատթարացման, փոշու պարունակության ավելացման հետ ինչպես խոշոր քաղաքներում, այնպես էլ այլ բնակելի տարածքներում:

Մեր զրուցակիցն է Վլադիմիր Ավագյանի անվան բժշկական կենտրոնի ալերգոլոգ-իմունոլոգ  ՄԱՐԳԱՐԻՏԱ  ՀՈՎՆԱՆՅԱՆԸ: Բժշկուհին իր հաջողության գաղտնիքը վաղուց է հասկացել. դա սերն է հիվանդների հանդեպ: Կարող ես լինել հոյակապ բժիշկ, սակայն եթե հիվանդը մարդկային վերաբերմունք չտեսնի, չի ձևավորվի բժիշկ-հիվանդ անչափ կարևոր փոխադարձ կապը:          

-Բժշկուհի, ինչ է անաֆիլակտիկ շոկը, և ինչպես է այն դրսևորվում։  

 -Անաֆիլակտիկ շոկը արտաքին ազդակների հանդեպ մարմնի սուր, ալերգիկ ռեակցիան է. զարգանում է կայծակնային արագությամբ, պատճառ կարող են լինել դեղորայքը, սնունդը, միջատների խայթոցը։

Այն անաֆիլաքսիայի ծանրագույն դրսևորումն է, որը բնորոշվում է զարկերակային ճնշման անկմամբ, հյուսվածքային օքսիգենացիայի խանգարմամբ: Ծանր ալերգիկ ռեակցիա է, որը զարգանում է արագ՝ ընդհուպ մահվան ելքով։ Առաջանում է որոշ նյութերի՝ ալերգենների օրգանիզմ մուտք գործելու դեպքում, որի ախտանիշներն  են ցանը, քորը` լեզվի կամ ըմպանի այտուցով, փսխումով, հևոցով։

 -Դերմատիտի ի՞նչ տեսակներ կան։

-Դերմատիտների` մաշկաբորբների ամենատարածված տեսակներից են ատոպիկ, կոնտակտային, սեբորեային մաշկաբորբը, նեյրոդերմիտը, ինչպես նաև էկզեման։

-Դեղորայքային ալերգիան ի՞նչ պաթոլոգիաների կարող է հանգեցնել։

-Դեղորայքային ալերգիան օրգանիզմի գերզգայունությունն է որոշակի դեղամիջոցների նկատմամբ։ Դա իմունային համակարգի պատասխանն է ալերգենների՝ նույնիսկ նվազագույն քանակի դեպքում։ Հիմնական դրսևորումներից են մաշկային ցանը, քորը, կարող է առաջանալ անգիոայտուց, արագ զարգացող տեսակի ժամանակ ընդհուպ մահվան ելք։ Նաև դրսևորվում է արյունատար անոթների և հոդերի վնասմամբ։

 -Ինչպիսի՞ն են կենցաղային, փոշուց և այլ ծագման ալերգիաների արտահայտման ձևերը։

-Գոյություն ունեն ալերգիկ ռեակցիաներ տան փոշուց, կենցաղային նյութերից, որոնք արտահայտվում են ցանավորումով, քորով, փռշտոցով, ալերգիկ մաշկաբորբի ձևով։

-Եղջերացանի ի՞նչ տեսակներ կան, և ո՞ր դեպքում կարող է այն զարգանալ։                                                 

-Եղջերացանը (լատ.՝ urticaria) ունի սուր և քրոնիկ ձևեր,  արտահայտվում է շոշափելիությամբ, քորի զգացումով, լինում է տեղային և գեներալիզացած։ Առաջացման պատճառներն են սնունդը, դեղորայքը, ցուրտը, արևի ազդեցությունը, ներքին հիվանդությունները։

 -Եթե տեղյակ ենք, որ ալերգիկ ենք, բայց չունենք նման ռեակցիաներ, կարիք կա՞  այցելելու ալերգոլոգի՝ կանխելու համար։

-Այո, պարտադիր պետք է այցելել բժիշկ-ալերգոլոգի և գտնվել ամբուլատոր բուժման հսկողության տակ։

 -Ինչպե՞ս զսպել քորելու կամ փռշտալու ցանկությունը, կամ հնարավո՞ր է դրանց զսպումը, գուցե չի՞ կարելի։                                            

-Զսպելը սխալ է, նաև կարելի է ասել, որ հնարավոր չէ։ Անհապաղ պետք է դիմել ալերգոլոգի։

 - Արդյո՞ք  որոշ մետաղներ կարող են  ալերգիկ երևույթներ առաջացնել:                           

-Այո, գոյություն ունեն մետաղների հետ շփումից (շփումային ալերգիա), հատկապես ոչ թանկարժեք մետաղներից առաջացած ալերգիկ ռեակցիաներ։

- Ի՞նչ կասեք հղիների շրջանում ալերգիկ հիվանդությունների տարածվածության մասին:

-Հղիների մոտ ավելի հաճախ հանդիպող ալերգիկ ռեակցիաները սննդային և սեզոնային են։ Սովորաբար հղիության ժամանակ նոր ի հայտ եկած ալերգիաները անցնում են, սակայն դրանք պահանջում են անընդհատ հսկողություն ալերգոլոգների կողմից և համապատասխան թույլատրելի դիետա։ Իսկ եթե հղիի մոտ ախտորոշված է բրոնխիալ ասթմա, այդ դեպքում կիրառվում է նաև հորմոնոթերապիա։

-Ալերգիաները հիմնական բուժում ունենո՞ւմ են, թե՞ իրենց հետքն ամեն դեպքում թողնում են:

-Հիմնական բուժումը ալերգիաների ժամանակ, ինչպես և բոլոր մնացյալ հիվանդությունների, պարտադիր է, ինչն առաջին հերթին կբերի առողջության բարելավմանը և հետագայում կրկնվելու քչացմանը, ինչու չէ` նաև լիարժեք լավացմանը։

 -Շատերն ինքնաբուժությամբ են զբաղվում հարևանի կամ բարեկամի խորհրդով: Ի՞նչ կասեք մեզանում  տեղ գտած, լավագույն դեպքում՝ դեղատների «խորհրդատվությամբ»  ինքնաբուժության վերաբերյալ:  

-Վերաբերմունքս բացասական է, ինքնաբուժումը չի խրախուսվում, քանի որ այն  շատ դեպքերում ավելի է խորացնում խնդիրը: Այնպես որ, ալերգիկ ֆոնի ի հայտ գալուն պես պետք է անպայման դիմել բժիշկ-ալերգոլոգի: Օգտվելով առիթից՝ հանրությանը հորդորում եմ և ոչ մի հիվանդության դեպքում չզբաղվել ինքնաբուժությամբ, ժամանակին դիմել համապատասխան մասնագետի, ստանալ նրա խորհրդատվությունը, ու եթե կա կարիքը, նաև մասնագիտական օգնությունը: Դա լավագույն երաշխիքն է, որ հիվանդությունն արագ կբուժվի և չի դառնա քրոնիկական: Իսկ ալերգոլոգի առաջնահերթ խնդիրն է ապահովել մարդու կյանքի որակը՝ թեթևացնելով հիվանդության ախտանշանները:

 -Կանդրադառնա՞ք կոսմետիկ միջոցներից ալերգիայի առաջացմանը:                                              

-Դրանք կարող են առաջանալ օծանելիքից, շրթներկից, մազի ներկից, դեմքի կրեմներից և այլն։ Այս դեպքում առաջանում է մաշկի բորբոքում, ցանավորում և քոր։ Անհրաժեշտ է դադարեցնել կիրառել այդ միջոցները և ստանալ համապատասխան բուժօգնություն բժիշկ-ալերգոլոգի կողմից` հետագայում բժշկի հետ ընտրելով համապատասխան հիպոալերգիկ կոսմետիկ միջոցները։

- Որպես մեր զրույցի  վերջաբան` Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր հասարակությանը։

-Առողջությունը, թերևս, ամեն ինչ չէ, սակայն առանց առողջության, ամեն ինչ ոչինչ է: Չգիտեմ՝ որպես վերջաբա՞ն, հորդո՞ր կամ խնդրա՞նք գուցե, դիմում եմ մեր հասարակությանը, որ գնահատեն իրենց առողջությունը, վստահեն բժիշկներին: Մեր հասարակությանը կհորդորեմ պահպանել առողջությունը, քանզի առողջությունից զատ, չկա ավելի կարևոր բան, այն մեր գլխավոր արժեքն է։ Ես լիահույս եմ, որ ամենամեծ սերը, որը մենք կարող ենք պարգևել մեր ընտանիքին և աշխարհին, մենք ենք՝ առողջ վիճակում։ Միայն առողջ հասարակությունը, առողջ ազգն է ընդունակ բարձր նվաճումների։ Առողջ եղեք:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը

«Հիվանդի հավատն է ինձ պարտավորեցնում
և ոգեշնչում, քանի որ նա ինձ վստահում է ամենաթանկը` աչքի լույսը»

Ակնաբուժությունը բժշկության ամենազարգացած ճյուղերից մեկն է  Հայաստանում:

Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնը ` Հայաստանի ամենամեծ բազմապրոֆիլ  ակնաբուժական հաստատությունը,  հագեցած է ժամանակակից  սարքավորումներով, որտեղ իրականացվում է ախտորոշիչ, բուժիչ և գիտահետազոտական գործունեություն`  միջազգային ստանդարտներին համապատասխան: Այս ամենը հնարավորություն է տալիս  կատարել աշխարհում առկա գրեթե բոլոր տեսակի վիրահատական միջամտությունները:

Կենտրոնի 45 տարիների կերտած պատմությունն իր մեջ է կրում բազմաթիվ անուններ, որոնց շնորհիվ մենք հնարավորություն ունենք քայլելու աշխարհի զարգացման ռիթմին համահունչ: Պատմությունը նույնքան գեղեցիկ է, որքան ազնիվ ու գեղեցիկ են եղել նպատակներն այն մարդկանց, ովքեր իրենց մնայուն քայլերն են կատարել այս ճանապարհին:

Արդ­յո՞ք հայ­կա­կան ակ­նա­բու­ժութ­յու­նը տի­րա­պե­տում է ժա­մա­նա­կա­կից բուժ­ման ար­դիա­կան մե­թոդ­նե­րին, ու­նի՞ հա­մա­պա­տաս­խան մաս­նա­գի­տա­կան ու նյու­թա­տեխ­նի­կա­կան ներուժ` արդ­յու­նա­վետ բու­ժօգ­նութ­յուն տրա­մադ­րե­լու հա­մար: 

Հայ­կա­կան ակ­նա­բու­ժութ­յան խնդիր­նե­րի  ու զար­գաց­ման մի­տում­նե­րի մա­սին զրուցեցինք  Ս. Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի աչքի վնասվածքների բաժանմունքի ակնաբույժ,  միկրովիրաբույժ Սրբուհի Բաբաջանյանի հետ:  Բժշկուհու երկար  տարիների նվիրյալ աշխատանքը իսկապես  մեծագույն սխրանք է, իսկ կյանքը՝ բացառիկ հրաշք: Նրա բազմամյա վաստակը ակնաբուժության  մեջ պարզապես անգնահատելի է, իսկ ավյունն ու ջանասիրությունն օրինակ կարող են լինել շատ-շատերի համար:
-Բժշկուհի, ի՞նչ է կատարակտի ֆակոէմուլսիֆիկացիան, և ո՞ր դեպքում է այն իրականացվում։

-Նախ մեր ընթերցողներին հիշեցնենք կատարակտ հիվանդության մասին: Յուրաքանչյուր  մարդ ունի իր սեփական ոսպնյակը, դա թափանցիկ փոքր լինզա է աչքի ներսում, գտնվում է անմիջապես բբի ետևում և ֆոկուսավորում է լույսը այնպես, որ պատկերն ընկնի ուղիղ ցանցենու կենտրոնի վրա: Ժամանակի ընթացքում այս կամ այն պատճառով ոսպնյակը կարող է պղտորվել` կորցնելով իր թափանցիկությունը, որն էլ իր հերթին  բերում է տեսողության սրության խանգարման։ Ոսպնյակի ցանկացած պղտորումը կոչվում է կատարակտ: Կատարակտի առաջացման պատճառները տարբեր են: Դրանք  հիմնականում տարիքային փոփոխություններն են, և սովորաբար 60 տարեկանից հետո են զարգանում, ավելի հազվադեպ   հանդիպում են բնածին կատարակտները: Տրավմաները նույնպես կարող են դառնալ կատարակտի առաջացման պատճառ, ինչպես նաև որոշ դեղորայքների երկարատև ընդունումը։ Կատարակտի  ժամանակակից բուժմոտեցումը միայն վիրահատական է, այլ մեթոդներ գոյություն չունեն, քանի որ դեղորայքային կամ ժողովրդական ավանդական մեթոդներով բուժումները չունեն ոչ մի էֆֆեկտիվություն, և աչքի ցանկացած կաթիլներ չեն կարող բուժում համարվել կատարակտի համար։ Կատարակտի հայտնաբերումը բավականին հեշտությամբ է իրականացվում` բիեոմիկրոսկոպիայի օգնությամբ։ Եվ ինչպես արդեն նշեցի, արդի բուժմոտեցումը  վիրահատական է՝ կոչվում է կատարակտի ֆակոէմուլսիֆիկացիա: Վիրահատական միջամտությունը կատարվում է տեղային անզգայացման պայմաններում՝ կաթիլների օգնությամբ։ Վիրահատության ընթացքը կարճատև է, որի ընթացքում բուժառուի բնական  պղտորված ոսպնյակը հեռացվում է, և այն փոխարինվում է արհեստական թափանցիկ ոսպնյակով (լինզայով)։  Այս վիրահատության արդյունավետությունն այն է, որ կատարվում է շատ փոքր միկրոկտրվածքով ՝ մոտ 1,8 մմ, ոսպնյակի պարունակությունը հեռացվում է, նույն կտրվածքի միջոցով, առանց այն մեծացնելու տեղադրվում է արհեստական ոսպնյակ: Շատ  կարևոր   է, որ  կար չի դրվում,  հետվիրահատական շրջանն անցնում է բավականին դյուրին, դիսկոմֆորտը նվազագույն է: Հետվիրահատական շրջանում աստիգմատիզմ գրեթե չի հանդիպում` ի տարբերություն նախկինում կիրառվող մեթոդի, որը կոչվում է կատարակտի էքստրակապսուլյար էքստրակցիա, որի դեպքում եղջերաթաղանթի վրա կատարվում է մոտ 9-10 մմ կտրվածք,  ամբողջական ոսպնյակը հեռացվում է   և տեղադրվում   կոշտ, արհեստական  ոսպնյակ, իսկ եղջերաթաղանթի կտրվածքը, այսինքն` ակնագնդի ամբողջականությունը վերականգնվում է կարերի կիրառմամբ։ Կարերը հեռացվում են 3 ամիս անց, և հավանականությունը մեծ է, որ կարերի հեռացումից հետո բուժառուի մոտ առաջանա աստիգմատիզմ,  որի պատճառով  տեսողությունը որոշ չափով կտուժի: Ժամանակակից արդյունավետ վիրահատական բուժմոտեցումը՝  ֆակոէմուլսիֆիկացիան, այդ խնդիրները չի առաջացնում, բնական պղտոր ոսպնյակը ուլտրաձայնի միջոցով վերածվում էմուլսիայի, և ասպիրացիայի   միջոցով ոսպնյակի մանր մասնիկները հեռացվում են, վիրահատության ժամանակ օգտագործվում են  ճկուն ոսպնյակներ:    

Այսօր կիրառության մեջ առկա են տարբեր   ներակնային ոսպնյակներ` տարբեր երկրների արտադրության: Մինչ վիրահատությունը նախապես բժշկի կողմից կատարվում են   չափումներ, և տվյալ  աչքի  համար ընտրվում է նախապես հաշվարկված համարով համապատասխան ոսպնյակ։

 Շատ հաճախ  լինում են հարցադրումներ բուժառուների կողմից,  թե դրանք որակապես ինչպիսին են, որն է լավը, որը ընտրել, և վիրահատությունից հետո ինչպիսի արդյունք կլինի։   

Արհեստական ոսպնյակների հիմնական տեսակներն են մոնոֆոկալ, մուլտիֆոկալ, տորիկ, EDOF  ոսպնյակներ։

Մոնոֆիկալ ոսպնյակները առավել հաճախ կիրառվող լինզաներն են կատարակտի բուժման ժամանակ,  հնարավորություն են տալիս լավ տեսնել  որոշակի հեռավորության վրա` հեռու կամ մոտ: Դա կախված է բուժառուի ցանկությունից, և եթե նա փոքր հեռավորության վրա աշխատանքներ շատ է կատարում, և հարմար է առանց ակնոցի մոտ հեռավորությունը լավ տեսնել, մենք հաշվարկում ենք, որպեսզի բուժառուն լավ տեսնի մոտը, իսկ հեռվի համար կրի փոքր ակնոց, կամ հակառակը` հեռուն տեսնի առանց ակնոցի, իսկ մոտի համար բուժառուն կրի փոքր ապակիներով ակնոց։    

Մուլտիֆոկալ ոսպնյակներ կիրառելիս ակնոցների կարիք չի լինում, դրանք հնարավորություն են տալիս լավ տեսնել միաժամանակ   հեռու, միջին և մոտ հեռավորության վրա (կարծես մի քանի լինզաներից կազմված լինեն , որոնք թույլ են տալիս տեսնել տարբեր հեռավորության վրա ) :

Տորիկ լինզաները կիրառվում են այն բուժառուների մոտ, ովքեր բացի կատարակտից ունեն նաև աստիգմատիզմ:

 EDOF  լինզաների ֆոկուսային տարածությունը ապահովում է սահուն անցումը հեռու, միջին, մոտ տարածություններ ֆիքսելիս, արագ նեյրոադապտացիան, լույսի աղբյուրից լուսարձակումների բացակայությունը, և միջին ֆոկալ տարածություններում տեսողությունը չի տուժում։

Նշեմ, որ մեր կլինիկայում առաջադրվող բոլոր ոսպնյակներն էլ որակապես բարձր են,   և տվյալ   բուժառուի ցանկությունից և անհատականությունից ելնելով` ընտրվում է տեսակը: 

-Ի՞նչ ասել է  արտիֆակիկ աչք։  

- Դա  աչքի բնական ոսպնյակը  արհեստական ոսպնյակով փոխարինված աչքն է։ Եթե ոսպնյակ դրված չէ ընդհանրապես, այլ բնական ոսպնյակն ուղղակի հեռացված է, դրանք անվանում ենք աֆակիկ աչքեր։ Պղտորված ոսպնյակները վիրահատության ժամանակ պարտադիր փոխարինվում են արհեստական ոսպնյակներով`  բարձր տեսողություն ապահովելու նպատակով։

-Ո՞րն է ֆակիկ ոսպնյակը, և ո՞ր դեպքերում են այն կիրառվում։

-Կան բուժառուներ, որոնք ունեն տեսողության խանգարումներ, կրում են ակնոց կամ  կոնտակտային լինզաներ, սակայն  այս կամ այն պատճառով ցանկանում են հրաժարվել դրանցից: Այսպիսի դեպքերում  ակնաբույժները առաջարկում են  տեսողության շտկման  լազերային կորեկցիա: Սակայն երբ  ռեֆրակցիոն խանգարումները հնարավոր չէ կամ ցուցված չէ շտկել լազերային կորեկցիայով, օրինակ` շատ բարձր աստիճանի  կարճատեսություն կամ հեռատեսություն ունեցող բուժառուների մոտ (շատ հաճախ դա  բարակ եղջերաթաղանթի առկայությունն է, որը թույլ չի տալիս ամբողջությամբ վերացնել այդ խնդիրը), այդ դեպքում  ժամանակակից բուժմոտեցումներում կատարում են ֆակիկ ոսպնյակների իմպլանտացիա, որը հնարավորություն է տալիս վերականգնել տեսողությունը՝ պահպանելով սեփական ոսպնյակը: Իսկ դա ակոմոդացիայի, այսինքն՝ ֆոկուսավորելու հնարավորության պահպանումն է: Ֆակիկ լինզաների հիմնական առավելությունը նրա «դառնալիությունն» է, այսինքն,  եթե  լազերային միջամտությունից հետո այս կամ այն պատճառով ինչ-որ  բան այնպես չի եղել, ապա դրանից հետո չենք կարող այն վերականգնել, իսկ ֆակիկ լինզաների դեպքում, ցանկացած ժամանակ կարող ենք այդ լինզան հեռացնել, և բուժառուն վերադառնում է իր սովորական կարճատեսությանը, որն ուներ մինչ վիրահատական միջամտության դիմելը։ Վիրահատությունը կարելի է համեմատել ակնոցների կրման հետ, ուղղակի այն ակնոցները, որոնք սովորաբար կրում են, վիրաբույժը  կատարում է իմպլանտացիա` այն տեղադրելով աչքի մեջ:  Այդ լինզաները շատ բարակ են և թեթև, տեղադրում է հետին խցիկում, բնական ոսպնյակի վրա, որոնցով բուժառուն երկար տարիներ ապրում է: Այս ժամանակակից ոսպնյակները հետին խցիկում դրվելուց չեն գրգռում աչքը, չեն խանգարում ցանկացած ֆիզիկական աշխատանք կատարելիս, սպորտով զբաղվելիս, լողալիս, գլխի շարժման դեպքերում երբեք այն չի շարժվում և երկար տարիներ կարող է ծառայել բուժառուին` ապահովելով բարձր տեսողության սրություն։  

-Ի՞նչ  է ամետրոպիան։

-Ամետրոպիան  աչքի ռեֆրակցիայի խանգարումն  է, այն հունարենից  թարգմանաբար նշանակում է աչքի անհամաչափություն։ Նորմայում  լույսի ճառագայթները անցնում են աչքի օպտիկական համակարգի միջով (դրանք են եղջերաթաղանթը, ոսպնյակը,  ապակենման մարմինը): Նորմայում այդ թափանցիկ համակարգի միջով անցնելիս ճառագայթները հավաքվում են, ֆոկուսավորվում են ցանցենու վրա: Դա կոչվում է էմետրոպիա: Այդ գործընթացը` լույսի ճառագայթների անցումը և բեկումը օպտիկական համակարգի միջոցով, կոչվում է ռեֆրակցիա։ Ռեֆրակցիայի խանգարումները կոչվում են ամետրոպիա, որոնք լինում են տարբեր տեսակների, հիմնականում  3-ն են `  կարճատեսություն, հեռատեսություն և աստիգմատիզմ։

Կարճատեսությունը կամ միոպիան ամետրոպիայի առավել հաճախ հանդիպող ձևն է, որը սկսում է զարգանալ մանկական տարիքից և սովորաբար  ժառանգական հիվանդություն է, չնայած վերջին տարիներին շատացել են մարկանց քանակը, որոնք ձեռք են բերել կարճատեսություն կյանքի ընթացքում: Կարճատեսնեը թույլ են տեսնում հեռու տարածության վրա գտնվող պատկերները, իսկ մոտը տեսնում են շատ լավ: Կարճատեսության շտկումը իրականացվում է բացասական «ցրող» ապակիներով:

Հեռատեսությունը կամ հիպերմետրոպիան  ամետրոպիայի տեսակ է,   երբ խավար է տեսնում մոտը, իսկ հեռու տարածության վրա գտնվող պատկերները տեսնում է շատ լավ: Հեռատեսության շտկումն իրականացվում  է  դրական  «հավաքող»  ապակիներով:

Աստիգմատիզմը ռեֆրակցիայի այն խանգարումն է, երբ նույն աչքում, տարբեր առանցքներում մարդը կարող է ունենալ և՛ հեռատեսություն, և՛ կարճատեսություն, կամ կարճատեսության, կամ հեռատեսության տարբեր աստիճաններ։ Այսպիսի խնդրով մարդկանց տեսողության շտկումն իրականացվում է «ցիլինդրիկ» ապակիներով:

Նշեմ, որ մանկական հասակում ամետրոպիայի վաղ հայտնաբերումը և բուժումը թույլ է տալիս որոշ դեպքերում խուսափել վիրահատական միջամտությունից, իսկ ավելի հաճախ թույլ չտալ այսպես կոչված «ծույլ աչքի»  համախտանիշի զարգացման:

-Որոն՞ք են աչքի վնասվածքների ախտանշանները։ Ինչպես հասկանալ, որ աչքը կրել է վնասում։                                             

-Աչքի վնասվածքները կարող են լինել տարբեր։ Կան ակնակապիճի վնասվածքներ, այսինքն` աչքի շրջակա ոսկրային հյուսվածքի վնասվածքներ, ինչպես նաև կարող են լինել աչքի հարակից փափուկ հյուսվածքների և ակնագնդի վնասվածքներ։ Լինում են մեխանիկական բութ վնասվածքներ, դրանք կանտուզաներն են (ցնցումները), կարող են լինել  թափանցող, չթափանցող, նաև` օտար մարմնի առկայությամբ կամ առանց օտար մարմնի։ Իսկ առաջնահերթ հասկանալու համար, թե աչքը կրել է վնասում, թե` ոչ, առաջին հերթին բուժառուի անամնեզի հավաքումն է,  այսինքն` գանգատների վերաբերյալ հարցումը. ինչ գանգատներ են առկա այդ պահին, ինչ պայմաններում  է աչքը կրել վնասում, հարցեր, որոնք շատ կարևոր են բուժման հետագա ընթացքը պլանավորելու համար, քանզի ցանկացած վնասվածքի դեպքում բուժառուներն առաջնահերթ գանգատվում են ցավից, կարող են կրել կոպերի և լորձաթաղանթի տարբեր աստիճանի արտահայտվածությամբ այտուց` թեթև, միջին և ծանր։ Բուժառուների մոտ կարող է ի հայտ գալ լուսավախություն, արցունքահոսություն, տեսողության վատթարացում։ Եթե թարմ վնասվածք է, գանգատները միանշանակ այդ պահին առկա են լինում, և մեր հետազոտությունների արդյունքում անմիջապես ի հայտ է գալիս խնդրի աստիճանը, վնասում կա, թե` ոչ։ Մեր պրակտիկայում ամենահաճախ հանդիպող աչքի վնասվածքները օտար` հիմնականում մետաղական մանր մարմնի դեպքում են լինում, որի ժամանակ մեծ արագությամբ այն անցնում է աչքի մեջ և հիմնականում դրանք տեղակայվում են աչքի լորձաթաղանթի կամ եղջերաթաղանթի վրա, որոնք առաջացնում են վերը նշված գանգատները։ Այդ պարագայում շատ կարևոր է, որ բուժառուն չտրորի աչքը, չզբաղվի ինքնաբուժությամբ, չփորձի ինքնուրույն հեռացնել աչքում արդեն առկա օտար մարմինը և անմիջապես դիմի ակնաբույժի օգնությանը, քանի որ ինչքան շուտ հեռացվի այն, այնքան ավելի հեշտ կընթանա թե՛ հեռացման ընթացքը և թե՛ հետագա բուժումն ու աչքի վերականգնումը։ Սովորաբար այդ օտար մարմինները, եղջերաթաղանթի վրա ընկնելով, առաջացնում են նաև  վերք`  կարծես ժանգի տեսքով, և նույնիսկ օտար մարմնի հեռացումից հետո  այն կարող է կրկին ունենալ տպավորություն, որ դեռ աչքում կարծես թե առկա է օտար մարմինը։ Եվ ցանկանում եմ նշել, որ անգամ ցանկացած փոքր վնասվածքը, մանր օտար մարմինը ժամանակին չհեռացնելու և չբուժելու դեպքում կարող է բերել բավականին լուրջ խնդիրների, տեսողության վատթարացման, նույնիսկ` ակնագնդի կորստի։ Իրականում այնքան նուրբ են աչքի հյուսվածքները, որ անգամ փոքրիկ վնասումը և օտար մարմինը կարող է հանգեցնել աչքի այնպիսի բորբոքային պրոցեսների, որոնք կարող են բերել աչքի ակնագնդի կորստի։ Հաճախ մեր պրակտիկայում հանդիպում են նաև բութ վնասվածքները, կանտուզաները՝ ցնցումները. այս դեպքում աչքի արտաքին թաղանթը հաճախ մնում է ամբողջական, բայց ներսի ավելի նուրբ թաղանթները կարող են խիստ տուժել և  աչքում առաջացնել լուրջ փոփոխություններ։ Այս դեպքում եթե վնասվածքը արդեն կրել է տևական բնույթ, արտաքինից կարող ենք ոչինչ չնկատել, բայց բիոմիկրոսկոպիկ հետազոտություն կատարելիս կարող ենք  բացահայտել այն`և՛ ծիածանաթաղանթի, և՛ ոսպնյակի հետ կապված: Այսինքն` ծիածանաթաղանթը արմատից կարող է պոկված լինել, իսկ ակնահատակում կարող են լինել տարբեր փոփոխություններ` ցանցաթաղանթի կենտրոնական հատվածի, տեսողական նյարդի շրջանում, նույնիսկ կարող է լինել ցանցաթաղանթի շերտազատում։ Եթե ցնցումները լինում են առաջին աստիճանի, այսինքն` մեղմ են լինում, կարող են դրանք չազդել տեսողության սրության վրա, բայց իրականում կան ցուցումների տարբեր աստիճաններ, որոնք  կարող են բերել տեսողության անվերադարձ կորստի։ Մեր պրակտիկայում հիմնականում ավելի թեթև դեպքեր են հանդիպում, որոնք ժամանակին բուժելու դեպքում կարող են տեսության սրության վրա չազդել։

-Շփվելով երիտասարդ կադրերի հետ`ինչպե՞ս եք պատկերացնում մեր ապագա բժշկությունը:

-Բարեբախտաբար, վերջին տարիներին երիտասարդ կադրերի մեջ գիտության և կրթության հանդեպ մեծ ուշադրություն կա. եթե 10 տարի առաջ շատերը ձգտում էին ուսանել արտերկրում, այսօր ունենք բավականին լավ կադրեր, որոնք ձգտող են, պրպտող, վերապատրաստվում են և ձգտում են մնալ մեր հայրենիքում։ Ս. Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնը այն բժշկական կենտրոններից է, որտեղ ունենք նաև բավականին երիտասարդ կադրեր, որոնց ձեռագիրն իրենց ոլորտում առանձնահատուկ է։   Մեր երիտասարդ կադրերին մաղթում եմ, որ աշխատանքային ուղու  երկար և ձիգ ճանապարհի վերելքների և վայրէջքների ժամանակ պահպանեն մարդկային յուրօրինակ արժեքները, չլճանան:

- Ի՞նչն է Ձեզ համար ներշնչանքի աղբյուր։

-Հայրենիքս, հայոց աշխարհը, մեր լեռները, որոնք մեզ տվել են իրենց կարծրությունը, որ հայի հոգում համբերություն ու համառություն են դարձել։ Այստեղ  է, որ լսում ես հայրենիքիդ հավերժության երգը և գիտակցում, որ դու ես նրա սուրբ բազկի ուժն ու զորությունը։ Ես շատ ուրախ եմ ու երջանիկ, որ Հայաստանի քաղաքացի եմ։ Այն Հայաստանի, որտեղ անցել է իմ մանկությունը, և պետք է անցնի ողջ կյանքս։ Եվ պարտավոր եմ ապրել ու արարել  իմ հայրենիքում։

- Որպես մեր զրույցի  վերջաբան, խնդրեմ, Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր հասարակությունը։

-Իրականում, ակնաբուժության մեջ  ահռելի արդյունքներ կունենանք խնդրի վաղ հայտնաբերման դեպքում: Կցանկանամ, որ մեր հասարակությունը առողջ լինի: Առողջապահության համակարգում տեղի ունեցող բարեփոխումներին համընթաց մեր բժշկական կենտրոնում արդիականացվում են բուժման և ախտորոշման մեթոդները, իրականացվում են հիվանդների համար անհրաժեշտ պայմանների բարելավման միջոցառումներ, որոնք հստակ շարունակական բնույթ են կրելու: Ամեն բուժառուին պետք է յուրովի վերաբերվել և իհարկե չդոփել տեղում: Հորդորս այն է, որ մարդիկ ավելի հանդուրժող, ներող լինեն, սիրող, զիջող, և ես հավատում եմ, որ միաբանության մեջ է հաղթանակը. հայերը պետք է միաբանվեն, տարաձայնությունները մի կողմ դնելով` արդեն մի բուռ դարձած հողը պահեն։ Կարծում եմ մեզնից յուրաքանչյուրը պետք է ունենա իր փոքր հաղթանակները հանուն Հայաստանի մեծ հաղթանակի:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը

Ցանկանում եմ` մեր հասարակությունը առողջ լինի թե՛ ֆիզիկապես, թե՛ հոգեպես

Հայաստանում այսօր վնասվածքաբանությունը, մասնագետների խոսքերով, բարձր դիրքերում է, նկատելիորեն արագ է զարգանում` թե՛ մասնագիտական, թե՛ պատրաստվածության տեսանկյունից: Այդ ակտիվությունն օրեցօր ավելանում է, բայց ինչպես բժշկության ցանկացած ճյուղ, այնպես էլ վնասվածքաբանությունը, անընդհատ թարմացվելու և կատարելագործվելու կարիք ունի, այսինքն՝ չի կարելի ոչինչ չանելով`  սպասել ինչ-որ նորությունների, պետք է մշտապես աշխատել նորանոր բարձունքների հասնելու համար:

Մեր զրուցակիցն է օրթոպեդ-վնասվածքաբան, «Կոկսա» կլինիկայի ղեկավար Հրաչյա Հարությունյանը։ Երկար տարիների դժվարին աշխատանքային գործունեությամբ, հարուստ կենսագրությամբ նա մեծապես նպաստել է Հայաստանի առողջապահական համակարգի կայացմանն ու զարգացմանը։ Մեր զրուցակցի համար բժիշկ լինելը վեհ կոչում է, իսկ կատարած մեծածավալ աշխատանքը` իր առջև դրված նպատակի իրականացում:

-Պարոն Հարությունյան, կպատմե՞ք էնդոպրոթեզավորման նորագույն մեթոդների և վերականգնողական շրջանի առանձնահատկությունների մասին։                                          

-Ասեմ, որ  էնդոպրոթեզավորման մեթոդիկան երբեք տեղում դոփել չի կարող, միշտ կան պրոթեզների նոր տարբերակներ` ավելի քիչ հետվիրահատական բարդություններով: Մեր կենտրոնում 1 տարուց ավելի է, ինչ առաջարկում ենք  զույգ հոդերի միաժամանակ էնդոպրոթեզավորում, որը բավականին լուրջ և մեծ առաջընթաց է մեր երկրի առողջապահական համակարգում։ Այժմ իրականացնում ենք կոնքազդրային հոդի էնդոպրոթեզավորում,  տիրապետում ենք դիմային կտրվածքով, առանց մկանների հատման, կարճ ոտիկի տեղադրմանը, որից հետո շատ արագ է ընթանում հետվիրահատական վերականգնողական փուլը, և արդյունքները շատ ավելի գոհացուցիչ են, քան ստանդարտ իրականացվող վիրահատությունները։ Այն ցուցված է մի շարք հիվանդությունների դեպքում: Դրանցից են հոդերի դեգեներատիվ դիստրոֆիկ փոփոխությունները, օստեոարթրոզները, ազդրոսկրի գլխիկի ասեպտիկ նևրոզը, ազդրոսկրի վզիկի կոտրվածքը, կեղծ հոդերը, որոնք առաջացել են կոտրվածքների չսերտաճման հետևանքով և այլն: Կոնքազդրային հոդի էնդոպրոթեզավորումը, լինելով մի շարք ախտաբանությունների բուժման առավել արդյունավետ եղանակ, թույլ է տալիս շատ արագ վերականգնել փոփոխված հոդի աշխատանքը և բարելավել հիվանդի կյանքի որակը:

 Այս կամ այն էնդոպրոթեզ տեղադրելու եղանակներին առնչվող հակացուցումները պետք է որոշվեն հիվանդի ոսկրային հյուսվածքի վիճակը մանրակրկիտ ուսումնասիրելուց հետո:  Դժվարություններ առաջանում  են աուտոիմուն հիվանդությունների հետևանքով առաջացած կոքսարթրոզների ժամանակ: Էնդոպոթեզավորումից հետո առօրյա կենսակերպի մեջ սահմանափակումներ չեն լինում. ամենաշատը 6 ամիս հետո մարդիկ մոռանում են արհեստական հոդի մասին, վերադառնում է շարժումների ազատությունը, և կյանքի որակն է բարելավվում: Ժամանակակից էնդոպրոթեզների կիրառման առավելությունն այն է, որ հիվանդի մոտ վերականգնվում է շարժումների ողջ ծավալը, նախկին ցավերն այլևս չեն անհանգստացնում:  Ոսկրի որակական փոփոխությունները կապ ունեն հաճախ կիրառվող հորմոնալ պատրաստուկների հետ: Քացախափոսի շրջանի ձևախախտումների դեպքում առաջնային պրոթեզավորման ժամանակ կարող են օգտագործվել ռևիզիոն պրոթեզներ:

 -Ո՞ր դեպքում կարող է առաջանալ ծնկի հոդի դեֆորմացիա, որոնք են  ծնկացավի պատճառները։   

-Ծնկահոդի դեֆորմացիան առաջանում է մի քանի պատճառներից. օստեոարթրոզի մեջ մեծ նշանակություն ունի գենետիկ ֆակտորը, բայց իհարկե կան պատճառահետևանքներ, որոնք կարող են նպաստել ընթացքի արագացմանը, կարող են վատթարացնել պրոցեսը: Առաջինը կրած տրավմաններն են, և կան հիվանդություններ, որոնք կարող են թիրախային դառնալ հոդերի համար. դրանք ռևմատիկ  և ռևմատոմալ հիվանդություններն են, օստեոպորոզն է, հետմենոպաուզալ շրջանում՝ կանանց համար, օստեոպորոզի հարցը և տարած ինֆեկցիաները։ Քիչ նշանակություն չունի նաև ճարպակալումը, որը նպաստում արթրոզների ընթացքի վատթարացմանը, արագ զարգացմանը։

-Այսօր մեծ տարածում ունի արթրիտը։ Մի փոքր կխոսեք այս հիվանդության տեսակների և դրանց առաջացման պատճառահետևանքների մասին։

 - Հոդաբորբը կամ արթրիտը հոդերի բորբոքային հիվանդություն է, որը կարող է առաջանալ տեղային կամ ընդհանուր վարակների, նյութափոխանակության խանգարումների, վնասվածքների և այլ պատճառներով։ Մի շարք ծանր հիվանդությունների (ռևմատոիդ հիվանդություն, անշարժացնող սպոնդիլոարթրիտ և այլն) առաջացման պատճառը դեռևս լրիվ պարզ չէ, սակայն հաստատված է, որ նպաստող գործոններ են համարվում օրգանիզմի սառեցումը, ֆիզիկական գերլարվածությունը և այլև։ Ըստ դասակարգման` հիվանդությունները բաժանվում են երկու հիմնական խմբի՝ որպես ինքնուրույն հիվանդություն և որևէ հիվանդության ախտանշան։ Մեկ հոդի բորբոքումը կոչվում է մոնոարթրիտ, մի քանիսինը՝ պոլիարթրիտ։ Ըստ ընթացքի` հիվանդությունները լինում են՝ սուր, ենթասուր և քրոնիկական, չոր և էքսուդատիվ (շճային, թարախային, արյունային), ըստ ծագման՝ վարակիչ և սպեցիֆիկ, դիստրոֆիկ, վնասվածքային և այլ հիվանդությունների հետ կապված։ Արթրիտները լինում են արթրոզի ուղեկցող հիվանդություն, եթե արթրիտները առանց արթրոզի են, հոդախտ կամ հոդաբորբոքում չի լինում։ Արթրիտները կարող են լինել նաև ռևմատիկ հիվանդությունների դեպքում և  ինֆեկցիոն բնույթի, որոնք պատանեկան կամ յուվենիլ իդիոպաթիկ արթրիտ են` այսինքն, օրգանիզմը  սուր վիրուսներ է կրել, փչացած ատամ է ունեցել, թոքաբորբ կամ միզային ինֆեկցիա է  տարել, որն էլ առաջացրել է հոդի բորբոքում: Ախտանշաններն են հոդացավեր, հոդի այլաձևություն, ֆունկցիայի խանգարում, հոդի մաշկածածկույթների կարմրություն և ջերմաստիճանի բարձրացում։ Սուր հիվանդությունների ժամանակ ցավերը լինում են ուժեղ և մշտական, իսկ քրոնիկականի դեպքում՝ միայն հոդը շարժելիս։

- Ի՞նչ հիվանդություն է պոդագրան, արդյո՞ք այն ունի զարգացման հստակ տարիքային շեմ։

- Հոդատապը (պոդագրա) նյութափոխանակության հիվանդություն է, առաջացնում է բորբոքային պրոցես։ Հոդատապը արթրիտի տեսակ է, արտահայտվում է հոդերի ուժեղ ցավով, այտուցվածությամբ և կարմրությամբ՝ առավել հաճախ վերջույթների հատվածում: Հիմնական պատճառը օրգանիզմից միզաթթվի արտադրության և արտազատման խախտումն է, որը կապված է միզաթթու պարունակող սննդամթերքի չարաշահմամբ կամ էլ այդ նյութն օրգանիզմից հեռացնելու գործընթացի խանգարմամբ: Պոդագրան հստակ տարիքային շեմ չունի: Այն միզաթթվի փոխանակման խանգարումն է, որը բերում է հոդերի ախտահարման։ Պոդագրայի վերջնական ապաքինում ամբողջ աշխարհում դեռ չկա, այն միշտ կարգավորման կարիք ունի դեղամիջոցներով և ներարկումներով։

- Պատելոֆեմորալ ցավային համախտանիշ։ Կմանրամասնե՞ք։  

- Պատելոֆեմորալ ցավային սինդրոմը թարգմանաբար ծնկոսկր-ազդրային համակցության ցավային համախտանիշն է, ամենատարածված հիվանդություններից մեկը: Առաջին նախադրյալը ծնկոսկրի դրսային տեղակայումն է, երբ  ծնկոսկորը չի աշխատում  ազդրի փոսիկությունից, կոպիտ է, մի քիչ թեքված դեպի դուրս: Այն առաջացնում է ազդրի ծնկոսկրի ցավ, արթրոզ՝ մաշվածություն: Մյուսը ծալքի հաստացումն է. հոդաշապիկի ծալքն այնքան է հաստանում և կոպտանում, որ ընկնում է ծնկոսկրի և ազդրի արանքը` առաջացնելով ցավային սինդրոմ և ձայներ։ Պատելոֆեմորալ ցավային համախտանիշի պատճառներն են ծնկների հոդի չափից ավելի ծանրաբեռնումը (վազել, ցատկել, կծկել և աստիճաններով բարձրանալ), սխալ սպորտային տեխնիկա կամ սարքավորում ընտրելը, կոշիկի փոփոխությունը, կոշտ խաղային մակերեսները, ծնկան հոդի հարթեցման անատոմիական խնդիրները, ազդրի թույլ մկանները,  հաճախակի  կամ երկար ժամանակ մարզվելու հանկարծակի փոփոխությունը։ 

-Ի՞նչ  մեթոդ է  պլազմոթերապիան։

- Այն աշխարհում  մեծ տարածում գտած բուժմոտեցում է և ոչ միայն օրթոպեդիայում, այլ բժշկության տարբեր ոլորտներում՝ կոսմետոլոգիա, գինեկոլոգիա, ուռոլոգիա, վիրաբուժություն: Բուժմոտեցման ընթացքում բուժառուի արյունից թանձրացված պլազման ներարկվում է վնասված հյուսվածքների կամ հոդերի մեջ: Այս պլազման հարուստ է թրոմբոցիտներով, որոնք օգնում են խթանել հյուսվածքների վերականգնումը:

Թրոմբոցիտներում առկա աճի գործոնները արագացնում են բջջային վերականգնումը: Շատ քիչ  են կողմնակի ազդեցությունները, ինչը նվազեցնում է ալերգիկ ռեակցիաների և վարակների վտանգը, ավելի քիչ ցավոտ է և արագ է վերականգնվում: Կիրառվում է մկանային վնասվածքների դեպքում, ինչպես նաև նվազեցնում է ցավը և բորբոքումը արթրիտի և մենիսկների վնասվածքների դեպքում։ Ներարկումների շնորհիվ  տվյալ տարածքը սնուցվում է, և բորբոքային պրոցեսները թեթևանում են:  Այն բավականին  էֆֆեկտիվ մեթոդ է։

-Ի՞նչ է դաստակային թունելի համախտանիշը,  և ի՞նչ բուժում է իրականացվում։

-Դաստակային թունելի համախտանիշը կամ կարպալ թունելի սինդրոմը ամենահաճախ հանդիպող մոնոնևրոպաթիան է։ Դասվում է վերին վերջույթի կոմպրեսիոն մոնոնևրոպաթիաների շարքին:  Այն  ախտանիշների հանրագումար է, որն առաջանում է դաստակային խողովակում (թունելում) վերին վերջույթի նյարդերից մեկի՝ միջնակ նյարդի ճզմումից՝ կապված դաստակային թունելի չափսերի և դրա պարունակության անհամապատասխանության հետ։ Կարող է լինել միակողմանի՝ հիմնականում ախտահարելով գերակշռող (դոմինանտ) կողմի ձեռքը։ Սակայն ավելի հաճախ հանդիպում է երկկողմանի դաստակային թունելի համախտանիշ, հատկապես էնդոկրին և հոդային հիվանդությունների ֆոնին։ Հաճախ հիվանդները գանգատվում են դաստակի ցավերից, ձեռքի թուլությունից (ձեռքից առարկաները կարծես «վայր են ընկնում»), ափի շրջանի ու I-III մատների ծակծկոցներից ու թմրածությունից։ Տիպիկ գանգատը ձեռքում ցավի սաստկացումն է, ծակծկոցները և ծանրության զգացումը հատկապես գիշերային ժամերին, որոնք ստիպում են հիվանդին արթնանալ, ձեռքն իջեցնել, թափահարել ու մատներն ինտենսիվորեն ծալել-տարածել։ Աշխատանքի ժամանակ, հատկապես, եթե այն պահանջում է ճաճանչ-դաստակային հոդի կրկնվող շարժումներ, ախտանիշները սովորաբար սաստկանում են։ Ոչ հազվագյուտ դիտվում է ցավի ճառագայթում դեպի բազկի, ուսագոտու շրջան:  Որքան վաղ է կատարվում ախտորոշումը, այնքան ավելի է մեծանում ոչ վիրահատական (կոնսերվատիվ) եղանակով բուժվելու և լիարժեք ապաքինվելու հավանականությունը։ Եթե վաղ և միջին շրջաններում նշանակվում է կոնսերվատիվ բուժում, ապա ուշ շրջանում ձեռքի վիրաբույժը ստիպված է լինում առաջարկել վիրահատական բուժում։ Կոնսերվատիվ բուժման ընթացքում կատարվում են տեղային ներարկումներ և  քսուքների թերապիա:  Եթե ջլաբորբը խրոնիկ բնույթ է կրում` առաջացնելով բշտեր, կարող է անհրաժեշտ լինել ընդհուպ  վիրահատական բուժում,  որն իրենից ներկայացնում է դաստակային լայնաձիգ կապանի հատում բաց կամ էնդոսկոպիկ եղանակով:

-Բժիշկ, տեղյակ ենք, որ անցած տարի սեպտեմբերին մասնակցել եք Հնդկաստանում կայանալիք 22-րդ Master's Course-ին։ Ըստ Ձեզ` ի՞նչ  հնարավորություն այն տվեց  ոլորտի զարգացմանը։

- Այո, անցած տարի`, սեպտեմբերի 26-28-ը մասնակցեցինք  Հնդկաստանում կայացած Meril Academy-ում 22-րդ Master's Course-ին, որը կարևոր հնարավորություն է աշխարհի առաջատար վիրաբույժների հետ փորձի և նորարարությունների փոխանակման համար արթրոպլաստիկայի ոլորտում: Ի դեպ, ոչ միայն Հնդկաստանում, այլ նաև արտերկրի մի շարք երկներում մենք մասնակցում ենք տարբեր Master's Course-ի և աշխատում ենք մշտապես նորարարությունների զարկերակի վրա լինել: Այս տարի հունվարին վերադարձել ենք Իտալիայում կայանալիք մաստեր կուրսերից, դա մեզ համար պարտադիր բնույթ է կրում, որպեսզի լինենք առաջադեմ ոլորտում, քանի որ օրթոպեդիկ վիրաբուժությունը խիստ գործիքային վիրաբուժություն է համարվում: Եթե մենք համընթաց չքայլենք այդ նորարարություններին, հետագայում իհարկե դժվար կլինի կիրառության մեջ ներդնել այդ բուժմոտեցումները:

-Ի՞նչ տեխնոլոգիա է իրենից ներկայացնում LIPOGEMS®-ը։

-LIPOGEMS®-ը առաջադեմ տեխնոլոգիա է, որը մշակում և օգտագործում է մարմնի սեփական ճարպային հյուսվածքը՝ վնասված հատվածների ցավային սինդրոմները մեղմելու և բուժելու համար:

Այս նորարարական տեխնոլոգիան հնարավորություն է տալիս ճարպից ստանալ ցողունային բջիջներ: Կարճ ասած՝ այս շրջադարձային տեխնոլոգիայի շնորհիվ օրգանիզմը ինքն իրեն է բուժում:

Այս միջամտությունն իրականացվում է տեղային անզգայացմամբ: Սովորաբար այն  կիրառվում է խոշոր, ինչպես օրինակ՝ կոնքի կամ ծնկի, հոդերի բուժման համար։

LIPOGEMS® իտալական ընկերության հետ մեր համագործակցությունը 2007 թվականից է, համարվում է ներարկումային տեխնոլոգիաների գագաթնակետը, այսինքն` ամենալուրջ ներարկումային տեխնոլոգիաները սկսում են լիպոսակցիայի, այսինքն ճարպաբջջանքի ստացումից լիպոսակցիայի միջոցով,  և LIPOGEMS® ընկերության հավաքածուի օգնությամբ կատարվում է ճարպի «կոտրում» և զտում, որի օգնությամբ մենք ստանում ենք հատուկ մեխանիզմ, որի մեջ ցողունային բջիջների կլետկաները կարող են հասնել տարբեր թվերի` ընդհուպ  5 միլիոնի։ Այն ներարկվում են հոդերի մեջ, եթե  հիվանդության  զարգաման վաղ  դեպքերում է կատարվում բուժօգնությունը, կարող ենք գրանցել նաև ամբողջական առողջացում, իսկ եթե արթրոզի դանդաղ ընթացք է, դրա էֆֆեկտիվությունը 5 տարի է: Այն համարվում է նորագույն մեթոդներից մեկը, իհարկե եթե կատարվում է գրագետ։

- Իսկ որպես վերջաբան` Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

- Մեր հասարակությանը մաղթում եմ առողջություն։ Իսկ եթե արդեն առկա է խնդիրը, հաղթահարեն  ապաքինման ելքով։ Կոչ եմ անում տարեկան գոնե մեկ անգամ հետազոտվել կանխարգելիչ նպատակով, առաջին իսկ գանգատների դեպքում դիմել բժշկի՝ հիվանդության վաղաժամ ախտորոշման և հետագա բուժման արդյունավետ ընթացքի համար։ Ցանկանում եմ, որ մեր հասարակությունը առողջ լինի թե՛ ֆիզիկապես, թե՛ հոգեպես:  Իսկ բժիշկներին մաղթում եմ համբերություն, հավատ սեփական ուժերի նկատմամբ և հաստատուն կամք։ Մեր հասարակությանը կմաղթեմ, որ միշտ մեր ավանդական սեղանների շուրջ հնչող առողջության մաղթանքները իրականանան: Բայց այդ մաղթանքի տակ ամեն ոք իր լուման պետք է ունենա իր առողջության պահպանման համար` առողջ ապրելակերպ սահմանելով իր համար:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը