Արդեն պետք է նորաձեւ լինի չծխելը. այդ կերպ կկանխարգելվի սիրտ-անոթային հիվանդությունները

Սիրտը մարդու օրգանիզմի շարժիչն է: Սրտի առողջությունը, բուժումն ու դրա պահպանումը շարունակում են մնալ ժամանակակից բժշկության գերխնդիրը: Չնայած տարբեր բուժման, սարքավորումների ստեղծմանն ու նոր մեթոդների մշակմանը՝ սիրտ-անոթային հիվանդություններից մահացությունը աշխարհում առաջին տեղում է: Տարբեր ուսումնասիրություններ փաստում են, որ յուրաքանչյուր 1.5 րոպեի ընթացքում սիրտ-անոթային հիվանդություններից մեկ մարդ է մահանում:

Հետևաբար ժամանակն է, որ սիրտ-անոթային հիվանդությունների վրա մեծ ուշադրություն սևեռվի։ Ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում սիրտ-անոթային հիվանդությունները  երիտասարդացել են։ Սիրտ-անոթային հիվանդությունները պայմանավորված են մեծամասամբ ռիսկի գործոններով, որոնցից են ծխելը, խմելը, ճարպակալումը, նստակյաց կենսակերպը, շաքարային դիաբետը, ինչպես նաև գեները:

Հայաստանում սիրտ-անոթային հիվանդությունների տարածվածության, կանխարգելման հնարավորությունների մասին զրուցեցինք միջամտական սրտաբան բժշկական գիտությունների թեկնածու Յուրի Մակարյանի հետ։

-Բժիշկ Մակարյան, ինչո՞ւ ընտրեցիք հենց սրտաբանի մասնագիտությունը։

Մանկուց եմ երազել բժիշկ դառնալու մասին, քանի որ ծնվել ու մեծացել եմ բժիշկների ընտանիքում։ 2 ավագ քույրերս արդեն սովորում էին բժշկական համալսարանում, ուստի ես ինձ այլ մասնագիտությամբ չէի պատկերացնում։ Որոշակի անձնական պատճառներից ելնելով՝ հաստատապես որոշեցի ընտրել սրտաբանի մասնագիտությունը։ Համալսարանն ավարտելուց հետո, երբ պետք է օրդինատուրա ընդունվեի, որոշեցի, որ պետք է հենց սրտաբան դառնամ։ Մասնագիտության ընտրության հարցում նաև մեծ դերակատարում ունեցան դասախոսներս, ովքեր ինձ ուղղորդում էին եւ հորդորում՝ անպայման սրտաբանի մասնագիտությունն ընտրել։

-Դժվար չէ՞ ձեր մասնագիտությամբ աշխատելը։

Դժվար է, բայց իմ սուբյեկտիվ կարծիքով, սրտաբանությունն ամենահետաքրքիր մասնագիտությունն է բժշկության մեջ։

-Ի՞նչ ախտանիշների առկայության դեպքում մարդը կարող է հասկանալ, որ սրտի հետ կապված առողջական խնդիրներ ունի։

Առաջին ու ամենատարածված նշանը կրծքավանդակում, մասնավորապես, հետկրծոսկրային շրջանում սեղմոցի, այրոցի զգացումն է, որը նոպայաձեւ է եւ որպես կանոն առաջանում է ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ՝  պրոգրեսիվ աճելով։ Կարող է նաեւ շնչարգելություն, հեւոց լինել։ Հնարավոր է նաեւ հանգստի պայմաններում այդ նոպաներն առաջանան, մարդը կարող է զգալ սրտի անկանոն աշխատանք: Սրտային հիվանդությունները տարբեր են, շատ լայն ոլորտ է, եւ սրտի ամեն մի հիվանդություն ունի իր յուրահատուկ նշանները։

-Հնարավո՞ր է, որ ֆիզիկական եւ հոգեբանական ծանրաբեռնվածությունն ազդի մարդու սրտի առողջության վրա։

Հոգեկան, մտավոր լարվածությունն ու ծանրաբեռնվածությունը, սթրեսները միանշանակ բերում են ամբողջ օրգանիզմի ախտահարմանը, նպաստում են նաեւ սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների առաջացմանը։ Ինչ վերաբերվում է ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունը, ապա այն պետք է կազմի ցանկացած մարդու առօրյայի մի մասը։ Միանշանակ է, որ ֆիզիկական վարժանքներն առողջարար են, իսկ աշխատանքային ծանրաբեռվածությունը կամ առանց հանգստի աշխատելը, առողջ քնի բացակայությունը  նպաստում են սիրտ-անոթային հիվանդությունների ավելացմանը։

-Հիմա ակցիա կա՝ ծխախոտի տուփերի վրա նշված է, որ ծխելն առաջացնում է սիրտ-անոթային հիվանդություններ։ Կխոսեք այդ մասին։

Ես ինքս ծխող չեմ եւ հակածխախոտային պայքարի ակտիվ մասնակից եմ։ Ծխախոտն այն եզակի երեւույթներից է, որ բժշկությունն ընդհանրապես արգելում է՝ բոլոր հիվանդությունների պարագայում։ Իմ կարծիքով՝ այդ պայքարը պետք է ավելի ակտիվ լինի, պետք է հորդորենք, որ նման ակցիաները հաճախ լինեն, որ մարդիկ չծխեն եւ ամենից կարեւորն այն է,  որ բոլորը հասկանան՝ ծխելը վտանգավոր է առողջության համար։ Սթրեսները կամ մնացած այլ խնդիրները մենք գուցե չենք կարող վերացնել մեր կյանքից, ժամանակակից մարդու կյանքից, իսկ ծխախոտն ախտահարող այն լուրջ ֆակտորներից է, որ մարդը կարող է իր կամքի ուժով վերացնել, ընդ որում նաեւ օգնել իր շրջապատի մարդկանց՝  չծխողներին, քանի որ պասիվ ծխելը նույնպես վտանգավոր է առողջության համար։ Այս պայքարը պետք է սկսել դպրոցական, ուսանողական տարիքից։ Արդեն պետք է նորաձեւ լինի չծխելը, չծխողները պետք է քննադատեն ծխողներին ու անհրաժեշտ է դա ներմուծել մեր հայ մենթալիտետի մեջ։ Ցավոք սրտի, վիճակագրական տվյալներով՝ մեր պետությունը մտնում է Եվրոպայի ամենածխող պետությունների շարքի մեջ։ Հատակապես մտահոգող է, որ կանայք են ծխում, այն էլ ռեպրոդուկտիվ տարիքի, իսկ դուք գիտեք, թե դա ինչ առողջական վտանգներ է իր մեջ պարունակում։

- Եթե հղիության ժամանակ կինը ծխում է, ի՞նչ հետեւանքների կարող է դա հանգեցնել։

Հղիության ժամանակ ծխելը շատ լուրջ հետեւանքներ կարող է ունենալ՝ հղիության վաղաժամ ընդհատումից մինչեւ լուրջ արատներով եւ տարբեր հիվանդություններով երեխա ունենալը։ Երբեմն ծխող կնոջից ծնված երեխան առաջին հայացքից կարող է առողջ թվալ, սակայն ժամանակի ընթացքում առողջական խնդիրներն ի հայտ կգան, օրինակ՝  ալերգիկ կամ ասթմատիկ երեւույթները։ Հոր ծխելն էլ մեծ նշանակություն ունի  առողջ երեխա ունենալու գործում։ Առաջին հերթին հոր ծխելն ազդում է հենց իր ռեպրոդուկտիվ ֆունցիայի վրա։ Հնարավոր է, որ երեխա չունենալու պատճառներից մեկն էլ ծխելը լինի։ Այդ մասին շատ ժամանակ մոռացվում է։ Եթե ընտանիքը ցանկանում է առողջ երեխա ունենալ, ընդհանրապես խորհուրդ է տրվում, որ մինչեւ կնոջ հղիանալը՝ ամենաքիչը 2-3 ամիս առաջ, ծնողներից ոչ մեկ չծխի։

-Սեռական կյանքն ինչպե՞ս է ազդում մարդու սրտի առողջության վրա։

Սեռական ակտի ժամանակ ֆիզիկական աշխատանք է տարվում՝ ամեն մարդու համար յուրահատուկ ծանրաբեռնվածությամբ։ Առողջության համար միանշանակ կարեւոր է նաեւ կանոնավոր եւ առողջ սեռական կյանք ունենալ։  Հիվանդների հետ հաճախ չի խոսվում այն մասին, թե տարբեր հիվանդությունների առկայության կամ բուժման փուլում ինչպես կարգավորել սեռական կյանքը, բայց դա եւս շատ կարեւոր է։ Կարեւոր է, օրինակ, տեղեկանալ, թե ինֆարկտից հետո ինչքան ժամանակ անց պետք է վերսկսել սեռական կյանքով ապրել՝ ինչպիսի հաճախականությամբ, ինչպիսի ակտիվությամբ եւ այլն։ Հիմա մենք՝ բժիշկներս, ասում ենք հիվանդներին, խոսում ենք այդ մասին, ուղղակի իրենք ամաչում են, վատ են զգում այս թեման շոշափելիս։ Մի քիչ հայկական մենթալիտետի հարց է։ Արտասահմանում այս խնդիրը հստակ քննարկվում է եւ բոլոր ուղեցույցներում նշվում է որպես առանձին կետ՝ առողջ ապրելակերպ վարելու առումով։ Սակայն պետք է նշեմ, որ եթե համեմատենք 5 տարի առաջվա իրավիճակի հետ, ապա հիմա այդ հարցն ավելի ակտիվ է քննարկվում։ Շատ կարեւոր հարց է, դա էլ է պահանջ, ինչպես ուտելը, խմելը, զբոսնելը, սեռական կյանքը նույնպես պետք է կազմի մարդու առօրյայի մի մասը։

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաք՝ առողջ սիրտ ունենալու համար։

Չծխել։ Օգտագործել միայն առողջ սնունդ։ Հաշվի առնելով 21-րդ դարի առաջադեմ սարքավորումներից կախվածությունը, երբ մարդիկ նստակյաց կյանք են վարում, խորհուրդ եմ տալիս ավելի ակտիվ լինել, քայլել, սպորտով զբաղվել։ Եթե որոշակի ժառանգականություն կա, ասենք ընտանիքում մեկն ունեցել է սիրտ-անոթային խնդիր, պետք է ավելի ուշադիր լինել առողջությանը։

-Շա՞տ են ձեր հիվանդները։

Ցավոք սրտի, այո։ Պետք է փաստեմ, որ ոչ միայն ավելացել է սիրտ-անոթային հիվանդների թիվը, այլեւ իջել է ռիսկային տարիքի շեմը՝ հիվանդությունները  երիտասարդացել են, ինչը շատ ողբերգական երեւույթ է մեզ համար։ Չնայած նրան, որ սրտային հիվանդությունների բուժման, կանխարգելման ուղղությունն ամենաարագ զարգացող ճյուղերից է, սակայն ցավոք, սիրտ-անոթային մահացությունը առաջին տեղում է, նույնիսկ ավելի է, քան ուռուցքային հիվանդություններից մահացությունը՝ ամբողջ աշխարհում, ոչ միայն Հայաստանում։ Նախկինում, եթե մենք հազվադեպ էինք հանդիպում 25-30 տարեկան սիրտ-անոթային խնդիրներով հիվանդների, ապա ներկայումս արդեն երիտասարդներն էլ են ներառվում այս հիվանդությունների ռիսկային խմբում։

Ես կցանկանայի նաեւ նշել, որ եթե ունեք առողջական խնդիր, ապա պետք է ավելի ուշադիր եւ զգոն լինեք, որովհետեւ ցանկացած հիվանդություն ավելի հեշտ է վերահսկել իր կանխարգելման, քան բուժման փուլում։ Խորհուրդ կտամ վաղ դիմել բժիշկի, այլ ոչ թե հարեւաններին կամ կողքի մարդկանց լսել ու ինքնաբուժությամբ զբաղվել։ Յուրաքանչյուր հիվանդություն յուրահատուկ է, մարդիկ էլ միանման չեն, բժիշկները կարող են շատ արագ օգնել՝ գտնել հիվանդությունը հենց սկզբնական փուլում։

Անպտղությունը վերջնական ախտորոշում չէ. երկարատեւ հետազոտություններ անցնել պետք չէ

Կնոջ առողջությունը ոչ միայն շատ կարևոր է, այլև փխրուն: Այն դժվար է պահպանել այսօրվա տարբեր հիվանդությունների աճին զուգընթաց։ Կանայք պետք է առավել հետեւողական լինեն իրենց առողջությանը, քանի որ հենց կնոջ փխրուն ուսերին է ընկած ամբողջ ընտանիքի բարօրությունը։ Կանացի առողջությունը պահպանելու գրավականներից է մասնագետների մոտ պարբերաբար հետազոտվելը։ Վաղ հայտնաբերված հիվանդությունների դեպքում բուժումն անհամեմատ ավելի արդյունավետ է լինում, ուստի պետք է տարին գոնե մեկ անգամ այցելել բժիշկի ու տեղեկանալ առողջության մասին։

Յուրաքանչյուր կին մայր դառնալու բնազդ ունի իր մեջ, ուստի մայրանալուց առաջ եւ արդեն հղիության ընթացքում անհրաժեշտ է մեծ պատասխանատվությամբ եւ  ուշադրությամբ հետեւել առողջությանը՝ ապագայում առողջ երեխա ծննդաբերելու ակնկալիքով։

Կնոջ առողջության պահպանման եւ կանացի հիվանդությունների արդյունավետ բուժման մասին զրուցել ենք պերինտոլոգիայի, մանկաբարձության եւ գինեկոլոգիայի ինստիտուտի գինեկոլոգ-մանկաբարձ Զարուհի Մանուկյանի հետ։ Բժշկուհին բարձր պատրաստվածությամբ մասնագետ է, մեծ պատրաստակամությամբ ու պատասխանատվությամբ է վերաբերվում իր աշխատանքին, ինչի շնորհիվ էլ ձեռքբերումներ ու նվաճումներ է ունենում իր ոլորտում։ Այս ամենի շնորհիվ վայլում է իր հիվադների ակնածանքն ու վստահությունը։ Նշենք, որ բժշկուհին առաջնորդվում է այն սկզբունքով, որ ամենանորագույնն ու ամենալավը կիրառվի հենց իրենց բաժանմունքում։

-Գինեկոլոգիական եւ մանկաբարձական ինչպիսի՞ հիվանդություններով են ավելի շատ դիմում ձեզ։

Դիմում են տարբեր գինեկոլոգիական պաթոլոգիաներով, օրինակ՝ արգանդի անոմալ արյունահոսությունների, գենիտալ պրոլապսի, արգանդի միոմայի, ձվարանների գոյացությունների, պարանոցի և արտաքին սեռական հիվանդությունների, անպտղության, ցավային համախտանիշի դեպքում, մանկաբարձական տարբեր խնդիրներով՝ վիժումներ և այլն։

-Խոսեցիք վիժումների մասին, դրանց թիվն ավելացե՞լ է։

Այնքան են, որքան վիճակագրությամբ գրեթե միշտ արձանագրվում է։ Մեկ անգամյա վիժում տեղի է ունենում կանանց 10%-ի մոտ, իսկ սովորույթային վիժումը՝ կանանց 1-3% մոտ։

-Տիկին Մանուկյան, ի՞նչ խորհուրդ կտաք անվտանգ հղիություն ունենալու համար։

Անպայման պետք է արված լինեն բոլոր անհրաժեշտ պատվաստումները, որպեսզի կանխարգելվեն այն վարակները, որոնք վտանգավոր են հղիության ընթացքում։ Չի կարելի հղիության ընթացքում բարձիթողի վիճակում մնալ, քանի որ հղի կինը պատասխանատու է ոչ միայն իր, այլեւ երեխայի առողջության համար։ Բոլոր առկա էքստրագենիտալ հիվանդությունները պետք է լինեն կոմպենսացված վիճակում, պետք է այցելել համապատասխան մասնագետի և ստանալ խորհուրդներ, իսկ եթե կինը չունի առողջական խնդիրներ, կարելի է ուղղակի պրոֆիլակտիկ զննում անցնել:

Պետք է նշեմ, որ վերջին ժամանակահատվածում ավելացել է հեպատիտով հիվանդների թիվը։ Հեպատիտ B-ի դեմ  կարելի է պատվաստվել, իսկ C-ի դեպքում պետք է անպայման բուժում անցնել եւ նոր  միայն հղիանալ, որովհետեւ հավանականությունը, որ վիրուսը կփոխանցվի երեխային, բավական բարձր է։

-Երբ զույգի մոտ ախտորոշվում է անպտղություն, դա, Ձեր կարծիքով, վերջնակա՞ն է եւ այլեւս բուժման մասին խոսք լինել չի կարող։

Անպտղություն է համարվում այն վիճակը, երբ մեկ տարվա կանոնավոր սեռական կյանքի ընթացքում հղիություն տեղի չի ունենում։ Անպտղություն հանդիպում է 8 զույգից 1-ի մոտ։ Դա պայմանավորված է կանանց կամ տղամարդկանց անպտղությամբ, իսկ որոշ դեպքերում էլ երկուսի մոտ էլ առողջական խնդիրներ են լինում։ Անպտղությունը, բնականաբար, վերջնական աշխորոշում չէ՝ այսօրվա մեր բոլոր նորագույն տեխնոլոգիաների շնորհիվ։ Այն զույգերին, որոնք ունեն այս խնդիրը, խորհուրդ կտամ՝ երկարատեւ  հետազոտություններ եւ բուժումներ չանցնեն։ Այդ երկարատեւ հետազոտությունները վատ են անդրադառանում զույգի հոգեբանական վիճակի վրա, ուստի պետք է կատարել միայն անհրաժեշտ հետազոտությունները-հորմոնալ անալիզներ, գերձայնային հետազոտություն, հիստերոսալպինգոգրաֆիա, լապարոսկոպիա, հիստերոսկոպիա։

-Ինչպե՞ս եք բուժում անպտղությունը։ Ի՞նչ մեթոդներ կան։

 Բուժման մեթոդը կախված է անպտղության պատճառից: Հորմոնալ խանգարումների դեպքում կատարվում է ձվազատման խթանում, փողերի անանցանելիության դեպքում կատարվում է լապարասկոպիկ վիրահատական բուժում և այլն:

Ես, առիթից օգտվելով, կցանկանայի խոսել էնդոմետրիոզ հիվանդության մասին: 10 կանանցից մեկի մոտ հայտնաբերվում է էնդոմետրիոզ հիվանդությունը: Էնդոմետրիոզ ունեցող կանանց գրեթե 50 տոկոսի մոտ զարգանում է անպտղություն։

Այս հիվանդության դեպքում արգանդի լորձաթաղանթի բջիջները տեղակայված են լինում  արգանդից դուրս: Հիվանդը գանգատվում է ցավոտ դաշտանից, ցավեր է ունենում սեռական ակտի ժամանակ, անպտղությունից, հնարավոր է նաև հարակից օրգանների ախտահարում՝ աղիների, միզապարկի և այլն։ Այս հիվանդները հաճախ ստանում են երկարատեւ անարդյունավետ բուժում:

Հիվանդության ախտորոշման ոսկե ստանդարտ է համարվում լապարասկոպիան: Լապարասկոպիան միաժամանակ թույլ է տալիս ախտորոշել և  վերացնել  էնդոմետրիոզի բոլոր օջախները։ Ախտահարված օջախները հեռացնելու վիրահատությունից հետո հղիության տոկոսը բավականին բարձրանում է՝  կազմելով 60-70 տոկոս։ Վիրահատությունից հետո ԷՄԲ (Էկո) միջոցով հղիանալու տոկոսն էլ է բարձրանում։

Պետք է փաստեմ, որ տարիքի հետ հղիանալու տոկոսը կարող է իջնել։ Հղիության ամենալավ տարիքը 21-25 տարեկանն է։ 35 տարեկանից հետո հղիանալու հավանականությունը սկսում է կտրուկ իջնել։ Արդեն 40 տարեկանում բացի հղիության տոկոսի իջեցումից, բարձրանում է նաև  վիժման տոկոսը, ինչն էլ կապված է ձվաբջիջի որակազրկման հետ։

-Բժշկուհի, իսկ արյան տեսքով արտադրությունը սովորաբար եւ հղիության ընթացքում ինչի՞ մասին է ահազանգում, եւ ինչո՞ւ է կանանց առաջին հղիության ժամանակ հիմնականում վիժում լինում։

Եթե կնոջ մոտ տեղի է ունեցել մեկ վիժում, ապա պետք է փաստել, որ նման վիժումների գրեթե  60 տոկոսը պայմանավորված է քրոմոսոմ անոմալիաներով՝  հենց տվյալ սաղմի ոչ ճիշտ կարիոտիպով: Մեկ անգամյա վիժումը դեռ պատճառ չէ, որ արվեն բոլոր այն հետազոտությունները, որոնք արվում է սովորույթային վիժման ժամանակ։ Սովորույթային է համարվում 3 եւ ավելի վիժումները։ Մեծ տարիքում արդեն 2 վիժումից հետո պահանջվում է անել ամբողջական հետազոտություն։ Իհարկե, դա ֆինանսական մեծ ծանրաբեռնվածություն է տվյալ հիվանդի համար, այդ իսկ պատճառով մեկանգամյա վիժման դեպքում խորհուրդ չենք տալիս լայնածավալ հետազոտություն անցնել։

Հարցրեցիք արյան տեսքով  արտադրության մասին, հղիության դեպքում սեռական ուղիներից արյունային արտադրության դեպքում պետք է կատարել գերձայնային հետազոտություն և  անպայման հեշտոցի պատերն ու պարանոցը զննել հայելիներով, քանի որ հանարավոր է, որ արյունային արտադրությունը պայմանավորված լինի ոչ թե վիժման վտանգով, այլ ուրիշ պատճառով. օրինակ՝ արգանդի պարանոցի պոլիպով, կամ չարորակ հիվանդությունով։

-Ձեր կարծիքով՝ արգանդի պարանոցի քաղցկեղի դեմ արվող պատվաստումն էֆեկտի՞վ է, դա ի՞նչ արդյունքներ կտա։

Դա շատ ճիշտ եւ լավ նախաձեռնություն է։ Աշխարհում մեծ նվաճում է, որ արվում է նման պատվաստում, ինչը կտրուկ իջեցնում է  արգանդի պարանոցի քաղցկեղով հիվանդանալու հավանականությունը։ Տարօրինակ է, որ հայերն այդքան վատ են ընդունում այս պատվաստման մասին տեղեկությունը։ Ես որպես մասնագետ ուրախ եմ, որ նման ձեռքբերում կա աշխարհում եւ մենք հնարավորություն ունենք դրանից օգտվելու։  Այս պատվաստման շնորհիվ աշխարհում կտրուկ իջել է արգանդի պարանոցի  նախաքաղցկեղային հիվանդությունների տոկոսը։

Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարությունը այս տարվա դեկտեմբերից պատվաստանյութը բերելու է Հայաստան, եւ 13 տարեկան բոլոր աղջիկները պետք է  պատվաստվեն։ Ցանկալի է պատվաստվել մինչեւ սեռական կյանքի սկիզբ, եթե անգամ ավելի բարձր տարիքային խմբում են եւ սկսել են սեռական կյանքով ապրել, միեւնույն է պետք է պատվաստվեն։ Կարեւոր է նշել, որ պատվաստումն անելուց առաջ պետք  չէ ստուգել արգանդի պարանոցի քաղցկեղ առաջացնող պապիլոմա վիրուս կա կնոջ օրգանիզմում, թե ոչ։ Պատվաստումն անելուց հետո էլ ցուցված է կրկին հանձնել պրոֆիլակտիկ pap/test՝ 3 տարի մեկ անգամ:

-Ձեզ մոտ այցելո՞ւմ են ՄԻԱՎ վարակակիրներ։

Իհարկե։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալներով՝ Հայաստանը շատ լավ կարողանում է պայքարել, որպեսզի հղի ՄԻԱՎ վարակակիր մորից վիրուսը չփոխանցվի երեխային։ Բոլոր հղիների մոտ Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգվում է այս վիրուսը եւ եթե հայտնաբերվում է, կինն ուղարկվում է հակառետրովիրուսային թերապիա ստանալու, որովհետեւ ինչքան արյան մեջ վիրուսի տոկոսն իջնում է, այնքան պտղի վարակվելու հավանականությունը նվազում է։ ՄԻԱՎ վարակակիր հղի կնոջ ծննդալուծումը կատարվում է կեսարյան հատման եղանակով, որպեսզի ծննդաբերելու ժամանակ երեխան չվարակվի։ ՄԻԱՎ վարակակիր կինը նաեւ չպետք է կերակրի երեխային։

-Երբ հղի կնոջ մոտ հայնաբերվում է ՄԻԱՎ, դա չի՞ ազդում նրա հոգեբանական վիճակի վրա։ Ի՞նչ խորհուրդ կտաք այն զույգերին, որոնց մոտ ՄԻԱՎ վիրուս է հայտնաբերվել։

Բնականաբար ազդում է կնոջ վրա, ինչպե՞ս կարող է չազդել։ Պետք չէ հուսահատվել, դրա փոխարեն ավելի լավ է գործնական քայլերի անցնել՝  ստանալ հակառետրովիրուսային բուժում, քանի որ այն օգնում է, որ մորից երեխային չփոխանցվի վիրուսը։ Օրինակ՝ հեպատիտ C-ի դեպքում մեծ է հավանականությունը, որ վիրուսը մորից կփոխանցվի երեխային, իսկ այս վիրուսի դեմ օգտագործվող դեղամիջոցները հակացուցված են հղիության ընթացքում:

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաք հայ կանանց՝ իրենց առողջության պահպանման համար։

Պրոֆիլակտիկ հետազոտություններ անցնել պարբերաբար։ Բոլոր կանայք պարտադիր պետք է pap/test  հանձնեն, գոնե 3 տարին մեկ անգամ։ Ժամանակ առ ժամանակ պետք է այցելել բժիշկի, ոչ միայն գինեկոլոգի, այլ նաեւ բոլոր մասնագետների։

Առողջ աչքեր բոլորի՛ն. թող ոչ մեկի աչքի լույսը երբե՛ք չմարի

Զուր չեն ասում, որ աչքերը հոգու հայելին են, որոնցով ամեն մեկս աշխարհն ընկալում ենք յուրովի: Ավաղ, այն կախված է ոչ միայն նրանց անհատականությունից, այլ նաև առողջական վիճակից: Մեծատառով բժիշկ կարելի է համարել այն մասնագետին, ով մարդուն կարող է վերադարձնել իր աչքի լույսը, աշխարհն իր բոլոր երանգներով տեսնելու երջանկությունը: 

Շրջապատող աշխարհի մասին տեղեկության 80%-ը մենք ստանում ենք տեսողական զգայարանի շնորհիվ: Դրանով է արտահայտվում մարդու տրամադրությունն ու բնավորությունը:

Այս անգամ մենք փորձեցինք անդրադառնալ ակնաբանության բնագավառում վերջին տարիներին տեղի ունեցած զարգացումներին, տեխնոլոգիական նորամուծություններին, առկա խնդիրներին ու ձեռքբերումներին, որոնց մասին կխոսենք մեր զրուցակից Ս.Վ.Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի աչքի բորբոքային հիվանդությունների բաժանմունքի ակնաբույժ  ԱՐԱՔՍ ԴԱՎԹՅԱՆԻ հետ, ով, լինելով մի փխրուն էակ, միաժամանակ իր ուսերին է ստանձնել բժշկի պատասխանատու գործը:

 -Տիկի՛ն Դավթյան, ինչպե՞ս և ե՞րբ ընտրեցիք Ձեր մասնագիտությունը և Ձեզ ինքնաբավ զգու՞մ եք, քանի որ կարևորարագույն գործ եք ստանձնում՝ մարդուն վերադարձնելով աչքի լույսը:

-Ակնաբույժի մասնագիտությունն ընտրեցի սովորելու տարիների ամենավերջին կուրսում: Մասնագիտության ընտրության հարցում, անկեղծ ասած, եղել է նաև հայրիկիս ազդեցությունը, ով միշտ պնդում էր, թե ակնաբուժությունը աղջկան կամ կնոջը վայել գեղեցիկ և մաքրամաքուր մասնագիտություն է: Իսկ հիմա ես ինձ բավականին լիրաժեք և բավարարված եմ զգում ու գիտակցում, որ սա հենց այն մասնագիտությունն է, որը միշտ ցանկացել եմ ունենալ:

-Բժշկուհի՛, ի՞նչ մասնագիտական ուղի եք անցել մինչ օրս:

-Երեք տարի Ս.Վ.Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնում օրդինատուրա եմ սովորել և ամեն օր հաճախել բավականին հաճույքով: Հիշում եմ, որ մի ամբողջ ամիս մեր հիվանդանոցը փակ էր. օգոստոս ամսին վերանորոգման աշխատանքներ էին տարվում: Ինձ համար շատ դժվար ամիս էր, մինչև վերաբացվեց կենտրոնը: Սա մեր երկրորդ տունն է, սակայն ես կասեի, որ գուցե նաև առաջինը, քանի որ այս պատերից ներս ավելի շատ ժամանակ ենք անցկացնում, քան տանը:

-Ձեր ակնաբուժական ճյուղում ի՞նչ նորագույն մեթոդներ են կիրառվում այս օրերին և ո՞ր մեթոդներ են ավելի արդիական:

-Ընդհանրապես, ինչպես բոլոր ոլորտներում, այնպես էլ ակնաբուժական ոլորտում, արդիական են համակարգչային բոլոր տեսակի հետազոտությունները, որոնցից ամենատարածվածը համակարգչային ավտոռեֆրակտոմետրիան է: Այն թույլ է տալիս որոշել աչքի ռեֆրեկցիան, այսինքն՝ աչքի բեկման ուժը, որով էլ հեշտացնում է ակնոցների ընտրությունը: Համակարգչային հետազոտություններից նշեմ նաև կերատոտոպոգրաֆիան, որը թույլ է տալիս պատկերացում կազմել եղջերաթաղանթի ամեն կետում նրա կորության շառավղի և բեկման ուժի մասին: Այն ցուցված է աստիգմատիզմի, կերատոկունուսի կասկածի դեպքերում, ինչպես նաև եղջերաթաղանթի փոխպատվաստումներից հետո կարերի ճիշտ հեռացման դեպքում: Ինչպես բոլոր ոլորտներում, այնպես էլ ակնաբանությունում իր ուրույն տեղն ունի նաև սոնոգրաֆիան, որը մեզ թույլ է տալիս ուսումնասիրել ցանցաթաղանթի վիճակը, երբ աչքի հետին հատվածը տեսանելի չէ, ինչպես նաև տարբեր վնասվածքներից հետո բացահայտում է ներակնային օտար մարմնի առկայությունը, թույլ է տալիս որոշել աչքի առաջահետին հատվածի երկարությունը և այլն:  OCT կամ  աչքի կոհերենտ տոմոգրաֆիան թույլ է տալիս ավելի լայն պատկերացում կազմել ցանցաթաղանթի  բոլոր շերտերի և այդ շերտերում փոփոխությունների մասին: Ինչպես նաև գործում է աչքի ֆլյուորեսցենտենային անգիոգրաֆիան, որը հիմնականում կիրառվում է բորբոքումների և ցանցաթաղանթի այլ հիվանդությունների ժամանակ: Նշեմ նաև համակարգչային տեսադաշտը կամ պերիմետրիան, որը հնարավորություն է տալիս հետազոտել տեսադաշտը: Հիմնականում ցուցված է գլաուկոմայի ախտորոշման ժամանակ, ինչպես նաև նյարդաբանական տարբեր խնդիրների դեպքում:

-Բժշկուհի՛, ի՞նչ հիվանդություն է գլաուկոման, ի՞նչ է այն իրենից ներկայացնում և ի՞նչ կանխարգելիչ աշխատանքեր են տարվում այդ հիվանդությունից խուսափելու համար:

-Գլաուկոման համարվում է տեսանյարդի հիվանդություն, որի հիմնական ռիսկի գործոնը աչքի ճնշման բարձրացումն է: Սակայն գլաուկոման կարող է լինել աչքի նորմալ ճնշման պարագայում էլ: Քանի որ գլաուկոմայի վաղ փուլերում աչքի տեսողության սրությունը բավականին երկար պահպանվում է, բայց տուժում  է տեսադաշտը, ուստի շատ կարևոր է նրա հայտնաբերումը վաղ փուլերում: Իսկ ուշ փուլերում տեսողության սրությունը կորչում է, երբ գլաուկոման արդեն զգալի զարգացած է լինում: Ցանկալի կլինի տարին 1-2 անգամ չափել տալ աչքի ներակնային ճնշումը 40 տարեկանից բարձր տարիքից սկսած վաղ ախտորոշման նպատակով, եթե նույնիսկ ոչ մի գանգատ չկա: Ախտորոշման մեթոդներից իր կարևոր տեղն ունի աչքի օֆթալմոսկոպիան, երբ ակնաբույժի կողմից ուղղակիորեն դիտվում է տեսանյարդ: Իսկ երբ վերջինս ունենում է տիպիկ փոփոխություններ գլաուկոմայի վաղ և ուշ փուլերում, ապա կատարվում է  համակարգչային պերմետրիա, որը զգայուն է տեսադաշտում ամենանուրբ փոփոխությունների նկատմամբ: Իսկ կանխարգեման առումով այսօր գլաուկոման, կարելի է ասել, բուժվող հիվանդություն է, պարզապես պետք է անընդհատ գտնվել գլաուկոմայով զբաղվող մասնագետների հսկողության տակ, ճնշումը պահել միշտ կայուն ցածր, որից տեսանյարդը չի տուժի: Այստեղ կցանկանայի նշել, որ Մալայան ակնաբուժական կենտրոնում կա գլաուկոմայով զբաղվող մեծ թիմ, որը տիրապետում է գլաուկոմայի բուժման բոլոր նորագույն մոտեցումներին: Բուժումն իրականացվում է և՛ դեղորայքային, և՛ վիրահատական, և՛ լազերային ճանապարհով, ինչը կախված է գլաուկոմայի տեսակից և փուլից:

-Բժշկուհի՛, կցանկանայի՝ խոսենք աչքի հիվանդությունների ժամանակ կիրառվող լազերային միջամտությունների մասին:

-Լազերային միջամտություն ասելով՝ հասարակությունը շատ տարբեր բաներ է պատկերացնում: Հիմնականում մենք լազերային վիրահատության կամ ավելի շուտ՝ միջամտություն ասում ենք էքսիմեր լազերային վիրահատությանը, որն ունի տարբեր ենթատեսակներ, թույլ է տալիս ուղղել տարբեր աստիճանի կարճատեսության, հեռատեսության և աստիգմատիզմի դեպքեր: Վերին սերնդի ապարատով նման միջամտությունները մեծ ծավալով կատարվում են Մալայան ակնաբուժական կենտրոնում: Կատարակտի վիրահատությունը հասարակությունը շատ ժամանակ անվանում է լազերային, բայց իրականում դա լազերային միջամտություն չէ, այլ այն կոչվում է ֆակոէմուլսիֆիակցիա, որն իրենից ներկայացնում է ուլտրագերձայնային վիրաբուժական միջամտություն:

-Կցանկանայի՝ խոսենք գունավոր լինզաների մասին. ի՞նչ ազդեցություն են թողնում դրանք աչքի վրա:

-Գունավոր կոնտակտային լինզաները ավելի շատ գեղագիտական նպատակով են կիրառվում, սակայն եթե միայն չի չարաշահվում կրելիության ժամկետը, ինչն ամենակարևոր նախապայմաներից մեկն է, ինչպես նաև մեկ այլ պայման ևս՝ թե օրվա ընթացքում քանի՞ ժամ է կոնտակտային լինզան աչքերի վրա: Ինչքան էլ լիզաները բարձր որակի լինեն, դրանք կարող են աչքում առաջացնել թթվածնաքաղց: Ուստի օրվա ընթացքում երկար կրելը բերում է թթվածնաքաղցի ուժեղացմանը, այդ իսկ պատճառով չպետք է չարաշահել լինզաների կիրառումը: Հակառակ դեպքում կարող է դիտվել նորագոյացած  անոթների աճ այնտեղ, որտեղ դրանք բնականում չպետք է լինեն, ինչն իր հերթին կարող է ուղեկցվել տեսողության վատացմամբ, որն իր հերթին արդեն կարող է լուրջ վիրահատական միջամտություն պահանջել:

-Բժշկուհի՛, ժամկետանց դիմահարդարման պարագաների օգտագործումը աչքի ի՞նչ հիվանդությունների կարող է հանգեցնել:

-Այո, ժամկետանց դիմահարդարման միջոցները հղի են աչքերում ալերգիկ փոփոխությունների, ինչպես նաև թունավոր հակազդումների առաջացմամբ: Կցանկանայի նշել լայն տարածում գտած, սակայն ոչ ցանկալի ներսից մատիտի օգտագործումը, քանի որ այդ դեպքում փակվում են ճարպագեղձերի ծորանները, նրանց արտադրած սեկրետը դուրս չի գալիս, ինչն  էլ իր հերթին կարող է առաջացնել ճարպագեղձի սուր բորբոքում` հորդեոլում, ժողովրդի լեզվով ասած՝ «տիկնակլոնձ»:  Այս խնդրի դեպքում գրեթե միշտ առկա է կոպեզրի բորբոքում, որը սակայն հաճախ ընթանում է ենթկլինիկորեն և դրսևորվում է այլ նպաստող գործոնների դեպքում: Սակայն նման խնդիր կարող է առաջանալ ոչ միայն մատիտ օգտագործելիս:

Կցանկանայի՝ խոսեինք նաև եղանակային փոփոխությունների հետ զուգահեռ վիրուսների ակտիվացման շրջանի ժամանակ բավականին տարածված ակնային ախտարահարումներից ադենովիրոսային կոնյունկտիվիտների մասին: Սովորոբար այս հիվանդության ժամանակ բորբոքովում են երկու աչքերը, սակայն տարբեր օրերին, այսինքն` սկզբում մի աչքն է, այնուհետև մյուս աչքն է ընդգրկվում գործընթացի մեջ: Հիվանդությունն արտահայտվում է լորձաթարախային արտադրությամբ, աչքերի կարմրությամբ, կոպերի այտուցով, բնորոշ է հարականջային ավշագեղձի մեծացումը: Ճեղքային լամպով հետազոտելիս, որ արդեն ակնաբույժի գործառույթն է, հայտնաբերվում է ադենովիրոսներին բնորոշ ֆոլիկուլյար ռեակցիա, որով հեշտանում է տարբերակիչ ախտորոշումը կոնյոնկտիվիտներից: Իհարկե, անամնեզը` հիվանդության պատմությունը, նույնպես շատ կարևոր է տարբերակիչ ախտորոշման մեջ: Սովորաբար մինչև աչքերի ախտարումը լինում է սուր շնչառական վարակ, գրիպ, ինչպես նաև հիվանդները նշում են կոնտակտ նման հիվանդների հետ, քանի որ ադենովիրուսային կոնյունկտիվիտը խիստ վարակիչ է: Հիվանդությունը միջինում  տևում է մեկ շաբաթ, քանի որ վիրուսը պետք է ավարտի իր ցիկլն աչքում: Սակայն հակավիրուսային դեղորայքները, որոնք կիրառվում են հենց սկզբից, ազդում են վիրուսի վրա, ինչպես նաև օգնումն խուսափել հետագա բարդություններից:

-Իսկ ի՞նչ կավելացնեինք որպես վերջաբան և մաղթանք մեր հասարակությանը:

-Կցանկանամ առողջ աչքեր բոլորին, թող ոչ մեկի աչքի լույսը երբեք չմարի: Կցանկանամ՝ մեր հասարակությունը գնահատի իր առողջությունը, ավելի հաճախ անցնի կանխարգելիչ բուժզննում, քանի որ ոչ միայն ակնաբուժություն մեջ, այլ բժշկության բոլոր ճյուղերում ավելի հեշտ է բուժել նախնական փուլերում, քան արդեն բարդացած իրավիճակներում: Առո՛ղջ ապրեք:

Ցանկացած հիվանդություն ավելի հեշտ է կանխարգելել, քան բուժել. պահպանեք ձեր տեսողությունը

Կարճատեսությունն ամբողջ աշխարհում մեծ տեմպերով զարգանում է։ Սա մասնագետները կապում են պլանշետների, համակարգիչների, հեռախոսների չափազանց արագ զարգանալու հետ։ Տեսողությունը չվնասելու համար շատ ակնաբույժներ խորհուրդ են տալիս ընդհանրապես չօգտվել դրանցից, իսկ մյուսներն էլ հավաստում են, որ որոշակի սահմանափակումն էլ արդյունք կտա։ Իսկ ինչպե՞ս վարվեն այն հիվանդները, որոնք արդեն բախվել են տեսողության խնդիների հետ կամ տեսողության վատթարացում ունեն այլ հիվանդություններին զուգահեռ։

Այս եւ այլ հարցերի մասին զրույցել ենք ակնաբույժ Սիրանույշ Մատինյանի հետ։ Լավ անձնավորության եւ լավ մասնագետի, ով իր մասնագիտական բնագավառում առաջնորդվում է ազնիվ լինելու սկզբունքով եւ  վայելում է հիվանդների վստահությունը։

- Տիկին Մատինյան, կներկայացնե՞ք՝ մասնագիտական ինչ ուղի եք անցել։

-  Թիվ 139 դպրոցն ավարտել եմ արծաթե մեդալով, որից հետո ընդունվել եմ Մխիթար Հերացու անվան Երեւանի պետական բժշկական համալսարան, որը նույնպես ավարտել եմ գերազանցությամբ։ Հանդիսացել եմ Հայաստանի Համահայկան հիմանդրամի կրթաթոշակառու։ 1996-2001 անցել եմ կլինիկական  օրդինատուրա Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնում՝ մասնագիտացել եմ որպես ակնաբույժ։ Օրդինատուրան նույնպես ավարտել եմ գերազանցությամբ։ 2001-ից աշխատում եմ ակնաբուժության ամիբիոնում՝ որպես դասախոս, ուսումնական մասի վարիչ:

- Ակնաբուժության ինչպիսի՞ նորագույն եւ գերժամանակակից մեթոդներ եք կիրառում Ձեր պրակտիկայում։

- Քանի որ մեր ամիբիոնը տեղակայված է Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնում, մենք աշխատում ենք նաեւ որպես ստացիոնար բժիշկներ։ Ես այժմ աշխատում եմ վնասվածքաբանության բաժանմունքում, որտեղ հիմնականում զբաղվում ենք ակնահատակի պաթոլոգիաների հետազոտման ու բուժման հարցերով։ Մեր բաժանմունքը բավականին  առաջատար է  շնորհիվ նրա, որ կա հայ-ամերիկյան համագործակցություն եւ ամենանորագույնը, որը ներդրվում է ակնաբուժության մեջ աշխարհում, ներդրվում է նաև մեր կլինիկայում։ Բացի այդ, համագործակցություն ունենք նաեւ տարբեր միջազգային կազմակերպությունների հետ։ Շնորհիվ այդ համագործակցությունների՝ նորագույն մեթոդներով ենք բուժում նաև ակնահատակի պաթոլոգիան։ Կարելի է որպես օրինակ նշել առանց կտրվածքի կամ այսպես կոչված 25 գեյջանոց վիտրեկտոմիան։ Դա ակնահատակի վիրահատություն է, որից հետո հիվանդի սպիտապատյանի  վրա որևէ կար չի դրվում։ Սա շատ արագացնում է  ապաքինման ընթացքը և հետվիրահատական շրջանն ավելի կրճատվում է։

- Ինչքանո՞վ է արդյունավետ Ձեր մասնակցությամբ իրականացված վիրահատությունները։

- Ընդհանրապես ակնահատակի պաթոլոգիաները ամենածանրն են եւ ժամանակին չբուժելու պարագայում սպառնում է կուրությամբ։ Ամենատարածված հիվանդություններից են ցանցաթաղանթի շերտազատումները՝ տարբեր հիվանդությունների արդյունքում։ Իհարկե, գերակշռում են շաքարային դիաբետի հետեւանքով առաջացած ակնահատակի փոփոխությունները։ Տարածված հիվադնություններից են նաեւ ներակնագնդային արյունազեղումները, որոնք բերում են տեսողության վատթարացման։ Ժամանակին եւ ճիշտ արված ակնաբուժական միջամտությունները թույլ են տալիս վերականգնել հիվանդի տեսողությունը։

- Ո՞ր տարիքային խմբում են այդ հիվանդություններն ի հայտ գալիս։

- Տարիքային սահմանափակում գոյություն չունի, ցավոք սրտի։ Հատկապես դա վերաբերվում է շաքարային դիաբետին։ Այս հիվանդությունները կան  եւ մեծահասակների, եւ երիտասարդների մոտ։

- Ինչի՞ հետ եք կապում կարճատեսության աճը։

- Միգուցե եւ ժամանակակից էլեկտրոնային սարքավորումների, ոչ ճիշտ տեսողական  հիգիենան հատկապես դպրոցահասակ տարիքի երեխաների մոտ։

- Կներկայացնեք ճիշտը ո՞րն է։

- Ճիշը որոշակի չափաբաժով սարքերից, համակարգիչներից, հեռախոսներից օգտվելն է, այլ ոչ թե անընդհատ։ Պետք է ճիշտ հեռավորություն պահվի։ Տեսողական հիգիենան վերաբերում է նաեւ գրելուն, գիրք ընթերցելուն՝ պետք է պահպանվի  35 սմ հեռավորություն, ոչ ավելի մոտ։ Այս ամենին նպաստում են  նաև ոչ ճիշտ սննդակարգը, օգտագործած սննդի ցածր որակը, օդի աղտոտվածությունը, սոցիալական անբավարար վիճակը։  Այս ամենն իր բացասական ազդեցությունն է ունենում մարդու առողջության վրա։ Տեսողության վատացման տենդենցն ավելանում է ամբողջ աշխարհում, այդ թվում նաեւ Հայաստանում։ Տեսողության վատացման նպաստող պատճառներից է նաեւ աչքերի գերծանրաբեռնվածությունը։ Անընդմեջ էլեկտրոնային սարքավորումներից օգտվելը բերում է աչքերի գերծանրաբեռնվածության։ Նշանակություն չունի երեխա է, թե մեծ, սարքից օգտվողը չպետք է անընդհատ ծանրաբեռնի իր աչքերը։ Երեխաների մոտ ավելի արագ են զարգանում աչքերի հետ կապված հիվանդությունները, քանի որ նրանք աճման շրջանում են։ Երեխայի աճի հետ միաժամանակ մեծանում է նաեւ ակնագնդի երկարությունը, աչքերի ծանրաբեռնվածության դեպքում զարգանում է կարճատեսություն, ուստի խնդիրներն էլ խորանում են։

- Դուք հիմա ունե՞նք արդյունքներ, թե վիրահատված հիվանդներից քանիսի մոտ է լրիվ վերականգնվում տեսողությունը, իսկ քանիսի մոտ հակառակը՝ վատթարացում է գրանցվում։

- Բացատրեմ այսպես, եթե ժամանակին է արվում վիրահատական միջամտությունը, այսինքն՝ շուտ, որովհետեւ ցանցաթաղանթի շերտազատումն այն պաթոլոգիան է, որի դեպքում անմիջական միջամտություն է պահանջվում, ապա ունենում ենք լավ արդյունք։ Եթե ժամանակը ձգձգվում է, դա աշխատում է ի վնաս հիվանդի տեսողության, քանի որ աչքի ցանցենու բջիջները շատ արագ քայքայվում են եւ չեն վերականգնվում՝ իրենց սնուցումը կորցնելու պարագայում։ Ինչ վերաբերում է դիաբետով հիվանդներին, ցավոք սրտի, իրենց տեսողության վերականգնումը պայմանավորված է ոչ միայն մեր միջամտությամտության հետ,այլ նաեւ հիվանդների ընդհանուր վիճակի հետ, որն անվերահսկելի է մեր կողմից։ Եթե հիվանդը հետեւողական է եւ ճիշտ բուժում է ստանում իր հիվանդության կապակցությամբ, բնականաբար արդյունքն էլ լինում է բավականին տեւական եւ կայուն։

- Ձեզ դիմած հիվանդների որքա՞ն մասի մոտ է ախտորոշվում տեսողության այնպիսի վնասված վիճակ, որն արդեն պահանջում  է վիրահատական միջամտություն իրականացնել։

- Հիմնականում, մեծ մասը դիմում են այն փուլում, երբ արդեն վիրահատական միջամտություն է պահանջվում։ Շատ անգամ նույնիսկ ուշացած։ Կարելի է ասել, որ մեզ դիմած հիվանդների մեծ մասն արդեն կարիք ունի վիրահատական միջամտության։

- Ի՞նչ գանգատներով են դիմում Ձեզ, ի՞նչ է դրդում, որ արդեն դիմեն բժիշկի։

- Եթե մեծահասակ է եւ դեռ ինչ որ չափով տեսողությունը պահպանվել է, խուսափում է ակնաբույժի դիմել։ Մեծ մասը դիմում են ակնաբույժի բավականին ուշացած ու բարձիթողի վիճակում։ Դիմում են այն ժամանակ, երբ տեսողությունն արդեն վնասված է լինում։ Կան մարդիկ, որոնք հետեւողական են, եւ ժամանակին են դիմում, սակայն դրանք մեծ թիվ չեն կազմում։

- Ինչպե՞ս պահպանել տեսողությունը, Ձեր խորհուրդը։

- Մաքուր օդ, զբոսանք, ֆիզիկակական համապատասխան ծանրաբեռնվածություն, հնարավորինս կարճ ժամանակ անցկացնել էլեկտրոնային սրաքավորումների դիմաց, ճիշտ սննդակարգին հետեւել՝ վիտամիններով, սպիտակուցներով հարուստ սնունդ օգտագործել։ Այս ամենին պետք է հետեւել հատկապես մեծ տարիքում։ Իսկ այն հիվանդները, որոնք ունեն համակարգային հիվանդություններ,ինչպիսին է շաքարային դիաբետը, պետք է գոնե տարին մեկ անգամ հետազոտվեն նեղ մասնագետների մոտ, ովքեր  էլ հետագայում իրենց կուղորդեն համապատասխան մասնագիտական բուժօգնություն ստանալու։ Պետք է հետողական լինել առողջությանը, հատկապես տեսողությանը։ Ցանկացած հիվանդություն ավելի հեշտ է կանխարգելել, քան բուժել։

- Որպես վերջաբան ի՞նչ կավելացնեք։

- Մեր բաժանմունքը հիմա համագործակցում է հայ-ամերիկյան ակնաբուժական ընկերության հետ։ Ծրագիր ենք իրականացնում Դիաբետի Համաշխարհային ֆոնդի հետ միասին։ Նպատակը ամբողջ Հայաստանի տարածաշրջանում շաքարային դիաբետի կանխարգելումն է՝ լուսաբանելու, ժամանակին տեղեկացված լինելու միջոցով։ Տեղեկացված լինելով սպասվող բարդությունների մասին՝ հիվադներն ավելի վաղ ժամկետներում կդիմեն եւ կստանան համապատասխան բուժօգնություն։ Դիաբետի ախտորոշման դեպքում, օրինակ, կարելի է լազերային վիրահատության անել եւ կանխել բոլոր հնարավոր բարդությունները, կամ գոնե դրանք նվազագույնի հասցնել։ Այս իրազեկման շնորհիվ շատ դեպքերում հնարավոր կլինի նվազագույնի հասցնել ակնաբուժական վիրահական միջամտությունների անհրաժեշտությունը։