ԴՈՒ  ՊԵՏՔ  Է ՄԻՇՏ  ՔՈ ՀԻՎԱՆԴԻ ԿՈՂՔԻՆ ԼԻՆԵՍ, ՈՐՈՎՀԵՏԵՎ ՆԱ ՀԱՎԱՏԱՑԵԼ ԵՎ ՎՍՏԱՀԵԼ Է ՔԵԶ

Մարդիկ, որոնք զբաղված են այլ մարդկանց առողջության վերականգնմամբ` ցուցաբերելով վարպետություն ու մարդկայնություն, վեր են կանգնած երկրի վրա բոլոր մեծություններից։ Բավականին հաճելի կին և հաճելի զրուցակից, իր գործի մեջ մեծ գիտակ. այսպես կարելի է նկարագրել նրան: Մարդ, որը կյանքում առաջնորդվում է ազնիվ լինելու սկզբունքով։ Բժշկուհի, ով իր մասնագիտական բարձր որակների ու ազնվության համար էլ վայելում է հիվանդների վստահությունը։

Ներկայացնում ենք մեր զրույցը «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի Ինվազիվ սրտաբանության ծառայության պատասխանատու ՆԱՐԻՆԵ ԳՈՋԱԲԱՇՅԱՆԻ  հետ։ 

-Տիկի՛ն Գոջաբաշյան, ինչպիսի՞ մասնագիտական ճանապարհ եք անցել, և այն ինչպե՞ս կգնահատեք այսօր:

-Շնորհակալ եմ ինձ շրջապատող մարդկանցից, ճակատագրից, իրադարձությունների դասավորվածությունից, որովհետև իմ անցած ճանապարհը պատահական չեմ համարում, ինչպես ժողովուրդն է սիրում ասել. «Աստծո մատը խառն է եղել այստեղ»: Իհարկե, բժշկի մասնագիտությունը երբեք հեշտ ճանապարհ չի ենթադրում, բայց երբ արդեն հաշվարկում եմ, թե ինչ ներդրեցի և ինչ ստացա, ուր հասա բժշկության ասպարեզում, միանշանակ կարող եմ ասել՝ այն երջանիկներից եմ, ում աշխատանքը եղել է բազմաբովանդակ և հետաքրքիր:

Աշխատանքային գործունեությունս սկսել եմ 1993-1994թթ.-ին՝ Կարդիոլոգիայի ինստիտուտում, որտեղ սրտաբանական նեղ մասնագիտություն եմ անցել, իսկ դրանից առաջ՝ 1992թվականին, առիթ եմ ունեցել ծանոթանալու Հրայր Հովակիմյանի հետ։ Երկրաշարժից հետո <<Բժշկություն առանց սահմանների>> ամերիկյան կազմակերպությունը որոշեց Հրայր Հովհակիմյանի գլխավորությամբ Հայաստանի երեխաների սրտային հիվանդությունների խնդիրերով զբաղվել: Այդ տարիներին սրտի վիրահատությունները կատարվում էին Միքայելյանի անվան ինստիտուտում: Հ. Հովակիմյանը, չնայած երիտասարդ տարիքին, արդեն սրտի, հատկապես մանկական վիրաբուժության մեջ բավականին լուրջ կենսագրություն ուներ: Այդ մութ ու ցուրտ տարիներին մարդիկ լքում էին երկիրը, ու, հավատացեք, ես այդ մարդկանց գործունեության մեջ տեսնում էի մի լուսավոր կետ: Կարդիոլոգիայի ինստիտուտում ավարտեցի իմ նեղ մասնագիտացումը և 1994թ. նրանց խնդրեցի, որ ինձ թույլ տան այդ ամենին մոտիկ լինել: 2-3 տարի այդ թիմում աշխատել եմ, հերթապահել, սովորել առանց որևէ պաշտոնական հիմքի: 1996թ. ևս մի կազմակերպություն ստեղծվեց՝  «ACAF»  ֆրանսիական ասոցիացիան, որը գլխավորում էր Ավետիս Մատիկյանը: Որոշեցին Հայաստանում սրտաբանության մի այլ ճյուղ զարգացնել՝ ինտերվենցիոն ինվազիվ կարդիոլոգիան, որով միջամտություն էր կատարվում սրտի անոթների վրա:

1997թ. ինձ ընդունեցին աշխատանքի Նորք-Մարաշի սրտաբանական հիվանդանոցում, իսկ արդեն 1998թ. ինձ ընդգրկեցին ինվազիվ  կարդիոլոգիայի ոլորտ: 1999 թվականին մեկնեցի Ֆրանսիա՝ ֆրանսիական ասոցիացիայի որոշումով։ Հիշեցնեմ, որ ամեն տարի նրանք օգոստոս ամսին գալիս էին և բարեգործական հիմունքներով երկու շաբաթում կատարում ստենտավորումներ: Մարսել քաղաքում մեկուկես հրաշք տարի լավ և բարձրորակ թիմի հետ աշխատելուց հետո 2000թ. վերադարձա Հայաստան: 2000-2003թթ. աշխատեցի Նորք-Մարաշի սրտաբանական հիվանդանոցում։

Ինվազիվ կարդիոլոգիայի ոլորտն այդ տարիներին ղեկավարում էր Շահեն Նորայրի Խաչատրյանը, և մենք գրեթե միաժամանակ սկսեցինք մեր ուղին, ու մեզ հիշատակում են որպես ինտերվենցիոն կարդիոլոգիայի հիմնադիրներ: 2003թ. Հարություն Քուշկյանը սարք գնեց «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի համար և ինձ առաջարկեց աշխատել այնտեղ: Ու ստացվեց այնպես, որ Նորք-Մարաշ սրտաբանական հիվանդանոցից առաջին «պոկվող քարը» ես էի, որովհետև ոչ ոք այդ տարիներին հիվանդանոցը չէր  թողնում. այն յուրահատուկ մի օազիս էր, ապահովված մի կենտրոն, որը զբաղվում էր բժշկությամբ՝ համալրված ամերիկյան չափանիշներով։ Շատ դժվարությամբ կտրվեցի, քանի որ միջավայրս շատ լավն էր: Չեմ ասի, որ ճանապարհս հեշտ է եղել, բայց ամեն ինչ բավականին լավ ստացվեց, քանի որ հենց Արտյոմ Մաքսիմիչն ինքն էլ էր շահագրգռված, որ այդ ճյուղը զարգանա: Մինչև 2011թվականն աշխատեցի այդ կլինիկայում, քանի որ ամբողջովին նվիրվել էի իմ մասնագիտությանը: Աձնական կյանքս երկրորդ պլան էր մղվել, և մի քիչ ուշացումով կազմեցի իմ գեղեցիկ ընտանիքը, 2012թ. մայր դարձա: Ստացվեց այնպես, որ երեխայիս ծննդից հետո վերադարձա «Աստղիկ» բժշկական կենտրոն, <Էրեբունի>  հիվանդանոց, բայց ես այնտեղ աշակերտներ թողեցի, որոնցով կարող եմ հպարտանալ: Գիտական թեզ չեմ պաշտպանել, որովհետև մեր մեջ սերմանել են, որ կոչման մեջ չէ մասնագետի առավելությունը, կարևորն այն է, թե ինչ մակարդակով, ինչ նվիրումով ես կատարում քո աշխատանքը։ Իսկ մեր աշխատանքն այստեղ թիմային է, բոլորս ընկերներ ենք, համախմբված աշխատում ենք, որ մեր հիվանդների բուժման արդյունավետությունը բարձր լինի:

-Իսկ ի՞նչ կառաջարկեք  ճնշման տատանումների դեպքում:

-Հաճախ ցածր ճնշման դեպքում առաջարկում են մեղրաջուր խմել, քաղցր ուտել, բայց, եթե կա գանգատ, ուրեմն միանշանակ պետք է դիմել բժշկի: Եթե լուրջ խնդիր չի լինում, այսպես ասած, հասարակ  միջոցներ ենք առաջարկում. գնալ լողի, սպորտով զբաղվել, սննդի մեջ աղի քանակը պակասեցնել։ Շատ ավելի լուրջ է խնդիրը հիպերտոնիայի դեպքում: Մենք հաճախ լսում ենք. «Տարիքիս համեմատ ճնշումս նորմայի մեջ է»։ Դա շատ սխալ արտահայտություն է։ Եթե համարենք, որ սիրտը ընդամենը մի մկանային պոմպ է, ապա արյան շրջանառությունը շատ նման է հիդրոդինամիկայի: Եթե դու ունես մի պոմպ, որի խողովակը ջուր է տանում, ապա այդ պոմպի դիմադրությունը կբարձրանա, իսկ նրա աշխատանքը կդժվարանա, այսինքն՝ ինքը ճնշման դեմ պիտի արյուն մղի: Բայց ամենասարսափելին այն է, որ, այդ ենթադրություններից ելնելով, դրանք դառնում են ելքային ռիսկ ֆակտորներ ինսուլտների և ինֆարկտների համար: Մյուս լուրջ խնդիրն այն է, երբ բարդ սրտային անբավարություն են ունենում, քանի որ սրտի պոմպը հոգնել է աշխատելուց:  Ընդհանրապես ցանկացած օրգան իր ռեզերվն ունի, և այդ իսկ պատճառով առաջին անգամ հիվանդին տեսնելիս միանգամից չենք ասում՝ գնա, անմիջապես դեղ խմիր, այլ խորհուրդ ենք տալիս առաջնահերթ սննդակարգը կարգավորել, ֆիզիկապես ակտիվ կենսակերպ վարել, քաշը նվազեցնել։ Իսկ երբ տեսնում ենք, որ այդ ամենից հետո դրական տեղաշարժ չի նկատվում, նոր միայն անցնում ենք  դեղորայքային բուժում նշանակելուն: Բայց շատերը սկսում են մտածել, որ եթե  դեղ են խմում, ուրեմն հիվանդ են, և խուսափում են դրանից։ Մինչդեռ դեղը կանխարգելում է ինսուլտը և ինֆարկտը, երիկամային անբավարարությունը, մի շարք այլ խնդիրները: Կանանց մտքով անգամ չի անցնում, որ մենոպաուզայից հետո հիպերտոնիան իրենց հետ «ընկերանում» է, և պետք է շատ ակտիվ դրանով զբաղվել։ Տարիքի հետ կապված հորմոնային խնդիրներն են շատանում, ավելորդ քաշ ենք հավաքում, և շատ կարևոր է խուսափել դրանից, որպեսզի հետո չպայքարենք դրա դեմ: Մարդ պետք է իրենով զբաղվի, բայց, իհարկե, գերզբաղվելն էլ չեմ ընդունում, որովհետև դա համարյա հիվանդագին վիճակի է հասցնում մարդուն: Հայաստանում սիրտ-անոթային հիվանդությունների և դրանց հետեւանքով մահվան դեպքերի հիմնական պատճառներից մեկը հիպերտոնիան է, որը չի վերահսկվում և պատշաճ կերպով չի բուժվում:

-Վերջին տարիներին ձևավորվել է այն կարծիքը, որ սրտամկանի ինֆարկտը երիտասարդացել է,  ովքե՞ր են այդ  ռիսկային խմբի տարիքային թիրախ համարվում:

- Կանայք 45-ից հետո, իսկ տղամարդիկ 40-ից հետո համարվում են ռիսկային խումբ, և ճիշտ է, որ պատկերը փոխվել է, ու վաղուց խոսվում է այն մասին, որ գոյություն ունի ավելի վաղաժամ՝ երիտասարդ հիպերխոսլտերինեմիա, որն էլ իր հերթին բերում է վաղ աթերոսկլերոզի: Հիշենք, որ  1990-ական թվականների սկզբից անընդհատ սթրեսների մեջ էինք ապրում՝ պայմանավորված պատերազմական վիճակներով, մթով ու ցրտով, բացի այդ, պարզ չէ, թե ինչ ենք ուտում և խմում, ու երբ ժառանգականության գործոնին, որն սկզբանե մարդու մեջ դրված է, գումարվում են ծխելը, ոչ ճիշտ ապրելակերպը, չափից շատ աշխատելը, չքնելը, ամեն ինչ հասկանալի է դառնում։ Վերջին տարիներին կարծես թե որոշակի բաներ փոխվում են, մարդիկ շատ ավելի ուշադիր են դարձել իրենց նկատմամբ, գալիս են հետազոտությունների, որը շատ գովելի փաստ է: Պետք է բացահայտեն՝ արդյոք իրենք այդ ռիսկային խմբո՞ւմ են, թե ոչ: Ի դեպ, ճիշտ չէ այն կարծիքը, թե կանայք ավելի քիչ են հիվանդանում սրտամկանի հիվանդություններով: Ու նաև սխալ է այն կարծիքը, որ, քանի դեռ դաշտանադադար չկա, իրենք ապահովագրված են հիվանդություններից: Եվ վերջապես, հիմա կանանց մոտ ավելի են շատացել բոլոր հնարավոր ռիսկերը, այսինքն` շատ ավելի բարձր է սուր ինֆարկտների, բազմանոթ ախտահարման ժամանակ  մահացության հավանականությունը: Կինը պետք է վաղաժամ այցելի բժշկի, որպեսզի հավաստի տեղեկություն ստանա՝ ինքն այդ ռիսկային խմբո՞ւմ է, թե ոչ: 

- Վիրաբուժությունը Ձեր ոլորտում գերզարգացա՞ծ է, թե ոչ: 

-Թող անհամեստություն չհամարվի, եթե ասեմ, որ սրտաբանության և սրտի վիրաբուժության ոլորտում բավականաչափ առաջ ենք, ունենք լավագույն կլինիկաներից մեկը։ Մենք ամեն ինչ որդեգրում ենք ամերիկյան և եվրոպական ուղեցույցներից, դրանք կիրառում, այսինքն` որոշումները,  ցուցումները, բուժման տակտիկան։ Իհարկե, կան որոշակի ոլորտներ, որ, այսպես ասած, մեզ հասանելի չեն տեխնիկական տեսանկյունից: Բժշկության մեջ բավականին թանկարժեք տեխնոլոգիաներ կան: Օրինակ, եթե սրտի փականը ախտահարված է, մենք ունենք ոսկե ստանդարտ, որն այսօր էլ արդիական է։ Փականը փոխում են՝ փոխարինելով արհեստական փականով, բայց արդեն 10 տարուց ավելի է, ինչ ամբողջ աշխարհով մեկ, ինչպես որ մենք երակների, զարկերակների միջով անցնում ենք, ստենտներ ենք անում, անցնում են այդ փականերով՝ բացելով դրանք: Եթե մի օր բժշկությունը դառնա ապահովագրված, և դրա հետ մեկտեղ մեր ցանկալի տեխնոլոգիական լուծումներն ունենանք, ապա այդ ժամանակ մենք աշխարհի զարգացած երկրների հետ հավասարության մասին կարող ենք խոսել: Մեր կլինիկայում կատարվում են սիրտ-անոթային համակարգի բոլոր բարդությունների վիրահատական միջամտությունները, և հավատացնեմ՝ արվում են բոլոր ամերիկյան չափորոշիչներին համապատասխան: Այսինքն` այս խնդիրը պետք է լուծել  ոչ միայն սքրինինգային ծրագրերով, այլև հասարակ քարոզչությամբ: Նույնիսկ ամենափոքր ախտանշանների դեպքում մի հապաղեք, դիմեք բժշկի: 

-  Վերջին տարիներին մեր ազգը դժգոհում է գրեթե ամեն ինչից, այդ թվում՝ բժշկությունից, բայց  բժիշկն էլ մարդ է և սխալվելու իրավունք ունի:

- Դուք հիմա մի բանի մասին եք խոսում, որին մենք գրեթե ամեն օր ականատես ենք լինում: Դրա մասին մենք էլ ենք մտածում: Բժշկությունը մաթեմատիկա չէ, այսինքն` կան իրավիճակներ, որ իրոք գլուխկոտրուկներ են, օրինակ, կարող է  հիվանդությունը ախտորոշելու համար երկար ժամանակ և շատ հետազոտություններ անհրաժեշտ լինեն: Շատ հաճելի է, երբ հիվանդը տեղեկացված է լինում, պատկերացնում ունի, գաղափար է կազմում, թե ինչի մասին է խոսքը: Երբեմն կատարյալ բժշկական սպասարկման դեպքում էլ հիվանդը չի կարող գոհ լինել, որովհետև ինքն արդեն հոգեբանական ու նաև ֆինանսական խնդիրներ ունի: Իհարկե, շատ ավելի լավ կլինի, եթե բժշկի գլուխը ծանրաբեռնված լինի զուտ մասնագիտական հարցերով, բայց մենք ամեն դեպքում փորձում ենք այդ ամենը հավասարակշռության մեջ պահել, որովհետև մենք ո'չ սրտնեղելու, ո'չ հիվանդից հրաժարվելու իրավունք ունենք: Դու պետք է քո հիվանդի կողքին լինես, որովհետև նա հավատացել է քեզ ու եկել բուժման: Բայց ոչ բոլոր հիվանդներն են դժգոհ, մարդիկ կան, որ շատ շնորհակալ են, մեզ երբեք չեն մոռանում։

-  Ի՞նչ կցանկանայիք ավելացնել վերջում: 

-Երբ իմ հիվանդները կամ նրանց հարազատները շնորհակալություն են հայտնում, ես երբեք չեմ ասում խնդրեմ բառը, քանի որ չեմ ուզում, որ նրանք նորից որպես հիվանդ գան: Ուզում եմ, որ առողջ ապրեն, խնդիրներ քիչ ունենան, երջանիկ լինեն:  

Ուղիղ և առողջ ողնաշարը մեր օրգանիզմի առողջության գրավականն է

Ողնաշարի ուղղում, կեցվածքային շեղումներ, ողնաշարի ցավեր… Դրանք, թերևս, ամենատարածված և անհանգստացնող խնդիրներից են, որոնք վերջին շրջանում զգալիորեն երիտասարդացել են: Ողնաշարի ամենատարածված հիվանդությունը որոշակի ժամանակ կարող է չարտահայտվել, որի պատճառով մարդիկ հաճախ ուշադրություն չեն դարձնում այդ հիվանդության ախտանշաններին: Սակայն դրանք հայտնաբերելու դեպքում անհրաժեշտ է անհապաղ դիմել բժշկի: Որքան շուտ է պացիենտը հիվանդության ի հայտ գալուց հետո դիմում մասնագետի օգնությանը, այնքան իրականացվող բուժումն առավել արդյունավետ է լինում:

Մեր զրուցակիցը օրթոպեդ-վերտեբրոլոգ, «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի Ողնաշարային ախտաբանության բաժանմունքի ղեկավար ԿԱՐԱՊԵՏ ՄՈՄՋՅԱՆՆ է, ում հետ խոսեցինք ողնաշարային հիվանդություների տեսակների, դրանց դրսևորման ձևերի և թեմային առնչվող այլ կարևոր հարցերի շուրջ: Ողնաշարային ախտաբանության բաժանմունքում կատարվում են ողնաշարի ախտաբանական հիվանդությունների բուժում. ողնաշարի ձևախախտում (սկոլիոզ, կիֆոզ), ողնաշարի դեգեներատիվ հիվանդություններ (օստեոխոնդրոզ, միջողնային սկավառակների ճողվածքներ, ողնուղեղային խողովակի ստենոզներ, ողերի անկայունություն), ողնաշարի գոտկային հատվածի ողերի սպոնդիլոլիզ և սպոնդիլոլիստեզ, Բեխտերևի հիվանդության ժամանակ ողնաշարի թեքվածություն, ողնաշարի բարորակ և չարորակ ուռուցքներ, ողերի կոտրվածքներ և հոդախախտեր, ողնաշարի հետվնասվածքային և հետվիրահատական ձևախախտումներ:

-Պարո՛ն Մոմջյան, ձեր բաժանմունք հիմնականում ի՞նչ խնդիրներով են դիմում:

- Ինչպես բնորոշում է անվանումը, մեզ դիմում են ողնաշարային խնդիրներով, այսինքն` մարդկանց մոտ ի հայտ են գալիս ցավային համախտանիշներ, որոնք կարող են ունենալ տարբեր պատճառներ, օրինակ, դեգեներատիվ ցավային, դիրքային կեցվածքի տարբեր շեղումներ, նորագոյացություններ և բորբոքային հիվանդություններ: Մեզ դիմում են նաև տարբեր տեսակի շեղումների պատճառով, երբ առանց ցավի ողնաշարը շեղված է դեպի կողք կամ դեպի հետ, այսինքն` սկոլիոտիկ, կիֆոտիկ ձևախեղումների (դեֆորմացիաների) ժամանակ: Բորբոքային հիվանդություններին ամենաբնորոշը մեզ համար Բեխտերևի հիվանդության ժամանակ ողնաշարի թեքվածությունն է դեպի առաջ: Այդ պաթոլոգիայի ժամանակ մենք կարողանում ենք ուղղել ողնաշարը` այն բերելով ճիշտ կեցվածքի: Եթե ուշադրություն դարձրել եք, կան բազմաթիվ մարդիկ, ովքեր 30-40 տարեկան հասակում բավականին զգալի ծռված են ման գալիս, և այդ շեղումը հնարավոր է ուղղել Հայաստանի պայմաններում: Սակայն մարդիկ, ցավոք, չգիտեն, որ հնարավոր է բուժել ողնաշարի այդ տիպի ախտաբանական հիվանդությունները, ուստի այդ խնդրով էլ շարունակում են ապրել: Մինչդեռ շատ ծանր, նաև անհարմար դիրք է, երբ քայլում ես դեպի առաջ թեքված, գլուխդ վերև: Կան հիվանդներ, որոնց թեքված դիրքը պայմանավորված է տարիքային փոփոխություններով, սակայն նրանք համեմատաբար քիչ են, երևի մոտավորապես 100 հոգի: Նրանք այդ խնդրով են տառապում, բայց չեն դիմում բժշկի, որովհետև հոգեբանական նման մոտեցում կա, որ արդեն մեծ տարիքի են,  միևնույն է, շատ չեն ապրելու: Իհարկե, այստեղ առկա է նաև ֆինանսական գործոնը, որովհետև հիվանդը ինքն է գործնականում վճարում վիրահատության համար նախատեսված ամբողջ գումարը: Իսկ եթե արտերկրում բախվում են այդ խնդրին, այն հնարավորության դեպքում արագ լուծվում է: Այնտեղ այլ մտածելակերպ է գործում, քանի որ արտերկրում վիրահատական միջամտությունների համար վճարում են ապահովագրական ընկերությունները, ինչպես նաև գոյություն ունեն աջակցության սոցիալական ծրագրեր: Իսկ մեր երկրում գործնականում դա չկա: Հիմնական գումարը ծախսվում է իմպլանտների վրա, իսկ պետությունն այդ հարցում չի աջակցում, այն հանված է որևէ տեսակի պետպատվերի շրջանակներից:

-Բժի՛շկ, ողնաշարի ախտաբանական խնդիրների հիվանդություններն ի՞նչ ախտանշաններով են ի հայտ գալիս, բացի գոտկատեղում առկա ցավերից, և ողնաշարի ցավերը ո՞ր հիվանդությունների դեպքում կարող են կեղծ ահազանգ լինել:

-Ցավային ախտանշանները միայն գոտկատեղում մի պատկերացրեք, իսկ կեղծ ահազանգ կարող են լինել որոշ հիվանդությունների դեպքում: Իհարկե, այդ հարցում կարող ենք ճիշտ կողմնորոշվել միայն լիարժեք հետազոտություններից հետո, ապա բուժում նշանակել: Ուրախությամբ կարող եմ նշել, որ ժամանակակից հետազոտման մեթոդները բավականին հեշտացրել և լայնացրել են հետազոտման ընթացքի հնարավորությունները, քանի որ հստակ տեսնում ենք, թե իրականում ինչի հետ գործ ունենք: Օրինակ, հեշտությամբ կարող ենք ճշտել ուռուցքների առկայությունը, որոշել դրանց գտնվելու տեղերը: Ցավոք, ավելի հաճախ չենք միջամտում, երբ տեսնում ենք ուռուցքի տարածվածությունը, ու այս դեպքում կարևորվում է հոգեբանական գործոնը: Քանի որ պացիենտը պատրաստ չէ դրան, բացատրում ենք, որ մենք միայն օգնելու ենք, որպեսզի ինքը ոտքի կանգնի, հիվանդությունը համեմատական կարգով ավելի թեթև տանի, օգնում ենք կյանքի որակի լավացմանը, ինչու ոչ, գուցե նաև կյանքի երկարացմանը: Եթե մարդ արդեն պարալիզացվում է, ի հայտ են գալիս նաև կողմնակի հիվանդություններ, որոնք շեշտակի կրճատում են կյանքի տևողությունը: Շատ դեպքերում ավելի շատ այլ օրգան համակարգերի ախտահարումներից են մահանում, քան թե բուն հիվանդությունից: Մեզ մոտ, ցավոք, շատ են գալիս արդեն բավականին ծանր վիճակում գտնվող հիվանդներ, երբ դեֆորմացվածությունը բավականին մեծ է լինում, և դրա ուղղումը մեզանից պահանջում է շատ ավելի մեծ ջանքեր, ժամանակ: Բացի այդ, ռիսկի գործոնն է շատ բարձր լինում: Իհարկե, մենք աշխատում ենք ժամանակակից բոլոր մեթոդներով, այսինքն` վիրահատությունը կատարվում է մեկ այլ բժշկի հսկողությամբ, ով անընհատ հետևում է, որպեսզի ներվերը չվնասվի: Մեր կենտրոնում կա համարյա ամեն տեսակի առաջատար տեխնիկա, հնարավորությունները մեծ են: Միայն որոշ տեխնիկա է բացակայում, որովհետև փոքր երկրի համար ձեռնտու, շահութաբեր չէ  ձեռք բերել շատ ծախսատար տեխնիկա, որը տարվա կտրվածքով աշխատելու է շատ քիչ:

-Բժի՛շկ, ունեք երկար տարիների աշխատանքային փորձ և վաստակ այս ոլորտում, Ձեր կատարած վիրահատություններից ո՞րն եք համարում լավագույնը:

-Մենք մեր աշխատանքում, իհարկե, միշտ ձգտում ենք հասնել առավելագույն, լավագույն արդյունքների, բայց ինձ համար կարևորը, գոհացուցիչն այն է, երբ պացիենտը ծռված, թեքված վիճակում է գալիս մեզ մոտ, իսկ տարիներ հետո նրան տեսնում ենք արդեն ճիշտ կեցվածքով: Պարալիզացված հիվանդի հետվիրատահական վերականգնումը տևում է մոտավորապես 1-2 տարի, որից հետո արդեն հիվանդը չի էլ գալիս մեզ մոտ:

-Աշխատանքի բերումով շփվում եք երիտասարդ կադրերի հետ, ի՞նչ ապագա ունի մեր առողջապահությունը, մասնավորապես`բժշկի մասնագիտությունը:

-Քանի որ ես աշխատել եմ տարբեր կլինիկաներում, շփվել նաև երիտասարդ կադրերի հետ, կարող եմ վստահաբար հավաստել, որ այսօր ավելի շատ են խելացի և բանիմաց երիտասարդները մեր բնագավառում, քան մեր երիտասարդության տարիներին էին: Դրա պատճառը նաև այն է, որ նրանք ավելի շատ են շփվում արտերկրի տարբեր մշակույթների, տարբեր բարքերի հետ, նրանց հնարավորություններն ավելի լայն են,  քանի որ դրսից էլ են բժիշկներ գալիս Հայաստան, և տեղի է ունենում փորձի փոխանակում: Ու եթե ցանկություն եղավ երիտասարդի մեջ, նա կարող է բավականին լուրջ հաջողությունների հասնել մեր ոլորտում: Միտում կա նաև, որ բարձր արդյունքների, հաջողության հասնելու դեպքում ոմանք աշխատանք են փնտրում դրսում, որովհետև սկզբնական շրջանում ստանում են ցածր աշխատավարձ: Նրանք աչքի ընկնելու, առաջադիմելու ցանկություն ունեն, և նրանց մեղադրել չի կարելի: Թող գնան, վերապարաստվեն ու վերադառնան մեր երկիր`արդեն լավագույն փորձ ձեռք բերած:

-Իսկ որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք մեր ընթերցողներին:

-Թող մեր հասարակությունը տեղյակ լինի, որ մեր երկրում էլ հետազոտման, բուժվելու շատ հնարավորություններ կան: Ու պարտադիր չէ միայն բուժման նպատակով այցելել մեզ, թող գան նաև կանխարգելիչ ստուգումների: Ախտաբանական բոլոր տեսակի հիվանդությունների դեպքում մենք կարողանում ենք օգնել պացիենտին, մեր կլինիկայում ներդրված վիրահատական միջամտության ձևերը Հայաստանի այլ կլինիկաներում ներդրված չեն: Եվ միայն մեզանից է կախված, թե ինչպես հետագայում կզարգանա այդ հիվանդությունը. կշարունակի՞ արդյոք այն ավելի խորանալ, թե ժամանակին կկարողանանք կանխարգելել  ու վերադարձնել ողնաշարի առողջությունը: Ուղիղ և առողջ ողնաշարը մեր օրգանիզմի առողջության գրավականն է: Ամենայն բարիք, Աստված բոլորիդ հետ:

ՎԻՐԱԲՈՒՅԺՆ ԱՌԱՋԻՆ ՀԵՐԹԻՆ ՊԵՏՔ Է ՀՈԳԵԲԱՆ ԼԻՆԻ

Գեղեցկության ըմբռնումը, որպես կանոն, անմիջական է և հենվում է արտաքին տեսքի վրա, սակայն միջնորդավորված է անհատի ողջ կենսափորձով՝ բովանդակության մասին դատելու ընդունակությամբ:

 Պլաստիկ վիրաբուժությունն այսօր մեծ տարածում է գտել ամբողջ աշխարհում: Այն համարվում  է բժշկության մեծագույն ձեռքբերումներից մեկը:  Մարդիկ վիրահատական միջամտության դիմում են տարատեսակ թերությունները շտկելու, վնասվածքները բուժելու, կատարյալ արտաքինի հասնելու ցանկությամբ: Ըստ Հայաստանի առաջատար բժշկական հաստատություններից  մեկի` <Աստղիկ> բժշկական կենտրոնի դիմածնոտային և պլաստիկ վիրաբույժ ԱՇՈՏ  ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԻ, վիճակագրությունը փաստում է, որ պլաստիկ վիրաբուժության ոլորտում իրենց կլինիկա ամենաշատը դիմում են քթի վիրահատության համար: Մեզ հետ զրույցում նա նաև ներկայացրեց, թե որոնք են  ոլորտի արդի միտումները, ամենապահանջված վիրահատությունները, և ինչ խնդիրներ, նորարարություններ կան:

-Պարո՛ն Հարությունյան, կխնդրեինք  մի փոքր  պատմեք Ձեր մասնագիտական  ուղու մասին:

- Սովորել և 2006թ.-ին ավարտել եմ Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանը, այնուհետև ծառայել եմ ՀՀ Զինված ուժերում, որից հետո աշխատանքի եմ անցել Երևանի  կայազորային  զինվորական հոսպիտալում`որպես դիմածնոտային վիրաբուժության ծառայության ղեկավար: 2006-2009թթ. դիմածնոտային վիրաբուժություն մասնագիտությամբ կլինիկական օրդինատուրան անցել եմ երրորդ հիվանդանոցում՝ Գրիգորի Էմիլի Խաչատրյանի ղեկավարությամբ, այնուհետև աշխատել եմ նույն հիվանդանոցում: 2011թ.-ին իմ գործընկեր Արմեն Հարությունյանի հետ տեղափոխվել եմ ներկայիս <Աստղիկ> բժշկական կենտրոն  (նախկինում «Մալաթիա» ԲԿ), հիմնադրել դիմածնոտային ծառայությունը, որտեղ էլ աշխատում ենք մինչև այսօր, ձգտելով զարգացնել և կատարելագործել տվյալ ոլորտը:

-Որո՞նք են դիմածնոտային հիվանդությունները, և ինչպիսի՞ տարածվածություն ունեն դրանք:

-Դիմածնոտային վիրաբուժությունը բավականին լայն սպեկտոր ունեցող մասնագիտական ուղղվածությամբ բժշկական ճյուղ է, որի մեջ ներառված են դիմածնոտային վնասվածքները, դիմածնոտային օնկոլոգիական հիվանդությունները, բերանի խոռոչի վիրաբուժությունը, ինչպես նաև դիմածնոտային շրջանի էսթետիկ պլաստիկ վիրահատությունները: Ներկայումս մեր կլինիկայում լայն տարածվածություն ունի քթի պլաստիկ վիրահատությունը, և մեր կենտրոնն ավելի շատ կենտրոնացել է այդ ուղղությամբ: Նշեմ, որ, բացի դիմածնոտային վիրաբույժ լինելը, ունեմ նաև պլաստիկ վիրաբույժի որակավորում, որն էլ ինձ թույլ է տալիս զբաղվել տարատեսակ պլաստիկ վիրահատություններով:  Լինում են նաև հիմնականում զանազան վնասվածքներով պայմանավորված (ավտովթաներ և այլն) բարդ, վերակառուցողական վիրահատություններ, որոնք նույնպես մեր վիրահատական ծառայության կողմից բավականին բարեհաջող իրականացվում են:

-Ըստ Ձեզ,  այսօր Հայաստանում բժշկությունը հագեցա՞ծ է արդի սարքավորումներով:

- Եթե խոսենք մեր կլինիկայի մասին, ապա նրա բոլոր բաժանմունքներն ամբողջովին հագեցած են հիմնականում գերմանական հայտնի ընկերությունների վերջին սերնդի սարքավորումներով, ժամանակակից տեխնիկայով, և այդ տեսանկյունից մեզ համար ստեղծված են գրեթե իդեալական պայմաններ: Ու վստահ կարող եմ ասել, որ ցանկացած բժիշկ հպարտ և ուրախ կլինի աշխատել նման կլինկայում: Մեր կլինիկայում կա այնպիսի տեխնիկա, որ այժմ մի կլինիկա չունի, կան սարքավորումներ, որոնցից մեր տարածաշրջանում ընդամենը մեկ կամ երկու հատ կգտնեք: Մեր ախտորոշիչ (դիագնոստիկ) բաժանմունքը նույնպես բավականին հագեցած է տեխնիկայով, սարքավորումներով: Մենք էլ մեր ներուժի չափով ներդրում ենք ունենում այս ոլորտում` իրականացնելով սրտացավ և ծանրաբեռնված աշխատանք:  

– Ինչքանո՞վ եք անհրաժեշտ համարում մասնագիտության մեջ անընդհատ կատարելագործվելը:

- Բժշկությունն այնպիսի ոլորտ է, որ պետք է մշտապես բարելավենք մեր գիտելիքները, անընդհատ քայլենք նորարարությունների հոսքին համընթաց: Ինքս աշխատում եմ այդ ուղղությամբ մշտապես զարգանալ, անընդհատ տեղեկանալ նորարարությունների մասին, դրանք ներդնել Հայաստանում: Եվ այդ նպատակով փորձում եմ  տարին գոնե 1-2 անգամ մասնակցել եվրոպական շատ երկրներում, ԱՄՆ-ում անցկացվող տարբեր դասընթացների, կոնֆերանսների:  

-Համագործակցո՞ւմ եք Հայաստանում գործող դիմածնոտային վիրաբույժների հայկական ասոցիացիայի հետ:

- Ես թե՛ հայկական, թե՛ եվրոպական դիմածնոտային վիրաբուժության ասոցիացիաների անդամ  եմ և, բնական է, համագործակցում եմ նրանց հետ:

-Որքանո՞վ է հավանական հետվիրահատական բարդությունների առաջացումը, և ի՞նչ ցուցումներ են տրվում հիվանդին վիրահատությունից հետո:

- Եթե խոսենք, օրինակ, մեզ մոտ ամենաշատ տարածված քթի վիրահատության՝ ռինոպլաստիկայի մասին, ապա պետք է նշեմ, որ այն բազմափուլ բարդ վիրահատություն է, և շատ կարևոր է ոչ միայն վիրահատական ընթացքը, այլ նաև հետվիրահատական հսկողությունը: Հիմա շատացել է հիվանդների, դրան համապատասխան` նաև պլաստիկ վիրաբույժների թիվը, ինչը ողջունելի փաստ եմ համարում: Դա նշանակում է, որ այս ոլորտում ունենք որոշակի որակ, ինչն էլ ավելացնում է  պահանջարկը: Համաձայնեք, որ եթե չլիներ որակ, միանշանակ ոչ մեկը չէր դիմի այդպիսի վիրահատության:

Իսկ հետվիրահատական հսկողությունը կախված է թե՛ բժշկի, թե՛ հիվանդի զգոնությունից: Մենք տալիս ենք ընդհանուր ցուցումներ, այսինքն`պետք է շատ ուշադիր լինել, խուսափել հպումներից, հարվածներից, քանզի հետվիրահատական «կարկասն» ամբողջությամբ փխրուն է լինում մինչև առաջնային ոսկրային կպումները: Երբ վիրահատությունից հետո տեղադրում ենք հետվիրատական ֆիքսատորը՝ գիպսը, զգուշացնում ենք, որ այն հանելուց հետո  ակնոց չկրեն, որովհետև դա կարող է ազդել քթի կառուցվածքի վրա:

-Իսկ  ո՞ր դեպքերում է հակացուցված պլաստիկ վիրահատության իրականացումը:

- Իհարկե լինում են նաև դեպքեր, երբ մենք հրաժարվում ենք վիրահատություն կատարել` ելնելով վիրահատության հակացուցումներից: Ասենք, եթե տվյալ հիվանդը ցանկանում է ենթարկվել վիրահատության, բայց ունի մի շարք առողջական խնդիրներ, որոնք կարող են առաջացնել կյանքի համար վտանգավոր հետագա բարդություններ, ապա, միանշանակ, պետք է նախ այդ բոլոր հիվանդությունները բուժվեն, որից հետո նոր միայն մենք կդիմենք վիրահատական միջամտության:

- Ի՞նչ խորհուրդ կտաք այն անձանց, ովքեր  ունեն էսթետիկ վիրահատության կարիք, սակայն չեն գնում այդ քայլին հոգեբանորեն պատրաստ չլինելու պատճառով:

- Վիրաբույժն առաջին հերթին պետք է հոգեբան լինի, հիվանդի վախը հոգեբանորեն պետք է հաղթահարվի, մինչ վիրահատական միջամտություն կատարելը պետք է յուրատեսակ կապ ստեղծվի բժշկի և հիվանդի միջև: Եվ վերջիններս պետք է հետևողական լինեն բժիշկների տված խորհուրդները, ցուցումները կատարելու հարցում, որն էլ միանշանակ կօգնի վիրահատության հետագա բարեհաջող ընթացքին:

Վստահորեն կարող եմ ասել, որ Հայաստանում այսօր դիմածնոտային վիրաբուժությունը գերազանց վիճակում է, այն զարգանում է նկատելիորեն արագ տեմպերով թե՛ մասնագետների թվի, թե՛ նրանց պատրաստվածության տեսանկյուններից: Բայց, ինչպես ցանկացած ճյուղ բժշկության մեջ, այնպես էլ դիմածնոտային վիրաբուժությունը կարիք ունի անընդհատ թարմացվելու, կատարելագործվելու, այսինքն՝ չի կարելի կանգնել տեղում ու սպասել ինչ-որ նորությունների, ինքդ պետք է անընդհատ աշխատես նորանոր բարձրունքների հասնելու համար: Եվ մենք երբեք չպետք է մոռանանք մեր մասնագիտության առաքելության մասին, չպետք է տրվենք մրցակցությանը, որից կտուժի միայն հիվանդը:

Եվ խորհուրդ կտամ բոլորին` ձգտեք կատարելության, եղեք միշտ առողջ:

ԳԵՐԱԳՈՒՅՆ ՀԱՃՈՒՅՔ Է ՄԱՐԴՈՒՆ ԱՉՔԻ ԼՈՒՅՍ ՊԱՐԳԵՎԵԼԸ

Ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում վերջին տասնամյակում ակնաբուժությունը հասել է զգալի հաջողությունների տեսողական օրգանների հիվանդությունների ախտորոշման և բուժման ոլորտում։ Տեսողության տարբեր խանգարումների շտկման մեթոդներն ամբողջ աշխարհում պարբերաբար զարգանում ու նոր սահմաններ են գրավում: Հայաստանում նույնպես ներդրվում և կիրառվում են ակնաբուժության ոլորտի բոլոր առաջադեմ մոտեցումները, և արդեն վաղուց հայաստանյան ակնաբուժական կլինիկաներում իրականացվում են այնպիսի վիրահատություններ, որոնք հնարավորություն են տալիս ձերբազատվել աչքի տարբեր հիվանդություններից և կանխարգելել որոշ հիվանդությունների զարգացումն ու խորացումը։

Այսօրվա մեր զրուցակիցը Ս. Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի ակնաբույժ, վիրահատական բաժանմունքի ղեկավար, Ամերիկայի ակնաբույժների ասոցիացիայի անդամ (AAO), ՀԱՆ աչքի շարժական հիվանդանոցի (ԱՇՀ) համակարգող և Եվրոպական կատարակտալ-ռեֆրակցիոն վիրաբույժների միության անդամ (ESCRS), բժիշկ-ակնաբույժ, միկրովիրաբույժ ԱՍԱՏՈՒՐ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆՆ է`իր գործի նվիրյալներից մեկը: Ներկայումս Կենտրոնը ամենամեծ բազմապրոֆիլային ակնաբուժական բուժհաստատությունն է՝ հագեցած ժամանակակից սարքավորումներով, որոնց միջոցով իրականացնում է միջազգային չափանիշներին համապատասխան ախտորոշիչ, բուժիչ և գիտահետազոտական գործունեություն: Այս ամենը թույլ է տալիս կատարել աշխարհում առկա գրեթե բոլոր վիրահատական միջամտությունները: Աչքի հիվանդությունների դեմ պայքարի հիմնական միջոցը բնակչության համատարած հետազոտումն ու ախտահարված հիվանդների հայտնաբերումն է: Կենտրոնը փորձում է ուշադիր հետևել համաշխարհային զարգացող գիտությանը, նորարարություններին, նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառմանն ու մեթոդներին և դրանք ներդնել մեր երկրում:

Հայկական ակնաբուժության նախագծի` ՀՀ մարզերում իրականացվող «Լույս հայի աչքերին» ծրագրի շրջանակներում ՀԱՆ բժշկական խմբերը, ինչպես նաև Աչքի շարժական հիվանդանոցում կատարել են հազարավոր լազերային և վիրահատական միջամտություններ` Հայաստանի քաղաքացիներին պարգևելով կյանքի կարևորագույն բանը` աչքի լույսը, վերականգնել են նրանց տեսողությունը:

-Պարո՛ն Հովսեփյան, կխնդրեինք մի փոքր խոսել Աչքի շարժական հիվանդանոցի ստեղծման, նրա ծավալած գործունեության մասին:

-Շարժական հիվանդանոցը Հայաստանում գործում է 2002 թվականից, բայց այն պլանավորվել էր դեռևս երկրաշարժի, պատերազմի տարիներին, երբ պրոֆեսոր Ս. Վ. Մալայանի և ՀԱՆ հիմնադիր-նախագահ Ռոջեր Օհանեսյանի համատեղ ջանքերով նախագծվում էր ստեղծել մի շարժական համակարգ, որը հագեցած կլիներ անհրաժեշտ նվազագույն լազերային և հետազոտական սարքավորումներով, ինչպես նաև փոքր վիրահատարանով: Եվ դրա շնորհիվ արդեն հնարավոր կլիներ այցելություններ կատարել ՀՀ շրջաններ, հատկապես երկրաշարժի գոտի, որտեղ կկարողանայինք ավելի լուրջ վիրահատական միջամտություններ ցուցաբերել տեղի հիվանդներին, որոնք ի վիճակի չէին գալ Երևան` մեզ մոտ: Տարիների ընթացքում այդ ծրագրի գաղափարը կար, որը, ինչպես նշեցի, բարերարների աջակցությամբ վերջնականապես իրագործվեց 2002 թվականին: Եվ հենց այդ թվականի հունիսից մենք արդեն սկսեցինք աշխատել, առաջին տարին նախապատրաստական փուլն էր, և ամբողջ Հայաստանով կատարում էինք շրջայցեր: 7-րդ շրջայցը անցյալ տարի ավարտեցինք: Ընդ որում, որոշ մարզեր երկու-երեք անգամ ենք այցելել, իսկ, օրինակ, Գեղարքունիքի մարզում Ամերիկյան համալսարանի ծրագրով կլինիկա բացվեց, որից հետո, բնականաբար, այնտեղ մեր կողմից ավելի քիչ այցելություններ կատարվեցին:

- Ձեր երկար տարիների աշխատանքային գործունեության ընթացքում եղե՞լ է վիրահատություն, որի արդյունքը գերազանցել է Ձեր ակնկալիքները:

-Իհարկե լինում են բարդ դեպքեր, երբ զուգակցված են որոշ հիվանդություններ, և դու թերահավատ ես լինում վիրահատության լիարաժեք դրական արդյունքի հարցում: Օրինակ, բոլորս էլ տեղյակ ենք, որ հավկուրությունը գենետիկական հիվանդություն է, որի հետևանքով մարդը տարիների ընթացքում կորցնում է տեսողությունը ցանցենու ֆոտոռեցեպտոր բջիջների պրոգրեսիվ դեգեներացիայի պատճառով, և թերահավատորեն կարծում էինք, որ ոսպնյակի նույնիսկ փոքրիկ պղտորումը հիվանդի համար կարող է մեծ խնդիր լինել: Թերահավատությունն անցավ, և մենք շատ գոհ էինք արդյունքից, երբ վիրահատությունից հետո պացիենտի տեսողությունը վերականգվեց: Իհարկե, գերագույն հաճույք է, երբ մարդուն պարգևում ես աչքի լույս:

-Որպեսզի բուժումը ավելի արդյունավետ և թիրախային լինի, ի՞նչ կառաջարկեք ձեր այցելուներին առաջին իսկ անհանգստացնող խնդիրների դեպքում:

- Քանի որ շարժական հիվանդանոցը երկու տարին մեկ է ինչ-որ բնակավայրում լինում, այսինքն` հիվանդները հավաքագրվում են մինչև մեր հաջորդ այցը, կհորդորեմ մեր պացիենտներին ավելի հաճախ դիմել ակնաբույժին, որպեսզի հետագայում հիվանդության բացթողում կամ վատթարացում չլինի, իսկ հետվիրահատական շրջանն էլ ավելի թեթև անցնի: Մի խոսքով` նույնիսկ փոքր բարդություն հայտնաբերելու դեպքում թող դիմեն մեր կլինիկա:

-Բժի՛շկ, Ձեր կողմից ակնաբուժության մեջ նորարարություններ արվո՞ւմ են:

-Նորարարություններ կան, բայց դրանք զուտ նեղ մասնագիտական են: Ես, օրինակ, մեծ գոհունակությամբ կասեմ, որ հիմա դիաբետի նկատմամբ ավելի լուրջ մոտեցում կլինի, մասնագետներն ավելի շատ կվերապատրաստվեն, շրջանների կլինիկաները հագեցած կլինեն տեխնիկայով և կկարողանան աչքի ցանցաթաղանթի հետազոտում կատարել առանց ակնաբույժների մասնակցության: Իհարկե, որպեսզի հայտնաբերված ախտահարումները չխորանան, անհրաժեշտ է լազերային միջամտություն: Եվ պատահական չէ, որ ծրագրով նախատեսված հաջորդ նախապատրաստական քայլը շրջաններում լազերային սարքերի ձեռք բերումն է, որով կթեթևանա սպասարկման ծանրաբեռնվածությունը Երևանում: Շարժական կլինիկան էլ չի հասցնում արձագանքել շաքարային դիաբետի այդ հոսքին, և տեղերում լազերային սարք ունենալը կթեթևացնի ծանրաբեռնվածությունը:

-Իսկ որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք մեր ընթերցողներին:

-Հայերս միշտ էլ համախմբված ենք եղել, և արտերկրի հայերն էլ Հայաստանի մասին շատ դեպքերում գուցե ավելի շատ են մտածում, քան մենք, և ես կցանկանայի, որ նրանց կողմից նախաձեռնված բարեգործական ծրագրերը Հայաստանում ավելի համակարգված իրականացվեին: Անկախ ամեն տեսակի քաղաքական իրավիճակներից, մենք՝ բժիշկներս, մեր ուշադրությունը, մասնագիտական ձգտումները, միտքը պետք է ուղղենք միայն մարդու մարմնական և հոգեկան առողջության պահպանմանը, ինչի առաքելությունը մեզ է տրված: Ցանկանում եմ, որ մեր Հայաստան աշխարհն ավելի ծաղկի և գիտատեխնիկական զարգացում ապրի: Առողջ եղեք: