Այսօր մեր հանրապետությունում քիթ-կոկորդ-ականջաբանությունը բարձր մակարդակի վրա է գտնվում

Հայաստանում այսօր կյանքի որակի բարձրացման ուղղությամբ իրականացվում են քիթ-կոկորդ-ականջաբանությանը վերաբերող բոլոր միջոցառումները: ԼՕՌ բժիշկները ջանում են բուժօգնությունը կազմակերպել միջազգային չափանիշներին համապատասխան: Հիվանդության բուժման գործում, իհարկե, կարեւորվում է նաեւ հիվանդի գիտակցական մոտեցումը խնդրին` ինքնաբուժումից խուսափումը: Մեր տարածաշրջանում քիթ-կոկորդ-ականջաբանության բժշկության այս ճյուղի ժամանակակից մոտեցումները, ախտորոշման և բուժման նորագույն մեթոդներն ու բժիշկների գիտելիքների բազայի շարունակական ընդլայնումը հնարավորություն են տալիս բուժման գործընթացում ընդգրկել ՔԿԱ հիվանդությունների ամբողջ սպեկտորը (ծավալը): Ժամանակին և ճշգրիտ ախտորոշման շնորհիվ հնարավոր է լինում խուսափել հետվիրահատական բարդություններից, չհիմնավորված վիրահատական միջամտություններից։

«Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության բաժանմունքը ստեղծվել է դեռևս Հայաստանի համար դժվարին տարիներին,  ունի հաստատուն և լայն միջազգային կապեր արտերկրի առաջատար բժշկական կենտրոնների հետ: Բաժանմունքի գլխավոր ձեռքբերումներից է նաև խխունջային ներպատվաստման և նորածինների աուդիոլոգիական սքրինինգի երկու պետական ծրագրերի ներդրումը, իսկ բուժանձնակազմը վերապատրաստվում է Ֆրանսիայի, Գերմանիայի, Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի կլինիկաներում և այդ երկրների մասնագետների հետ համատեղ իրականացնում մի շարք գիտահետազոտական նախագծեր: 

Բաժանմունքը հագեցած է ժամանակակից տեխնիկաներով, որն էլ հնարավորություն է տալիս ախտորոշման և բուժման գործընթացում ընդգրկել ՔԿԱ հիվանդությունների գրեթե ամբողջ ծավալը՝  նորագույն մեթոդների կիրառմամբ, որտեղ մեծ ուշադրություն է դարձվում քիթ-կոկորդ-ականջաբանության  ախտաբանությունների  համալիր  ֆունկցիոնալ ախտորոշմանը: 

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցը քիթ-կոկորդ-ականջաբան, բժշկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության բաժանմունքի ղեկավար ԳԵՂԱՄ  ԽԱՆԴԱՆՅԱՆՆ է, բժիշկ, ում ուսերին դրված է ինչպես մասնագիտական, այնպես էլ մարդասիրական շատ մեծ ծանրաբեռնվածություն:

Պարոն Խանդանյանի պես բժիշկների կարեկցանքը, ինքնազոհությունը, սրտացավությունը, պատասխանատվության բարձր զգացումն օգնել եւ օգնում է մեր ժողովրդին համավարակի ծանր ու լարված օրերին:

Բժիշկների անմնացորդ նվիրումը, մարդասիրությունն ու հայրենասիրությունը նպաստեցին հազարավոր հայորդիների ապաքինմանը դաժան պատերազմական օրերին և դրան հաջորդող ժամանակահատվածում: Բարեխղճորեն կատարելով իրենց ամենօրյա աշխատանքը՝ նրանք մարդկանց վերադարձնում են հավատ ու հույս՝ նպաստելով կյանքի որակի բարձրացմանն ու վերաիմաստավորմանը:   

Ցանկացած իրավիճակում արժևորվել և բարձր են գնահատվել բուժաշխատողների աշխատանքն ու դերը, բազում անքուն գիշերների, ծանր հերթապահությունների, գերլարված աշխատանքային օրերի լավագույն արդյունքն ապաքինված քաղաքացիներն են, փրկված մարդկային կյանքերը:  

- Պարո՛ն Խանդանյան, Ձեր մասնագիտությունը, իհարկե, ունի  որոշակի յուրահատկություններ, Դուք գործ եք ունենում անատոմիապես երեք  փոխկապակցված օրգանների հետ, դժվար չէ՞  տարբերակալել, թե հատկապես որտեղ է գտնվում բորբոբոքային կամ խնդրահարույց օջախը:

- Դուք ճիշտ նկատեցիք, որ դրանք իրապես միմյանց հետ կապված օրգաններ են, որոնք համակցված են մի մասնագիտության մեջ: Եվ պատահական չէ, որ մեծ մասամբ այդ երեք օրգան-համակարգերն իրար հետ կապված են նաև բորբոքման պրոցեսների ժամանակ, նրանք, փաստորեն, ինչ-որ ձևով ախտահարվում են միասին: Երբ միաժամանակ ի հայտ է գալիս այդ երեք օրգանների ախտահարումը, մեկ օրգանը կարող է ավելի շատ ախտահարված լինել, մյուսը`ավելի քիչ: Ու երբ հիվանդը դիմում է մեզ որևէ գանգատով, մենք հետազոտում ենք բոլոր երեք օրգանները միասին: Այսինքն` իրականացվում է համակցված հետազոտություն, որի արդյունքում էլ կատարվում է նաև համակցված բուժում:  Քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ոլորտում գերակա խնդիրներ միշտ էլ եղել են եւ կան, քանի որ այն հանդիսանում է երեք օրգան համակարգերի փոխհամակցվածություն եւ եթե տարանջատենք դրանք, կարծում եմ սխալ կլինի, քանզի նրանցից յուրաքանչյուրի ֆունկցիայի խանգարումը բերում է մյուս օրգան համաակարգերի  խանգարման:

Այսօր, արդի գերակա խնդիր կարող ենք համարել վիրուսային ինֆեկցիաները, որոնք սկսվում են վերին շնչառական ուղիների ախտահարմամբ, քանզի, վերջին տարիներին, մեր ազգաբնակչության 90 տոկոսից ավելին   առնչվեց կովիդ 19 համավարակի հետ։ Վերջերս նաեւ օմիկրոն վիրուսը՝ ի հայտ եկավ իր դրսեւորումներով, որի զարգացման տենդենցը նույնն է, ինչպես կովիդինն է։ Հիվանդությունը ընթանում է նույն ախտանիշներով՝ վերին շնչուղիների ախտահարմամբ։ Վիրուսային խնդրով դիմողների քանակը շատացել է, բայց, բարեբախտաբար, այն ավելի թեթեւ է ընթանում, քան՝  նախկինում էր, եւ մահացության դեպքերի հետ էլ, Փառք Աստծո չենք առնչվում:

Վերը նշված վիրուսների դեպքում, բացի վերին շնչուղիների ախտահարումից, կարող են ի հայտ գալ նաեւ այլ օրգան-համակարգերի ախտահարումներ։ Ասեմ, որ շատացել են ռինոսինուսիտների դեպքերը, որն էլ իր հերթին ունի իր սյուբեկտիվ եւ օբյեկտիվ պատճառները, որն էլ կրկին պայմանավորված է վիրուսային հիվանդությունների տարածվածությամբ․ թե շրջակա միջավայրի ախտոտվածության, թե այլ վիրուսային հիվանդությունների շատացման հետ։ Իհարկե, բնականաբար, դրանց շատացումը սեզոնային բնույթ է կրում, եւ հանդիպում են աշնան, ձմռան եւ գարնան ամիսներին, բայց առավել խնդրահարույց է դրանց բուժումը, քանզի  բժշկին դիմում են արդեն բարդացած դեպքերում։ Իհարկե, բոլորս էլ լավ գիտակցում ենք, որ վաղ դիմելու դեպքում կխուսախենք բարդություներից, եւ բուժման ընթացքը կանցնի ավելի դյուրին եւ խոստումնալից։

- Բժի՛շկ, կարո՞ղ ենք այսօր վստահորեն ասել, որ բժշկության քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ճյուղը Հայաստանում բարձր դիրքերում է, և կարող է համաչափ քայլել եվրոպական ստանդարտներով։

- Մեր հանրապետությունում քիթ-կոկորդ-ականջաբանությունը շատ բարձր մակարդակի վրա է գտնվում: Հայաստանը տարածաշրջանում  միակ երկիրն է, որտեղ կատարվում է խխունջային ներպատվաստումը (կոխլեար իմպլանտացիան), որը 2004 թվականից ներդրվեց  «Էրեբունի» կենտրոնում։ Ծրագիրը կյանքի կոչվեց «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի գլխավոր տնօրեն, պրոֆեսոր Հարություն Քուշկյանի,  Հայկական Միջազգային Բժշկական Հիմնադրամի նախագահ Սալբի Ագարակյանի, Կալիֆորնիայի UCLA համալսարանի պրոֆեսոր Ակիրա Իշիյաման եւ բ.գ.դ., պրոֆեսոր Արթուր Շուքուրյանի համագործակցության արդյունքում:

Անցկացվող սկրինինգայինի ծրագրի արդյունքում նորածիների մոտ որոշակի խնդիրներ հայտնաբերելու դեպքում կազմակերպվում է համապատասխան բուժում, որից երեք ամիս անց կրկին հետազոտվում են: Եթե պարզվում է, որ նորածնի մոտ լսողական խնդիրները շարունակվում են, ըստ խնդրի աստիճանի որոշվում է. կամ իրականացնել խխունջային ներպատվաստում, կամ սարքերի միջոցով շտկել խնդիրը: Նորածնի մոտ որքան արագ իրականացվի ախտորոշումը, այնքան արդյունավետ կլինի բժշկական միջամտությունը և ճիշտ ժամանակին կընդգրկվի հասարակության մեջ (մանկապարտեզ, դպրոց և այլն): Արդյունքում նրանք դառնում են հասարակության լիիրավ անդամ:
Լսողական խնդիրների դեպքում ականջի մեջ խխունջային ներպատվաստումը նախատեսված է ամբողջ կյանքի համար: Խխունջային սարքը տարիների ընթացքում երբեք չի փոխվում: Սարքը կազմված է երկու մասից՝ ներքին և արտաքին: Վիրահատության ժամանակ ներքին սարքը տեղադրվում է ականջի մեջ, իսկ արտաքինը՝ ականջի արտաքին մասում: Վերջինս իր տեսակով համակարգչային սարք է և, կարգավորելով այն ըստ լսողության աստիճանի, հիվանդի համար ապահովում է լիարժեք լսողություն: Երեխայի տարիքին զուգահեռ՝ լսողության շեմը բարելավվում է, և անհրաժեշտություն է առաջանում համակարգչի օգնությամբ կարգավորել լսողության մակարդակը: Ականջի դրսի հատվածում տեղադրված էլեկտրոնային սարքը պարբերաբար լիցքավորվելու անհրաժեշտություն ունի:
Խխունջային ներպատվաստումից հետո հիվանդը բավարար չափով չի կարող հասկանալ և ընկալել շրջապատի խոսքը: Վիրահատությունը հանդիսանում է այդ ամբողջ գործընթացի միայն առաջին փուլը: Խոսքի լիարժեք ձևավորման համար, հետագայում, շատ մեծ աշխատանք ունեն կատարելու սուրդոմանկավարժները: Նրանք սովորեցնում են երեխաներին ճիշտ ընկալել խոսակցական և ձայնային ազդանշանները: Հետվիրահատական շրջանում մեծ է նաեւ ծնողների դերը: Նրանք պետք է սերտ համագործակցեն սուրդոմանկավարժների հետ: 

- Ունենալով երկար տարիների աշխատանքային փորձ` կարո՞ղ եք ասել,  այսօր ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել:

- Պետք է  նշեմ, որ ականջի քրոնիկ հիվանդությունները`օտիտները, բավականին շատացել են եւ դրանք սեզոնային բնույթ են կրում, ինչպես նաեւ ծանրալսության դեպքերը, մանավանդ` հանկարծակի ծանրալսությունները, որոնք, ցավոք սրտի, վերջին շրջանում ի հայտ են գալիս հատկապես երիտասարդների մոտ: Լինում են նաեւ ծանրալսության դեպքեր, որոնց առաջացման պատճառները դեռեւս լիովին բացահայտված չեն: Պատճառներից կարող ենք նշել սթրեսային  իրավիճակները, անոթային խնդիրները, միգուցե նրանց թիվը բավականին շատացել է, ի հաշիվ վաղ դիմելիության, որը հնարավորություն է տալիս ավելի շատ հիվանդներ հայտնաբերել և պետք է նշել, որ մեր հասարակությունը սկսել է ավելի ուշադիր լինել սեփական առողջության նկատմամբ: Ցավոք սրտի, նաեւ լինում են դեպքեր, որ հիվանդները մեզ այցելում են արդեն բարձիթողի վիճակում: Որքան վաղ դիմեն, այնքան ավելի շուտ եւ արդյունավետ կլինի վերականգնողական բուժումը: Ախտորոշիչ հնարավորությունների մեծացումը, տեխնիկապես գերհագեցվածությունը մեր բժշկական կենտրոնում մեծ հնարավորություններ են ընձեռում արդիական եւ ժամանակակից մոտեցումներով իրականացնել բոլոր անհրաժեշտ հետազոտման եւ բուժման մեթոդները:

Ծանրալսության ախտորոշումը եւ բուժումը շարունակում է մնալ ժամանակակից օտոռինոլարինգոլոգիայի առավել ակտուալ խնդիրներից մեկը, ինչպես բժշկական, այնպես էլ սոցիալական առումով: Չնայած օտովիրաբուժության զգալի հաջողություններին եւ գիտատեխնիկական առաջընթացի նորագույն ձեռքբերումներին (ժամանակակից ախտորոշիչ սարքավորումներ, լսողական սարքերի նոր մոդելներ) լսողական խանգարումներով մարդկանց թիվը մնում է բավականին բարձր, հատկապես երեխաների եւ դեռահասների շրջանում: Շատ հաճախ հիվանդները լսողության իջեցում կամ ականջի փակվածության զգացողություն ունենալիս մտածում են, որ դա պարզապես մրսածության հետեւանք է եւ շուտով կանցնի: Եվ այսպիսով կորցնում են այն թանկ ժամանակաշրջանը, որն անհրաժեշտ է լսողական նյարդի արդյունավետ բուժման և նրա ֆունկցիայի վերականգնման համար: Մինչդեռ, մեկ ամիս հետո, հիվանդությունը վերածվում է քրոնիկականի եւ գործնականում դառնում արդեն դժվար բուժվող: Այս դեպքում օգնում են միայն լսողական սարքերը, իսկ երկկողմանի 4-րդ աստիճանի սենսոնեվրալ ծանրալսության կամ պրակտիկ խլության դեպքում՝ միայն հակացուցումների բացակայության դեպքում, իրականացվում է կոխլեար իմպլանտացիա (խխունջային ներպատվաստում): Ցավով պետք է նշեմ նաեւ, որ բուժառուների զգալի մասն ականջի բորբոքումների դեպքում զբաղվում են ինքնաբուժությամբ, ժամանակին չդիմելով, սուր խնդիրները վերածվում են քրոնիկականի եւ երբեմն ունենում են բավականին լուրջ խնդիրներ, այդ թվում նաեւ ներգանգային բարդություններ, որի արդյունքում բուժման ընթացքը ավելի է բարդանում:

- Քթային դժվարաշնչությունը կարող է տարբեր հիվանդությունների առաջացման պատճառ դառնալ: Արդյոք դա այդպե՞ս է, և որո՞նք են քթային դժվարաշնչության հիմնական պատճառները:

- Իրականում այո, քթային դժվարաշնչությունն իսկապես կարող է տարբեր հիվանդությունների առաջացման պատճառ դառնալ: Վերին շնչառական ուղիների անցանելիության խանգարման պատճառ կարող են լինել արտաքին քթի և քթի միջնապատի դեֆորմացիաները, քթի խեցիների հիպերտրոֆիան, քթի հարակից խոռոչների քրոնիկական բորբոքային հիվանդությունները, հատկապես՝ պոլիպոզ ռինոսինուսիտները, երեխաների մոտ ադենոիդ հյուսվածքի հիպերտրոֆիան, ինչպես նաև քմային նշիկների մեծացումը, որը հանդիպում է նաև մեծահասակների մոտ, և այլ ախտաբանություններ։ Քթային դժվարաշնչության հետևանքով օրգանիզմում առաջանում է թթվածնի պակաս, որը կոչվում է հիպօքսիա: Վերջինս էլ կարող է տարբեր օրգան համակարգերի ֆունկցիայի խանգարման, հատկապես ստորին շնչառական ուղիների և սրտանոթային հիվանդությունների առաջացման պատճառ դառնալ: Քթային դժվարաշնչության հետևանքով հիվանդները հաճախակի նշում են գլխացավեր, հոգնածություն, խանգարվում է նաև գիշերային քունը, որի արդյունքում խաթարվում է մարդկանց առօրյա գործունեությունը: Տվյալ անձինք կարող են ունենալ ցերեկային քնկոտություն, աշխատունակության անկում, լինում են ավելի հոգնած, վատանում է նրանց կյանքի որակը։ Դա հիմնականում առաջանում է այն դեպքերում, երբ քթային դժվարաշնչությունը զուգորդվում է գիշերային քնի ընթացքում առաջացող շնչառական կանգերով, որը հայտնի է որպես քնի օբստրուկտիվ ապնեա համախտանիշ։ Վերջինս առողջության լուրջ խնդիր է և կարող է սրտամկանի կաթվածի, ինչպես նաև հանկարծամահության առաջացման պատճառ դառնալ: Երեխաների մոտ քթային դժվարաշնչությունն ու շնչառական կանգերը կարող են նպաստել դիմային ոսկրերի ձևախախտմանը, աճի ու մտավոր զարգացման խանգարմանը, ուսումնական գործընթացի դժվարացմանը: ժամանակին չդիմելու դեպքում դուրս են մնում հետազոտություններից, չստանալով համապատասխան բուժում, որի արդյունքում էլ կանգնում ենք մի շարք խնդիրների առջեւ։

-Պարո՛ն Խանդանյան, ըստ Ձեզ` որքանո՞վ է այսօր հանրությունը տեղեկացված ԼՕՌ հիվանդությունների մասին և ի՞նչ միջոցներ պետք է ձեռնարկվեն, որպեսզի մարդիկ տեղեկացված լինեն:

-Շատ կարևոր հարց բարձրաձայնեցիք: Իմ կարծիքով այսօր հասարակության մեջ պետք է բարձրացնել տեղեկատվության մակարդակը: Մենք փորձում ենք տարբեր ինֆորմացիոն աղբյուրների միջոցով տեղեկացնել հասարակությանը ԼՕՌ հիվանդությունների ախտանիշերի, նրանց բարդությունների մասին և ծանոթացնել բուժման ընթացքին: Իմ կարծիքով շատ կարևոր է նաև առաջնային օղակի` պոլիկլինիկայի բժիշկների աշխատանքը, քանի որ առաջինը հենց իրենցից են մարդիկ ստանում տեղեկատվություն: Մենք ցանկացած քայլ կատարում ենք, որպեսզի մարդիկ լինեն էլ ավելի տեղեկացված, սակայն իրենք էլ իրենց հերթին պետք է ուշադիր լինեն իրենց առողջության նկատմամբ և չպետք է խորհուրդ հարցնեն հարևանից, բարեկամից այլ դիմեն բժշկի:

 -«Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ծառայությունում վերջին տարիներին ինչպիսի՞ փոփոխություններ են տեղի ունեցել` բժիշկների մասնագիտական և բժշկական նորամուծությունների հնարավորությունների զարգացման համար:

-«Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ծառայությունը հիմնադրվել է 1992 թ.՝ պրոֆեսոր Հարություն Քուշկյանի և ֆրանսիական UMAF բարեգործական կազմակերպության նախաձեռնությամբ: Ծառայությունը հիմնադրման օրվանից առ այսօր աշխատում է բուժման և ախտորոշման ժամանակակից մեթոդներով:

Պետք է նշեմ, որ որպես բաժանմունքի ղեկավար, այս պաշտոնը ինձ համար պարտավորեցնող է, քանզի բաժանմունքում ծառացած յուրաքանչյուր խնդրին, իմ լիազորությունների սահմաններում, պետք է տալ դրական լուծում։ Թիմային աշխատանքի շնորհիվ փորձում ենք խնդիրներին տալ լիրաժեք լուծումներ, միասին քննարկում ենք ամբողջ ընթացակարգը, բաժանմունքի աշխատանքների բարելավման հետ կապված  կազմում ենք ծրագրեր, որպեսզի հետագայում նպաստենք բուժման ավելի արդյունավետ մեթոդների եւ վիրահատական նորագույն եղանակների ներդրմանը ։

Շնորհիվ պրոֆեսոր Քուշկյանի վարած ճկուն քաղաքականության եւ գրագետ մոտեցման, ձեռք են բերվում նոր սարքավորումներ, որոնք բարձրացնում են ախտորոշման եւ հետագա բուժման արդյունավետությունը։

Նշեմ նաեւ, որ <<էրեբունի>> բժշկական կենտոնի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության բաժանմունքը հանդիսանում է Երեւանի պետական բժշկական համալսարանի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ամբիոնի բազա եւ ունենք խելացի, երիտասարդ կադրեր, որոնք բավականին խոստումնալից են, առաջադեմ, նպատակասլաց, ձգտող եւ պրպտող։ Տիրապետում են օտար լեզուների, ինչը ինձ համար շատ ողջունելի է։ Մեր բուժանձնակազմն աշխատում է քայլել միջազգային չափանիշներին համընթաց, ժամանակ առ ժամանակ մեկնում են վերապատրաստումների Եվրոպայի եւ ԱՄՆ-ի առաջատար կլինիկաներ, եւ վերադառնալով իրանց գիտելիքներն ու փորձը ներդնում են մեր բուժկենտրոնում։

-Ընդունված ավանդույթ է, որ երեխաներն ընտրում են իրենց ծնողների ուղին, ձեր երեխաների դեպքում ինչպե՞ս է։

-Ոչ, երեխաներս չընտրեցինք բժշկությունը, քանի որ, ըստ իրենց, առողջապահության ոլորտը իրենցը չէր։ Ի դեպ, կինս էլ՝ Իրինա Կիրակոսյանը նույնպես բժիշկ է, եւ, որպես ճառագայթաբան-ռադիոլոգ աշխատում է Հայ-Ամերիկյան առողջության կենտրոնում։ Մենք երբեք չենք պարտադրել մեր երեխաներին, քանզի բժիշկ լինելը առաջին հերթին կոչում է, հետո նոր՝ մասնագիտություն, պետք է սիրես քո մասնագիտությունը, պետք է տիրապետես էմոցիոնալ դաշտը, գիտակցելով, որ ամեն օր ինչ-ինչ դեպքերի հետ հնարավոր է առնչվել։ 

-Իսկ որպես վերջաբան, ի՞նչ կմաղթեք եւ հորդոր ունեք մեր ընթերցողներին:

- Կցանկանայի մեր հայրենակիցներին, հորդորել, ինչու է նաեւ խնդրել, որ ժամանակին դիմեն բժշկի: Ցավալին այն է, որ մարդիկ ամեն ինչի համար գումար կարողանում են հայթայթել, իսկ առողջության դեպքում՝ խնայում, մինչդեռ առողջությունը ամենաթանկ պարգեւն է։ Այո, իրականում լինում են դեպքեր, երբ բժշկությունը արդեն անզոր է դառնում անդառնալի իրավիճակներում: Բոլորս էլ հասկանում ենք, որ ամեն ինչի հիմքում սոցիալական վիճակն է, բայց, պետք է ավելի լրջագույնս վերաբերվել առողջությանը։

Չեմ կարող չնշել եւս մեկ փաստ. Հայաստանում, ցավոք, շատ տարածված է «դեղատնային» բուժումը, այսինքն՝ հիվանդը բժշկին դիմելու փոխարեն դիմում է դեղատան աշխատողներին, իսկ վերջիններս սեփական հայեցողությամբ վաճառում են այս կամ այն դեղամիջոցը։ Մինչդեռ նրանք դեղագետ են եւ դեղամիջոցների նշանակման իրավունք չունեն։ Մյուս բացասական երեւույթը, այսպես կոչված, «հարեւանային» բուժումն է. հիվանդը համարում է, որ, եթե իր հարեւանը տվյալ դեղամիջոցից լավացել է, ուրեմն իրեն էլ այն պետք է օգնի:

Կցանկանամ տեսնել ազատ երկիր, որպեսզի մեր հայությունը երբեք չմտածի արտագաղթելու մասին, լինի երջանիկ, հոգեպես խաղաղ: Կմաղթեմ, առաջին հերթին որպես բժիշկ, առողջություն, համբերություն այսօրվա մեր իրականության մեջ: Թող չհիասթափվեն հայրենիքից, մարդկանցից: Ես լավատես եմ եւ հավատում եմ, որ ունենալու ենք հարուստ,  չկոռումպացված երկիր, չենք ունենալու սոցիալապես ցածր խավ: Հիշե՛ք, ոչ մի բժիշկ, երբեք չի ցանկանա վնասել իր հիվանդին:

Առողջ եղեք, սիրեք ձեզ:

 Ophthalmologist         

Education and Trainings

1978-1988            Primary/Secondary/High School #164

                            Yerevan, Armenia

                           Graduated with distinction (Gold Excellency medal)

• Medical Student

Yerevan State Medical University

                             Yerevan, Armenia

                             Faculty of Internal Medicine

                             Diploma of General Practitioner

1994-1995             Clinical Resident

                               Ophthalmologic Center after Malayan

Yerevan State Medical University

                             Yerevan, Armenia

                             Certificate and License of Ophthalmologists

1998                        Licensed surgeon in ophthalmology and microsurgery

• Clinical Fellowship

Central Florida Lions Eye and Tissue Bank,

Tampa, Fl, United States

 2006                        Fellowship of Weill - Cornell Seminar in Salzburg

 2010                        Clinical Fellowship   

                                 Cataract phacoemulsification          

  Mahatme Eye Bank and Eye Hospital

                                     Nagpur, India

• PhD on silicagel dried amniotic membrane transplantation in various corneal pathologies

 Professional Experience

1992-1994       Clinical Nurse

                           Ophthalmologic Center after Malayan, Yerevan, Armenia

1994-present    Ophthalmologists

Department of Uveitis and External Diseases,

   Ophthalmologic Center after Malayan, Yerevan, Armenia               

   Main Duties:

Ø  Organization and performing of the diagnostics and treatment of patients with various pathologies and diseases of the Eyes

Ø  Surgical treatment of the different Eye External disease: Cataracts, Trauma, Keratoplasties and further rehabilitation. Non surgical - Investigation and treatment of patients with vision pathology

Ø  Regular doctor practice with hospital duties, night shifts, emergency medical service duties, patients consulting etc.

• Special interest in Eye tissue banking, transplantations, novel treatment methods including cell cultures and amniotic membrane transplantations

2004-present     Armenian Eye Bank Director

2016                     Experience and Potential of GCP Clinical Trials in Armenia workshop conducted

                              by FMD KL Europe   

Languages:                 Armenian (native, fluent), English (fluent), Russian (fluent),

Computer skills:         Office Applications (Microsoft Office, including word processing, spreadsheets, design), Microsoft Windows, Windows XP, Excels, PowerPoint presentations, Adobe Photoshop applications, Statistical applications, Internet /E-mail applications

Association membership

1996                   Member of Armenian Ophthalmological Association

2016-present     Member of   Editorial Board of the Global Journal of Medicine and Public Health,

                            India.

Conferences

2017 8th International Conference “Modern Aspects of Rehabilitation In Medicine”, Yerevan

2017 25th Annual meeting of Armenian Eye Care Project (oral presentation), Yerevan

2016    8 th Global Ophthalmology Meeting, Chicago, USA (video presentation) 

 2016   14^th International Conference on Ophthalmology, Yerevan

2014   XIII International Ophthalmology Congress, Yerevan

2012 20^th year AECP congress Yerevan, Armenia

2012 40th Nordic   Congress of Ophthalmology Helsinki, Finlandia, oral presentation

2007 4th International Young Medics Conference, Yerevan, Armenia

2007 Armenian-German International Ophthalmology Congress, Yerevan, Armenia

2007 4th International Young Medics Conference, Yerevan, Armenia

2007 Armenian-German International Ophthalmology Congress, Yerevan, Armenia

2007 AECP 10^th International Ophthalmology Conference, Yerevan, Armenia

2007 Second International Medical Congress of Armenia, Yerevan, Armenia

2005 3^rd International Young Medics Conference, Yerevan, Armenia

2003   Panarmenian International Surgical Congress, Yerevan, Armenia

2003   2^nd International Young Medics Conference, Yerevan, Armenia

 SCIENTIFIC  NOVELTY

 2004              “Corneal graft harvesting method”

2007               “Amniotic membrane preservation on silicagel”; patent N 2087 A2

2022                “ Amniotic membrane preservation method”; patent N 708 Y

Chronological List of Publications

1. Galstyan LH, Hambardzumyan AV. On Function of Eye Tissue Bank at Republic Ophthalmology Hospital, Actual Problems of Ohthalmology, 1995, Yerevan, p31
2. Malayan AS, Galstyan LH, Hambardzumyan AV. Results of penetrating keratoplasty in patients with keratoconus. Proceedings of Yerevan State Medical University Anniversary Book,  Yerevan, 2000, 218-219
3. Vardanyan AG, Hovakimyan AV, Hambardzumyan AV. Results of surgical treatment of retinal detachments complicated with proliferative vitreoretiopathies with the use of perfluropropane (C3F8) gas, Medical Science Monitor, International Medical Journal for Experimental and Clinical Research, Jul-Aug, 2000, 704-7*
4. Vardanyan AS, Galstyan LH, Hambardzumyan AV. The use of brefosclers in surgery of progressing myopia. Proceedings of Avetisov Jubelee Conference, Moscow, 2001, 33
5. Vardanyan AG, Hambardzumyan AV. Our exirience of use of the silicone oil 1000 in surgical treatment of proliferative diabetic rethinopathy complicated with tractional retinal detachment, Surgery Vestnik of Armenia, #3, 2001, 34-38
6. Vardanyan AG, Hovakimyan AV, Hambardzumyan AV. The removal of protrused to retina intraocular forign bodies with use of temporary substitutes of vitreous,  Modern Technologies in Diagnostics and Surgical Treatment of Eye Trauma, Moscow, 2001, 53-5
7. Malayan AS, Galstyan LH, Vardanyan AS, Hambardzumyan AV. Penetrating keratoplasty in corneal dystrophies, Medical Science of Armenia, 2002, Yerevan, XLII, No 3, 74-6
8. Malayan AS, Galstyan LH, Hambardzumyan AV. Therapeutic Keratoplasty in corneal ulcers, Proceedings of International Ukrainian Ophthalmology Conference, Odessa, 2004, 27-28*
9. Hambardzumyan AV, Hovakimyan AV. Amniotic Membrane Transplantations in Armenia, Yerevan State Medical University Jubelee Conference Proceedings Book, Yerevan, 2005, 53-54*
10. Hambardzumyan AV, Hovakimyan AV. The prevalence, associated ocular findings and visual outcomes in patients with idiopathic intermediate uveitis in Armenia, III Young medics International Conference Abstract Book, 2005, 78*
11. A. Hambardzumyan, A. Hovakimyan: The Usage of Amniotic Membrane in Ophthalmology; Materials of the International Scientific Conference  devoted to the 75th anniversary of the Medical University of Armenia, Yerevan. Page 63-64, 2005
12. Амбарцумян А.В. , Овакимян А,В,  Галстян Л,А; Малаян А.С Наш опыт применения трансплантации амниотической мембраны, печатная статья. Материалы конференции, Ереванский государственный медицинский университет им. М.Гераци., Ереван 2007 ст 158
13. A.Hovakimyan, A. Hambardzumyan: Our Experience Of  Amniotic Membrane Transplantation In Various Pathologies; AECP 10^th International Ophthalmology Conference, Yerevan, Armenia, Page 8, 2007
14. A. Hambardzumyan, A. Malayan, A Hovakimyan; The Efficacy of Amniotic Membrane Transplantation in Delayed Neurotrophic Corneal Ulcers at Malayan Ophthalmologic Center;  AECP 10^th International Ophthalmology Conference, Yerevan, Armenia, Page 7, 2007
15. A. Hovakimyan, A. Hambardzumyan: Investment of New Surgical Methods in Treatment of Corneal Diseases at Malayan Ophthalmologic Center; Second International Medical Congress of Armenia, Yerevan, Armenia, Page178-179,  2007
16. A. Malayan, A. Hovakimyan, A. Hamardzumyan: Clinical Outcomes of Amniotic Membrane Transplantation in Neurotrophic Corneal Ulcers; Second International Medical Congress of Armenia, Yerevan, Armenia, Page 179,  2007
17. A. Hovakimyan, A. Hambardzumyan, H. Sofyan, S. Martirosyan: The Efficacy of Amniotic Membrane Transplantation in Patients with Carcinoma in Situ; ;  4^th Young Medics International Conference, Yerevan, Armenia, Page 38, 2007
18. A. Hovakimyan, A. Hambardzumyan: The Efficacy of Amniotic Membrane Transplantation in the Treatment of Corneal Diseases at Malayan Ophthalmologic Center; 4^th Young Medics International Conference, Yerevan, Armenia, Page 38, 2007
19. A. Hovakimyan A. Hambardzumyan, Z.Dravadjyan: A case report of acanthameoba keratitis associated with fungal infection, V International Scientific Conference , “Proliferative syndrome in opthalmology” p 160-164, Moscow 2008
20. A.Hovakimyan, A. Hambardzumyan. « Clinical outcomes of amniotic membrane transplantation in patients with corneal perforations», Medicinski Vestnik Erebuni N 3(35), p293, Yerevan 2008.   
21. A. Hambardzumyan: Amniotic membrane transplantation in necrotizing herpetic keratitis, ІV International Conference, Modern aspects of rehabilitation in medicine, p320, Armenia, 2009
22. A. Hambardzumyan: Multilayer amniotic membrane transplantation in neurotrophic ulcer of different etiology, Russian national ophthalmological forum, Moscow 2009, p 251-255
23. Z.Dravadjyan, A. Hambardzumyan, A. Hovakimyan: Amniotic membrane usage in corneal perforation, Russian national ophthalmological forum, Moscow 2009, p 280-284
24. A.V.Hambardzumyan: «Results of sillicagel dried  amniotic membrane transplantation in  various corneal pathologies in Armenia»,  oral presentation,  XXXX Nordic Congress of Ophthalmology, Su-Sw 1-6, p 31, Paasitorni, Helsinki, Finland
25.   Դ.Ռ.ՍԻՄՈՆՅԱՆ, Ա.Վ. ՀՈՎԱԿԻՄՅԱՆ, Ա.Վ. ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ   ՎԵԳԵՆԵՐԻ ԳՐԱՆՈՒԼԵՄԱՏՈԶՈՎ ՀԻՎԱՆԴԻ ՄՈՏ ԱՄՆԻՈՏԻԿ  ԹԱՂԱՆԹԻ ԿԻՐԱՌՈՒՄԸ ՆԵԿՐՈԶՎՈՂ ՍԿԼԵՐԻՏԻ ԴԵՊՔՈՒՄ [Թիվ 1 Համալսարանական Կլինիկական Հիվանդանոցի Հիմնադրման 100-ամյակին Նվիրված Գիտաժողով ՙԿլինիկական Բժշկագիտության Արդի Հիմնախնդիրները՚ 2014, 400-404] 
26.  Ani Hambardzumyan, S.Martirosyan and A.Hovakimyan “Presumed copper keratopathy from prolonged sunflower seeds usage”, video presentation, 8^th Global Ophthalmology Meeting July 18-19, 2016, Chicago, USA
27. Ani V.Hambardzumyan, A.S.Malayan, A.A. Kirakosyan, A.V.Hovakimyan,“Clinical course and treatment of Mooren’s idiopathic ulcer”, oral presentation, 8th  International Conference “Modern Aspects Of Rehabilitation In Medicine”, pages 15-18, 13^th  September,Yerevan  
28. Ginoyan O.B. , Hambardzumyan A.V. , Kirakosyan A.A., Hovakimyan A.V.

 Կյանքը բնության ամենաթանկ պարգևն է, առողջությունը՝ ամենամեծ արժեքը

Դիմածնոտային վիրաբուժությունն իր մեջ ընդգրկում է վիրահատությունների բավականին մեծ խումբ` դիմածնոտային շրջանի ձեռքբերովի և բնածին դեֆորմացիաների ու դեֆեկտների վերականգնում, դիմային ոսկրերի վնասվածքների բուժում, դեմքի և պարանոցի փափուկ հյուսվածքների ու ոսկրերի բարորակ և չարորակ ուռուցքների հեռացում,​ ատամնային իմպլանտացիա, այդ թվում` ծնոտների ատամնաբնային ելունների արտահայտված ատրոֆիաների դեպքում։ Կատարվում են նաև դեմքի էսթետիկ վիրահատություններ` ռինոպլաստիկա, բլեֆարոպլաստիկա, դեմքի մաշկի լրիվ կամ մասնակի ձգում, դեմքի ուրվագծերի շտկում դիմային իմպլանտների կիրառմամբ և այլն: Դիմածնոտային վիրաբուժությունը բժշկության ամենաբարդ, միևնույն ժամանակ՝ պահանջված ուղղություններից է:
http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է դիմածնոտային վիրաբույժ, օրթոդոնտ, «Մանասյան» դենտալ կլինիկայի հիմնադիր տնօրեն, Ժամանակակից վիրաբուժության կլինիկայի (CMS),​ ​ Artcosmed էսթետիկ բժշկության եւ Մասիսի բժշկական կենտրոնների դիմածնոտային վիրաբույժ, Դիմածնոտային վիրաբույժների և օրթոդոնտների ասոցիացիաների անդամ ՄԵՍՐՈՊ ՄԱՆԱՍՅԱՆԸ, չնայած երիտասարդ տարիքին, իր ընտրած ասպարեզում առաջ է գնում հաստատուն քայլերով, ամենայն պատասխանատվությամբ՝ իր կատարած բարձրորակ​ վիրահատություններով հարստացնելով պլաստիկ վիրաբույժի իր կենսագրությունը, հանրության շրջանում իր պրոֆեսիոնալիզմով ավելացնելով իր հեղինակությունը և բարի համբավը առ իր մարդկային կերպարը: Բժիշկ, որ իր գործն անում է​ մեծ նվիրումով, ուշադիր է յուրաքանչյուր հիվանդի խնդրի նկատմամբ` ցուցաբերելով իսկական բժշկին վայել մարդկայնություն ու հոգատարություն:

-​ Պարոն Մանասյան, ներկայումս կա՞ն այլ նորամուծություններ քթի պլաստիկայի ոլորտում:

-Այսօր քթի պլաստիկան՝ ռինոպլաստիկան, կատարում ենք պահպանողական մեթոդով​ ​ հիմնականում՝ փակ եղանակով, արտաքին կտրվածք չի կատարվում, արտաքին սպի չի առաջանում, զարկերակները չեն վնասվում, որի հաշվին հետվիրահատական շրջանում սնուցումն ավելի լավ է կատարվում, ապաքինման ընթացքն ավելի կարճ է տևում, դեմքն՝​ ավելի քիչ է այտուցվում: Իհարկե, բնականաբար, բժշկի համար հեշտ է բաց եղանակով վիրահատություն կատարելը, քանի որ տեսադաշտը ավելի ապահովված է, իսկ​ փակ վիրահատությունների դեպքում, անշուշտ, պացիենտի համար շահավետ է, պակաս՝ տրավմատիկ: Ի դեպ, փակ վիրահատությունների առավել արդյունավետությունն ապահովելու համար բժիշկները վերապատրաստման հատուկ դասընթացներ են անցնում: Ընդ որում, բժիշկներին ցուցվում է 80-100 բաց վիրահատություններ անելուց հետո, նոր միայն անցնել փակ վիրահատությունների:
-Ի՞նչ նպատակով են կատարվում օրթոգնատիկ վիրահատությունները:​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​ ​

-Ասեմ, որ ես նաև օրթոդոնտ եմ, անցել եմ Օրթոդոնտիա մասնագիտական կլինիկական օրդինատուրա՝ ակտիվորեն զբաղվել օրթոգնատիկ միջամտություններով և նման վիրահատությունների մեծ փորձ ունեմ: Իրականում նմանատիկ վիրահատությունների նպատակն է դիմածնոտային շրջանում վերականգնել էսթետիկ և ֆունկցիոնալ խնդիրները, վերացնել կծվածքի և դեմքի անհամաչափությունը (դիսպրոպորցիոնալ խանգարումները): Oրթոգնատիկ վիրահատությունների միջոցով հնարավոր է վերացնել​ ինչպես​ կլման ակտի, այնպես էլ ծամիչ համակարգի​ խնդիրները, խոսքի հետ կապված խնդիրները, վերականգնել կծվածքը, դեմքի համաչափությունը և էսթետիկան: Կատարված միջամտությունների շնորհիվ հնարավոր է լուծել նաև որոշ հոգեբանական և գործառութային խնդիրներ` կապված կծվածքի անոմալիայի հետ:

-Որո՞նք են կծվածքի խնդիրների պատճառները:

-Կծվածքի խնդիրները լինում են բնածին և ձեռքբերովի: Բնածին պատճառների հիմքում գենետիկ գործոններն են, իսկ ձեռքբերովի` երեխաների վատ սովորությունները.​ մատը ծծել, երկարատև ծծակ օգտագործել, լեզուն ծամել եւ մի շարք այլ վատ սովորություններ, որոնք հանդիպում են հիմնականում մանկահասակ երեխաների շրջանում:

-Թքաքարային հիվանդություններից խոսենք:

- Թքաքարային հիվանդությունները հանդիպում է բավականին հաճախ: Հիվանդությունը բնութագրվում է քարի առաջացումով թքագեղձի հաստության(պարենխիմայի)կամ նրա ծորանի մեջ։ Թքաքարային հիվանդությամբ տառապող մարդկանց մոտ արյան պլազմայում հայտնաբերվում են կալցիումի քանակության բարձրացում, ինչը վկայում է նրանց օրգանիզմում հանքային փոխանակության խանգարման մասին: Առավել հաճախ թքաքարային հիվանդությամբ ախտահարվում են ենթածնոտային թքագեղձը, հազվադեպ՝ հարականջայինը: Թքագեղձի քարի չափերը լինում են տարբեր՝ կախված նրանց տեղակայությունից: Առաջանում են սուր ծակող ցավեր, որոնք սաստկանում են սնունդ ընդունելիս, դրան զուգահեռ նկատվում է նաև գեղձի մեծացում: Թքարտադրության խանգարումը բերում է ծորանում թքի խցանման, բերանում չորության և բորբոքային գործընթացի զարգացման:

-Նշեք, խնդրեմ, ատամների իմպլանտացիայի առավելությունները:

- Իմպլանտացիան​ ատամների վերականգման ամենաժամանակից եւ լավագույն եղանակն է։ Ատամների իմպլանտացիայի դրական կողմերը հետևյալն են՝ վերացնում է ատամնաշարի թերությունները՝ առանց հարևան ատամները հղկելու, չեն նյարդազրկվում, կարելի է ցանկացած քանակությամբ իմպլանտատ տեղադրել ատամնաշարի ցանկացած թերությունը վերացնելու համար, անկախ տեղակայումից, այն ուղղակի լրացնում է բացակա ատամները: Իմպլանտների վրա տեղադրված պրոթեզները նման են իսկական ատամին, նույն խնամքն են պահանջում և զգալի չեն բերանի խոռոչում: Իսկ ամբողջական ատամնաշարի իմպլանտացիան ուղղակի փրկություն է, քանի որ պրոթեզներ կրելը շատ ժամանակ​ բարդությունների առաջ է կանգնեցնում, մարդիկ դժվար են հարմարվում​ շարժականին, իսկ իմպլանտացիայի դեպքում՝ հավաքվում է անշարժ կոնստրուկցիա:

-Տեղյակ ենք, որ​ «Մանասյան» դենտալ կլինիկայի հիմնադիր տնօրենն եք, ի՞նչ նպատակ էիք հետապնդում՝ ստեղծելով​ այս կլինիկան:

-«Մանասյան» դենտալ կլինիկայի ստեղծման հիմքում մեր հասարակությանը գրագետ և հասանելի բուժօգնություն մատուցելն է: Մեր կլինիկան համալրված է իր նեղ մասնագիտացման մեջ առաջատար և փորձառու​ աշխատանքային թիմով և առանձնանում է ժամանակակից տեխնիկական հագեցվածությամբ: Մեզ մոտ կա պորտատիվ ռենտգեն սարք, որի տուբուսը կապարապատ է, այն ճառագայթում չի տալիս պացիենտին և առանց պացիենտի տեղաշարժման, տեղում կատարվում է ռենտգեն հետազոտություն: Այս սարքի օգնությամբ հետազոտությունը​ ցուցված է նաև երեխաներին և հղիներին: Ունենք նաև ռադիովիզիոգրաֆ սարք, որը եկել է փոխարինելու​ նախկին ժապավեններին,​ որի շնորհիվ համակարգչի էկրանին երևում է​ պատկերը, և դա էլ իր հերթին բավականին հեշտացնում է ախտորոշման ընթացքը: Ունենք նաև ատամնաշարի սպիտակեցման նորագույն սարք, ինչպես նաև իմպլանտացիայում կիրառելի սարքավորումներ, արմատախողովակների մշակման հատուկ սարքավորումներ, ապեքսլոկատոր, որի միջոցով որոշվում է ատամի արմատի չափը, որպեսզի հետագայում չկանգնեն շատ ու քիչ լիցք անելու խնդրի առջև. խնդիր, որ​ բերում է բորբոքման և թարախակալման:
Մեր կլինիկան համալրված է նեղ մասնագետներով. ունենք մանկական ստոմատոլոգ, թերապևտ, օրթոպեդ, իսկ օրթոդոնտայով և վիրաբուժությամբ զբաղվում եմ ինքս: Իհարկե, կլինիկայում կան նաեւ վիրաբույժներ, ովքեր նույնպես ակտիվորեն զբաղվում են վիրաբուժությամբ: Այո, վստահորեն կարող եմ ասել, որ մեր կլինիկայում ստոմատոլոգիայի հետ կապված ամբուլատոր ցանկացած բուժում իրականացվում է եվրոպական չափորոշիչներին համապատասխան:

-Ի՞նչ է քունք-ստործնոտային հոդի դիսֆունկցիան:

- Հոդի դիսֆունկցիան առաջանում է ծամիչ մկանների հավասարակշռված աշխատանքի և երկու հոդերի համաձայնեցված շարժման խանգարման դեպքում:
Հոդը ունի բարդ կառուցվածք, նրա մեջ կա սկավառակ: Կապանային համակարգի թուլանալու հետևանքով հոդագլխիկը փոսիկից դուրս է գալիս, որի արդյունքում կտկտոցներ են լսվում: «Շրխկոցների» առկայությունը հետագայում առաջացնում է այլ խնդիրներ, նույնիսկ եղել է դեպք, երբ հոդափոսիկի ոսկորի մաշվածությունից հոդագլխիկը մտել է գանգի մեջ: Պատճառագիտությունը` մկանային համակարգի ախտաբանական պրոցեսներ (բորբոքային, դեգեներատիվ, հետտրավմատիկ), ատամնածնոտային համակարգի փոփոխություններ (ծամիչ ատամների կորուստ, իմաստության ատամների ծկթում և այլն):
Գանգատները` մշտական բութ գլխացավեր, ցավերի ճառագայթումը դեպի ականջ, քունքային, գագաթային և ծոծրակային շրջաններ, լեզու, ըմպան, պարանոցի կողմնային հատված և ձեռք, լսողության նվազեցում, ականջների փակվածության զգացում և աղմուկ, արցունքահոսություն և լուսավախություն, ծնոտների միաբերման զգացում քնից հետո, այրոցի զգացում բերանի խոռոչում:
Օբյեկտիվ տվյալներն​ են`շրխկոց, բերանը բացելու սահմանափակում, բերանը բացելիս ստորին ծնոտը թեքվում է կողմ: Ակնաճեղքը նեղացած է, իսկ բերանի անկյունը բարձրացած է ախտահարման կողմում: Առկա է ցավոտ և ձգված մասեր մկանների առանձին հատվածներում (ծամիչ, բերանի հատակի, պարանոցի հետին մկաններ և կրծոսկրաանրակապտկաձեւ մկան): Ռենտգենաբանորեն ոսկրային կառուցվածքը փոփոխված չէ, նկատվում է հոդագլխիկների և հոդաճեղքերի անհամաչափություն:
Պետք է խիստ հետևողական լինել: Սկզբնական շրջանում կատարվում է կոնսերվատիվ բուժում. սպրինտ թերապիա և միոռելակսիացիոն թերապիա, նյարդամկանային ստոմատոլոգիայի ճյուղին պատկանող հիվանդություն է, ծնոտի դիրքը բերելով պացիենտի համար հարմար դիրքի՝ հոդը կսկսի ճիշտ աշխատել, մկանային լարվածությունը կվերանա: Մինչ բուժումը պացիենտը անցնում է մի շարք​ հատուկ հետազոտություններ, որին հաջորդում է բուժումը: Ախտորոշումը հաստատելու համար անհրաժեշտ է կատարել լրացուցիչ հետազոտություններ՝ ռենտգենաբանական (զույգ հոդերի շերտագրում` ստորին ծնոտի ֆունկցիոնալ հանգստի և առավելագույն իջեցված դիրքերում), ՄՌՏ, ֆունկցիոնալ էլեկտրամիոգրաֆիա, ֆոնոգրաֆիա, աքսիոնոգրաֆիա:
-Իսկ ի՞նչ կասեիք մեր հասարակությանը, ի՞նչ կցանկանայիք ավելացնեիք մեր զրույցին:

-Կցանկանամ, որ մեր հասարակությունը առողջ լինի, սովորի գնահատել իր թանկագին առողջությունը, ավելի հաճախ անցնի կանխարգելիչ զննումներ:​ Կյանքը բնության ամենաթանկ պարգևն է, առողջությունը՝ ամենամեծ արժեքը: Հարգենք մեզ, մեր կյանքը և պահպանենք մեր առողջությունը: Բժիշկներս էլ մեր հերթին անում ենք հնարավոր ամեն ինչ. ջանում ենք ընթանալ առողջապահության համակարգում տեղի ունեցող բարեփոխումներին համընթաց, փորձում ետ չմնալ եվրոպական առաջադեմ երկրներից

ԷՆՄԳ հետազոտությունը համարվում է ոսկե ստանդարտ հետազոտություն մի շարք հիվանդությունների ախտորոշման համար

Հայաստանի առողջապահական համակարգում վերջին տարիներին զգալի առաջընթաց է նկատվում թե՛ նորագույն սարքավորումների ձեռքբերման, թե՛ մասնագետների պատրաստման առումով: Ապացուցված է, որ տեխնիկայի ներգրավումը նկատելիորեն նվազեցրել է մարդկային մահացության տոկոսը, քանի որ հիվանդությունը հնարավոր է լինում ախտորոշել վաղ փուլերում: Հիվանդության հավանական բարդացումների կանխարգելումը, նախ եւ առաջ պայմանավորված է ճշտգրիտ ախտորոշմամբ: Բարեբախտաբար վերջին ժամանակաշրջանում բժշկագիտությունը եւ նորագույն տեխնոլոգիաները բավականաչափ զարգացել են, ինչն էլ հնարավորություն է տալիս ստանալ հետազոտությունների գրագետ պատկեր։

Արդի ախտորոշիչ մեթոդների մեջ նեյրոֆիզիոլոգիան ուսումնասիրում է կենտրոնական եւ պերիֆերիկ  նյարդային համակարգի ֆունկցիոնալ վիճակը: 

Նեյրոֆիզիոլոգիայում էլեկտրոնեյրոմիոգրաֆիան (ԷՆՄԳ) նյարդամկանային համակարգի հետազոտման մեթոդ է,  որը կիրառվում է պերիֆերիկ նյարդերի, նյարդարմատների, նյարդամկանային հաղորդականության մկանների, ողնուղեղի ախտահարման ախտորոշման համար: Որոշվում է ախտահարման տեսակը, մակարդակը, աստիճանը:  Այն բավականին տեղեկատվական մեթոդ է, որն իրականացնում է նյարդերի էլեկտրական հաղորդականության ստուգումն ու գրառումը, գնահատում մկանների ֆունկցիոնալ վիճակը հատուկ սարքի միջոցով։

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է «Էկոսենս» լաբորատոր ախտորոշիչ եւ <<Նաիրի>> բժշկական կենտրոնների նյարդաբան-նեյրոֆիզիոլոգ Անուշ Գասպարյանը, ում հետ  կզրուցենք էլեկտրոնեյրոմիոգրաֆիա հետազոտության առանձնահատկությունների և  նյարդաբանական խնդիրների ախտորոշման մասին: 

Հոգատար, գրագետ եւ մարդկային բարձր հատկանիշներով օժտված բժշկուհի, ով  չնայած իր երիտասարդ տարիքին, հաստատուն քայլերով իր տեղն է զբաղեցնում նյարդաբանության ոլորտում: Բժշկուհին իր գործի գիտակն է. հմտորեն  տիրապետում է իր աշխատանքին՝ անմնացորդ նվիրումով ու սիրով կատարելով իր գործը։

Բարեհամբույր եւ բանիմաց բժշկուհին ոչ մի պարագայում չի կորցնում զսպվածությունը եւ  համբերատար կերպով փորձում է օգտակար լինել հիվանդին` այդպիսով կարողանալով դրականորեն ազդել հիվանդի եւ նրան շրջապատող մարդկանց վրա:

-Բժշկուհի,  ի՞նչ է էլեկտրանեյրոմիոգրաֆիան (ԷՆՄԳ), և ե՞րբ է անհրաժեշտ այն իրականցնել։ 

-Էլեկտրոնեյրոմիոգրաֆիան դիագնոստիկ հետազոտման  մեթոդ է, որի օգնությամբ հնարավոր է որոշել նյարդերի ամբողջականությունը, նյարդամկանային հաղորդականությունը եւ մկանի ֆունկցիոնալ վիճակը` ինչպես առաջացած սուր խնդիրների և հիվանդությունների ժամանակ, այնպես էլ  քրոնիկ հիվանդությունների ախտորոշման և դինամիկ հսկողության դեպքում ։ Կան նաեւ մեթոդներ, որոնք  թույլ են տալիս հետազոտել լեզվի եւ ստոծանու մկանները, կոկորդի որոշակի մկաններ։ Դրանք համարվում են ավելի ինվազիվ մեթոդներ, որոնք իրականացվում են վերակենդանացման բաժանմունքում գտնվող պացիենտների հետազոտման ժամանակ կամ ինտրաօպերացիոն եղանակով։ 

ԷՆՄԳ հետազոտությունը համարվում է ոսկե ստանդարտ հետազոտություն` ծայրանդամային նյարդերի վնասման և մի շարք հիվանդությունների ախտորոշման համար: 

Այն իրականացվում է այնպիսի գանգատների դեպքում, ինչպիսիք են՝ վերջույթներում թմրածություն, թուլություն, ցավեր:

Էլեկտրոնեյրոմիոգրաֆիայի սարքը վերջին սերնդի եզակի սարքավորում է, որը հնարավորություն տվեց առավել արդյունավետ դարձնել պատերազմից տուժած վիրավոր զինվորների վերականգնողական բուժումը, իրականացնել դինամիկ վերահսկողություն բուժման ամբողջ ընթացքում: Հետազոտման այս մեթոդը կիրառվում է  տրավմաների ժամանակ` հասկանալու համար կա՞ արդյոք նյարդերի վնասում թե ոչ, եւ թե հետագայում վերականգնումը ինչպես պետք է իրականացվի։

 Հիմնականում, երբ վերջույթներում լինում են վնասվածքներ, շարժումների սահմանափակում կամ ուժեղ ցավային սինդրոմ, ապա վնասվածքաբանները, միկրովիրաբույժները հիվանդներին պարտադիր ուղղորդում են անցնել ԷՆՄԳ հետազոտություն` պարզելու համար` կա՞ արդյոք նյարդի, նյարդաթելիկների վնասում, թե ոչ, եւ  ըստ այդմ էլ` կարիք կա՞ վիրահատական միջամտության թե ոչ։ 

Հետազոտության ընթացքում գրգռվում է մեկ նյարդ, և գրանցվում է համապատասխան մկանի արձագանքը, որը նյարդայնանում է տվյալ նյարդից։ Ոչ մի հետազոտական ​​մեթոդ չի կարող այդքան ամբողջական տեղեկատվություն տրամադրել առկա վիճակի վերաբերյալ: Այս մեթոդն օգնում է որոշել, թե նյարդի որ հատվածում է գտնվում խնդիրը : Այն թույլ է տալիս հետևել բուժման ընթացքում հիվանդի վիճակի փոփոխություններին և համապատասխան թերապիայի արդյունավետությանը:

-Որո՞նք են հետազոտության տեսակները։

-Վերին և ստորին վերջույթների էլեկտրոնևրոմիոգրաֆիան կարող է իրականացվել երեք եղանակով։ 

Ստիմուլյացիոն. Իմպուլսները փոխանցվում են վերին և ստորին վերջույթներին ամրացված մաշկային էլեկտրոդների միջոցով։ Սա ոչ ինվազիվ մեթոդ է։ Մեթոդը բավականին պարզ է և լայնորեն կիրառվում է բժշկական հետազոտություններում։

Ասեղային. Ինվազիվ մեթոդ է, որի ժամանակ ասեղային էլեկտրոդները ներդրվում  են անմիջապես մկանների մեջ: Մեթոդը որոշում է մկանաթելիկների աշխատանքը,  գնահատում մկանաթելիկի շարժողական միավորի վիճակը։

Ռիթմիկ ստիմուլյացիա. Ռիթմիկ կրկնվող իմպուլսների շնորհիվ գնահատվում է նյարդամկանային հաղորդականությունը,  տվյալ նյարդով նյարդավորվող մկանի հոգնելիությունը։

- ԷՆՄԳ հետազոտություն պահանջող ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել:

-Առհասարակ տարիքային շեմ չկա, քանի որ խնդիրները, որոնք ախտորոշվում են ԷՆՄԳ-ով, հանդիպում են նորածնային տարիքից մինչև խոր ծերություն։ 

Վիրուսներով և, մասնավորապես, հետքովիդային բարդություններով պայմանավորված ` վերջին տարիներին շատացել է պոլինեյրոպաթիան։ Շատ հաճախ հանդիպում են սուր դեմիելինիզացնող պրոցեսներ, ընդուպ մինչեւ Գիյեն Բարրեյի հիվանդություն,  որը նյարդային վերջավորությունների, միյելինային թաղանթի սուր բորբոքային ախտահարում է, որը կարող է բերել ինվալիդիզացիայի։ Եթե ժամանակին պացիենտը ախտորոշում եւ բուժում չստանա, ապա  կարող է առաջանալ շնչառական կանգ, մահ: 

Կան նաեւ շատ ժառանգական հիվանդություններ` կապված նյարդամկանային հաղորդականության եւ մկանի դեգեներացիայի հետ, որոնք հանդիպում են մանկական տարիքային խմբերի մոտ։ 

Հանդիպում են հիվանդություններ, որոնք առաջանում են գլխուղեղում շարժողական բջիջների քայքայման հետևանքով` առաջացնելով շարժողական ուղինեով նյարդավորվող մկանների դեներվացիա, մկանաթելիկների մահ, որը նույնպես, որպես ոսկե ստանդարտ, ախտորոշվում է  ԷՆՄԳ-ով։ 

Կան նաեւ բազմաթիվ թունելային համախտանիշներ, որոնք առավել տարածված են վերին և ստորին վերջույթներում։ Դիմային նյարդի վնասումների ժամանակ մեծ կիրառություն ունի ԷՆՄԳ-ն, հատկապես ոչ լիարժեք վերականգնվող դեպքերում, և մի շարք այլ հիվանդությունների դեպքում։

-Հետազոտությունից առաջ նախապատրաստական աշխատանք պահանջվո՞ւմ է, թե ոչ։

-Եթե ամբուլատոր հետազոտման մասին է խոսքը, ապա հետազոտմանը պետք է գալ հիգիենիկ եւ առանց որեւէ քսուկի կիրառման: Ստիմուլացիոն հետազոտման դեպքում  ոչ բացարձակ, հարաբերական հակացուցում է համարվում գեներալիզացված էպինոպաների դրսեւորումը, այսինքն՝ կարող է լինել, բայց ոչ միանշանակ: Մյուս բոլոր դեպքերում հետազոտությունը հակացուցումներ չունի, հակառակը՝ այն կիրառելի եւ օգտակար է նույնիսկ բուժական նպատակներով: Իսկ ինչ վերաբերում է ասեղային մեթոդին, ապա այն չունի հակացուցումներ, ուղղակի այդ պահին պետք է ապահովել տվյալ հատվածի ստերիլությունը։ 

Հետազոտության ընթացքը կախված է հետազոտության ծավալից` թե քանի նյարդ եւ մկան է այդ պահին հետազոտվում, եւ թե ո՛ր հիվանդությունների դեպքում է իրականացվում։ Հետազոտման տեւողությունը  կարող է տևել 15 րոպեից մինչեւ 1,5 ժամ: 

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում դաստակային թունելի համախտանիշը կամ կարպալ թունելի սինդրոմը։

-Այն ամենահաճախ հանդիպող մոնոնևրոպաթիաներից է։ Դասվում է վերին վերջույթի կոմպրեսիոն մոնոնևրոպաթիաների շարքին։ Մարդիկ հաճախ են ունենում ծայրանդամային նյարդերի տեղային ճնշմամբ պայմանավորված զգացողություններ։ Օրինակ՝ ձեռքի վրա քնելիս, ոտքը ոտքին գցելիս, կողքի պառկելիս, երբ գլուխն արմնկահոդում ծալված ձեռքի վրա է։ Բոլոր այս դեպքերում նյարդի ճզմումն ուղեկցվում է թմրածության, ծակծկոցի, մատներում պարէսթեզիայի զգացումով։ Երկարատև, մշտապես կամ պարբերաբար ճզմվելու հետևանքով նյարդաթելիկները վնասվում են, և զարգանում է, այսպես կոչված, կոմպրեսիոն մոնոնևրոպաթիա։

Դաստակային թունելի համախտանիշն իրենից ներկայացնում է ախտանիշների համախումբ, որոնք առաջանում են դաստակային խողովակում (թունելում) վերին վերջույթի նյարդերից մեկի՝ միջնակ նյարդի կոմպրեսիայի հետևանքով։ Կարող է լինել միակողմանի՝ հիմնականում ախտահարելով գերակշռող (դոմինանտ) կողմի ձեռքը։ Սակայն հանդիպում է նաև երկկողմանի դաստակային թունելի համախտանիշ, հատկապես էնդոկրին և ռևմատիկ հիվանդությունների ֆոնին։

- Եւ որպես վերջաբան`  Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

- Իհարկե, հասկանալի է, որ տարբեր, այդ թվում սոցիալական պատճառներից ելնելով` շատերը մեզ դիմում են հիվանդության ուշ փուլերում, երբ արդեն մեր օգնությունը բավականին բարդանում և դժվարանում է: Պարզ է` եթե հիվանդությունը ժամանակին ախտորոշվի, ավելի արդյունավետ եւ հեշտ կլինի նաեւ դրա հետագա բուժումը:  Ուստի խնդրում եմ, առաջին իսկ գանգատների դեպքում  դիմեք բժիշկի` կանխելու համար հետագա բարդությունները եւ ապահովելու լիարժեք առողջացում, իսկ խրոնիկ հիվանդությունների դեպքում էլ իրականացնելու վաղ բուժում և կյանքի որակի ապահովում։

Կարծում եմ՝ բժշկի համար ամենակարևորը իր պացիենտի գնահատականն է, որը պայմանավորված է բժշկի ձեռքբերումներով: Երբ դու համոզվում ես, որ քո գիտելիքներն ու հնարավորությունները, նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառումը նպաստում են հիվանդի առողջացմանը, դա հենց ինքնին դառնում է ամենահզոր շարժիչ ուժը: 

Առո՛ղջ եղեք, սիրե՛ք ձեզ և գնահատե՛ք առողջ լինելու գաղափարը։

Էնդոկրին համակարգի ցանկացած խնդիր նշմարվում է մարդու դեմքին

Էնդոկրինոլոգիան բժշկության ամենաարագ զարգացող ճյուղերից մեկն է, որը զբաղվում է էնդոկրին համակարգի հիվանդությունների բուժմամբ: Էնդոկրին հիվանդությունները դանդաղ և երկարատև, հաճախ ամբողջ կյանքի ընթացքում բուժում պահանջող հիվանդություններ են, քանի որ դրանք հիմնականում քրոնիկ ընթացք ունեն։

Տարեցտարի մարդկանց մոտ նկատվում է էնդոկրին համակարգի հիվանդությունների թվի կայուն աճ, ինչը կապված է շրջակա միջավայրի, սոցիալ-տնտեսական գործոնների, ինչպես նաև մշտական ​​սթրեսային իրավիճակներին, որոնց հետ ամեն օր բախվում են մարդիկ: Ժամանակակից էնդոկրինոլոգիան շատ առաջ է գնացել բազմաթիվ հիվանդությունների պաթոգենեզի, ինչպես նաև դրանց բուժման մեթոդների ուսումնասիրության մեջ, որը թույլ է տալիս ոչ միայն հայտնաբերել հիվանդությունը, այլև իրականացնել իրավասու կանխարգելում:

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է ԵՊԲՀ  Էնդոկրինոլոգիայի ամբիոնի դոցենտ, բժշկական գիտությունների թեկնածու, «Արմենիա» բժշկական կենտրոնի  Էնդոկրինոլոգիական բաժանմունքի ղեկավար Լուսինե Մամիկոնյանը: Բավականին հաճելի կին եւ զրուցակից, իր գործի մեծ գիտակ, ով իր մասնագիտական բարձր որակների, ազնվության համար վայելում է իր պացիենտների հարգանքն ու վստահությունը։ Բժշկուհին ունի երկար տարիների մասնագիտական փորձ, վճռականություն, ուղղամտություն, խղճի թելադրանքով առաջնորդվելու հատկանիշ, հրաշալի պատկերացնում է իր մասնագիտության ամբողջ բարդությունն ու պատասխանատվությունը: Նա աշխատում է մեծ նվիրումով, ուշադիր է յուրաքանչյուր հիվանդի ցավի, գանգատի նկատմամբ` ցուցաբերելով զարմանահրաշ վարպետություն ու մարդկայնություն:   Վաստակաշատ բժշկուհու կարծիքով` իր մասնագիտության տեր մարդիկ համարդկային սիրո կրողներն են:

 -Բժշկուհի, ո՞ր էնդոկրին հիվանդություններն են այսօր երիտասարդացում ապրել։

- Ցավով պետք է նշեմ, որ այսօր գրեթե բոլոր էնդոկրին հիվանդությունների երիտասարդացման միտում է նկատվում։ Էնդոկրին համակարգի խնդիրները դարձել  են բավականին արդիական եւ մտահոգիչ։ Ինչպես վահանաձեւ գեղձը, այնպես էլ՝ շաքարային դիաբետը, առաջատար դիրքերում են։ Շատացել են սթրեսները, եւ հատկապես ամենից շատ՝ երիտասարդ տղաների մոտ։ Հոգեբանական տրավման, սթրեսը, տարբեր նևրոզները բացասաբար են անդրադառնում նյարդային համակարգի և մարդու ուղեղի առանձին կառուցվածքների վրա:

Մեկ այլ լուրջ և տարածված հիվանդություն է ճարպակալումը, որի տարածվածությունը կրկնապատկվել է, մեծահասակների մեկ քառորդը արդեն գեր է՝ տարբեր աստիճանի ծանրության: Եվ այս հիվանդացության մակարդակի աճը նկատվում է օր օրի։

Էնդոկրին հիվանդությունների զարգացման ամենակարևոր գործոններից մեկը դա ժառանգականությունն է: Դա հաստատված է այն արդյունքներով, որոնք ստացվել են հիվանդների և նրանց հարազատների բժշկական գենետիկական հետազոտության ընթացքում:

Իրականում, որեւէ էնդոկին հիվանդություն առանձացնել չենք կարող, քանզի այսօր էնդոկրին խնդիրները մեծ վերելք են ապրում։

-Վահանաձև գեղձի հիվանդությունները ամենատարածված հիվանդությունների շարքում են դասվում, կնշե՞ք հիմնական գործոնները, որոնք մեծացնում են վահանաձև գեղձի հիվանդությունների և քաղցկեղի առաջացման հավանականությունը։

- Վահանաձև գեղձի հիվանդությունները բավականին տարածված են Հայաստանում և  յուրաքանչյուրը՝ անկախ  տարիքից և սեռից,  կարող է առնչվել  նրա ախտահարման հետ: Վահանաձեւ գեղձի խնդիրները հիմնականում հանգույցների ձեւով են ի հայտ գալիս, բայց կան, իհարկե, տարբեր արտահայտման ձևեր։ Արտահայտման տեսակները տարաբնույթ են, եւ հաճախ շատերը կլինիկորեն չեն նկատում։ Սկսում են գիրանալ, առաջանում է անքնություն, մազաթափություն, շփոթելով այլ հիվանդությունների հետ։ Շատերը չեն կարողանում իրենց քաշը իջեցնել, վերադառնալ նախկին կառուցվածքին:

Ասեմ, որ շատ կանանց մոտ, հղիության 5-6-րդ ամսում նոր ի հայտ են գալիս  վահանաձեւ գեղձի ֆունկցիայի խանգարումներ, որն էլ, բնականաբար ազդում է պտղի զարգացման վրա:

Կարծում եմ, որ առաջնային օղակների՝ պոլիկլինիկաների  բժիշկները, պետք է կրկնակի զգոն լինեն, եւ բնակչությունը շահագրգռեն, որպեսզի արդեն իսկ կասկածելի խնդիրների դեպքերում՝ անցնեն անհրաժեշտ հետազոտություններ։

-Որո՞նք են վահանաձև գեղձի ախտահարման հիմնական ախտանշանները:

-Թերֆունկցիայի ժամանակ հաճախակի դիտվում է թուլություն, քնկոտություն, այտուցվածություն, փորկապություն, բնորոշ է նաև մազաթափություն, իսկ կանանց և աղջիկների մոտ` դաշտանային ցիկլի խանգարումներ: Վահանաձև գեղձի հորմոնների գերարտադրությունը կարող է առաջացնել գրգռվածություն և անհանգստություն, քաշի նվազում, հաճախասրտություն, դյուրհոգնելիություն: Բնորոշ է նաև քնի խանգարում:

Վերջին տարիների ընթացքում հաճախացել են վահանաձև  գեղձի հանգուցային ախտահարումները (բարորակ և չարորակ), որոնք որոշ դեպքերում կարող են արտահայտվել վահանաձև գեղձի  տեսանելի մեծացումով: Ծավալի մեծացման հաշվին վահանաձև գեղձը սեղմում է շնչափողը և հարակից խոշոր անոթները՝ առաջացնելով գլխապտույտ, գլխացավ, սուր, նոպայաձև կամ խեղդող հազ: Լինում են դեպքեր, երբ ուռուցքը չափերով լինում է փոքր, և հիվանդը որևէ գանգատներ չի ունենում: Ցավով պետք է նշեմ, որ վահանաձև գեղձի չարորակ ուռուցքներով ախտահարումը բավականին երիտասարդացել է: Չարորակ ուռուցքները լինում են դիֆերենցված և չդիֆերենցված: Դիֆերենցված՝ պապիլյար և ֆուլիկուլյար ձևերի բուժման արդյունավետությունը հասնում է բարձր ցուցանիշների: Բարեբախտաբար, քիչ են ոչ դիֆերենցված ձևերը, որոնք քաղցկեղի ամենասարսափելի տեսակն են. արագ աճ են արձանագրում և անբուժելի են:

– Բժշկուհի, որո՞նք են շաքարային դիաբետի ախտանիշները։

–Էնդոկրին համակարգի ամենալուրջ պաթոլոգիաներից մեկը, իհարկե, շաքարային դիաբետն է, որը լուրջ խնդիր է դարձել ամբողջ աշխարհում: Շաքարային դիաբետի հիմնական կլինիկական նշաններն են բերանի չորությունը, ծարավի զգացումը, հաճախախմությունը, հաճախամիզությունը, քաշի կորուստը։ Այս նշանների առկայության դեպքում յուրաքանչյուր ոք, պետք է դիմի տեղամասային պոլիկլինիկա, կամ հնարավորության դեպքում, որոշի գլյուկոզայի մակարդակն արյան մեջ։ Տիպ 1 շաքարային դիաբետը հանդիպում է առավելապես երեխաների և երիտասարդների, իսկ տիպ 2 շաքարային դիաբետը՝ մեծահասակների շրջանում։ Լաբորատոր ցանկացած հետազոտություն հարկ է անցնել բժշկի նշանակմամբ։

-Բժշկուհի, ո՞ր սիմտոմների դրսեւորումների դեպքում է պարզ լինում, որ զարգանում է երկրորդ աստիճանի շաքարային դիաբետ:

-Հիվանդությունը բնութագրվում է լայն տարածվածությամբ, առաջադեմ աճով, ինչը հաճախ հիվանդներից պահանջում է ուշադրություն ամբողջ կյանքի ընթացքում, ինչպես նաև լուրջ քրոնիկ բարդությունների առկայություն՝ արյան անոթների, երիկամների, աչքի ցանցաթաղանթի, ստորին ծայրահեղությունների հիվանդություններ: Այսօր բավականին մեծ տարածում ունի երկրորդ աստիճանի շաքարային դիաբետը, հիվանդները գանգատվում են բերանի չորությունից, հաճախամիզությունից, եւ շատ հաճախ երկրորդային շաքարային դիաբետի կրողները ունենում են որովայնի մեծացում, քաշի ավելացում, կամ հակառակը քաշի նվազում, սեռական օրգաններում քորի զգացում, ճնշման տատանումներ, ախորժակի մեծացում, հիվանդները անընդմեջ ուտելու ցանկություն են ունենում, եւ  հատկապես այն մեծանում է քաղցրավենքի հանդեպ։ Ցավոք, սրտի, մեզ դիմում են արդեն բարդացած դեպքերում, ունենալով արդեն իսկ սրտխփոց, փսխումներ: Հիվանդության զարգացմանը նպաստում է սխալ սննդակարգը, նստակյաց ապրելակերպը, սթրեսային ֆոնը եւ գենետիկ կոդը: Երկրորդային շաքարային դիաբետը տարիների ընթացքում գտնվում է հակադիաբետիկ թերապիայի հսկողության տակ, եւ հետագայում, երբ արդեն դեղորայքը բավարար ազդեցություն չի տալիս, աստիճանաբար անցնում են ինսուլինոթերապիայի։ Ուղղակի պետք է գիտակցել, որ ապրում ես այդ հիվանդության հետ, խելացի մոտեցում ցուցաբերել, քանզի այն չարիքի փոքրագույնն է, եթե իսկ համեմատական կարգ տանենք այլ հիվանդությունների  հետ։

-Ի՞նչ է իրենից նեկայացնում գեստացիոն դիաբետը։

- Գեստացիոն դիաբետը արյան շաքարի (գլյուկոզ) բարձրացնումն է այն հղի կանանց մոտ, ովքեր անցյալում նման ախտանիշ կամ դիաբետ չեն ունեցել։ 80 տոկոս դեպքերում, այն կանանց մոտ, ովքեր ունեցել են գեստացիոն շաքարային դիաբետ, հետագայում զարգացում է շաքարային դիաբետը: Հղիության երկրորդ կեսին ինսուլինի պահանջն օրգանիզմում աճում է, որովհետև հղիության մի շարք հորմոններ արգելում են դրա գործունեությունը։ Երբեմն պատահում է, որ ենթաստամոքսային գեղձը չի կարողանում բավարար քանակով ինսուլին արտադրել։ Գետսացիոն դիաբետը հատուկ որևէ նշան չունի, քանի որ արյան մեջ շաքարի մակարդակի բարձրացումը քիչ է ազդում օրգանիզմի վրա։ Այնուամենայնիվ հնարավոր է, որ բերանում չորություն առաջանա, միզարձակումը հաճախակի և առատ լինի, տեսողության հետ կապված խնդիրներ ի հայտ գան, թուլություն և քաշի նվազում նկատվի։

-Դիաբետիկ ոտնաթաթի համախտանիշ. կմանրամասնե՞ք։

-Դիաբետիկ ոտնաթաթի համախտանիշը շաքարային դիաբետով տառապող մարդկանց մոտ առաջացող բարդություններից է, որը դրսևորվում է ոտնաթաթին վերքային մակերեսներով, խոցերով՝ ընդհուպ մինչև ոտնաթաթի մեռուկացմամբ: Հիվանդության առաջացման պատճառները բազմազան են և բազմապատճառային. ծայրամասային նյարդերի ախտահարում, ծայրամասային անոթների վնասում, ոսկրա-հոդային ապարատի ախտահարում: Ամբողջ աշխարհում խնդիրն այնքան տարածված է և ակտուալ, որ առանձնացված է որպես առանձին նոզոլոգիա: Իսկ ախտորոշումն ու բուժումը պահանջում է մուլտիդիսցիպլինար թիմային աշխատանք՝ ներգրավվելով տարբեր պրոֆիլի մասնագետների՝ էնդոկրինոլոգ, սրտաբան, անոթային վիրաբույժ և այլ, որոնք պացիենտի հետ պայքարում են ծանր հիվանդության դեմ։ Տվյալ բարդության նենգությունը կայանում է նրանում, որ հիվանդների մոտ փոխվում է ցավային, ջերմային ազդակների նկատմամբ զգայունության շեմը, որի հետևանքով էլ փոքր վնասումները մնում են անտեսված: 

 Հիվանդության կանխարգելման համար վերահսկողության տակ ենք պահում արյան մեջ գլյուկոզայի՝  ածխաջրային փոխանակման կոմպենսացիան: Արդեն բուժման ժամանակ, դեղորայքային թերապիայով փորձում ենք կառավարելի դարձնել հիվանդության ախտանշանները: Հաճախ  պացիենտները շատ քիչ են ուշադրություն դարձնում այս  երևույթին՝  վերագրելով դա հոգնածությանն ու  հոդացավերին, բայց  խնդիրն այն է, որ հիվանդի մոտ  առկա է արդեն անոթների խցանում կամ նեղացում: 

 Դիաբետիկ ոտնաթաթի հիվանդության բուժումը երկարատև գործընթաց է  և բժիշկից ու պացիենտից պահանջում է համբերատարություն և միմյանց հանդեպ վստահություն։ Սա մի հիվանդություն է, երբ անընդհատ կարող է անակնկալներ մատուցել, դրա համար այս պայքարում պետք է պատրաստ լինել սցենարի ցանկացած զարգացման:  Անկանխատեսելի է դիաբետիկ ոտնաթաթի համախտանիշը, ուստի ժամանակին ու շուտ մասնագետին դիմելը հանդիսանում է վերջույթի պահպանման հիմնական գրավականը: 

 -Ինչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին։ Ապագայում մեր բժշկությունը ո՞ւմ ձեռքերում է։

-Ունենք բավականին խոստումնալից երիտասարդներ, ովքեր ձգտող են պրպտող, եւ, այսօր նրանք հնարավորությունները բավականին շատ են կատարելագործվելու, առաջ շարժվելու համար։ Բոլորս էլ լավ գիտակցում ենք, ցանկացած ոք, ով որոնողը է, միշտ էլ կգտնի ուղին, կհասնի իր բաղձալի երազանքներին։

Եվ, բնականաբար, կարող եմ վստահորեն ասել, որ մենք ապագայում կլինենք ապահով ձեռքերում:

-Ընդունված ավանդույթ է երեխաները ընրում են ծնողների ուղին։ Ձեր երեխաների դեպքում ինչպե՞ս է։

-Նախ ասեմ, որ բժշկության հանդեպ սերն իմ մեջ սերմանել է պապիկս, ով հայտնի բժիշկ էր, մարդ, ով շատ պահպանողական եւ հավասարկշռված էր։

Ես բժիշկների ընտանիքում եմ մեծացել: Հայրս եւ այս մասնագիտացման բժիշկ է, եւ, երեւի թե, ես փոքր տարիքից գիտեի, որ դառնալու եմ բժիշկ, ու հենց այս ոլորտում էի ինձ պատկերացնում: Եվ, ամենակարեւորը, սիրում եմ իմ մասնագիտությունը, անկախ դժվարություններից:

Նշեմ, որ դստրերից մեկն՝ բժիշկ-էնդոկրինոլոգ է, մյուսը՝ մաշկաբան։ Ես իմ երեխաներին երբեք չեմ ուղղորդել մանսագիտական ընտրության հարցում։ Նրանք, արդեն իսկ մեծանալով բժշկական միջավայրում, որոշեցին ընտրել այս ոլորտը։

Միայն կասեմ, որ բժշկի ընտանիքում բժիշկներ են ծնվում, անկախ նրանից բժիշկ կդառնան, թե՝ ոչ։ 

-Իսկ որպես վերջաբան, Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր հասարակությանը։

-Կցանկանամ, որ մեր հասարակությունը ապրի խաղաղ եւ արարող երկրում, փորձենք զերծ մնալ սթրեսային իրավիճակներից, քանզի մենք այսօր ապրում ենք անընդմեջ լարված իրավիճակներում։

Հասարակությանը կհորդորեմ, որ  հետեւեն իրենց սննդակարգին, փոխեն կյանքի որակը, առողջ կենսակերպ վարեն, ժամանակին դիմեն բժշկին, եւ աշխատեն միշտ ժպտալ, քանզի ժպիտը կարող փոխել քեզ շրջապատող աշխարհը։  

Կցանկանամ, որ գա մի ժամանակաշրջան, երբ մեր հանրության բոլորը շերտերը կօգտվեն բժշկական ապահավագրությունից, ոչ թե միայն հատուկ սոցիալական խմբերում ընդգրկվածները։ Այդ ժամանակ, վստահ եմ, արդեն առաջին իսկ խնդրի դեպքում անմիջապես կդիմեն  բժշկի, քանի որ առողջությունը մարդկության ամենակարեւորագույն պարգեւն է:

Առողջ եղեք, սիրեք ձեզ եւ ձեզ շրջապատող մարդկանց։

Ռևմատոլոգ

Կրթություն

1980-1990      N9 միջն.դպրոց (գերազանցության ատեստատ)
1990-1996      Երևանի պետական բժշկական համալսարան, բուժական ֆակուլտետ  
1996-1998 Ս․Ավդալբեկյանի անվ․ ԱԱԻ, կլինիկական  օրդինատուրա    <<Ռևմատոլոգիա>>  մասնագիտությամբ

 2002  Ռևմատոլոգիայի Ինստիտուտ, ՌԴ, ք.Մոսկվա, որակավորման դասընթացներ, Մայիս-Հունիս 

2005-2008 Ռևմատոլոգիայի Ինստիտուտ, ՌԴ, ք.Մոսկվա կլինիկական ասպիրանտուրա: Շնորհվել է բժշկական գիտությունների թեկնածուի աստիճան

Աշխատանքային գործունեություն
•    1997-1999     <<Էրեբունի>>ԲԿ ընդունարանում որպես բժիշկ-թերապևտ 
•    1998-2005     <<Էրեբունի>>ԲԿ ռևմատոլոգիական բաժանմունքում որպես բժիշկ՝ռևմատոլոգ
•    2008-2019 ԵՊԲՀ Համալսարանական թիվ 1 հիվանդանոց որպես                                                              բժիշկ-ռևմատոլոգ
•    2008-2019         ԵՊԲՀ, թերապիայի թիվ 2 ամբիոն, որպես ասիստենտ
•    2018-2019     ԵՊԲՀ, թերապիայի ամբիոն /ռևմատոլոգիա/ որպես Ավագ դասախոս
•    2019 օգոստոս     ՀՀ ԱՆ <<Ակադեմիկոս Ս.Ավդալբեկյանի անվան Առողջապահության Ազգային Ինստիտուտ>>, Ներքին հիվանդություններ ամբիոն որպես դոցենտ
•    2019 նոյեմբեր         <<Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ>> ԲԿ, Ներքին հիվանդությունների բաժանմունք որպես բժիշկ`ռևմատոլոգ
•    2021 հուլիս «Wigmore Clinic>> ԲԿ որպես բժիշկ՝ռևմատոլոգ

Դասընթացների մասնակցություն
2012   EULAR / Եվրոպական Հակառևմատիկ Լիգա/ ամենամյա  ռևմատոլոգիայի կոնգրես, 6-9 հունիս, Բեռլին, Գերմանիա
2012     Ամենամյա Գիտական կոնֆերանս <<Ռևմատիկ հիվանդությունների վաղ      ախտորոշման և բուժման ժամանակակից մոտեցումները>> միջազագային մասնակցությամբ, 25-27 Հոկտեմբեր, Մոսկվա, ՌԴ 
2013  EULAR / Եվրոպական Հակառևմատիկ Լիգա/ ամենամյա  ռևմատոլոգիայի կոնգրես, 6-9 հունիս, Մադրիդ, Իսպանիա   
2014     EULAR / Եվրոպական Հակառևմատիկ Լիգա/ ամենամյա  ռևմատոլոգիայի կոնգրես, 11-14 Հունիս, Փարիզ, Ֆրանսիա 
2015      EULAR / Եվրոպական Հակառևմատիկ Լիգա/ ամենամյա  ռևմատոլոգիայի կոնգրես, 10-13 Հունիս, Հռոմ, Իտալիա 
2016 Դյուկի Սեմինար <<Ընտանեկան Բժշկություն>>, Զալցբուրգ, Ավստիա
2016  <<Բանավեճեր Սիստեմային Կարմիր Գայլախտի և Հակաֆոսֆոլիպիդային համախտանիշի միջև>>, 28-30 Ապրիլ, Ֆլորենցիա, Իտալիա, 
2016   Ամենամյա գիտական-պրակտիկ կոնֆերանս <<Ռևմատոլոգիա-2016՝ գիտությունից դեպի պրակտիկա>>, 19-21 Հոկտեմբեր, Մոսկվա, ՌԴ
2016     EULAR / Եվրոպական Հակառևմատիկ Լիգա/ ամենամյա  ռևմատոլոգիայի կոնգրես, 14-17 Հունիս, Մադրիդ, Իսպանիա                   
2017   ԱՊՀ երկրների ռևմատոլոգների հանդիպում, 16-19 օգոստոս, Հելսինկի, Ֆինլյանդիա
2018      EULAR / Եվրոպական Հակառևմատիկ Լիգա/ ամենամյա  ռևմատոլոգիայի կոնգրես, 13-16 Հունիս, Ամստերդամ, Նիդերլանդներ
2018  IV Ռևմատոլոգների Եվրասիական կոնգրես, նվիրված Ռևմատոլոգիայի Ինստիտուտի 60-ամյակին, 25-28 սեպտեմբեր, Մոսկվա, ՌԴ
2019     VIII Իտալիա-Իսրաել հանդիպում <<Ձեռքբերումներ ռևմատոլոգիայում և աուտոիմուն հիվանդությունների բնագավառում>>, 24-25 հոկտեմբեր, Բրեշիա, Իտալիա
2020 COVID-19: Հասկացողություն COVID-19 հետևանքների մասին ռևմատիկ հիվանդների մոտ, Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն, 19 մայիս /վիրտուալ/

2020 COVID-19 Օնլայն Կրթական Ծրագիր, 2 հունիս /վիրտուալ/

2020 V Եվրասիական Ռևմատոլոգների կոնգրես միջազգային անդամակծությամբ օնլայն ֆորմատով, 24-26 սեպտեմբեր, Մոսկվա, ՌԴ 

2021  EULAR / Եվրոպական Հակառևմատիկ Լիգա/ ամենամյա  ռևմատոլոգիայի E-կոնգրես, 3 հունիս /վիրտուալ/

2021 XI Միջազգային կոնֆերանս՝ Ռեպրոդուկցիա, Հղիություն և Ռևմատիկ հիվանդություններ, Իտալիա, 26-28 Օգոստոս /վիրտուալ/

2021   VI Միջազգային Սիմպոզիում՝ Ներհոդային Բուժում (ISIAT), Կռակով, Լեհաստան, 7-9 նոյեմբեր /վիրտուալ/

2022 EULAR / Եվրոպական Հակառևմատիկ Լիգա/ ամենամյա  ռևմատոլոգիայի կոնգրես /օնսայտ/վիռտուալ/, 1-4 հունիս, Կոպենհագեն, Դանիա 

Աշխատանքային փորձ

2007-2014  «Արմենիա» Բժշկական կենտրոն, էնդոկրինոլոգիայի բաժանմունք, որպես բժիշկ էնդոկրինոլոգ

2011-2014 համատեղության կարգով «Նորմեդ» ԲԿ, որպես բժիշկ էնդոկրինոլոգ

 2014- ից մինչ այսօր՝ «Աստղիկ» ԲԿ, որպես բժիշկ էնդոկրինոլոգ

(կոնսուլտանտ բաժանմունքներում, ծառայություն ամբուլատոր մասում)

Վերապատրաստումներ

2008թ.՝ Զալզբուրգ քաղաքում բշժկական սեմինար ներքին հիվանդություններից-

2015թ.՝ Մասկվայի Էնդոկրինոլոգիական Գիտական Կենտրոնում վերապատրաստման կուրս էնդոկրին գինեկոլոգիա առարկայից