Մեր երկրում առողջությանը խնամքով վերաբերվելու  մշակույթը պետք է բարձրանա

Հայաստանում քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ոլորտը բարձրակարգ դիրքերում է, ավելին՝ զարգանում ու կատարելագործվում  է պատշաճ քայլերով: Հայաստանում այսօր  իրականացվում են քիթ-կոկորդ-ականջաբանությանը (ԼՕՌ) վերաբերող բոլոր միջոցառումները: Ոլորտի բժիշկները ջանում են բուժօգնությունը կազմակերպել միջազգային չափանիշներին ու որակին համապատասխան:                                          «Արթմեդ» բժշկական վերականգնողական կենտրոնի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության բաժանմունքը հագեցած է ժամանակակից տեխնիկայով, որը հնարավո-րություն է տալիս կիրառել նորագույն մեթոդներ` ապահովելով և՛ ախտորոշման,և՛ բուժման արդյունավետությունը:  Ժամանակին և ճշգրիտ ախտորոշման շնորհիվ հնարավոր է խուսափել չհիմնավորված վիրահատական միջամտություններից, իսկ վիրահատական միջամտությունների դեպքում՝ հետվիրահատական բարդություններից:                                                                             Բաժանմունքի փորձառու և բանիմաց բուժանձնակազմըջանք չի խնայում որակյալ ծառայություններ մատուցել`հիվանդների շուտափույթ առողջացումն ապահովելու համար:

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է «Արթմեդ» բժշկական վերականգնողական կենտրոնի փոխտնօրեն, ԼՕՌ ծառայության ղեկավար, Ազգային առողջապահության ինստիտուտի գլխի, պարանոցի, պլաստիկ և ռեկոնստրուկտիվ վիրաբուժության ամբիոնի դոցենտ, բժշկական գիտությունների թեկնածու Արայիկ Ղարիբյանը, որի երկարատև աշխատանքն ու պատկառելի ավանդը բժշկագիտության զարգացման գործում անգնահատելի է: Հոգատար ու բանիմաց բժիշկն իր ծով գիտելիքների և սեփական աշխատանքին անսահման նվիրվածության շնորհիվ օգնության ձեռք է մեկնում իրեն դիմած հիվանդներին, որոնց առողջության վերականգնման համար չի խնայում ջանք ու եռանդ, ինչը փաստում են հիվանդները՝ շնորհակալության խոսքեր շռայլելով իրենց իրապես առողջություն պարգևած բժշկին:

-Պարոն Ղարիբյան, քթի պլաստիկ վիրահատության ո՞ր տեսակներն են այսօր արդիական: Նախասիրությունը տրվում է ավելի շատ փա՞կ, թե՞ բաց վիրահատություններին։

-Նախկինում` իմ ուսանելու տարիներին, մեզ դասախոսելիս ասում էին, որ քթի բաց վիրահատությունները կատարում են սկսնակները, իսկ փակ վիրահատությունները՝ ավելի պրոֆեսիոնալները։ Ապա եկավ մի ժամանակ, երբ բոլորը գնացին բաց վիրահատությունների` համարելով, որ ճիշտը քթի բաց վիրահատություններն են,  քանզի աչքին տեսանելի է, հատկապես քթի ձևավորման  ժամանակ միլիմիտրերի տարբերությունը նկատելի է լինում։ Բայց այսօր արդի բուժմոտեցումների վերջին 1-2 տարիներին առաջացել է նոր միտում` բոլորը կրկին գնում են դեպի փակ վիրահատությունների։

Ուսումնասիրելով դաշտը` եվրոպական թոփ տասնյակում հայտնված բժիշկները գնում են փակ վիրահատության`  նվազեցնելու օրգանիզմը տրավմայի ենթարկելը։ Բայց իրականում մեզ անհրաժեշտ է, որ քթով ճիշտ շնչառություն լինի, քանզի շատ պլաստիկ վիրաբույժներ ավելի շատ ձգտում են արտաքին տեսքի գեղեցկությանը` ուշադրություն չդարձնելով շնչառությանը։ Ես միշտ իմ հարցազրույցներում ասել եմ, որ հայտնի պրոֆեսոր Պեսկունովը ասում էր, որ քթի պլաստիկ վիրահատություն պետք է կատարեն միայն ԼՕՌ բժիշկները` մեծ ուշադրություն դարձնելով քթի անատոմիական ֆունկցիոնալ կառուցվածքին, որպեսզի արդյունքում չտուժի շնչառությունը։ Կարծում եմ` ավելի լավ է պացինետը դժգոհի քթի արտաքին տեսքից, քան՝ շնչառությունից։ Իհարկե, այսօր,  հուրախություն մեզ, պլաստիկ վիրաբույժների մեծ մասը ուշադրություն են դարձնում  շնչառությանը։ Բայց նաև համատարած  տենդենց կա, որ ավելի շատ ուշադրություն են  դարձնում քթի տեսքին:  Իսկ ինչ վերաբերում է քթի փակ թե բաց վիրահատություններին, ապա չպետք է փորձել ժամանակակից երևալ, պետք է վիրահությունը կատարել ըստ ցուցումի, նաև` որի դեպքում է վիրահատող բժիշկն ավելի հմտացած։

-Բժիշկ, բերանով շնչառությունը ինչի՞ կարող է հանգեցնել։

-Բերանով շնչառությունը երբեք չի կարող փոխարինել քթով շնչառությանը, քանզի քթում օդը խոնավանում, տաքանում, միկրոբազերծվում է, հետո նոր ներթափանցում  առաջ, և քթի խոռոչում հարուստ անոթային ցանցի միջոցով թթվածինն արագ հասնում է ուղեղ։ Բերանով  շնչառության դեպքում այդ պրոցեսները չեն կատարվում, և օդը  միանգամից գնում է կոկորդ, շնչափող, որի հաշվին, սկսած քրոնիկ տոնզիլիտից և անգինաներից, վերջացած ամբողջ շնչառական ուղին` վերին և ստորին, այդ փոշոտ և կեղտոտ միկրոբներով հարուստ սառը և չոր օդից վնասվում է` առաջացնելով ֆարինգիտներ, լարինգիտներ, տրաեխիտներ, բրոնխիտներ և թոքաբորբ։ Շատ ժամանակ, երբ  հիվանդի մոտ կարիք է լինում նշիկների հեռացում և քթի վիրահատություն, ես միշտ առաջարկում եմ առաջինը վիրահատել քիթը:  Նշիկները համարվում են ինֆեկցիոն երևույթներից պաշտպանվելու համար օրգանիզմի դարպասները, քանի որ կեղտոտ օդի միկրոբները վերցնում էին իրենց վրա: Իսկ երբ արդեն հեռացված են լինում, ինֆեկցիան միանգամից գնում է շնչափող, թոքեր, այսինքն` ստորին շնչուղիների բորբոքումների հավանականությունը ավելի է մեծանում, քան նախկինում էր, որովհետև մինչ այդ նշիկներն իրենց վրա էին վերցնում այդ հատվածը։ Իսկ քիթը վիրահատելուց հետո, երբ  քթի շնչառությունը վերականգնվում է, լինում են նաև թեթև ընթացքով  քրոնիկ տոնզիլիտի տեսակներ, որոնք վերականգնվում են ժամանակի ընթացքում, և անգամ կարիք էլ չի լինում վիրահատական միջամտության։ Իսկ եթե կարիք է լինում վիրահատության,  ուրեմն շատ ախտահարված են արդեն: Իհարկե, այդ խնդիրն էլ լուծում ունի մեր կողմից, և ըստ իս` բուժումը քթի խնդրից սկսելն է։

- Բժիշկ, որո՞նք են նշիկաբորբի արդի նորարարական բուժմոտեցումները։

- Բուժմոտեցումները տեխնիկապես ամբողջովին նույնն են, ինչ մինչ օրս կիրառելի էին։ Սակայն այժմ արդիականացվել են գործիքների տեսակները, որոնք շերտազատում են նշիկները հարակից հյուսվածքներից: Նախկինում նշիկները անջատում էին  միայն ռասպատորի կամ էլեվատորի միջոցով: 

 Կիրառելի են նաև մի շարք նոր տեսակի դանակները,որոնք  բացի այն, որ շերտազատում են նշիկները հյուսվածքից, նաև առաջացնում են այրվածքային շերտ, և արյունատար անոթների կոագուլացիա: Վիրահատող  բժիշկները հիմնականում օգտագործում են լազերային, մոնոպոլյար, ուլտրաձայնային (հարմոնիկ), էլեկտրոնային, ռադիոհաճախականությամբ տաքացող և սառը կոբուլացիոն դանակներ(-1000 աստիճանի տակ տաքացող):

Բոլոր վիրահատական միջամտությունների ժամանակ ունենում ենք քիչ արյունահոսություն: Արյունահոսության հավանականությունը հնարավոր է  ավելի ուշ` 10, 9, 8 օր հետո, երբ փառերը մաքրվում են: Իրականում այրվածքային փառերը ավելի կոպիտ փառեր են, որոնց մաքրման ժամանակ արյունահոսության հավանականությունն ավելի մեծ է, քան նախկին դասական էլեվատորի միջոցով անջատման դեպքում: Պետք է վերը նշված դանակներով ընդհանուր անզգայացման տակ կատարել նշիկների հեռացումը։Մենք անզգայացնում ենք բավականին բարձրակարգ և միաժամանակ թանկարժեք դեղորայքով, և բուժառուն ընդհանուր անզգայացումից դուրս է գալիս այն աստիճան հեշտ և թեթև, կարծես թե քնից արթնացած լինի։ Հիվանդն իրականում չի մասնակցում վիրահատական ընթացքին, ինչպես լինում էր նախկինում` տեղային անզգայացումների ժամանակ:                                                                                                                                    

-Իսկ ի՞նչ է խռմփոցը, ինչի՞ հետևանք է այն։

-Խռմփոցի առաջացման պատճառագիտությունը մի քանիսն են` քթի թեք միջնապատ, վատ շնչառություն, կարճ վիզ, գիրություն, մեծ փորի առկայություն, քիմքի կախվածություն, լեզվակը, քիմքը տարիների ընթացքում կախվում են, այդ բոլորը բերում են խռմփոցի։ Նախ առաջարկում ենք, որը քաշը կարգավորի: Այո, իրականում լինում են դեպքեր, երբ քաշը իջեցնելուց հետո բավականին քչանում է խռմփոցը, անգամ խնդիրը չի հասնում վիրաբուժական միջամտության, բայց հիմնականում լինում են դեպքեր, երբ զարգանում է քնի ապնոէ սինդրոմը, երբ մարդը նստած վիճակում քնում է, շունչը պահելով մի քանի վայրկյան և արագ արթնանում շնչահեղձության արդյունքում։ Քնի ապնոէ սինդրոմը առաջանում է վերը նշված սինդրոմների համակցման արդյունքում։ Այս պաթոլոգիայի դեպքում միջնապատ է ուղղվում, քթով շնչառություն ենք կարգավորում, կատարում ենք վիրահատական միջամտություն` բարձրացնելով քիմքի լեզվակի հատվածը վերև, որպեսզի շնչի, և իհարկե կրկին հիվանդին հորդորում ենք քաշը կարգավորել։

-Ի՞նչ է օտիտը։

-Օտիտը ականջաբորբ  հիվանդություն է, և տարբերակվում են նրա արտաքին, միջին և ներքին տեսակները: Միջին օտիտի ժամանակ ցավային զգացումը վերանում է թմբկաթաղանթի թափածակումից հետո` արդյունքում  առաջացնելով թարախարյունային արտադրություն:

 Իսկ արտաքին ականջաբորբի առաջին  ախտանշանը քորն է։

Եվստախյան փողը երեխաների մոտ տեղակայված է հորիզոնական, այն լայն է և կարճ, որը հեշտացնում է ինֆեկցիայի արագ ներթափանցումը, իսկ մեծահասաների մոտ,  մեծանալուն զուգահեռ, եվստախյան փողը հորիզոնական դիրքից դառնում է 45 աստիճանի, նեղանում և երկարում է, և ինֆեկցիայի թափանցումը դեպի ականջ քչանում է։

Ներքին օտիտի դեպքում հաճախ լինում են գլխապտույտներ և հավասարակշռության խախտում: Օտիտը բոլոր դեպքերում էլ արտահայտվում է սուր ցավերով:
Սուր բորբոքման պրոցեսների դեպքում հնարավոր են նաև ուղեղի և գլխուղեղի պաթոլոգիաներ։

-Արդյո՞ք ճիշտ է, որ քթի խեցիները հեռացվեն ամբողջությամբ։

-Ամբողջական հեռացումը սխալ է. նախկինում բավականին շատ էինք հեռացնում, բայց այսօր եկել ենք այն եզրակացության, որ պետք է խեցիները այրել, փոքրացնել տարբեր մեթոդներով, բայց չհեռացնել, որպեսզի դրանք իրենց ֆունկցիոնալ աշխատանքը կարողանան կատարել։ Եթե խեցին մենք ամբողջովին հեռացնենք, նախ օդը չի մանրէազերծվի, չի խոնավանա և չի տաքանա` գնալով ստորին շնչուղիներ, և երկրորդ՝ կբացակայի քթային դիմադրողականությունը, իսկ այդ պարագայում, ինչքան էլ օդի մեծ հոսք լինի քիթ, մարդը չի զգա օդի շնչման հաճույքը և օդային դիմադրողականություն չլինելու պատճառով օդը չի ներխուժի քթի հարակից խոռոչներ։ Իսկ եթե հարակից խոռոչներում օդի հոսք չի լինում, այդ դեպքում խոռոչներում առաջանում են տարատեսակ բորբոքումներ, հատկապես` լորձաթաղանթի, և դրանց պատճառը հիմնականում հիպովինտիլացիան է, այսինքն՝ օդակրության խանգարումը:

-Ո՞ր ԼՕՌ հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել։

-Կարելի է ասել, բոլոր ԼՕՌ հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել: Նախկինում, երբ  լսողության իջեցումը կապում էին բարձր տարիքային շեմի փոփոխման հետ, այսօր երիտասարդության մեջ հանդիպում են 2-րդ, 3-րդ աստիճանի լսողության իջեցումներ:  Ականջակալների մշտական կրման արդյունքում վնասվում է լսողական նյարդը, նման ճառագայթային հարվածները բերում են ներվի վնասման։ Իսկ վնասված նյարդի վերականգնումը հնարավոր է առաջին մեկ շաբաթվա ընթացքում հորմոնալ պուլս թերապիայով: Բայց, ցավոք սրտի, շատ դեպքերում, վաղ հայտնաբերման դեպքում էլ հնարավոր չի լինում նյարդի վերականգումը։ Չնայած այն կարծիքին, որ նյարդը չի վերականգնվում, դա պատճառ չէ, որ պետք է  թողել բարձիթողի վիճակում, տարին մեկ անգամ պետք է հետազոտվել և բուժել առկա խնդիրը, որպեսզի բարդություններից խուսափենք։

-Ըստ Ձեզ` արդյոք կարո՞ղ ենք վստահորեն ասել, որ քիթ-կոկորդ-ականջաբանությունը զարգացում է ապրում։

-Այո, վստահորեն կարող եմ ասել, որ այն  քայլում է նորարարությունների զարկերակի զուգընթաց։ Կցանկանայի, որ Հայաստանում հանրության գիտակցական մակարդակը բարձրանար այնքան, որ չթողնեն, որ դանակը հասնի ոսկորին, նոր դիմեն բժշկի օգնությանը: Չպետք է զբաղվել ինքնաբուժությամբ` ավելի բարդացնելով վիճակը։ Պետք է ավելի հաճախ դիմեն առաջնային օղակներ`  պոլիկլինիկաներ։ Կցանկանայի, որ մարդիկ բժշկին մոտենան` որպես իրենց առողջությունը վերականգնողի, քանզի վերջերս հաճախակի են հանդիպում դեպքեր, երբ ոտնձգություններ են հանդիպում բժիշկների հանդեպ, ծեծի ենթարկում` առանց գիտակցելու, որ բժիշկը եկել է միայն իրենց օգնելու, բժիշկը մեղավոր չէ, որ իրենք  ուշ են դիմել շտապօգնությանը։ Պետությունը պետք է իր հոգածության տակ առնի բժշկի իրավունքների պաշտպանությունը նման դեպքերից զերծ պահելու համար, պետք է պատասխանատվության ենթարկվեն իրավախախտները, և վերանա այս տիրող ամենաթողությունը:

-Ի՞նչ կասեք այս ասպարեզում ներգրավված երիտասարդ կադրերի մասին: Եվ առհասարակ, ապագայում բժշկությունը, ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ մասնագետների ձեռքերում է լինելու։

-Ունենք բավականին նպատակասլաց, պրպտող, ձգտող երիտասարդ կադրեր, խոստումնալից են, և շատ բան իրականում մեր ավագ սերնդից էլ է կախված, մենք պետք է իրենց գիտելիք տանք, որ պահանջենք։ 

- Որպես մեր զրույցի  վերջաբան` Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր հասարակությունը։

- Բոլորին կմաղթեմ քաջառողջություն, կցանկանամ, որ դիմելիության մակարդակը, առողջությանը հետևելու, առողջությանը խնամքով վերաբերվելու  մշակույթը մեզանում բարձրանան: Ինչու՞ ենք մոռանում կամ շրջանցում այն հուսալի և ուրախալի ​ իրողությունը, որ առողջապահության ոլորտը ինչպես բովանդակ աշխարհում, այնպես էլ մեզանում աներևակայելի առաջընթաց է ապրել։ Կցանկանամ մեր երկրին բարգավաճում, վերածնունդ, ապրեցում, որպեսզի այս ահավոր ծանր իրավիճակից դուրս գանք, մենք ամբողջ աշխարհում դառնանք լավագույնը, գլուխներս՝ վեհ, ճակատներս՝ պարզ, դառնանք անվախ պետություն և ազգ։

Մեր կյանքը կառուցվում է օրինաչափությունների վրա, ոչ թե` բացառությունների

Ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում սիրտանոթային հիվանդությունների ցուցանիշներն ունեն բարձրացման միտում: Այդ հիվանդությունների տարածվածությունը առողջապահական համակարգի գերակա խնդիրներից է։

 «Բեստ Լայֆ» հայ-ճապոնական բժշկական կենտրոնն այսօր  Հայաստանի բժշկագիտության զարգացվածության և բուժման բարեհաջող ելքերով լավագույն օջախներից մեկն է, որտեղ իրականացվում է անհետաձգելի, ամբուլատոր, ստացիոնար և դիսպանսեր բժշկական օգնություն, գործում են բուժսպասարկման որակյալ բոլոր ծառայությունները: Իսկ մասնագետները պարբերաբար վերապատրաստվում և մասնագիտացում են անցնում Եվրոպայի և ԱՄՆ-ի հայտնի կլինիկաներում, միջազգային մասնագիտական կոնգրեսներում:

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է «Բեստ Լայֆ» հայ-ճապոնական բժշկական կենտրոնի բուժգծով փոխտնօրեն, ինվազիվ սրտաբան ԽԱՉԻԿ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆԸ: Հետևողական, իր գործում բարձր մասնագիտական մոտեցում ունեցող բժիշկ, ով,  չնայած իր երիտասարդ տարիքին, արդեն պաշարել է մասնագիտական գերազանց գիտելիքներ և մեծ վաստակ, Հայաստանի ինվազիվ սրտաբանության մեջ հասցրել է հստակ ու հաստատուն քայլերով առաջ ընթանալ` պատասխանատվություն վերցնելով մարդկային կյանքերի համար:

-Պարոն Համբարձումյան, ի՞նչ է հոլտեր մոնիթորինգը:

-Հոլտեր մոնիթորինգը ԷՍԳ-ի երկարատև՝ 24-ժամյա անընդհատ գրանցումն է: Այն իրականացվում է պացիենտի սովորական առօրյա ակտիվության ընթացքում, ուստի այս հետազոտությունը բժշկին թույլ է տալիս, վերլուծելով 24-ժամյա ԷՍԳ-ն, հասկանալ օրվա ընթացքում հիվանդի մոտ գրանցվող գլխապտույտի, սրտխփոցի կամ սրտի անկանոն աշխատանքի զգացողության և նմանատիպ այլ գանգատների և սրտի աշխատանքի միջև կապը: Այն նպատակ ունի հայտնաբերել սրտի ռիթմի և հաղորդականության խանգարումները, այսինքն՝ մարդիկ, որոնք նշում են սրտի անկանոն աշխատանքի զգացումներ, սրտխփոց, կամ ընդհակառակը` սրտի դանդաղ աշխատանք, որը սկսում է իրենց անհանգստացնել, թե ինչ տիպի առիթմիաներ են դիտվում, կամ դիտվում են, թե չեն դիտվում, այսինքն` ինֆորմացիա է տալիս սրտի աշխատանքի վերաբերյալ, և այդ ցուցումներից է նաև, որ այս վերջերս լայն տարածում է ստացել ուշագնացությունների պատճառով կատարվող այդ հետազոտությունը։  Այդ սարքի միջոցով հայտնաբերվում է 10 վայրկյանի ինտերվալով գրանցվող առիթմիան, որը  ԷԿԳ-ով չի երևում, և հոլտերի իմաստն այն է, որ ֆիքսվի առիթմիան, քանզի 24 ժամում ավելի մեծ է դրա հավանականությունը, քան 10 վայրկյանում: Կա նաև 48-ժամյա մոնիթորինգ, որը վերաբերում է ծայրահեղ դեպքերին, երբ  պետք է երկու օրով գրանցել առկա խնդիրը հայտնաբերելու կամ բացառելու համար։

ԷՍԳ 24-ժամյա անընդհատ գրանցումը թույլ է տալիս հայտնաբերել սրտի ռիթմի և հաղորդականության խանգարումները, ինչպես նաև տրամադրել սրտամկանի թերսնուցման (իշեմիայի) վերաբերյալ օգտակար տվյալներ:

- Իսկ ի՞նչ է  ծանրաբեռնվածության (տրեդմիլ) թեստը:

-Ասեմ, որ տրեդմիլ թեստը սկսում է աստիճանաբար իր արդիականությունը կորցնել, որի զգայունությունը և  ինֆորմատիվությունն այնքան  էլ մեծ չէ. այն կազմում է մոտավորապես 70-75 տոկոս, որն ունի իր կատարման ցուցումները. արհեստական ծանրաբեռնվածություն ենք առաջացնում պացիենտի օրգանիզմում, համաչափ քայլելու ընթացքում սկսում է հարթակը թեքվել, աստիճաններ բարձրանալու տպավորություն է ստեղծվում, արագանում է շարժասանդուղքը, և արդյունքում ֆիզիկական լարման ժամանակ գնահատվում են հիվանդի գանգատները` ցավի, հևոցի և այլ արտահայտման ձևերով:  Միացվում է նաև ԷԿԳ-ն, և ֆիքսվում է` սնուցման խանգարում գրանցվեց, թե` ոչ։

-Առիթմիաների ո՞ր տեսակներն են ավելի հաճախ հանդիպում: Ի՞նչ վտանգներ ունի շողացող առիթմիան:

-Առիթմիաների տեսակները բազմաթիվ են, դրանք հիմնականում արտահայտվում է սրտի անկանոն ռիթմի արդյունքում, ուղղակի պետք է հասկանալ դրա վտանգավորության աստիճանը, օրինակ, եթե կա նախասրտերի շողացող առիթմիա, դրա վտանգներից հիմնական այն է, որը կարող է հանգեցնել ինսուլտների, և եթե սիրտը անկանոն է կծկվում, տրոմբներ են գոյանում, և գոյացած տրոմբները կծկումների ժամանակ կարող են անջատվել և գնալ դեպի ուղեղ, երիկամներ կամ ոտքի անոթներ և այլն։ Այսինքն` շողացող առիթմիայի վտանգը իրեն հաջորդող վտանգավոր հետևանքներն են` տարբեր տեղերում տրոմբի տեղաշարժման և ինչ-որ մի սեգմենտի խցանման առումով։

Կան նաև առիթմիայի տեսակներ, որոնք գրանցում են ծայրահեղ դեպքեր, վիճակ, որն ի վերջո կարող է հանգեցնել մահվան։ Դրանք են սրտի ձախ փորոքի ֆիբրիլիզացիան, փորոքային հատվածի, այլ ոչ թե նախասրտերի, և փորոքների տախիկարդիան, որոնք հանդիպում են ավելի հաճախ մեր բժշկության մեջ հեմոդինամիկ նշանակալի, այսինքն` օրգանիզմի կենսագործունեությունը ապահովող պարամետրերի` ճնշման, պուլսի փոփոխության, որը բերում է ինքնազգացողության վատացման,  ճնշման անկման, ընդհուպ գիտակցության կորստի։ Կան ախտանշաններ, որոնք ահազանգում են, որ սրտամկանի ինֆարկտ է զարգանում։ Շատ դեպքերում մարդիկ ունենում են նախանշաններ, որոնց իրականում լուրջ չեն վերաբերվում: Մինչ ինֆարկտը, գոյություն ունի ստենոկարդիա հասկացություն, երբ մարդը ֆիզիկական և էմոցիոնալ լարման ժամանակ ունենում է ինֆարկտի բնորոշ գանգատներ, հետկրծոսկրային շրջանի սեղմող բնույթի ցավ, որը ճառագայթում է երբեմն դեպի ձախ ձեռք, ստորին ծնոտ, և հազվադեպ դեպքերում՝ դեպի ստամոքս, և մարդիկ հաճախ դա շփոթում են ստամոքսի ցավի հետ և սկսում են ստամոքսի բուժում, այնինչ արդյունքում սկսում է բարդանալ վիճակը։ Իսկ եթե նշված գանգատը տևում է 25 րոպե և ավել, արդեն պետք է լուրջ վերաբերվել, որովհետև դա ստենոկարդիայից անցում է դեպի ինֆարկտի, այսինքն` անոթի սուր խցանման և սրտամկանի աստիճանաբար մեռուկացման։ Հետևաբար նման գանգատների դեպքում պետք է պարտադիր դիմել  սրտաբանի, և եթե գանգատը տևում է 20-25 րոպե, ապա անհապաղ պետք է շտապօգնություն ահազանգել, քանզի տվյալ գանգատը կարող է լինել որևէ լուրջ հիվանդության, խոշոր զարկերակի փակման նախանշան, որի ուշացումն էլ կարող է հանգեցնել մահացության:

-Հասարակության մեջ կա տարածված կարիք, որ ստենտը հարող է <<պոկվել>>.  դա մի՞ֆ է, թե՝ իրականություն։

-Նման բան գոյություն չունի, ես բազմիցս եմ խոսել դրա մասին: Երբ ստենտը  տեղադրվում է օղակաձև զարկերակի մեջ, այն ֆիքսվում է անոթի պատին, և  անհնար է ու բացառվում է, որ տեղաշարժվի։ Այլ հարց է, որ տարիների ընթացքում կարող է ստենտը վերանեղանալ, խցանվել,  և կրկին կարիք լինի դրա մեջ երկրորդ ստենտի տեղադրման։ Ասեմ, որ նման դեպքերում հին ստենտը չի հեռացվում, այլ տեղադրվում է նորը, որը 9 ամիս հետո դառնում է մարմնի, օրգանիզմի ամբողջություն։

-Անցյալ տարի դեկտեմբերին վիրահատական միջամտություն իրականացրեցիք աշխարհահռչակ պրոֆեսոր Ալֆրեդո Գալասսիի հետ, մի փոքր կմանրամասնե՞ք համագործակցության արդյունքների մասին։

-Մենք նախկինում կատարում էինք  փակ անոթների վերաբացում,  որը ստանդարտ տեխնիկաներով հնարավոր չէ:  Մասնավորապես, եթե հետին պատի զարկերակը  խցանվել է, և ձախ համակարգից մանր մազանոթները սկսում են արյուն մատակարարել փակված սեգմենտում, և սրտամկանը ամբողջությամբ չի մահանում, բնականաբար բնական հոսքը մեծ տրամագծով անոթով  ավելի նախընտրելի է, քան մանր  մազանոթների կոլատերալ ցանցով, հետևաբար այդ դեպքերում առաջանում է  հին փակված անոթը բացելու անհրաժեշտություն։ Ռետրոգրադ և անտերոգրադ տեխնիկայով քրոնիկ օկլյուզիաների բացման վիրահատությունները ստանդարտ վիրահատություններ չեն, որովհետև երբեմն հնարավորություն չի լինում բնական ուղիով բացել փակ անոթը։ Այն հակադարձ ճանապարհով գործողություն է, որը, իմ կարծիքով, ստենտավորումների շղթայում բարդագույն վիրահատություններից է, որն այսօր կատարվում է ամբողջ աշխարհում, և, փառք Աստծո, մենք իրականացրել  ենք: Պրոֆեսորի 2-րդ կամ 3-րդ այցելություն էր մեզ մոտ, որը ոչ թե ինքն էր կատարում, այլ ավելի շատ ուսուցողական էր, քանի որ մենք կատարում էինք իր վերահսկողության ներքո և պրոֆեսորի գնալուց հետո, այսինքն` այս 1,5 ամսվա ընթացքում արձանագրել ենք 7 բարեհաջող այդպիսի վիրահական միջամտություն մեր մասնագետների մասնակցությամբ,  առանց արտերկրի մասնագետների օգնության։

-Բժիշկ, ստենտավորման նորարարական ի՞նչ մեթոդների կան այսօր։

-Ստենտավորման մեթոդները գրեթե ունեն 20-30 տարվա պատմություն, և՛ արդի, և՛ 10 նախորդ տարիների մոտեցումները էապես չեն փոփոխվել, ուղղակի այսօր սկսվել են որակապես ավելի լավ ստենտներ արտադրվել, փոխվել է աշխատանքի սկզբունքը, մոտեցումները փոխվել են, մենք ամենօրյա ռեժիմով առնչվում են նման դեպքերի  և քայլում ենք` այդ խնդիրների նորարարական բուժմոտեցումներին համընթաց և արդիական ուղեցույցային բժշկության ձեռքբերումներին հետևելով: Օրինակ` գոյություն ունի  խաչմերուկային քեշն քլաբ, խրոնիկ փակ անոթների քլաբ, այսինքն` այնքան է կարևորվում այդ խնդիրը, որ մեծ ասոցիացիաների ներսում առանձին ասոցիացիա են բացել, որովհետև նրբությունները բուժմոտեցումների մեջ լրիվ այլ են, և, փառք Աստծո, չկա ստենտավորման մի մեթոդ, որին մենք չենք տիրապետում, չկա ստենտավորման մեջ մի բարդություն, որից հրաժարվում ենք, և մեր աշխատանքային հետագծում արդյունքները խոսում են, որ մեր կողմից կատարված ստենտավորումները 1-1,5 տարի հետո վերազոնդավորում ենք իրականացնում` գնահատելու հեռակա արդյունքները։ Եվ փառք Աստծո, միջազգային բուժվիճակագրությամբ  դեռ ավելի բարվոք են մեր տվյալները։ Մեր պարագայում նման ռիսկերը 2-2,5 տոկոսը չեն գերազանցել, այնինչ,  ընդհանուր վիճակագրությամբ հանդիպում են դեպքեր, որոնք կազմում են մինչև 9 տոկոս։

Մեկ-երկու հիվանդ չեն, տասնյակ, եթե ոչ հարյուրավոր հիվանդների  հետազոտություների արդյունքները խոսում են դրա մասին, դա էլ տեղայնացնում է միջազգային փորձը։ Մեկ առանձնահատկություն կա, օրինակ` վերանեղացումների դեպքում ստենտ տեղադրե՞լ նորից, թե դեղապատ բալոն տեղադրել հարցին ի պատասխան` մետաղի տեղադրելը դրա վերանեղացման հավանականությունը մեծացնում է։ Եվ ցուցում կա, որ եթե առկա է կարճ հատվածում վերանեղացում և այլն, ավելի նախընտրելի է դեղապատ բալոն տեղադրել այն դեղը, որ ստենտն է պատում: Այդ բալոնի վրա ֆիքսված 40 վայրկյանում մեխանիկական սեղմմամբ լայնացվում է վերանեղացումը, դեղորայքը սկսում է բուժել ներսից դեղապատ բալոնների օգնությամբ։ Եվ դրա արդյունքները խոսուն են եվրոպական չափանիշներին հավասար։ Ցավոք սրտի, այս միջամտությունը պետական մակարդակով և ոչ էլ ապահովագրական ընկերությունների կողմից աջակցություն չունի։ Հարցը, որն ինձ համար մտահոգիչ է, որը ես արդեն 2-3 տարի բարձրացնում եմ տարբեր հարթակներում, այն է, որ դեռևս չկա բժշկի ցուցման դեղապատ բալոնների համար  աջակցություն: Դա իհարկե ինձ համար շատ մտահոգիչ  հարց է, որին պետք է ավելի լրջորեն մոտենալ և ավելի հետևողական լինել։

-Բժիշկ, սիրտ-անոթային ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել:

-Բոլոր հիվանդություններն էլ երիտասարդացում են ապրել, դրանց թվում նաև երիտասարդացման միտում ունեն սրտային հիվանդությունները: Եթե սրտային հիվանդությունների միջին տարիքը նախկինում 50 տարի և ավել տղամարդկանց մոտ տարիքային շեմն էր, ապա այսօր այդ տարիքանին շեմը բավականին և էապես երիտասարդացում է ապրել, և կարելի է այսօր միջին տարիքը նույնիսկ համարել 40 և ավելի տարիքային շեմը, որը մեզ համար բավականին մտահոգիչ է և ցավալի փաստ, քանզի մենք, ստենտը տեղադրելով, երբեք հիվանդին չենք առողջացնում, ուղղակի «վտանգավոր» հիվանդից դարձնում ենք «անվտանգ» հիվանդ։ Ցավոք սրտի, հիվանդությունը չի բուժվում, եթե այդ խնդիրը լուծում ունենար, միգուցե, մարդիկ հավերժ ապրեին։ Հասարակությանը հորդորում եմ ավելի հետևողական լինեն իրենց առողջության նկատմամբ. հետևեն սննդակարգին, ֆիզիկական ակտիվությանը, կյանքի որակի փոփոխություններին, բացառեն ծխախոտի և ալկոհոլի չարաշահումը:  Զերծ մնան շարունակական բնույթ կրող սովորույթներից, որոնց արդյունքում մարդը աստիճանաբար մտնում է արատավոր օղակի մեջ։

- Արդյո՞ք հասցնում եք անցնել մասնագիտական վերապատրաստումներ։

-Մենք ունենք սրտաբանների, վիրաբույժների թիմ, վերապատրաստվում ենք` յուրաքանչյուրս ըստ մեր կենտրոնի առաջնահերթությունների, այսինքն` թերապևտ սրտաբանները ավելի շատ սրտային անբավարարության, հիպերտոնիկ հիվանդությունների բուժման ուղեցույցների կոնգրեսների են մասնակցում, մենք` ավելի   նեղ մասնագիտացման ինտերվացիոն ակումբի կողմից կազմակերպած կոնգրեսների, որոնց մասնակիցների թիվը խիստ սահմանափակ է. թեկուզ վճարման հիմունքներով եթե ցանկանան մասնակցել, չեն կարող, պետք է ունենալ հատուկ հրավեր, եթե այլ  կոնգրեսներին 10.000-15.000 մասնակիցներ են լինում, ապա այդ մասնավոր կոնգրեսների դեպքում` 100 մասնակից, առավելագույնը` մինչև 400 մասնակից  բժիշկներ ամբողջ աշխարհից:

Այո, առանց վերապատրաստումների, հնարավոր չէ կայանալ նեղ մասնագիտացման մեջ, կլճանանք, չպետք է դոփել տեղում, մշտապես պետք է լինել նորարարությունների զարկերակի վրա։ Հետևաբար բազմազբաղ գրաֆիկից հատկացվում է ժամանակ նաև վերապատրաստումների համար։ Եվ իմ հաջորդ վերապատրաստումը նախատեսվում է մայիս ամսվա սկզբին Փարիզում։

-Ի՞նչ կասեք մեզանում դիմելիության մշակույթի մասին, ի՞նչ մակարդակի վրա է այն այսօր:

-Սերնդափոխության առումով մի քիչ տեղաշարժ կա, ավելի ուշադիր են իրենց առողջության նկատմամբ, բայց մարզերն են իրականում խնդրահարույց: Մեծ տարածում ունի նաև ինքնաբուժությունը, ավանդական և հարևան- բարեկամի ցուցումով դեղորայքային բուժումը։ Բժշկությունը Հայաստանում հասանելի է, ինչքան էլ հասարակությունը միշտ բողոքական և պահանջատեր է, ֆինանսական ասպեկտը մի կողմ դնելով, առողջության համար, եթե կարիք կա, պետք է նաև ֆինանս հատկացնել։ Մեր ազգի կրթվածության մակարդակից է, որ միշտ վատ դեպքերն են քննարկում, լավագույն արդյունքների մասին երբեք չեն խոսում, որն ինձ համար շատ ցավալի է։

Եվ ասեմ ձեզ` սրտաբանությունը, մասնավորապես ինտերվացիոն սրտաբանությունը Հայաստանում շատ բարձր մակարդակի վրա է, որի մասին փաստում են արտերկրից եկած բժիշկները, տեսնում են մեր աշխատանքը և գնահատում։ Ընդհանուր անապատի մեջ օազիս չորացնելը շատ սխալ է։ Հայաստանում ավելի հասանելի են բժիշկները, քան արտերկրում, որտեղ ամիսներ առաջ պետք է հերթագրվել: Մարդկանց մեջ թյուր կարծիք կա, երբեմն անգամ բամբասանքի նմանվող, որ ստենտ տեղադրելու կարիք չկար՝  տեղադրեցին։ Իրականում դա աբսուրդի հասնող և շրջանառվող կարծիք է, քանզի ինվազիվ սրտաբանությունը բժշկության եզակի ճյուղերից է, որի բուն գործունեության ընթացքը ձայնագրվում է սկավառակի վրա։ Եթե, օրինակ, լեղապարկ են վիրահատում կամ ներքին օրգաններ են հեռացնում,  այն չեն ձայնագրում, բայց ստենտավորման ամբողջ ընթացքը ձայնագրվում է, և պատկերում ի հայտ է գալիս, նեղացում կա, թե` ոչ, և եթե կան, ապա քանի տոկոս է այն կազմում։ Հետևաբար ոչ մի բժիշկ իր անցած այդ դժվարագույն ուղու վրա երբեք չի փորձի վտանգի կամ կասկածի տակ դնել իր վարկանիշը: Եվ  երկրորդը` քանի որ մենք խոսում ենք պետպատվերի շահառուների օգտվելու մասին, այդ սկավառակը նաև հասանելի է ապահովագրական ընկերությունների համար։ Իրենք պետք է հասկանան, թե ինչ պաթոլոգիաների համար պետք է փոխանցում կատարվի։ Եվ մի թյուր կարծիք կա, որ զոնդավորում եթե անեն, ապա պարտադիր պետք է ստենտավորում կատարվի։ Օրինակ` 85 տոկոս նեղացման դեպքում պարտադիր պայման է ստենտավորումը։ Իրականում այդպիսի բան չկա, հստակ ցուցումների դեպքում նոր իրակացվում են համապատասխան բուժմոտեցումները։

Չեմ կարծում, որ կգտնվի որևէ բժիշկ, որ սրտացավորեն չի վերաբերվի իրեն դիմած հիվանդին։ Ուղղակի պետք գնահատել բժշկի աշխատանքը։ Կցանկանամ մեր ընթերցողներն և հասարակությունը հասկանան մի բան, որը բժիշկները առհասարակ Հայաստանում դարձել են լիցքաթափման գործիք։ Ամեն հարցում միշտ բժիշկն է մեղավոր, չեն մտածում, որ ուշացած դեպքերում են հիմնականում դիմում բժիշկների օգնությանը։ Կովիդ 19-ի, պատերազմի ժամանակ  բժիշկները բազմիցս ապացուցեցին իրենց նվիրվածության և սրտացավության աստիճանը։ Մեր կյանքը կառուցվում է օրինաչափությունների վրա, ոչ թե` բացառությունների։

- Որպես մեր զրույցի  վերջաբան, խնդրեմ, Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր հասարակությունը։

- Հորդորս այն է, որ մարդիկ ավելի հանդուրժող, ներող լինեն, սիրող, զիջող, քանզի այս լարված պայմաններում իրար վարկաբեկելը միանշանակ վնասում է բոլորիս։ Ես հավատում եմ, որ միաբանության մեջ կա միանշանակ հաղթանակ, հայերը պետք է միաբանվեն, տարաձայնությունները մի կողմ դնելով` արդեն մի բուռ դարձած հողը պահեն։ Իսկ մասնագիտական խորհուրդս կլինի վնասակար սովորություններից հրաժարվել, կտրականապես բացառել ծխելը, հետևել մարմնի քաշին և գանգատների դեպքում անպայման դիմել բժշկի` վաղ ժամկետներում առկա խնդիրները բացահայտելու համար։ Այս դարում զարգացած բժշկության մեջ ինֆարկտից մահանալ կամ հաշմանդամ դառնալը ամոթաբեր է, քանզի 99,9 դեպքերում բուժման գրագետ լուծումներ կան։ Սրտաբանության մեջ մենք ահռելի արդյունքներ կունենանք վաղ հայտնաբերման դեպքում: Կցանկանամ, որ մեր հասարակությունը առողջ լինի: Առողջապահության համակարգում տեղի ունեցող բարեփոխումներին համընթաց մեր բժշկական կենտրոնում արդիականացվում են բուժման և ախտորոշման մեթոդները, իրականացվում են հիվանդների համար անհրաժեշտ պայմանների բարելավման միջոցառումներ, որոնք հստակ շարունակական բնույթ են կրելու:

Արտամարմնային բեղմնավորումը  անպտղության բուժման ժամանակակից մեթոդ է

Մեր օրերում հայտնի, արհեստական բեղմնավորման երեք մեթոդներից, ամենատարածվածն ու կիրառվողը արտամարմնային բեղմնավորումն է (ԱՄԲ), այլ կերպ՝ ԷԿՈ: Այն անպտղության բուժմանը միտված օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաների արդիական մեթոդներից մեկն է: Արտամարմնային բեղմնավորումը հնարավորություն է տալիս շրջանցել այն բոլոր արգելքները, որոնք կան հղիության առաջացման ճանապարհին։ Մեր երկրում կան բազմաթիվ բժշկական հաստատություններ, որոնք զբաղվում են անպտղության բուժմամբ: 

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է մանկաբարձ-գինեկոլոգ, ռեպրոդուկտոլոգ, Արտամարմնային բեղմնավորման հայ-իսրայելական կենտրոնի ռեպրոդուկտոլոգիայի բաժանմունքի կլինիկական ղեկավար ՄԱՐԻՆԱ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ․ ում հետ մեր զրույցը ծավալվեց արտամարմնային բեղմնավորման թեմայի շուրջ:

 -Բժշկուհի, ո՞ր դեպքում կարող են արդեն դիմել ԱՄԲ-ի՝ արտամարմնային բեղմնավորման օգնությանը:

-Կանանց և տղամարդու անպտղության բազմաթիվ այն պատճառներն են, որոնք չեն ենթարկվում բուժման, և որոնց հաղթահարման հավանականությունը ԱՄԲ-ի միջոցով ավելի բարձր է, քան այլ մեթոդներով: Հակացուցումների բացառման դեպքում ցանկացած զույգ կամ ցանկացած կին, որ ուզում է մայրանալ, կարող է դիմել ԱՄԲ-ի օգնությանը անպտղության ցանկացած պատճառի դեպքում: ԱՄԲ-ի օգնությանը կարող են դիմել նաև այն կանայք, ովքեր ունեցել են բազմաթիվ վիժումներ, չզարգացող հղիություններ և այս դեպքում կատարվում է պտղի նախաիմպլանտացիոն գենետիկ ախտորոշում: ԱՄԲ-ի նպատակը ոչ միայն հղիության հասնելն է, այլ նաև առողջ մորից, առողջ մանկան լույս աշխարհն գալը:

Բնական ճանապարհով բեղմնավորման ժամանակ ձվաբջիջը և սպերմատոզոիդները «հանդիպում են» կնոջ օրգանիզմում` արգանդափողերում, որից հետո զարգացած սաղմիկը մտնում է արգանդի խոռոչ: ԱՄԲ-ի ժամանակ ձվաբջջի և սպերմատոզոիդների հանդիպումը կատարվում է լաբորատոր պայմաններում և, եթե սերմնահեղուկում առկա է եզակի առողջ, կենսունակ սպերմատոզոիդ, ընտրվում է այդ սպերմատոզոիդը, և ICSI եղանակով կատարվում է բեղմնավորում: Այս մեթոդի շնորհիվ հնարավոր է դառնում հաղթահարել տղամարդկային անպտղության ծանր դեպքեր:

Եթե կինը որոշում է հետաձգել մայրանալը կամ առկա է անպտղություն, դիմում է գինեկոլոգ-ռեպրոդուկտոլոգի: Անպտղության պատճառը հայտնաբերելու համար բազմաթիվ հետազոտություններ են անհրաժեշտ: Իսկ կոնկրետ տարիքային առումով ձվարանային պաշարի գնահատման համար կան ցուցանիշներ, որոնք վկայում են ձվարանային պաշարի նվազման կամ նորմալ լինելու մասին: Դրանցից է՝ հակամյուլլերյան և ֆոլիկուլոխթանող հորմոնի մակարդակների որոշումը, ինչպես նաև ՈՒՁՀ հետազոտությամբ ձվարանային պաշարի գնահատումը՝ ձվարանում եղած անտրալ ֆոլիկուլների քանակի որոշումը: Եթե կնոջ ձվարանային պաշարն արտահայտված նվազած է, սովորաբար, նույնիսկ դեղորայքային խթանման արդյունքում, հնարավոր չի լինում ձվաբջիջներ ստանալ: Այդ դեպքում կնոջն առաջարկվում է դոնորական ձվաբջիջների օգտագործում:

- Լինում է արդյո՞ք ցավային սինդրոմ արտամարմնային բեղմնավորման՝ ԱՄԲ ձվարանների խթանման ժամանակ, և պե՞տք է այդ ժամանակ սննդակարգին հետևել, թե՝ոչ:

-Դա ինդիվիդուալ  է, կարող է լինել, կարող է չլինել, կամ անցնել հաջորդ օրը: Էկոյի ժամանակ մենք նշանակում ենք ֆոլիկուլ խթանող հորմոններ, որոնք առաջացնում են ձվարաններում պրեմորդիալ ֆոլիկուլների աճ, որի արդյունքում ձվարանները մեծանում են իրենց չափսերով և սկսվում են անհանգստություն պաճառել, առաջացնելով՝ վքնացության զգացում:

Իսկ ինչ վերաբերում է խթանման օրերի ընթացքում սննդակարգին հետևելուն, ապա խորհուրդ ենք տալիս բացառել գազավորված ըմպելիքները, խմել միայն օրեկան՝ 2-3լ ջուր, բացառել լոբազգիները, ուտել սպիտակուցներ, ձուկ, հավի միս, ձու և ձիթապտղի ձեթ, ավոկադո, հետևել, որ պարտադիր աղիները գործեն, որպեսզի այդ օրերը ավելի թեթև անցնեն։

-Արդյո՞ք կարելի է խմել սուրճ  այդ խթանման օրերին:

-Այո, կարելի է խմել սուրճ, բայց առանց կոֆեինի, կարելի է խմել նաև կակաո, հյութեր, բացառելով ցիտրուսայիները։

- Իսկ սեռական հարաբերություն այդ օրերին կարելի՞ է, թե՝ ոչ։

-Ցանկալի չէ, պուկցիայից հետո առնվազն 7 օր պետք է խուսափել սեռական հարաբերություններից։

-Էմբրոմի տեղադրման ժամանակ, որքա՞ն պետք է կինը պառկի հանգիստ վիճակում։

-Տարբեր կլինիկաներում, տարբեր մոտեցումներ կան, տեղադրումից հետո կարող են պառկել 2-3 րոպեից մինչև 1-2 ժամ, միջին տևողությունը՝ 30 րոպե։ Առաջին 3 օրերին պետք է աշխատեն իրենց պահել հանգիստ, թե՛ ֆիզիկապես, և թե' հոգեպես, որից հետո կարող է վերադառնալ բնականոն կյանքին, անգամ զբաղվել թեթև ֆիտնեսով, լողով։

- Ձվարանների ֆոլիկուլների պունկցիայից հետո, քանի՞ օր կարող է տևել ցավային սինդրոմը:

-Պունկցիայից հետո արտահայտված ցավային սինդրոմներ չեն լինում, առաջին օրը մինչ երեկո ցավերն քիչ քիչ մեղմանում են: Ցավերի դեպքում կարող են ցավազրկող դեղամիջողներ ընդունել։ Հաջորդ առավոտյան ցավերն արդեն մեղմանում են, և մինչև օրվա վերջ ամբողջովին վերանում: Հնարավոր է լինի նաև ջերմության բարձրացում։

-Ի՞նչ հետազոտություններ պետք է անցնել ԱՄԲ-ի կատարելուց առաջ:

-ԱՄԲ-ից առաջ կատարվում է բուժառուների համալիր հետազոտություն: Այն ներառում է արյան մեջ հորմոնների որոշում. Դաշտանային ցիկլի 2-3-րդ օրը՝ ԼՀ (լյուտեինացնող հորմոն), ՖԽՀ (ֆոլիկուլախթանիչ հորմոն), էստրադիոլ, պրոլակտին, ԹՏՀ (թիրեոտրոպ հորմոն), T4 ազատ, ԴՀԱ-S (դեհիդրոանդրոստերոն սուլֆատ), ազատ տեստիստերոն, 17-OH պրոգեստերոն:

Խրոնիկ վարակների որոշում․ խլամիդիոզի, միկոպլազմոզի, ուրեապլազմոզի, ցիտոմեգալովիրիայի, հերպեսի, տոքսոպլազմոզի, հեշտոցի մաքրության աստիճանի որոշում:

Արգանդի պարանոցի և հեշտոցի արտադրության մանրէաբանական ցանքս: Կոլպոսկոպիա (արգանդի պարանոցադիտում հատուկ սարքով), արգանդի վզիկից վերցրած քսուկ՝ օնկոցիտոլոգիայի համար: Փոքր կոնքի օրգանների ԳՁՀ՝ դաշտանային ցիկլի 5-8-րդ օրը, ֆոլիկուլոգենեզի (ֆոլիկուլների զարգացման ընթացքի) դինամիկա։

Վահանագեղձի ԳՁՀ՝ ըստ ցուցումների:  Կրծքագեղձերի ԳԶՀ կամ մամոգրաֆիա՝ ըստ ցուցումների, ինչպես նաև ցուցված է կատարել որովայնի ներքին օրգանների ՈւՁՀ:

Արյան մեջ ՁԻԱՀ-ի, սիֆիլիսի, հեպատիտ B և C-ի որոշում, արյան խմբի և ռեզուս գործոնի որոշում, արյան կլինիկական և կենսաքիմիական քննություն. շաքար, խոլեստերին, ընդհանուր սպիտակուց, կրեատինին, ընդհանուր բիլիռուբին: Կոագուլոգրամա (արյան մակարդելիության ցուցանիշների որոշում), մեզի ընդհանուր քննություն, ԷՍԳ (էլեկտրասրտագրություն), ֆլյուրագրաֆիա:

-Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք այն զույգերին, որոնք ցանկանում են ծնող դառնալ:

-Կմաղթեմ, որ երբեք հույսը չկորցնեն. անհուսալի վիճակ երբեք չի լինում: Եվ, որքան էլ դժվարին լինի իրենց ճանապարհը, պարտավոր են այն հաղթահարել, որովհետև ունենք շատ-շատ դեպքեր, երբ 20-30 տարվա անպտղությունից հետո կարողանում են ծնող դառնալ: Երբեք պետք չէ հուսահատվել, պարզապես անհրաժեշտ է դիմել ճիշտ մասնագետի ու հետևել միայն նրա խորհուրդներին, օգնությանը և ոչ թե անընդհատ փոխել մասնագետին: Չէ՞ որ ցանկացած մանկաբարձ-գինեկոլոգ ունի բուժման իր մեթոդը, մեխանիզմը, ցանկացած բուժհաստատություն ունի իր աշխատելաոճը: Եվ, որպես վերջաբան, կասեմ, որ պետք է հավատալ բժշկին, և միայն այդ դեպքում կարելի կլինի հասնել ցանկալի արդյունքի:  

Եթե ունենանք արդեն վտանգված օրգանիզմ, ապա կյանքն էլ, բնականաբար, կդրվի հարցականի տակ

 Վնասվածքաբանությունը ոսկրամկանային համակարգի պաթոլոգիաների ախտորոշումն է, բուժումը և կանխարգելումը` ինչպես տրավմատիկ ծագմամբ, այնպես էլ` տարբեր հիվանդությունների ընթացքում զարգացող: Այն ուսումնասիրում է վնասվածքների պատճառները, դրանց մեխանիզմը, կլինիկան, այսինքն՝ մարմնի տեղային ու ընդհանուր գործընթացները և վիճակները, որոնք առաջանում են արտաքին գործոնների ազդեցությունից:

Այս հիվանդությունների բուժման վիրահատական և բուժական մեթոդներին ու եղանակներին է անդրադառնում օրթոպեդիայի և վնասվածքաբանության ոլորտում փորձառու բժիշկ, վնասվածքաբան-օրթոպեդ, «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի ողնաշարի ախտաբանության ծառայության ղեկավար ԿԱՐԱՊԵՏ ՄՈՄՋՅԱՆԸ: Մարդկային ու մասնագիտական բարձր որակներ ունեցող բժիշկը անհատական մոտեցում է ցուցաբերում յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ, և հիվանդները հեռանում են կյանքի նկատմամբ հավատը վերագտած ու երախտապարտ:

 -Պարոն Մոմջյան, ի՞նչ կասեք միջողային սկավառակի ճողվածքի մասին:

- Ճողվածքը շատ դեպքերում հանդիպում է հիմնականում փոքր չափով,  և եթե փորձենք 10 մարդու հետազոտել, ապա նրանցից 9 մոտ հաստատ ճողվածք կհայտնաբերվի: Նման դեպքերում վիրահատության կարիք չի լինում։ Պետք է ուղղակի բուժառուին բացատրել, որ դա  վտանգ չի ներկայացնում, միայն թե հնարավոր է, որ այն մեծանա սխալ կենսակերպի հետևանքով, սակայն ճողվածքներն հիմնականում առաջանում են կախված որոշ չափով  օրգանիզմի կառուցվածքից, այսինքն՝ ելնելով հյուսվածքների որակից։ Եթե հյուսվածքներն էլաստիկ են, հեշտ պատռվող, այդ հյուսվածքները պարտադրում են ժամանակի ընթացքում տարիքային դեգեներացիա, որի հետևանքով դրանք թուլանում են և հեշտությամբ պատռվում։ Ունենք պատռման տիպիկ տեղեր, և դրանք ավելի շատ լինում են կողային հատվածներում,  այսինքն՝ մեջտեղում չի պատռվում, այլ կողքից, մեջտեղում հյուսվածքներն ավելի ամուր են լինում, դրանք ավելի հեշտ կողքից են պատռվում, և ճողվածք է դուրս գալիս: Կախված իր մեծությունից՝ ճողվածքը կարող է սեղմել կամ չսեղմել նյարդին, որից հնարավոր է՝ ճառագայթի և առաջանա ոտքի և մեջքի ցավ: Հանդիպում են նաև ճողվածքի պարանոցային տեսակներ,  դրանք շատ անգամ արտահայտվում են կողմնային, ավելի քիչ՝ միջային,  և կրկին առաջացնում են նյարդարմատային ցավեր ձեռքերում, ուսագոտում։ Իսկ երբ դրանք միջկողային են, ավելի մեծ վտանգ են ներկայացնում, որովհետև սեղմում են ողնուղեղին, քայքայման ենթարկում բուն ողնուղեղը։ Այն կոչվում է միելոպաթիա, որի պատճառով ընդհանուր ձեռքերն ու ոտքերը, ինչպես նաև ընդհանուր մարմինը սկսում են  տուժել։ Միելոպաթիան կարող է բերել տետրապարեզ կոչված վիճակին: Պարանոցային հատվածում կատարվում են ողնաշարի սկավառակների հեռացում և փոխարինում «քեյջով»` (դիսկի փոխարինող իմպլանտ):

 -Բժիշկ, խնդրում ենք կատարել սկոլիոզ, կիֆոզ հիվանդությունների տարանջատում, ի՞նչ բուժական մեթոդներ են կիրառելի այդ հիվանդությունների դեպքում:

-Իրականում դրանք տարբեր ողնաշարային խնդիրներ են: Կիֆոզը հիվանդություն չէ, այլ ողնաշարի թեքում է կրծքային հատվածից դեպի առաջ, նորմալ ձևավորված ողնաշարի դեպքում հանդիպում է նաև գերկիֆոզ, որը բերում է ցավային սինդրոմի, սակայն այն խիստ վնասակար է և շատ քիչ դեպքերում կարիք ունի վիրահատական միջամտության:

Ինչ վերաբերում է սկոլիոզին, ապա դա անբնական վիճակն է, երբ ողնաշարը թեքված է լինում կողմնային հարթության մեջ, որը կարող է ի հայտ գալ տարբեր մակարդակներով` պարանոցային, կրծքային, հիմնականում՝ գոտկային հատվածներում: Այն աջակողմյան, ձախակողմյան կամ երկկողմյան հիվանդություն է, որն ունի մի քանի տարատեսակներ, կարող են լինել բնածին և ձեռքբերովի, որոշակի նյարդամկանի հիվանդությունների ժամանակ ձևավորված սկոլիոզներ: Սկոլիոզի բուժումը հիմնականում մինչև 45 աստիճանը կոնսերվատիվ է, որի դեպքում կիրառվում են կորսետային բուժում և բուժական ֆիզկուլտուրա: Քանի դեռ երեխան դեռևս աճ ունի, սակայն եթե հիվանդությունը ակտիվ պրոգրեսիվ ձևն է, առաջարկվում է անհապաղ վիրահատություն: 45 աստիճանից ավելիի դեպքում, երբ տարիքն առած հիվանդ է, պահանջվում է վիրահատական բուժում: Սկոլիոզի ժամանակ մեծահասակների դեպքում վիրահատություն կատարվում է արտահայտված ցավային ախտանիշների դեպքում: Կա կարծիք, որ սկոլիոզը դիրքի, ծանրության և այլ պատճառերից է առաջանում, ու երբ երեխան աճում է, այն կարելի է բուժել դիրք տալով, մերսումների օգնությամբ և այլն: Սակայն միայն մերսումներով ու բուժական ֆիզկուլտուրայով սկոլիոզը բուժվող չէ:

Դրանք տարբեր հարթություններում գտնվող ծռվածության աստիճաններ են։ Կիֆոզը բնականից ծռվածության աստիճանը կրծքային հատվածում է, կիֆոզը պետք է շատ մեծ լինի, որպեսզի միջամտության կարիք լինի։ 

 -Բժիշկ, ինչպիսի՞ բուժական նորարարական մեթոդներ եք կիրառում:

-Այսօր որոշակիորեն փոխվել է գործիքավորումը, կորսետավորումը պահպանվել է, և Հայաստանում առկա ու կիրառելի են վերջին սերնդի լավագույն կորսետները: Վիրահատական առումով հիմնականում իմպլանտների տեսակները և որակն է լավացել, կոտրվածքների դեպքում քիչ քանակությամբ սկսել են կիրառելի լինել մինի ինվազիվ մեթոդները, իսկ համապատասխան գործիքների առկայության դեպքում դրանք կիրառելի կլինեն նաև սկոլիոզի դեպքում: Որոշ տեսակի սկոլիոզների համար կան հատուկ գործիքներ, որոնք կիրառելի են աշխարհով մեկ, բայց մենք չենք կարող դրանք ձեռք բերել, քանի որ շատ թանկ արժեն, և Հայաստանում նման հիվանդներ քիչ են հանդիպում, որպեսզի նրանց համար գործիքը ներմուծվի և կիրառվի: Իսկ քիչ քանակության դեպքում ոչ մի ընկերություն չի համաձայնի համագործակցել մեզ հետ: Իմպլանտները պետության աջակցության ծրագրի մեջ չեն մտնում, դրանք գնվում են հիվանդների կողմից, իսկ պետությունը հոգում է բուժման ծախսերը:

-Ըստ Ձեզ` ի՞նչ են տալիս բուժական մերսումներն և ձգումները:

-Ձգումները փոքր ճողվածքների դեպքում օգնում են, շատ դեպքերում բավականին արդյունավետ բուժմոտեցման ձև է, բայց վատն այն է, որ նրանք բոլորին հավասարաչափ առաջարկում են այդ մեթոդները` առանց տարբերակելու իրավիճակը։ Վատագույն դեպքում պոկվում է ճողվածքը, առաջացնելով սուր ցավեր: Պետք է կատարել ՄՌՏ և դրական պատասխանի դեպքում շտապ վիրահատություն, որը պետք է շատ արագ կազմակերպել, քանի դեռ այն չի տեղաշարժվել այլ ուղղություններով։

 -Որպես վերջաբան Ձեր հորդորը հասարակությանը:

-Խորհուրդ կտամ, որպեսզի առավել ուշադիր լինեն իրենց առողջության նկատմամբ, հետևեն ֆիզիկական վիճակին, խուսափեն սթրեսներից, թեկուզ չնչին անհանգստությունների դեպքում դիմեն մասնագետի, որպեսզի հետագայում չառաջանան  բարդություններ:

Մեր հասարակությանը կցանկանամ միմիայն առողջություն, համբերատարություն և լավատեսություն: Կցանկանամ, որ առաջնահերթ սիրեն իրենց, իրենց մարմինը, հոգ տանեն նրա մասին, և մեր երկրում վերջապես վերանա հայկական այն մտածելակերպը, երբ դանակը ոսկորին հասնելու դեպքում միայն դիմեն բժշկի: Եթե ունենանք արդեն վտանգված օրգանիզմ, ապա կյանքն էլ, բնականաբար, կդրվի հարցականի տակ: Ուրախալի փաստ է, որ այսօր մեր երկրում կան ժամանակակից սարքավորումներ և լավագույն մասնագետներ, որոնք կարող են օգնել հայտնաբերելու հիվանդությունները վաղ փուլերում և կցուցաբերեն անհրաժեշտ արդյունավետ բուժօգնություն: Սիրեք ձեզ և ձեր մարմինը: