Բժշկությունը ազնվագույնն է բոլոր մասնագիտությունների և արվեստների մեջ, քանզի այն  մարդուն պարգևում է ամենաթանկը՝ առողջությունը

Նյարդային հիվանդությունների առաջացման պատճառներից մեկը հոգու անհանգստությունն է, աններդաշնակությունը մարմնի, մտքի հետ: Իսկ նյարդաբանությունը մարդու հոգեկան և սոմատիկ աշխարհները կապող օղակն է: Ինչպես վկայում էր Սոկրատեսը. «Հնարավոր չէ բուժել մարմինը՝ չբուժելով հոգին»: Բացի այդ, նյարդաբանությունը զարգացող և դեռևս բացահայտման կարիք ունեցող հեռանկարային ճյուղ է, որը նաև կապող օղակ է  բժշկության բոլոր ճյուղերի միջև:

Բժշկության մեջ հիմնական դեղատոմսը բժիշկն է: Բժիշկը նախ հոգեբանորեն պետք է տրամադրի հիվանդին, ճիշտ գնահատի իրավիճակը, ուղեկցող հիվանդությունների առկայության դեպքում նշանակի թիրախային բուժում և վերահսկի ընթացքը: Ճշգրիտ ախտորոշման համար պետք է ունենալ մասնագիտական խորը գիտելիքներ, լինել հոգեբան և փիլիսոփա, մանրակրկիտ ուսումնասիրել հիվանդի բժշկական պատմությունը, ստեղծել անկաշկանդ և վստահելի կապ հիվանդի հետ:

Իզուր չէ ասված՝ բժիշկն իր կյանքում  ստիպված է հաջողության և անհաջողության փորձություն անցնել: Առաջինը վտանգվում է ինքնամեծարմամբ, երկրորդը` հոգու պարտությամբ: Եվ դրանցից զերծ մնալը անվիճարկելիորեն կախված է բժշկի անհատականությունից, նրա մարդկային էությունից, արժեքների համակարգից, համոզմունքներից, բարոյական նկարագրից:

Մեր զրուցակիցն է բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի նյարդաբանության ամբիոնի դասախոս, «Հայաստանի նյարդաբանների ասոցիացիայի» նախագահ, «Երևան» բժշկական կենտրոնի Ցավի և նյարդաբանության կլինիկայի ղեկավար ԳՈՒՐԳԵՆ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԸ: Անուրանալի է պարոն Հովհաննիսյանի ներուժն ու նվիրումը նյարդաբանության մեջ: Նրա բացառիկ մարդասեր տեսակը, նրա երկարամյա արգասաբեր գործունեությունը, ահռելի ավանդը նյարդաբանության մեջ արժանի է մեծագույն հարգանքի ու երախտագիտության: Նա ողջ էությամբ տարված է իր առաքելությամբ և հավակնություններ չունի` իր անձի շուրջ հերոսական պատմություներ լսելու: Մարդ, որն իր կյանքը նվիրել է մարդկային  կյանքեր փրկելու մեծ ու սուրբ առաքելությանը:

-Պարոն Հովհաննիսյան, ի՞նչ գործառույթներ են իրականացվում Ձեր բաժանմունքում, և ի՞նչ նյարդային խնդիրների դեպքում բուժառուները կարող են դիմել Ձեզ:

-Մեր բաժանմունքում իրականացվում են բոլոր գործառույթները, ինչն անհրաժեշտ է  նյարդաբանական խնդիրների ախտորոշման և բուժման համար: Իհարկե, մեր բժշկական կենտրոնի հնարավորությունները թույլ են  տալիս դրանք իրականացնել, և յուրաքանչյուր բուժառու, ով ունի նյարդաբանական խնդիրներ, վստահորեն կարող է դիմել մեզ: Ճիշտ է, մեր բաժանմունքը բավականին երիտասարդ  բաժանմունք է, բայց մեզ մոտ աշխատում են փորձառու բժիշկներ, որոնք տարիներ շարունակ նյարդաբանության ոլորտում ունեն մեծ ներդրում ու ներուժ, և մշտապես աշխատել են բժիշկների կատարելագործման ինստիտուտի, այնուհետ բժշկական համալսարանի ամբիոններում: Իսկ այսօր արդեն   մեր տարիների վաստակած  գիտելիքներն ու փորձը փոխանցում ենք  մեր երիտասարդ սերնդին։

-Բժիշկ, ի՞նչ ախտաբանություն է կաթվածը: Կաթվածների ի՞նչ տեսակներ կան:

-Կաթվածը բավականին մեծ տարածում ունի. Հայաստանում տարեկան գրանցվում են կաթվածի  մի քանի հազար դեպք: Կաթվածը բաժանվում է 2 խոշոր տեսակների՝ իշեմիկ կաթված և արյունազեղումներ։ 2018 թվականից սկսած, Հայաստանում գործում է թրոմբոլիզիս ծրագիրը, որի կիրառման ժամանակ, օրինակ, իշեմիկ ինսուլտի դեպքում ներարկում են թրոմբը լուծող դեղամիջոցները, որոնք թույլ չեն տալիս, որ այդ հիվանդությունը զարգանա։ Այն Հայաստանում բավականին մեծ հաջողություն ունեցող ծրագիր է, քանի որ բուժառուների մեծամասնությունը, ում ժամանակին են ախտորոշել կաթվածը, ժամանակին են դիմում բժշկի օգնությանը, և եթե չեն ունենում այդ դեղորայքի հանդեպ հակացուցումներ, բավականին լավ արդյունք ենք ստանում, և  ձեռքի և ոտքի թուլությունը մեծ հաջողությամբ վերականգնվում է։ Հայաստանյան  արդի բժշկությունը ժամանակակից միջազգային ուղեցույցներով առաջատար երկրներին համընթաց բուժում է այդ հիվանդությունը։ Իսկ ինչ վերաբերում է արյունազեղումներին, դրանք իրենց բնույթով ավելի բարդ և  մահացու պաթոլոգիաներ են, և բուժման տեսակետից` մեծ արյունազեղումների ժամանակ բուժումը վիրահատական է: Թեև պետք է ցավով նշեմ, որ ամբողջ աշխարհում դրանք, չակերտավոր ասած, շատ անշնորհակալ վիրահատություններ են, քանզի մեծ մասամբ, չնայած ճիշտ ժամանակին բժշկին դիմելուն և ժամանակին կատարված վիրահատությունների արդյունքում, մնում են կամ հաշմանդամ, կամ մահացության ելք ունենում։ Բայց բժշկությունը, այդ թվում նյարդաբանությունը օր օրի զարգացում է ապրում, և կարծում եմ` մոտ ապագայում կհայտնաբերվեն որոշակի ճշգրիտ մոտեցումներ, որպեսզի կարողանանք կանխարգելել հետվիրահատական շրջանի այդ բարդությունները։ Եվ այսօր արդի բժշկության մեջ իրականացվում է ամեն ինչ, որ հիվանդության նախնական ախտորոշումը և կանխարգելումը կատարվեն այնպես, որ մարդիկ հնարավորինս  քիչ ստանան արյունազեղումներ։ Հուսամ` մոտ ապագայում կունենանք հրաշալի արդյունքներ։

-Ի՞նչ է ցրված սկլերոզը, և որո՞նք են դրա առաջացման պատճառները:

-Ցրված սկլերոզը բազմապատճառական հիվանդություն է։ Արդի ենթադրվող պատճառներից են աուտոիմուն խանգարումներով ուղեկցվող վիրուսային վարակները, ինչպես նաև վիտամինների, հատկապես` վիտամին D-ի ցածր մակարդակը: Ելնելով վիտամին D-ի պակասի պատճառագիտությունից` այս հիվանդությունը հյուսիսում ավելի շատ է տարածված, իսկ հարավում տարածվածության շրջանակը նեղանում է, քանի որ հյուսիսում վիտամին D-ի պակասի մակարդակն ավելի տարածված է։ Ճիշտ է, այս հիվանդության դեմ օրգանիզմը սկսում է ինքնուրույն պայքարել, բայց նյարդաթելերի միելինային թաղանթները սկսում են աստիճանաբար վնասվել։ Վերը նշեցի` աուտոիմուն, այսինքն` օրգանիզմը, չգիտես ինչու, ինքն է սկսում պայքարել իր դեմ։ Այսօր, իհարկե հաշվի առնելով միջազգային ուղեցույցները, Հայաստանում պետպատվերի շրջանակներում գործում է ծրագիր` ցրված սկլերոզով տառապող բուժառուների բուժումը կազմակերպելու համար, բայց ցավոք սրտի, հիվանդության բուժման դեղորայքը ամբողջ աշխարհում բավական թանկ է. 4 դեղերը, որոնք պետպատվերի շրջանակներում ստանում են բուժառուները, բնականաբար  լիարժեք բուժում չի կարող համարվել, այն ուղղակի դանդաղեցնում կամ կանգնեցնում է այդ հիվանդության ընթացքը։ Վատն այն է, որ առանց բուժման բուժառուները դառնում են հաշմանդամ: Դեղորայքի կիրառումը շատ դեպքերում երկար ժամանակով կարող է կանխել հաշմանդամության առաջացումը և կտրուկ բարձրացնում է կյանքի որակը։ Բավական արդյունավետ ծրագիր է, սակայն որոշ դեպքերում բուժումը որևէ արդյունք չի տալիս՝ հանգեցնելով ծանր հաշմանդամության։

-Կա՞ն էլեկտրոմիոգրաֆիայի կիրառման արդյունավետության անառարկելի փաստեր:

-էլեկտրոմիոգրաֆիան  այն հետազոտությունն է, որի օգնությամբ կարողանում ենք ստուգել նյարդամկանային հաղորդականության վիճակը։ Այն ճշգրիտ հետազոտություն է այն հիվանդությունների ժամանակ, երբ ախտահարվում է նյարդամկանային համակարգի աշխատանքը։ Թույլ է տալիս ճիշտ կողմնորոշվել այս հիվանդության ախտորոշման հարցում։ Կան հիվանդություններ, որոնք ախտորոշվում են միայն էլեկտրամիոգրաֆիայով։ Սկզբնական կլինիկական զննման արդյունքում որոշ ենթադրություններ լինում են, բայց մինչև չի կատարվում այս հետազոտությունը, ճշգրիտ չի հաստատվում նյարդամկանային համակարգի կոնկրետ ախտահարումը։ Այս մեթոդը կիրառվում է գրեթե բոլոր նյարդաբանական բաժանմունքներում, և մեր բժշկական կենտրոնում էլ այն լայն կիրառություն ունի։

-Տիկեր և Տուրետի համախտանիշ. կմանրամասնե՞ք։      

-Տուրետի համախտանիշը կամ Տուրետի հիվանդությունը, Ժիլ դե լա Տուրետի համախտանիշը (անգլ.՝ Tourette syndrome), կենտրոնական նյարդային համակարգի` գեներով պայմանավորված ժառանգական բնույթ կրող խանգարում է, որը դրսևորվում է ցանկացած տարիքում և բնորոշվում է բազմաթիվ շարժական տիկերով և առնվազն մեկ ձայնային տիկով։

Տուրետի համախտանիշ ունեցող մարդկանց ինտելեկտի մակարդակը և կյանքի տևողությունը նորմայի մեջ է։ Հիվանդության ժամանակ, առանց պատճառի սկսում են տարբեր տեղակայման մկանային կծկումներ` դեմքի, ուսագոտու, պարանոցի, ձեռքերի: Հնարավոր է` երկար ժամանակ չարտահայտվի, բայց սթրեսը կարող է նպաստել, որ ակտիվանա, և  մկանային կծկումներն արթնանան։

Ռիսկերը բավական տարբեր են. կան, որոնք ենթակեղևային են, կան, որոնք ֆունկցիոնալ են, այսինքն` առանց որևէ պատճառագիտության։ Ինչ վերաբերում է բուժմանը, Տուրետի համախտանիշը լիարժեք չի բուժվում, սակայն մենք կարողանում ենք նպաստել շարժումների քչացմանը։  

-Միոկլոնուս։ Կմանրամասնե՞ք։

-Դրանք մկանների կծկումներ են` առանց պատճառի: Այն` որպես առանձին  հիվանդություն, չկա, այլ ինչ-որ մի հիվանդության հետևանքն է, իսկ երբ  չեն կարողանում գտնել հիվանդության առաջացման պատճառները, ասում են` միոկլոնուս է հիվանդի մոտ, այսինքն` որպես ախտորոշում է այս դեպքում։  Կան տարբեր բուժմոտեցումներ, երբեմն այն ունենում է ոչ օրգանական հիմք, և պետք է հիվանդներին  պարզապես հանգստացնող դեղամիջոցներ նշանակել, որպեսզի այդ կծկումները չլինեն։ Եվ եթե դրանք արդեն ունեն օրգանական հիմք, ախտահարված է նյարդային համակարգը, ապա նշանակվում է դեղորայք, որոնք մկանների կծկումները վերացնում են։ Այն մեծ տարածում չունի մեր երկրում, հանդիպում է այն երկրներում, որտեղ բնակչության թիվը մեծ է, բայց մեր երկրի տոկոսային հարաբերակցությամբ քիչ դեպքեր են հանդիպում։

-Հասարակության մեջ մեծ տարածում ունի միգրենը. այն ունի արդյո՞ք ամբողջովին առողջացում։

- Այո, միգրենը բավականին մեծ տարածում ունի, կանայք ավելի շատ են հիվանդանում այս հիվանդությամբ, տղամարդկանց մոտ հանդիպում է քիչ տոկոսային հարաբերակցությամբ։ Պարզապես, ախտորոշման տեսակետից շատ անգամ սխալ մոտեցումներ են լինում. գլխացավ ունենալով` կարծում են միգրեն է, և երբեմն առանց հաստատելու, իրենք են եզրակացություն են դնում` միգրեն, և անցնելով մի քանի տարի` դիմում են բժշկի, պարզվում է, որ ոչ մի միգրեն էլ չկա. գլխացավն այլ պատճառագիտություն է կրում։ Միգրենի բուժումը սպեցիֆիկ բնույթ է կրում, քանզի այն դեղորայքը, որն ազդում է միգրենի նոպայի վրա, չի ազդում այլ ախտահարում կրող գլխացավերի վրա։ Օրինակ` ներգանգային ճնշման պատճառով կարող է լինեն գլխացավեր, և այդ միգրենի դեղերը չեն կարող օգնել իրենց ոչ մի դեպքում։ Այո, այսօր միգրենը լայն տարածում ունի, այն անոթային և հորմոնալ հիվանդություն է, այդ իսկ պատճառով կանանց մոտ ավելի հաճախ են հանդիպում, բայց ժամանակին ախտորոշելով` կարելի է բուժել, քանի որ այն այդքան սարսափելի պաթոլոգիա չէ, որ չենթարկվի բուժման։ Պարզապես պետք է ժամանակին ախտորոշել  և ժամանակին ստանալ գրագետ բուժում։ Իհարկե, մի կուրս ստանալուց հետո հնարավոր չէ, որ անցնի. նոպաների ժամանակ պետք է այնպես անել, որ նոպան չզարգանա, այն պետք է կանխել դեղորայքով։

-Ալցհեյմերի հիվանդություն։ Ի՞նչ նշաններով է դրսևորվում։

-Այն, կարելի է ասել, տարիքային հիվանդություն է, հանդիպում է տարեցների մոտ,  բայց իհարկե կարող է հանդիպել նաև 50 տարեկանի շեմը հաղթահարածների մոտ։ Լինում է երկու տեսակ` ժառանգական և ոչ ժառանգական։ Այս հիվանդության սկզբնական շրջանում բջիջները սկսում են ենթարկվել ատրոֆիայի։ Այդ իսկ պատճառով հանրությանը տեղեկացնելու համար ասեմ, որ սկզբնական շրջանում նկատվում է հիշողության խանգարում, այնուհետև հիշողություն չլինելու դեպքում հիվանդի մոտ նկատվում է գրգռվածություն և շրջապատի մարդկանց նկատմամբ ագրեսիվ պահվածք։ Այնուհետև դա էլ է վերանում, և սկսում է աստիճանաբար հիվանդի մոտ վերանալ  բնավորության կարևորագույն գծերը։ Այսինքն` ուշադրությունը, նրանք դառնում են անտարբեր շրջապատի նկատմամբ, ճիշտ չեն կարողանում գնահատել առարկաների ճշգրտությունը, աստիճանաբար իրենց մոտ զարգանում է դեմենցիա, որն աստիճանաբար տանում է անհատի «ես»-ի վերացմանը։ Անձը դրսևորում է երեխայի վարքագիծ. ոչ մի բան չի գիտակցում, դառնում է անկողնային հիվանդ, որն արդեն խնամքի կարիք է ունենում։ Իմիջիայլոց, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում այդ հիվանդության ուսումնասիրությամբ և բուժմամբ ակտիվ սկսեցին զբաղվել, երբ երկրի նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանը հիվանդացավ այդ հիվանդությամբ, ում կինը բավական լավ խնամք էր տանում: Նրա մահից հետո սկսեցին այդ երկրում ավելի խորքային ուսումնասիրել այդ հիվանդությունը: Հաշվի առնելով, որ հիվանդության սկզբում ի հայտ են գալիս նյարդաբանական ախտանիշները, առաջին հերթին դիմում են նյարդաբանի օգնությանը, իսկ երբ միանում են հոգեկան խանգարումները՝ հոգեբույժների օգնությանը։

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին։ Ապագայում բժշկությունը վստահելի ձեռքերո՞ւմ է:

-Այսօր մեծ ուրախությամբ կնշեմ, որ մեր երիտասարդները բավականին պրպտող են,  ձգտող սերունդ ունենք, պարզապես պետք է ճիշտ ուղու վրա նրանց դնել, ուղղորդել, ինչպես մեզ էին դաստիարակում խորհրդային միության տարիներին։ Բոլոր ժամանակներում էլ պետք է երիտասարդ սերնդին ճիշտ ուղղորդել։ Ես 70-ական թվականներից սկսած զբաղվում եմ դասախոսությամբ, երիտասարդ սերնդի համար  և՛ դասախոս եմ, և՛ ուսուցիչ և իրենց ճիշտ ճանապարհի կերտման գործում անում եմ հնարավորն ու անհնարը: Չպետք է անտարբերություն ցուցաբերել, պետք է հետաքրքրություն մտցնել այս ոլորտի հանդեպ, որպեսզի դառնան լավ մասնագետներ, և իրենք էլ իրենց հաջորդ սերնդին մեծ սիրով փոխանցեն իրենց ուսանածը: Ուղղակի իրենք շատ կախվածություն ունեն համացանցից` հեռախոս, համակարգիչ, մեր ժամանակներում գիրք-գրականություն էր, իրենք չեն սիրում գիրք կարդալ, ձգտում են համացանցից տեղեկանալ։

- Իսկ որպես վերջաբան` Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

-Իհարկե, բժշկի առաջին մաղթանքը մեր հասարակությանը առողջությունն  է. ժամանակին հետևեն իրենց առողջությանը, գանգատների առկայության դեպքում անհապաղ դիմեն բժշկի: Հիվանդությունը ստեղծված է մարդկության համար, եթե մաղթենք հիվանդություններ երբեք չլինեն, դա իհարկե հնարավոր չէ, թող քիչ դեպքերի առնչվենք, ուղղակի հորդորս և խնդրանքս է` ժամանակին դիմեն բժշկին, որպեսզի հետագա բարդացած իրավիճակների  չբախվեն։ Առողջ եղե՛ք, սիրեք ձեզ և ձեր մարմինը:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը