Չարորակ նորագոյացությունը չի նշանակում դատավճիռ

  Քիմիաթերապիան քաղցկեղի բուժման բաղկացուցիչ կարևորագույն փուլերից մեկն է: Այն նշանակվում է քաղցկեղային հիվանդությունների դեպքում, մետաստազների պրոֆիլակտիկայի, ուռուցքի՝ վիրահատության նախապատրաստման համար ձևափոխման նպատակներով, վիրահատական միջամտությունն արդյունավետ դարձնելու միտումով և այլն: Թվում է՝ մենք ամեն ինչ գիտենք բուժման այս չափազանց ընդհանրական անվանում ստացած եղանակի մասին: Սակայն փորձը, քաղցկեղային հիվանդությունների դեմ բուժում ստացած մարդկանց պատմություններն ու ապրումները ցույց են տալիս, որ դեռևս բավարար տեղեկացված չենք այս երևույթի, դրա ընթացքի ու բարդությունների վերաբերյալ:
   «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնում 2016թ. բացվեց քիմիաթերապիայի բաժանմունքը, որը ղեկավարում է Երևան քաղաքի գլխավոր ուռուցքաբան, բ.գ.թ. Հայկուհի Գյոքչյանը: Բաժանմունքում անցկացվում է քիմիաթերապիայի և թիրախային թերապիայի ժամանակակից ուղեցույցներին և ապացուցողական բժշկության հիմունքներին համապատասխան բուժում: Կարևորվում է առանձնապես ուղեկցող թերապիայի ուղեցույցները, որոնց նպատակն է հնարավորինս մեղմել քիմիաթերապիայից առաջացած բարդությունները և կանխարգելել դրանց առաջացումը: Ամբողջ աշխարհում օրեցօր աճում է քաղցկեղային հիվանդությունների մասնաբաժինը: Քաղցկեղի բուժման ուղիներն են՝ վիրահատությունը, քիմիաթիրախային թերապիան, ճառագայթային բուժումը: Բուժման այսպիսի համակցման շնորհիվ է միայն իրականալի դառնում քաղցկեղի հաղթահարումը: Բաժանմունքում առկա է «Paxman cooling cap» կոչվող սարքավորումը, որը հեղուկ սառեցված սիլիկոնե գելի միջոցով սառեցնում է գլխի մազածածկ հատվածը քիմիաթերապիայի ընթացում և կանխում քիմիաթերապիայից առաջացող մազաթափությունը:

Մեր զրուցակիցն է բժշկական գիտությունների թեկնածու,  Երևան քաղաքի գլխավոր ուռուցքաբան, «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի ուռուցքաբանության բաժանմունքի ղեկավար ՀԱՅԿՈՒՀԻ ԳՅՈՔՉՅԱՆԸ:

Նրա հետ զրուցեցինք Հայաստանում քիմիաթերապիայի ներկա վիճակի և ոլորտի զարգացմանը նպաստող քայլերի մասին, որոնց շարքում առանձնացվում են քիմիաթերապևտների համախմբված աշխատանքը, եվրոպական և ամերիկյան ուղեցույցների տեղայնացումն ու ներդրումը, գլխավոր քիմիաթերապևտին կից աշխատանքային խմբի ձևավորումը, ինչպես նաև քաղցկեղով հիվանդների տվյալների շտեմարանի ստեղծումն ու պարբերական թարմացումը: Այս քայլերը, ըստ մեր զրուցակցի, թույլ կտան Հայաստանում քիմիաթերապիան անցկացնել միջազգային չափանիշներին համապատասխան: Բժշկուհու համար մասնագիտական հաջողություններ արձանագրելու կարևոր պայմանը նպատակադրվածությունն է, որի շնորհիվ հնարավոր է հաղթահարել բազում խոչընդոտներ և չերկնչող կամքով ընթանալ առաջ:    

-Տիկի՛ն Գյոքչյան, մի փոքր պատմեք Ձեր անցած մասնագիտական ուղու մասին:

- Ասեմ, որ միջնակարգ դպրոցը, Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանը և օրդինատուրան  ավարտել եմ գերազանցությամբ` ոսկե մեդալով և կարմիր դիպլոմներով: Աշխատանքային գործունությունս սկսել եմ համալսարանն ավարտելուց հետո՝ աշխատանքի անցնելով Մուրացանի անվան կլինիկայի տրավմատոլոգիայի բաժանմունքում որպես բժիշկ-անեսթեզիոլոգ: Երկու տարի հետո տեղափոխվել եմ Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոն՝ որպես քիմիաթերապիայի և մանկական օնկոլոգիայի բաժանմունքի ավագ բժիշկ: 2016 թվականի ապրիլից ղեկավարում եմ «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի ուռուցքաբանության բաժանմունքը: 2005թ.-ից միջազգային «MASCC», «ESMO»  ասոցիացիաների անդամ եմ, ուռուցքաբանության միջազգային կոնֆերանսների ամենամյա մասնակից և խոսնակ: Համակարգել եմ քաղցկեղի կանխարգելման միջազգային  ծրագրեր: 43 գիտական հոդվածների հեղինակ  եմ: Ընտրեցի ուռուցքաբանի մասնագիտությունը, որովհետև այս ճյուղում միշտ պայքարելու տեղ կա, իսկ ես բնույթով պայքարող եմ, տվյալ դեպքում՝ մարդկանց կյանքի համար: Մեր հիվանդներին պետք է խոսքի ուժով բուժել, քանի որ հիվանդը գալիս է մեզ մոտ արդեն ընկճված, հուսահատված, ու հաճախ ես այս չարագույն հիվանդության մեջ առաջնահերթը համարում եմ ուժեղ սթրեսի գործոնը, որը կարող է հիվանդության զարգացման խթան դառնալ: Այդ իսկ պատճառով միշտ աշխատում եմ մոտիվացնել իմ հիվանդներին խոսքի ուժով, որպեսզի նրանք կարողանան հաղթահարել այդ չարագույն հիվանդությունը:

- Քիմիաթերապևտիկ բուժման ի՞նչ տարբերակներ կան, որոնք չեն իրականացվում Ձեր բաժանմունքում:

-Բաժանմունքի հնարավորությունները լայն են, և գրեթե բոլոր տեսակի չարորակ ուռուցքներին ցուցված քիմիաթերապևտիկ բուժում կարողանում ենք ապահովել:

-Հիվանդության երիտասարդացում նկատվո՞ւմ է:

-Այո, երիտասարդացում է նկատվում: Ես չեմ կարող ասել, որ դա կրում է համատարած բնույթ, բայց նման դինամիկա կա: Այսօր կարող ենք 20 տարեկան երիտասարդների մոտ հայտնաբերել թոքի քացկեղ, որը շատ ցավալի երևույթ է: Դա շատ լուրջ ահազանգ է մեզ համար: Լայն տարածքում ունի կրծքի և թոքերի քաղցկեղը:  Բուժող բժիշկն անպայման պետք է հաշվի առնի պացիենտի օրգանիզմի բոլոր առանձնահատկությունները: Շատ են լինում դեպքեր, երբ հիվանդների հարազատները փորձում են թաքցնել հիվանդից իր հիվանդության բարդության և մահացության աստիճանը, սակայն հիվանդը պետք է իմանա ճշմարտությունը, որպեզի գիտակցի և պատրաստ լինի հետագա քայլերին: Ես իմ հիվանդներին հետազոտելուց հետո նրանց մանրամասն ներկայացնում եմ իրենց հիվանդության մասին։ Ես համամիտ չեմ այն մտքի հետ, որ մարդիկ, սոցիալական ծանր վիճակից ելնելով,  չեն կարողանում ժամանակին դիմել բժշկի։ Լինում են դեպքեր, որ սոցիալապես բավականին ապահով մարդիկ են դիմում մեզ իրենց հիվանդության վերջին ստադիայի ժամանակ, երբ արդեն անհնար է ինչ-որ բանով իրենց օգնելը:

-Հասցնո՞ւմ եք և աշխատել, և հետևել նորարություններին ու վերապատրաստվել։

- Աշխատում եմ երբեք բաց չթողել կարևորագույն ոչ մի գիտաժողով, ուշադիր հետևում եմ նորարարություններին, որովհետև կարծում եմ՝ միշտ էլ սովորելու և առաջ գնալու տեղ ունեմ: Իմ բոլոր պատվոգրերը վկայում են  միջազգային գիտաժողովներին իմ մասնակցության մասին: Ես չեմ սիրում դոփել տեղում, իսկ մեր մասնագիտությունն այնպիսին է, որ պետք է միշտ նորարարությունների հոսքի հետ քայլել, դրանով իսկ լրացնել գիտելիքների բազան և ներդնել այդ գիտելիքները Հայաստանում բժշկական որակը բարձրացնելու համար:

-Որքանո՞վ է կարևոր հիվանդի տրամադրվածությունը: Ինչո՞վ են պայմանավորված հիվանդի հոգեկան անհանգստությունները քիմիաթերապիայի ընթացքում։

-Շատ բան է կախված հիվանդի հոգեվիճակից և տրամադրվածությունից։  Ստանալով բացարձակ չտարբերվող բուժում՝ տարբեր մարդիկ տարբեր կերպ են այն ընդունում։ Այստեղ սթրեսը և քիմիաթերապիայի մասին վատ լեգենդները կարող են լուրջ բարդություններ առաջացնել։ Վախը, մտահոգությունը նորմալ բան են, սակայն մենք փորձում ենք մարդկանց բացատրել, օգնել հաղթահարելու այդ վախը: Պետք է նշեմ մեկ շատ կարևոր հանգամանք` բժիշկների մասնագիտական բարձր պատրաստվածությունը և մարդու հոգեբանությունը հասկանալու գործոնը: Այնպես որ, սա շատ ծանր ոլորտ է, դրա համար ամբողջ աշխատակազմից պահանջվում է բարձր պրոֆեսիոնալիզմ, ինչը առկա է մեզ մոտ: Մենք՝ ուռուցքաբաներս, այն մասնագետներն ենք, որոնք քայլում են հիվանդի հետ շատ նեղ արահետով և այդ արահետով պետք է կարողանանք շատ բաց ու լուսավոր աշխարհ դուրս գալ։ Եվ այդ նպատակին հասնելու համար պետք է հիվանդին միշտ հոգեբանական աջակցություն ցույց տանք: Հիվանդը պետք է իմանա իր հիվանդության լրջությունը։ Դա, իհարկե, պետք է անեն հոգեբանական ծառայությունները, ինչն ընդունված չէ Հայաստանում, ուստի փորձում ենք ինքներս անել։

-Իսկ որպես վերջաբան՝ ի՞նչ կցանկանայիք մեր ընթերցողներին:

 -Կցանկանամ, որ մարդիկ միշտ առողջ լինեն, ունենան բժշկին դիմելու կուլտուրա, որ մարդիկ ապրեն առանց սթրեսների, և կրճատվի հիվանդությունների քանակը: Եղեք առողջ ու երջանիկ:

ԼՅԱՐԴԱԲԱՆԻ ՄԱՍՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆ ԻՄ ԱՌԱՔԵԼՈՒԹՅՈՒՆՆ Է

Լյարդն օրգանիզմի ամենակարևոր օրգաններից մեկն է, որը կատարում է բազմաթիվ կենսական գործառույթներ: Այն համարվում է օրգանիզմի սանիտար, որը հավաքում և չեզոքացնում է օրգանիզմում առկա բոլոր վնասակար նյութերն ու տարրերը: 

Ձեզ ենք ներկայացնում մեր զրույցը ՀՀ ԱՆ գլխավոր լյարդաբան, «Նորք» ինֆեկցիոն կլինիկական հիվանդանոց» ՓԲԸ լյարդաբանական բաժանմունքի վարիչ, բժշկական գիտությունների թեկնածու ՀԱՍՄԻԿ ՂԱԶԻՆՅԱՆԻ հետ։ Նրա ղեկավարած մասնագիտական կառույցը բավականին ծավալուն աշխատանքներ է տանում Հայաստանի Հանրապետությունում վիրուսային հեպատիտների բուժմանն առնչվող խնդիրների լուծման և դրանց հաղթահարման գործին միջազգային կազմակերպությունների ուշադրությունը սևեռելու ուղղություններով։ Մեր զրուցակցի երկարատև ու անմնացորդ աշխատանքը, ավանդը ինչպես լյարդաբանության ճյուղում, այնպես էլ բժշկագիտության զարգացման գործում ընդհանրապես մեծ է և անգնահատելի:

-  Տիկի՛ն Ղազինյան, ինչո՞ւ ընտրեցիք բժշկի՝ անչափ բարդ ու պատասխանատու  մասնագիտությունը, մասնավորապես՝ հենց լյարդաբանության ճյուղը:

-  Ինձ համար գոյություն ունեն մի քանի արժանի մասնագիտություններ, որոնց գագաթում գտնվում է բժշկությունը։ Ես դեռևս 3-4-րդ դասարանից եմ որոշել ընտրել այդ մասնագիտությունը։ Իմ մանկական մաքուր գիտակցության մեջ, կարծես թե, դրոշմվեց և գնալով ավելի ընդարձակվեց, գերիշխող դարձավ այդ միտքը։ Իսկ միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո արդեն 100 տոկոսով համոզված էի, որ պետք է դառնամ բժիշկ: Իսկ թե ինչու հենց լյարդաբան, ապա ընդհանրապես մարդիկ ընդունվում են բժշկական համալսարան, ավարտում, որից 6 տարի հետո ընտրում նեղ մասնագիտություններ: Սկզբնական շրջանում մասնագիտացվեցի որպես ինֆեկցիոնիստ, քանի որ ինֆեկցիոն պաթոլոգիայում իրենց զգալի տեղն ունեն, այսպես կոչված, վիրուսային հեպատիտները (դրանք ոչ այլ ինչ են, եթե ոչ լյարդի հիվանդություններ, ախտահարումներ), և միայն դրանից հետո ավելի նեղ ընտրությունս կանգ առավ լյարդաբանությաւն վրա, քանի որ այն աշխարհում իր ուրույն տեղն ունի, համարվում է ակտուալ, գլոբալ խնդրներից մեկը առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության համար աշխարհում և Հայաստանի Հանրապետությունում: Այդ իսկ պատճառով ավելի սեղմվեց իմ մասնագիտական ուղղվածությունը, և ես դարձա լյարդաբան։ Ու եթե կյանքը կրկին ինձ ընտրության հնարավորություն տա, ապա ես միանշանակ կընտրեմ լյարդաբանի մասնագիտությունը: Բոլորն այս աշխարհում պետք է ունենան իրենց առաքելությունը, որպեսզի պիտանի է լինեն հասարակությանը, երկրին, ժողովրդին: Եվ դա էլ իմ առաքելությունն է։

-  Տեղյակ ենք, որ գոյություն ունի «Հայաստանի լյարդաբանների ասոցիացիա», ո՞րն է դրա գերխնդիրը:

- Բոլոր երկրներում գոյություն ունեն լյարդաբանության ազգային ասոցիացիաներ` միջազգային, եվրոպական, ասիական: Մենք էլ ունենք լյարդաբանների ազգային ասոցիացիա: Նման կառույցների շատ լինելը, բազմազանությունը հենց վկայում են խնդրի հրատապ լինելու մասին, և այդ խնդիրների առկայությունն ունի լոկալ և միջազգային նշանակություն: Ուրախությամբ ուզում եմ նշել, որ Հայաստանի լյարդաբանների ասոցիացիան վաղուց արդեն մտել է եվրոպական ասոցիացիաների ընտանիք, ունենք մեր ուրույն տեղը, բարձր հեղինակությունը, վարկանիշը, և ես դա համարում եմ ոչ միայն Հայաստանի լյարդաբանների ասոցիացիայի, այլ նաև երկրի և ժողովրդի հեղինակությունը: Եվ շատ ուրախ եմ, որ հաճախ հաշվի են նստում մեր կողմից առաջ քաշված խնդիրների և առաջարկությունների հետ: Մենք շատ արդյունավետ համագործացում ենք ասիական ասոցիացիայի հետ, Հայաստանի լյարդաբանության ասոցիացիայի որոշ անդամներ ինձ հետ միասին միջազգային ուղեցույցների հիմնադիրներից են:

- Կխնդրեինք մեր ընթերցողների համար տարբերակեիք լյարդի վիրուսային հեպատիտների տեսակները:

-  Տարածված հեպատիտ բառը նշանակում է լյարդի բորբոքում, այն, ժողովրդի լեզվով ասած, դեղնախտ հիվանդությունն է: Հեպատիտը կարող է ունենալ 10-ից ավելի պատճառներ։ Ինֆեկցիոն հեպատիտներից ամենաշատ հանդիպողը վիրուսային հեպատիտ Ա-ն է, որը նախկինում կոչվում էր դեղնախտ և, բարեբախտաբար, Հայաստանում նվազման միտում ունի։ Եթե 20 տարի առաջ ՀՀ-ն համարվում էր հեպատիտային բարձր տարածում ունեցող, ապա հիմա՝ ցածր տարածվածությամբ երկիր է: Հեպատիտ Բ-ն և Ց-ն ակտուալ խնդիր են աշխարհում և Հայաստանում նույնպես, դրանք բավականին լուրջ տեղ են գրավում աշխարհի առողջապահության կազմակերպության խնդիրների մեջ, որովհետև արձանագրված են 600 միլիոնից ավելի ինֆեկցիաներ ամբողջ աշխարհում։ Եվ եթե հաշվի առնենք, որ աշխարհի բնակչությունը կազմում է  6 միլարդ, ապա նշանակում է, որ ամեն 10-րդը վարակված է կամ հեպատիտ Բ-ով կամ հեպատիտ Ց-ով։ Հայաստանի լյարդաբանների ասոցիացիան միացել է «Ոչ հեպատիտին» գլոբալ լուրջ շարժմանը, որի նպատակն է 2030թ. աշխարհը տեսնել առանց հեպատիտի: Վիրուսային հեպատիտներն արդեն լուրջ տեղ են գրավում ոչ միայն իրենց տարածվածությամբ, այլ նաև իրենց առաջացրած ախտահարումներով: Բ և Ց վիրուսային հեպատիտները բերում են լյարդի ցեռոզի զարգացման, ինչու ոչ, նաև լյարդի առաջնային ուռուցքի զարգացման: Հետևաբար, հենց իրենք են հուշում իրենց կարևորությունը և թելադրում ճիշտ ժամանակին հակավիրուսային բուժում սկսելու անհրաժեշտությունը: Բացի վիրուսային հեպատիտները, գոյություն ունեն նաև լյարդի ալկոհոլային հիվանդություններ` հեպատիտ, ալկոհոլային ցեռոզ, ալկոհոլային լյարդի առաջնային ուռուցք: Ես չէ ասի, որ մեր երկիրը ալկոհոլային հեպատիտների տարածվածության առումով առաջնային երկրներից մեկն է, այնուամենայնիվ, մեզ մոտ այս պրոբլեմը գոյություն ունի, և մեր գերնպատակն է իրազեկման միջոցով զերծ պահել մարդկանց ալկոհոլային մշտական չարաշահումներից: Ալկոհոլի օրական 30 գրամի երկարատև օգտագործումը կարող է հանգեցնել լյարդի ցեռոզի: Մեզ մոտ ընդունված է ախորժակի բարձրացման համար խմել թթի կամ հոնի օղի, բայց նշանակություն չունի, որ այն մրգի օղի է. ալկոհոլը մնում է ալկոհոլ, և չեմ կարծում, որ այս ավանդույթը ճիշտ է։ Ասեմ նաև, որ գոյություն ունեն դեղորայքային հեպատիտներ, որոնք առաջանում են որոշ դեղերի օգտագործման դեպքում։ Հազարից ավելի դեղեր կան, որոնց օգտագործումը կարող է հանգեցնել դեղորայքային հեպատիտի, բայց դրանցից առավել վտանգավորը անեստեզիայի ժամանակ օգտագործվող դեղերն են, հակատուբերկուլյոզային դեղերը և որոշ հակաբիոտիկներ։ Դրանց թվին կարելի է դասել «Պարացետամոլի» չարաշահումը։ Մյուս հեպատիտը աուտոիմոնն է, որն առավել շատ լինում է կանանց մոտ: Օրգանիզմում առաջանում է իմունային խաթարում, սեփական հակամարմինները չեն ճանաչում սեփական լյարդին և սկսում են ախտահարել դրա բջիջները: «Աուտո»  նշանակում է ինքն իրեն,  «իմոն»` իմունային ախտահարում: Այն մեծ տարածում չունի, բայց պետք է տեղեկացված լինենք, որ հանդիպում է նաև այս հիվանդությունը: Գոյություն ունեն նաև լյարդի գենետիկ, ինչպես նաև նորածնային ախտահարումներ, կան նաև ախտահարումներ, որոնք ասոցացվում են  լյարդի հիվանդությանը հղիության հետ միասին, այսինքն` լյարդը մեկ փոքրիկ օրգան է, բայց ինքը՝ լյարդաբանությունը, շատ լուրջ ճյուղեր ունի: Օրինակ, լյարդի ճարպակալումը, շատ տարածված է ամբողջ աշխարհում, հատկապես՝ Հայաստանում, և դրանում համոզվելու համար բավական է ուշադիր նայել մեր ժողովրդի, հատկապես տղամարդկանց կառուցվածքին. միայն փորի մեծացումն արդեն իսկ դրա առկայության մասին խոսում: Մեր խոհանոցը շատ համեղ է, բայց ինչ-որ մի տեղ էլ՝ վտանգավոր. ճաշերը յուղալի են, մենք էլ բուսական յուղ օգտագործելու ճիշտ կուլտուրա չունենք։ Դրան էլ գումարվում են ֆիզիկական ոչ ակտիվ լինելը, մեկանգամյա, այն էլ՝ օրվա երկրորդ կեսին սնվելը, որոնք նույնպես բերում են լյարդի ճարպակալման, որը հետագայում կարող է խորանալ ընդհուպ մինչև լյարդի ցեռոզի, լյարդի առաջնային ուռուցքի:

- Հիվանդությունների կանխարգելման համար ի՞նչ խորհուրդ կտաք:

- Վիրուսային հեպատիտների մի մասի դեպքում վարակը փոխանցվում է ինֆեկցված ջրի և սննդի կամ կեղտոտ ձեռքերի միջոցով, և դրանց կանխարգելումը միայն հիգիենայի ճիշտ կանոնների պահպանումն է։ Հեպատիտ Ց-ն և Բ-ն համարվում են արյունային վիրուսներ են և կարող են անցնել ցանկացած վիրաբուժական, գինեկոլոգիական, ստոմատոլոգիական և, ինչու ոչ, կոսմետոլոգիական մանիպուլյացիների միջոցով: Եթե մենք մտածենք, որ այն կարող է անցել սեռական ճանապարհով, ապա միակ կանխարգելումը պաշտպանված լինելն է անծանոթ մարդկանց հետ սեռական հարաբերությունների ժամանակ: Պետք է լինի գործիքների ճիշտ ախտահարում, ավելի ապահով կլինի դրանց միանգամյա օգտագործումը։ Եվ վերջապես՝ ամենամեծ կանխարգելումը ժամանակին ինֆեկցված աղբյուրը հայտնաբերելը և բուժելն է:

- Ի՞նչ կմաղթեք մեր ընթերցողներին:

- Կցանկանայի, որ բոլորս միանանք «Ոչ հեպատիտին» գլոբալ շարժմանը և ամեն ինչ անենք մեր հանրապետությունը 2030թ. ոչ հեպատիտային երկիր դարձնելու համար: Ես համոզված եմ դրանում, քանի որ մենք առաջատարներից մեկն ենք, համագործակցում ենք տեղի և միջազգային կառույցների հետ, այդ աշխատանքներում ներգրավել ենք նաև Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությանը: Այս տարվա նոյեմբեր ամսին Բրազիլիայի Սան Պաուլո քաղաքում կազմակերպվելու է գագաթաժողով, որին նույնպես հրավիրված ենք, իսկ դա արդեն իսկ խոսում է մեր երկրի բարձր հեղինակության, վարկանիշի  մասին։ Մեր զինվորականները շատ գեղեցիկ են ասում. «Ծառայում եմ Հայաստանի Հանրապետությանը»: Հայաստանի լյարդաբանների ասոցիացիան և անձամբ ես ծառայում ենք Հայաստանի Հանրապետությանը, մեր ժողովրդին:

ԴՈՒ  ՊԵՏՔ  Է ՄԻՇՏ  ՔՈ ՀԻՎԱՆԴԻ ԿՈՂՔԻՆ ԼԻՆԵՍ, ՈՐՈՎՀԵՏԵՎ ՆԱ ՀԱՎԱՏԱՑԵԼ ԵՎ ՎՍՏԱՀԵԼ Է ՔԵԶ

Մարդիկ, որոնք զբաղված են այլ մարդկանց առողջության վերականգնմամբ` ցուցաբերելով վարպետություն ու մարդկայնություն, վեր են կանգնած երկրի վրա բոլոր մեծություններից։ Բավականին հաճելի կին և հաճելի զրուցակից, իր գործի մեջ մեծ գիտակ. այսպես կարելի է նկարագրել նրան: Մարդ, որը կյանքում առաջնորդվում է ազնիվ լինելու սկզբունքով։ Բժշկուհի, ով իր մասնագիտական բարձր որակների ու ազնվության համար էլ վայելում է հիվանդների վստահությունը։

Ներկայացնում ենք մեր զրույցը «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի Ինվազիվ սրտաբանության ծառայության պատասխանատու ՆԱՐԻՆԵ ԳՈՋԱԲԱՇՅԱՆԻ  հետ։ 

-Տիկի՛ն Գոջաբաշյան, ինչպիսի՞ մասնագիտական ճանապարհ եք անցել, և այն ինչպե՞ս կգնահատեք այսօր:

-Շնորհակալ եմ ինձ շրջապատող մարդկանցից, ճակատագրից, իրադարձությունների դասավորվածությունից, որովհետև իմ անցած ճանապարհը պատահական չեմ համարում, ինչպես ժողովուրդն է սիրում ասել. «Աստծո մատը խառն է եղել այստեղ»: Իհարկե, բժշկի մասնագիտությունը երբեք հեշտ ճանապարհ չի ենթադրում, բայց երբ արդեն հաշվարկում եմ, թե ինչ ներդրեցի և ինչ ստացա, ուր հասա բժշկության ասպարեզում, միանշանակ կարող եմ ասել՝ այն երջանիկներից եմ, ում աշխատանքը եղել է բազմաբովանդակ և հետաքրքիր:

Աշխատանքային գործունեությունս սկսել եմ 1993-1994թթ.-ին՝ Կարդիոլոգիայի ինստիտուտում, որտեղ սրտաբանական նեղ մասնագիտություն եմ անցել, իսկ դրանից առաջ՝ 1992թվականին, առիթ եմ ունեցել ծանոթանալու Հրայր Հովակիմյանի հետ։ Երկրաշարժից հետո <<Բժշկություն առանց սահմանների>> ամերիկյան կազմակերպությունը որոշեց Հրայր Հովհակիմյանի գլխավորությամբ Հայաստանի երեխաների սրտային հիվանդությունների խնդիրերով զբաղվել: Այդ տարիներին սրտի վիրահատությունները կատարվում էին Միքայելյանի անվան ինստիտուտում: Հ. Հովակիմյանը, չնայած երիտասարդ տարիքին, արդեն սրտի, հատկապես մանկական վիրաբուժության մեջ բավականին լուրջ կենսագրություն ուներ: Այդ մութ ու ցուրտ տարիներին մարդիկ լքում էին երկիրը, ու, հավատացեք, ես այդ մարդկանց գործունեության մեջ տեսնում էի մի լուսավոր կետ: Կարդիոլոգիայի ինստիտուտում ավարտեցի իմ նեղ մասնագիտացումը և 1994թ. նրանց խնդրեցի, որ ինձ թույլ տան այդ ամենին մոտիկ լինել: 2-3 տարի այդ թիմում աշխատել եմ, հերթապահել, սովորել առանց որևէ պաշտոնական հիմքի: 1996թ. ևս մի կազմակերպություն ստեղծվեց՝  «ACAF»  ֆրանսիական ասոցիացիան, որը գլխավորում էր Ավետիս Մատիկյանը: Որոշեցին Հայաստանում սրտաբանության մի այլ ճյուղ զարգացնել՝ ինտերվենցիոն ինվազիվ կարդիոլոգիան, որով միջամտություն էր կատարվում սրտի անոթների վրա:

1997թ. ինձ ընդունեցին աշխատանքի Նորք-Մարաշի սրտաբանական հիվանդանոցում, իսկ արդեն 1998թ. ինձ ընդգրկեցին ինվազիվ  կարդիոլոգիայի ոլորտ: 1999 թվականին մեկնեցի Ֆրանսիա՝ ֆրանսիական ասոցիացիայի որոշումով։ Հիշեցնեմ, որ ամեն տարի նրանք օգոստոս ամսին գալիս էին և բարեգործական հիմունքներով երկու շաբաթում կատարում ստենտավորումներ: Մարսել քաղաքում մեկուկես հրաշք տարի լավ և բարձրորակ թիմի հետ աշխատելուց հետո 2000թ. վերադարձա Հայաստան: 2000-2003թթ. աշխատեցի Նորք-Մարաշի սրտաբանական հիվանդանոցում։

Ինվազիվ կարդիոլոգիայի ոլորտն այդ տարիներին ղեկավարում էր Շահեն Նորայրի Խաչատրյանը, և մենք գրեթե միաժամանակ սկսեցինք մեր ուղին, ու մեզ հիշատակում են որպես ինտերվենցիոն կարդիոլոգիայի հիմնադիրներ: 2003թ. Հարություն Քուշկյանը սարք գնեց «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի համար և ինձ առաջարկեց աշխատել այնտեղ: Ու ստացվեց այնպես, որ Նորք-Մարաշ սրտաբանական հիվանդանոցից առաջին «պոկվող քարը» ես էի, որովհետև ոչ ոք այդ տարիներին հիվանդանոցը չէր  թողնում. այն յուրահատուկ մի օազիս էր, ապահովված մի կենտրոն, որը զբաղվում էր բժշկությամբ՝ համալրված ամերիկյան չափանիշներով։ Շատ դժվարությամբ կտրվեցի, քանի որ միջավայրս շատ լավն էր: Չեմ ասի, որ ճանապարհս հեշտ է եղել, բայց ամեն ինչ բավականին լավ ստացվեց, քանի որ հենց Արտյոմ Մաքսիմիչն ինքն էլ էր շահագրգռված, որ այդ ճյուղը զարգանա: Մինչև 2011թվականն աշխատեցի այդ կլինիկայում, քանի որ ամբողջովին նվիրվել էի իմ մասնագիտությանը: Աձնական կյանքս երկրորդ պլան էր մղվել, և մի քիչ ուշացումով կազմեցի իմ գեղեցիկ ընտանիքը, 2012թ. մայր դարձա: Ստացվեց այնպես, որ երեխայիս ծննդից հետո վերադարձա «Աստղիկ» բժշկական կենտրոն, <Էրեբունի>  հիվանդանոց, բայց ես այնտեղ աշակերտներ թողեցի, որոնցով կարող եմ հպարտանալ: Գիտական թեզ չեմ պաշտպանել, որովհետև մեր մեջ սերմանել են, որ կոչման մեջ չէ մասնագետի առավելությունը, կարևորն այն է, թե ինչ մակարդակով, ինչ նվիրումով ես կատարում քո աշխատանքը։ Իսկ մեր աշխատանքն այստեղ թիմային է, բոլորս ընկերներ ենք, համախմբված աշխատում ենք, որ մեր հիվանդների բուժման արդյունավետությունը բարձր լինի:

-Իսկ ի՞նչ կառաջարկեք  ճնշման տատանումների դեպքում:

-Հաճախ ցածր ճնշման դեպքում առաջարկում են մեղրաջուր խմել, քաղցր ուտել, բայց, եթե կա գանգատ, ուրեմն միանշանակ պետք է դիմել բժշկի: Եթե լուրջ խնդիր չի լինում, այսպես ասած, հասարակ  միջոցներ ենք առաջարկում. գնալ լողի, սպորտով զբաղվել, սննդի մեջ աղի քանակը պակասեցնել։ Շատ ավելի լուրջ է խնդիրը հիպերտոնիայի դեպքում: Մենք հաճախ լսում ենք. «Տարիքիս համեմատ ճնշումս նորմայի մեջ է»։ Դա շատ սխալ արտահայտություն է։ Եթե համարենք, որ սիրտը ընդամենը մի մկանային պոմպ է, ապա արյան շրջանառությունը շատ նման է հիդրոդինամիկայի: Եթե դու ունես մի պոմպ, որի խողովակը ջուր է տանում, ապա այդ պոմպի դիմադրությունը կբարձրանա, իսկ նրա աշխատանքը կդժվարանա, այսինքն՝ ինքը ճնշման դեմ պիտի արյուն մղի: Բայց ամենասարսափելին այն է, որ, այդ ենթադրություններից ելնելով, դրանք դառնում են ելքային ռիսկ ֆակտորներ ինսուլտների և ինֆարկտների համար: Մյուս լուրջ խնդիրն այն է, երբ բարդ սրտային անբավարություն են ունենում, քանի որ սրտի պոմպը հոգնել է աշխատելուց:  Ընդհանրապես ցանկացած օրգան իր ռեզերվն ունի, և այդ իսկ պատճառով առաջին անգամ հիվանդին տեսնելիս միանգամից չենք ասում՝ գնա, անմիջապես դեղ խմիր, այլ խորհուրդ ենք տալիս առաջնահերթ սննդակարգը կարգավորել, ֆիզիկապես ակտիվ կենսակերպ վարել, քաշը նվազեցնել։ Իսկ երբ տեսնում ենք, որ այդ ամենից հետո դրական տեղաշարժ չի նկատվում, նոր միայն անցնում ենք  դեղորայքային բուժում նշանակելուն: Բայց շատերը սկսում են մտածել, որ եթե  դեղ են խմում, ուրեմն հիվանդ են, և խուսափում են դրանից։ Մինչդեռ դեղը կանխարգելում է ինսուլտը և ինֆարկտը, երիկամային անբավարարությունը, մի շարք այլ խնդիրները: Կանանց մտքով անգամ չի անցնում, որ մենոպաուզայից հետո հիպերտոնիան իրենց հետ «ընկերանում» է, և պետք է շատ ակտիվ դրանով զբաղվել։ Տարիքի հետ կապված հորմոնային խնդիրներն են շատանում, ավելորդ քաշ ենք հավաքում, և շատ կարևոր է խուսափել դրանից, որպեսզի հետո չպայքարենք դրա դեմ: Մարդ պետք է իրենով զբաղվի, բայց, իհարկե, գերզբաղվելն էլ չեմ ընդունում, որովհետև դա համարյա հիվանդագին վիճակի է հասցնում մարդուն: Հայաստանում սիրտ-անոթային հիվանդությունների և դրանց հետեւանքով մահվան դեպքերի հիմնական պատճառներից մեկը հիպերտոնիան է, որը չի վերահսկվում և պատշաճ կերպով չի բուժվում:

-Վերջին տարիներին ձևավորվել է այն կարծիքը, որ սրտամկանի ինֆարկտը երիտասարդացել է,  ովքե՞ր են այդ  ռիսկային խմբի տարիքային թիրախ համարվում:

- Կանայք 45-ից հետո, իսկ տղամարդիկ 40-ից հետո համարվում են ռիսկային խումբ, և ճիշտ է, որ պատկերը փոխվել է, ու վաղուց խոսվում է այն մասին, որ գոյություն ունի ավելի վաղաժամ՝ երիտասարդ հիպերխոսլտերինեմիա, որն էլ իր հերթին բերում է վաղ աթերոսկլերոզի: Հիշենք, որ  1990-ական թվականների սկզբից անընդհատ սթրեսների մեջ էինք ապրում՝ պայմանավորված պատերազմական վիճակներով, մթով ու ցրտով, բացի այդ, պարզ չէ, թե ինչ ենք ուտում և խմում, ու երբ ժառանգականության գործոնին, որն սկզբանե մարդու մեջ դրված է, գումարվում են ծխելը, ոչ ճիշտ ապրելակերպը, չափից շատ աշխատելը, չքնելը, ամեն ինչ հասկանալի է դառնում։ Վերջին տարիներին կարծես թե որոշակի բաներ փոխվում են, մարդիկ շատ ավելի ուշադիր են դարձել իրենց նկատմամբ, գալիս են հետազոտությունների, որը շատ գովելի փաստ է: Պետք է բացահայտեն՝ արդյոք իրենք այդ ռիսկային խմբո՞ւմ են, թե ոչ: Ի դեպ, ճիշտ չէ այն կարծիքը, թե կանայք ավելի քիչ են հիվանդանում սրտամկանի հիվանդություններով: Ու նաև սխալ է այն կարծիքը, որ, քանի դեռ դաշտանադադար չկա, իրենք ապահովագրված են հիվանդություններից: Եվ վերջապես, հիմա կանանց մոտ ավելի են շատացել բոլոր հնարավոր ռիսկերը, այսինքն` շատ ավելի բարձր է սուր ինֆարկտների, բազմանոթ ախտահարման ժամանակ  մահացության հավանականությունը: Կինը պետք է վաղաժամ այցելի բժշկի, որպեսզի հավաստի տեղեկություն ստանա՝ ինքն այդ ռիսկային խմբո՞ւմ է, թե ոչ: 

- Վիրաբուժությունը Ձեր ոլորտում գերզարգացա՞ծ է, թե ոչ: 

-Թող անհամեստություն չհամարվի, եթե ասեմ, որ սրտաբանության և սրտի վիրաբուժության ոլորտում բավականաչափ առաջ ենք, ունենք լավագույն կլինիկաներից մեկը։ Մենք ամեն ինչ որդեգրում ենք ամերիկյան և եվրոպական ուղեցույցներից, դրանք կիրառում, այսինքն` որոշումները,  ցուցումները, բուժման տակտիկան։ Իհարկե, կան որոշակի ոլորտներ, որ, այսպես ասած, մեզ հասանելի չեն տեխնիկական տեսանկյունից: Բժշկության մեջ բավականին թանկարժեք տեխնոլոգիաներ կան: Օրինակ, եթե սրտի փականը ախտահարված է, մենք ունենք ոսկե ստանդարտ, որն այսօր էլ արդիական է։ Փականը փոխում են՝ փոխարինելով արհեստական փականով, բայց արդեն 10 տարուց ավելի է, ինչ ամբողջ աշխարհով մեկ, ինչպես որ մենք երակների, զարկերակների միջով անցնում ենք, ստենտներ ենք անում, անցնում են այդ փականերով՝ բացելով դրանք: Եթե մի օր բժշկությունը դառնա ապահովագրված, և դրա հետ մեկտեղ մեր ցանկալի տեխնոլոգիական լուծումներն ունենանք, ապա այդ ժամանակ մենք աշխարհի զարգացած երկրների հետ հավասարության մասին կարող ենք խոսել: Մեր կլինիկայում կատարվում են սիրտ-անոթային համակարգի բոլոր բարդությունների վիրահատական միջամտությունները, և հավատացնեմ՝ արվում են բոլոր ամերիկյան չափորոշիչներին համապատասխան: Այսինքն` այս խնդիրը պետք է լուծել  ոչ միայն սքրինինգային ծրագրերով, այլև հասարակ քարոզչությամբ: Նույնիսկ ամենափոքր ախտանշանների դեպքում մի հապաղեք, դիմեք բժշկի: 

-  Վերջին տարիներին մեր ազգը դժգոհում է գրեթե ամեն ինչից, այդ թվում՝ բժշկությունից, բայց  բժիշկն էլ մարդ է և սխալվելու իրավունք ունի:

- Դուք հիմա մի բանի մասին եք խոսում, որին մենք գրեթե ամեն օր ականատես ենք լինում: Դրա մասին մենք էլ ենք մտածում: Բժշկությունը մաթեմատիկա չէ, այսինքն` կան իրավիճակներ, որ իրոք գլուխկոտրուկներ են, օրինակ, կարող է  հիվանդությունը ախտորոշելու համար երկար ժամանակ և շատ հետազոտություններ անհրաժեշտ լինեն: Շատ հաճելի է, երբ հիվանդը տեղեկացված է լինում, պատկերացնում ունի, գաղափար է կազմում, թե ինչի մասին է խոսքը: Երբեմն կատարյալ բժշկական սպասարկման դեպքում էլ հիվանդը չի կարող գոհ լինել, որովհետև ինքն արդեն հոգեբանական ու նաև ֆինանսական խնդիրներ ունի: Իհարկե, շատ ավելի լավ կլինի, եթե բժշկի գլուխը ծանրաբեռնված լինի զուտ մասնագիտական հարցերով, բայց մենք ամեն դեպքում փորձում ենք այդ ամենը հավասարակշռության մեջ պահել, որովհետև մենք ո'չ սրտնեղելու, ո'չ հիվանդից հրաժարվելու իրավունք ունենք: Դու պետք է քո հիվանդի կողքին լինես, որովհետև նա հավատացել է քեզ ու եկել բուժման: Բայց ոչ բոլոր հիվանդներն են դժգոհ, մարդիկ կան, որ շատ շնորհակալ են, մեզ երբեք չեն մոռանում։

-  Ի՞նչ կցանկանայիք ավելացնել վերջում: 

-Երբ իմ հիվանդները կամ նրանց հարազատները շնորհակալություն են հայտնում, ես երբեք չեմ ասում խնդրեմ բառը, քանի որ չեմ ուզում, որ նրանք նորից որպես հիվանդ գան: Ուզում եմ, որ առողջ ապրեն, խնդիրներ քիչ ունենան, երջանիկ լինեն:  

Ուղիղ և առողջ ողնաշարը մեր օրգանիզմի առողջության գրավականն է

Ողնաշարի ուղղում, կեցվածքային շեղումներ, ողնաշարի ցավեր… Դրանք, թերևս, ամենատարածված և անհանգստացնող խնդիրներից են, որոնք վերջին շրջանում զգալիորեն երիտասարդացել են: Ողնաշարի ամենատարածված հիվանդությունը որոշակի ժամանակ կարող է չարտահայտվել, որի պատճառով մարդիկ հաճախ ուշադրություն չեն դարձնում այդ հիվանդության ախտանշաններին: Սակայն դրանք հայտնաբերելու դեպքում անհրաժեշտ է անհապաղ դիմել բժշկի: Որքան շուտ է պացիենտը հիվանդության ի հայտ գալուց հետո դիմում մասնագետի օգնությանը, այնքան իրականացվող բուժումն առավել արդյունավետ է լինում:

Մեր զրուցակիցը օրթոպեդ-վերտեբրոլոգ, «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի Ողնաշարային ախտաբանության բաժանմունքի ղեկավար ԿԱՐԱՊԵՏ ՄՈՄՋՅԱՆՆ է, ում հետ խոսեցինք ողնաշարային հիվանդություների տեսակների, դրանց դրսևորման ձևերի և թեմային առնչվող այլ կարևոր հարցերի շուրջ: Ողնաշարային ախտաբանության բաժանմունքում կատարվում են ողնաշարի ախտաբանական հիվանդությունների բուժում. ողնաշարի ձևախախտում (սկոլիոզ, կիֆոզ), ողնաշարի դեգեներատիվ հիվանդություններ (օստեոխոնդրոզ, միջողնային սկավառակների ճողվածքներ, ողնուղեղային խողովակի ստենոզներ, ողերի անկայունություն), ողնաշարի գոտկային հատվածի ողերի սպոնդիլոլիզ և սպոնդիլոլիստեզ, Բեխտերևի հիվանդության ժամանակ ողնաշարի թեքվածություն, ողնաշարի բարորակ և չարորակ ուռուցքներ, ողերի կոտրվածքներ և հոդախախտեր, ողնաշարի հետվնասվածքային և հետվիրահատական ձևախախտումներ:

-Պարո՛ն Մոմջյան, ձեր բաժանմունք հիմնականում ի՞նչ խնդիրներով են դիմում:

- Ինչպես բնորոշում է անվանումը, մեզ դիմում են ողնաշարային խնդիրներով, այսինքն` մարդկանց մոտ ի հայտ են գալիս ցավային համախտանիշներ, որոնք կարող են ունենալ տարբեր պատճառներ, օրինակ, դեգեներատիվ ցավային, դիրքային կեցվածքի տարբեր շեղումներ, նորագոյացություններ և բորբոքային հիվանդություններ: Մեզ դիմում են նաև տարբեր տեսակի շեղումների պատճառով, երբ առանց ցավի ողնաշարը շեղված է դեպի կողք կամ դեպի հետ, այսինքն` սկոլիոտիկ, կիֆոտիկ ձևախեղումների (դեֆորմացիաների) ժամանակ: Բորբոքային հիվանդություններին ամենաբնորոշը մեզ համար Բեխտերևի հիվանդության ժամանակ ողնաշարի թեքվածությունն է դեպի առաջ: Այդ պաթոլոգիայի ժամանակ մենք կարողանում ենք ուղղել ողնաշարը` այն բերելով ճիշտ կեցվածքի: Եթե ուշադրություն դարձրել եք, կան բազմաթիվ մարդիկ, ովքեր 30-40 տարեկան հասակում բավականին զգալի ծռված են ման գալիս, և այդ շեղումը հնարավոր է ուղղել Հայաստանի պայմաններում: Սակայն մարդիկ, ցավոք, չգիտեն, որ հնարավոր է բուժել ողնաշարի այդ տիպի ախտաբանական հիվանդությունները, ուստի այդ խնդրով էլ շարունակում են ապրել: Մինչդեռ շատ ծանր, նաև անհարմար դիրք է, երբ քայլում ես դեպի առաջ թեքված, գլուխդ վերև: Կան հիվանդներ, որոնց թեքված դիրքը պայմանավորված է տարիքային փոփոխություններով, սակայն նրանք համեմատաբար քիչ են, երևի մոտավորապես 100 հոգի: Նրանք այդ խնդրով են տառապում, բայց չեն դիմում բժշկի, որովհետև հոգեբանական նման մոտեցում կա, որ արդեն մեծ տարիքի են,  միևնույն է, շատ չեն ապրելու: Իհարկե, այստեղ առկա է նաև ֆինանսական գործոնը, որովհետև հիվանդը ինքն է գործնականում վճարում վիրահատության համար նախատեսված ամբողջ գումարը: Իսկ եթե արտերկրում բախվում են այդ խնդրին, այն հնարավորության դեպքում արագ լուծվում է: Այնտեղ այլ մտածելակերպ է գործում, քանի որ արտերկրում վիրահատական միջամտությունների համար վճարում են ապահովագրական ընկերությունները, ինչպես նաև գոյություն ունեն աջակցության սոցիալական ծրագրեր: Իսկ մեր երկրում գործնականում դա չկա: Հիմնական գումարը ծախսվում է իմպլանտների վրա, իսկ պետությունն այդ հարցում չի աջակցում, այն հանված է որևէ տեսակի պետպատվերի շրջանակներից:

-Բժի՛շկ, ողնաշարի ախտաբանական խնդիրների հիվանդություններն ի՞նչ ախտանշաններով են ի հայտ գալիս, բացի գոտկատեղում առկա ցավերից, և ողնաշարի ցավերը ո՞ր հիվանդությունների դեպքում կարող են կեղծ ահազանգ լինել:

-Ցավային ախտանշանները միայն գոտկատեղում մի պատկերացրեք, իսկ կեղծ ահազանգ կարող են լինել որոշ հիվանդությունների դեպքում: Իհարկե, այդ հարցում կարող ենք ճիշտ կողմնորոշվել միայն լիարժեք հետազոտություններից հետո, ապա բուժում նշանակել: Ուրախությամբ կարող եմ նշել, որ ժամանակակից հետազոտման մեթոդները բավականին հեշտացրել և լայնացրել են հետազոտման ընթացքի հնարավորությունները, քանի որ հստակ տեսնում ենք, թե իրականում ինչի հետ գործ ունենք: Օրինակ, հեշտությամբ կարող ենք ճշտել ուռուցքների առկայությունը, որոշել դրանց գտնվելու տեղերը: Ցավոք, ավելի հաճախ չենք միջամտում, երբ տեսնում ենք ուռուցքի տարածվածությունը, ու այս դեպքում կարևորվում է հոգեբանական գործոնը: Քանի որ պացիենտը պատրաստ չէ դրան, բացատրում ենք, որ մենք միայն օգնելու ենք, որպեսզի ինքը ոտքի կանգնի, հիվանդությունը համեմատական կարգով ավելի թեթև տանի, օգնում ենք կյանքի որակի լավացմանը, ինչու ոչ, գուցե նաև կյանքի երկարացմանը: Եթե մարդ արդեն պարալիզացվում է, ի հայտ են գալիս նաև կողմնակի հիվանդություններ, որոնք շեշտակի կրճատում են կյանքի տևողությունը: Շատ դեպքերում ավելի շատ այլ օրգան համակարգերի ախտահարումներից են մահանում, քան թե բուն հիվանդությունից: Մեզ մոտ, ցավոք, շատ են գալիս արդեն բավականին ծանր վիճակում գտնվող հիվանդներ, երբ դեֆորմացվածությունը բավականին մեծ է լինում, և դրա ուղղումը մեզանից պահանջում է շատ ավելի մեծ ջանքեր, ժամանակ: Բացի այդ, ռիսկի գործոնն է շատ բարձր լինում: Իհարկե, մենք աշխատում ենք ժամանակակից բոլոր մեթոդներով, այսինքն` վիրահատությունը կատարվում է մեկ այլ բժշկի հսկողությամբ, ով անընհատ հետևում է, որպեսզի ներվերը չվնասվի: Մեր կենտրոնում կա համարյա ամեն տեսակի առաջատար տեխնիկա, հնարավորությունները մեծ են: Միայն որոշ տեխնիկա է բացակայում, որովհետև փոքր երկրի համար ձեռնտու, շահութաբեր չէ  ձեռք բերել շատ ծախսատար տեխնիկա, որը տարվա կտրվածքով աշխատելու է շատ քիչ:

-Բժի՛շկ, ունեք երկար տարիների աշխատանքային փորձ և վաստակ այս ոլորտում, Ձեր կատարած վիրահատություններից ո՞րն եք համարում լավագույնը:

-Մենք մեր աշխատանքում, իհարկե, միշտ ձգտում ենք հասնել առավելագույն, լավագույն արդյունքների, բայց ինձ համար կարևորը, գոհացուցիչն այն է, երբ պացիենտը ծռված, թեքված վիճակում է գալիս մեզ մոտ, իսկ տարիներ հետո նրան տեսնում ենք արդեն ճիշտ կեցվածքով: Պարալիզացված հիվանդի հետվիրատահական վերականգնումը տևում է մոտավորապես 1-2 տարի, որից հետո արդեն հիվանդը չի էլ գալիս մեզ մոտ:

-Աշխատանքի բերումով շփվում եք երիտասարդ կադրերի հետ, ի՞նչ ապագա ունի մեր առողջապահությունը, մասնավորապես`բժշկի մասնագիտությունը:

-Քանի որ ես աշխատել եմ տարբեր կլինիկաներում, շփվել նաև երիտասարդ կադրերի հետ, կարող եմ վստահաբար հավաստել, որ այսօր ավելի շատ են խելացի և բանիմաց երիտասարդները մեր բնագավառում, քան մեր երիտասարդության տարիներին էին: Դրա պատճառը նաև այն է, որ նրանք ավելի շատ են շփվում արտերկրի տարբեր մշակույթների, տարբեր բարքերի հետ, նրանց հնարավորություններն ավելի լայն են,  քանի որ դրսից էլ են բժիշկներ գալիս Հայաստան, և տեղի է ունենում փորձի փոխանակում: Ու եթե ցանկություն եղավ երիտասարդի մեջ, նա կարող է բավականին լուրջ հաջողությունների հասնել մեր ոլորտում: Միտում կա նաև, որ բարձր արդյունքների, հաջողության հասնելու դեպքում ոմանք աշխատանք են փնտրում դրսում, որովհետև սկզբնական շրջանում ստանում են ցածր աշխատավարձ: Նրանք աչքի ընկնելու, առաջադիմելու ցանկություն ունեն, և նրանց մեղադրել չի կարելի: Թող գնան, վերապարաստվեն ու վերադառնան մեր երկիր`արդեն լավագույն փորձ ձեռք բերած:

-Իսկ որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք մեր ընթերցողներին:

-Թող մեր հասարակությունը տեղյակ լինի, որ մեր երկրում էլ հետազոտման, բուժվելու շատ հնարավորություններ կան: Ու պարտադիր չէ միայն բուժման նպատակով այցելել մեզ, թող գան նաև կանխարգելիչ ստուգումների: Ախտաբանական բոլոր տեսակի հիվանդությունների դեպքում մենք կարողանում ենք օգնել պացիենտին, մեր կլինիկայում ներդրված վիրահատական միջամտության ձևերը Հայաստանի այլ կլինիկաներում ներդրված չեն: Եվ միայն մեզանից է կախված, թե ինչպես հետագայում կզարգանա այդ հիվանդությունը. կշարունակի՞ արդյոք այն ավելի խորանալ, թե ժամանակին կկարողանանք կանխարգելել  ու վերադարձնել ողնաշարի առողջությունը: Ուղիղ և առողջ ողնաշարը մեր օրգանիզմի առողջության գրավականն է: Ամենայն բարիք, Աստված բոլորիդ հետ: