Կցանկանայի, որ հայ կանայք իրենք իրենց սիրեին

Մեր հանրապետությունում բժշկական որոշ ճյուղեր, մասնավորապես` գինեկոլոգիան, այսօր ամենապահանջված ուղղություններից է, որի նպատակն է մշտապես կատարելագործվել, տիրապետել բուժական նոր մեթոդներին, իրազեկվել ժամանակակից բժշկությանն ու նորարարություններին: Գինեկոլոգիայի և մանկաբարձության ոլորտներն այսօր դինամիկ զարգանում են, և բժիշկները ջանում են բուժօգնությունը կազմակերպել միջազգային չափանիշներին համապատասխան:

Մեր զրուցակիցը  մանկաբարձ-գինեկոլոգ, բժշկական գիտությունների  թեկնածու, դոկտոր, <<Մոր և մանկան առողջության պահպանման>> ԳՀԿ-ի գիտության գծով փոխտնօրեն, ոչ վիրաբուժական գինեկոլոգիայի բաժանմունքի վարիչ,  Մխիթար Հերացու անվան Երևանի պետական բժշկական համալսարանի  ամբիոնի պրոֆեսոր  ԿԱՐԻՆԵ ԱՌՈՒՍՏԱՄՅԱՆՆ է: Բժշկուհի, ով ունի բավականին երկար տարիների հիանալի մասնագիտական բեղմնավոր ուղի և փորձ, բարձր մասնագիտական հմտություններ ցուցաբերելու կարողություն, և, որն այս ամենի հետ մեկտեղ՝ անձնվեր բժշկուհու էտալոն է բոլորիս համար:

-Տիկի՛ն Առուստամյան, ի՞նչ մասնագիտական ճանապարհ եք անցել մինչ օրս:

-Ինչպես սովարաբար բոլորի, այնպես էլ իմ ուղին եղել է նախ՝ մանկապարտեզում, հետո ընդունվել եմ Ամասիայի դպրոց, որն, ի դեպ, այդ տարիներին հիանալի դպրոց էր: Ընդունվել եմ Երևանի պետական բժշկական ինստիտուտ, եղել Լենինյան թոշակառու: Ավարտելուց հետո ընդունվել Մոր և մանկան առողջության պահպանման գիտահետազոտական կենտրոն (նախկինում Մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի գիտահետազոտական ինստիտուտ) որպես կլինկական օրդինատոր, այնուհետև դարձել բաժանմանունքի վարիչ և փոխտնօրեն: Ունեմ բժշկական գիտությունների դոկտորի կոչում: Կարելի է ասել, որ կյանքս այստեղ է անցել և հիմա արդեն այն չեմ պատերացում այս պատերից դուրս:

-Բժշկուհի՛, ըստ վերջին տարիների վիճակագրական տվյալների` անպտղության խնդրով հիմնականում տառապում են կանա՞յք, թե՞ տղամարդիկ:

-Բարեբախտաբար մեր հանրապետությունում իրականացված համաճարակաբանական հետազոտության շնորհիվ  2009թ.-ին ունեցանք հստակ համաճարաքաբանական տվյալներ անպտղության մասին: Դա շատ կարևոր փաստաթուղթ է, որովհետև այն հնարավորություն է տալիս մշակել ռազմավարություն, թե ինչ ուղղությամբ հետազոտություններ կատարել և ինչի վրա շեշտադրումը կատարել: Երբ որևէ բժիշկ խոսում է որևէ ախտաբանության մասին և օրինակ բերում իրենց կլինիկայի  տվյալները,  ապա նա պարզապես փաստում է տվյալներ` հիմնված դիմելիության վրա, այլ ոչ հիվանդության իրական պատկերի մասին հանրապետությունում: Ըստ ստացված  արդյունքների՝ կանանց մոտ անպտղության հաճախությունը կազմում  է 16.8%, տղամարդկանց մոտ` 11%: Երկու դեպքերում էլ երկրորդային անպտղության հաճախությունն ավելի բարձր է, քան առաջնայինը: Ինչ վերաբերում է կին-տղամարդ փոխհարաբերությանը, ապա 40% դեպքերում երկուսի մոտ էլ դիտվում է ախտաբանություն: Հասարակության ուշադրությունը պետք է սևեռել այն  հարցի վրա, որ, եթե կա անպտղության խնդիր, հարկավոր է զույգը դիմի բժշկին, ոչ թե առանձին՝ կին կամ տղամարդ, որպեսզի նրանք միաժամանակ հետազոտվեն և միաժամանակ պարզվեն առկա խնդիրները:

Հաջորդ  կարևոր խնդիրը, թե ինչպիսի կառուցվածք ունի անպտղությունը տղամարդկանց և կանանց մոտ. տղամարդկանց մոտ դրանք հիմնականում խնդիրներ են, որոնք կապված են սերմնահեղուկի որակական և քանակական փոփոխությունների հետ: Հիմնական պատճառները բորբոքային հիվանդություններն են, իմունոլոգիական անպտղությունը: Կան նաև, իհարկե, էնդոկրին խանգարումներ: Կանանց մոտ անպտղության հիմնական պատճառներ են փողորովայնամիզային գործոնները, այսինքն՝ արգանդափողերի  անանցանելիությունը, կպումները, որոնք կարող են առաջանալ բորբոքային տարբեր հիվանդությունների պատճառով: Կանանց մոտ անպտղության պատճառ են հանդիսանում նաև  անպտղության էնդոկրին գործոնները՝ մոտ 45% դեպքերում, էնդոմետրոզը՝ 35%: Իհարկե, կան նաև այլ պատճառներ. անատոմիական փոփոխություններ, իմունոլոգիական անպտղություն: Չբացահայտված պատճառներ նույնպես գոյություն ունեն և նման դեպքերում մենք խոսում ենք  անհայտ ծագման անպտղության մասին: Աշխարհի բոլոր երկրներում անպտղության մոտ 10-15% պատճառները դեռևս բացահայտված չեն, ինչը չի նշանակում, որ երբեք նման պատճառները չեն բացահայտվելու: Ուղղակի գիտության ներկա ձեռբերումները դեռևս թույլ չեն տալիս գտնել այդ զույգերի  մոտ անպտղության հնարավոր պատճառները: Համեմատած նախկին տարիների հետ՝ անպտղության հաճախության նվազում է նկատվում, ինչը արդյունք է, իհարկե, ախտորոշման և բուժման ժամանակակից մեթոդների ներդրումների հանրապետության տարբեր կլինիկաներում: Հատուկ նշանակություն ունի  վերականգնողական օժանդակ  տեխնոլոգիաների, մասնավորապես՝ արտամարմնային բեղմնավորման ներդրումը մեր հանրապետությունում, որը բավականին մեծ օգնություն ցուցաբերեց հանրապետության բնակչությանը: Այստեղ չի կարելի չխոսել նաև շատ կարևոր խնդրի մասին, այն, որ վերարտադրողական բարձր տեխնոլոգիաների կիրառումը բավականին թանկ արժե և ոչ բոլորը կարող են դիմել այս մեթոդի օգնության: Սակայն այսօր  ի շնորհիվ  <<Արագիլ>> բարեգործական հիմնադրամի հանրապետության բազմաթիվ զույգեր,  որոնք ի վիճակի չէին դիմել արտամարմնային բեղմնավորման, կարողացան  իրականացնել իրենց իղձերը և զգալ ծնող դառնալու երջանկությունը:

-Բժշկուհի՛, կա արդյոք հղիանալու հավանականության տարիքային սահմանափակում:

- Ցանկացած կին ծնվում է արդեն գենետիկորեն կանխորոշված ձվարանների պաշարով: Երբ տեղի է ունենում ձվարանների ֆունկցիայի տարիքային մարումը, բնականաբար ձվարանը արդեն չի ունենում այդ պաշարը: Իսկ եթե չկա ձվաբջիջ, ապա այդ դեպքում արդեն չենք կարող խոսել հղիության հավանականութան մասին, քանզի վերարտադրողական օրգանների գործառույթները չեն կարող ապահովել  հղիության համար անհրաժեշտ պայմանները: Այսինքն՝ տարիքի մեծացմանը զուգահեռ նվազում է հղիանալու հավանականությունը:  Իհարկե, երբեմն  լսում ենք հեռուստատեսությամբ, կարդում  թերթերում և ամսագրերում, որ 58 կամ  կամ 60-65 տարեկան կինը ծննդաբերել է: Դրանք արտառոց դեպքեր են, որոնք չեն կարող լինել օրինաչափություն: Պետք է զգուշացնել կնոջը, որ այդ տարիքում հղիանալու հավանակությունը շատ փոքր է , երբեմն`  անհնար: Դրա համար էլ բժշկության մեջ գոյություն ունի <<վերարտադրողական տարիք>> սահմանումը, այսինքն՝ տարիք, երբ կինը կարող է իրացնել իր վերարտադրողական գործառույթը:

-Բժշկուհի՛, կան արդյոք անպտղության պատճառով հետազոտման դիմելու ժամանակ և անպտղության հետազոտման և բուժման էտապների որոշակի մոտեցումներ:

-Եթե վերարտադրողական տարիքի զույգի մոտ առանց համաբեղմնավորման մեթոդների  օգտագործման կանոնավոր սեռական կյանքի պայմաններում մեկ տարվա ընթացքում հղիության չի կայանում, ապա կարելի է խոսել անպտղության մասին և զույգը պետք է դիմի բժշկի: Կրկին նշեմ, որ բժշկի պետք է դիմի զույգը, այլ ոչ թե ամուսինը կամ կինը առանձին վերցված: Կնոջը հետազոտում է գինեկոլոգը, իսկ ամուսնուն` ադրիոլոգը: Զույգը  միասին պետք է անցնի ախտորոշման էտապները, իսկ բուժումը սկսվում է այն ժամանակ, երբ պարզվում է անպտղության հնարավոր պատճառը: Եթե այդ բուժումը չի տալիս իր արդյունքը առավելագույնս 1-2 տարվա ընթացքում, ապա պետք է մտածել բուժման այլ մեթոդների կիրառման մասին, օրինակ՝ էնդոսկոպիկ վիրաբուժություն մասին, քանի որ այն հնարավորություն է տալիս պարզել չբերության չպարզված պատճառները և միաժամանակ ցուցաբերել համապատասխան օգնություն: Եթե դրանից հետո էլ հղիությունը չի կայանում, նորից վերագնահատվում է անպտղության հնարավոր պատճառը կամ պատճառները:  Նման դեպքում առաջարկում ենք, օրինակ, կատարել ձվազատման խթանում  և ամուսնու սերմով արհեստական սերմնավորում: Իսկ եթե դրանից հետո էլ կինը չի հղիանում, ապա արդեն դիմում ենք արտամարմնային բեղմնավորման և սաղմի տեղափոխման մեթոդի օգնությանը:  Ցանկանում եմ նշել, որ արտամարմնային բեղմնավորման մեթոդը մեր երկրում սկսվել է իրականացվել Մոր և մանկան առողջության պահպանման գիտահետազոտական կենտրոնում և արտամարմնային բեղմնավորումից հետո առաջին երեխաները Հայաստանի Հանրապետությունում ծնվել են հենց մեր կենտրոնում:

Ուրախալի է այն փաստը, որ այսօր մարդկանց մեջ մտել է այդ մշակույթը, որ եթե կա որևէ միջոց կամ մեթոդ, ապա պետք չէ հնարավորությունը բաց թողնել ծնող դառնալու համար:

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաք այն զույգերին, որոնք պլանավորում են ապագայում իրենց երեխայի ծնունդը:

-Շատ կարևոր է հղիության պլանավորումը, որովհետև դա հնարավորություն է տալիս ունենալ առողջ երեխա: Ընդամենը պետք է անցել խորհրդատվություն բժշկի մոտ, անհրաժեշտության դեպքում կատարել որոշ հետազոտություններ: Հնարավորինս բացառել այն բոլոր բարդությունները, որոնք կարող են լինել հղիության և ծննդաբերության ընթացքում: Շատ ուրախալի փաստ է, որ այսօր շատ երիտասարդ զույգերը ամուսնանալուց առաջ մտածում են պլանավորել իրենց հղիությունը, անցնել բժշկի խորհրդատվություն և անհրաժեշտության դեպքում համապատասխան հետազոտություն և բուժում:

-Իսկ որպես վերջաբան՝ ի՞նչ խորհուրդ կտաք մեր հայ կանանց:

-Ի՞նչ խորհուրդ կտամ. սիրել իրենց և զբաղվել իրենց առողջությամբ: Մեր հայ կանանց եթե հարցնենք, թե ու՞մ համար են առաջին հերթին պատասխանատու, միանշանակ կպատասխանեն, որ իրենց երեխաների: Ամեն մեկն առաջնահերթ պետք է պատասխանտու լինի ինքն իր անձի հանդեպ: Դա եսասիրություն չէ, որովհետև երեխային հարկավոր է առողջ մայր, ամուսնուն` առողջ կին, ծնողներին` առողջ դուստր: Սակայն մեր հայ կանայք ամեն ինչ կանեն հանուն իրենց երեխաների բարօրության, իսկ իրենց առողջությանը հետևելու համար ժամանակ չեն գտնում: Բայց այսօր կան բազմաթիվ հիվանդություններ, որոնք կարող ենք կախարգելել և չհասցնել վատթարագույն վիճակի: Ավելի հեշտ է կանխարգելել հիվանդությունը և դրա հետագա բարդությունները, քան այն բուժելը:

Եղեք առողջ, սիրելի՛ կանայք, սիրե՛ք ձեզ, որպեսզի շրջապատող մարդիկ էլ ձեզ սիրեն: Մաղթում եմ բոլորին սեր, երջանկություն և ամենայն բարիք:  

ԿԱՆԱՑԻ ԵՐՋԱՆԿՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՐ ՇԱՏ ԲԱՆ ՊԵՏՔ ՉԷ

 Մեր հյուրասրահը  հյուրընկալել է  2014 թվականին «Տարվա գինեկոլոգ-էնդոսկոպիստ» անվանակարգում համաժողովրդական քվեարկության և փորձագիտական գնահատման արդյունքներով լավագույնը ճանաչված մանկաբարձ-գինեկոլոգ ԱՐՄԱՆ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԻՆ, ով 2003 թվականից  մինչ օրս աշխատում է «Մոր և մանկան առողջության պահպանման գիտահետազոտական կենտրոնի» վիրաբուժական գինեկոլոգիայի բաժանմունքում, զբաղվում  էնդոսկոպիկ վիրաբուժությամբ:

-Պարոն Կարապետյան, կխնդրենք մի փոքր պատմեք Ձեր անցած մասնագիտական ուղու մասին:

-1998 թվականին ավարտել եմ Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանը: Կլինիկական օրդինատուրան անցել եմ «Մոր և մանկան առողջության պահպանման գիտահետազոտական կենտրոնում», որտեղ աշխատում եմ էնդոսկոպիկ վիրաբուժության ներդրման օրվանից: Այնուհետև էնդոսկոպիկ վիրաբուժության ոլորտում մոտ մեկ տարի վերապատրաստվել եմ Մոսկվայում:  Այս տարիների ընթացքում բազմաթիվ վերապատրաստումներ եմ անցել տարբեր երկրներում` Ճապոնիայում, Ֆրանսիայում, Ռուսաստանի Դաշնությունում:

- Ձեր կարծիքով՝ գերզարգացա՞ծ է տեխնիկան ձեր բաժանմունքում:

- Վստահորեն կարող եմ ասել, որ մեր կլինիկայում բավականին զարգացած է էնդոսկոպիկ վիրաբուժությունը: Գրեթե չկա էնդոսկոպիկ եղանակով կատարվող այնպիսի վիրահատական միջամտություն, որը չիրականացվի մեր կլինիկայում։ Մեզ մոտ կատարվող վիրահատություների մոտավորապես 90-95 տոկոսը այնպիսի վիրահատություններ են, որոնք նախկինում պահանջում էին որովայնահատում, իսկ հիմա կատարվում են առանց այդ կտրվածքի: Վիրահատական միջամտության հետվիրահատական շրջանը շատ կարճ է տևում` 1 օր, դրան հետևում է ապաքինումը, և հիվանդը դուրս է գրվում: Ասեմ, որ կարող են լինել նաև հետվիրահատական բարդություններ, բայց մենք աշխատում ենք, որ նման բան չլինի:

- Պարոն Կարապետյան, Ձեր կլինիկա ավելի շատ ի՞նչ գինեկոլոգիական հիվանդությունների դեպքում են դիմում:

- Պատկերացրեք, որ դիմում են գործնականում գինեկոլոգիական ճյուղի բոլոր հարցերով` սկսած անպտղությունից, բնածին արատներից և այլն և այլն: Կցանկանամ հատկապես շեշտադրումը դնել այն վիրահատություների վրա, որոնք նախկինում պահանջում էին որովայնահատում, օրինակ, բնածին արատներից՝ երկխոռոչանի արգանդ, ներարգանդային խիտրոցի հեռացումը հիմա կատարվում են էնդոսկոպիկ եղանակով: Վիրահատությունը տևում է 15-20 րոպե: Նախկինում, երբ կատարվում էր  որովայնային կտրվածքով, տևում էր մոտավորապես 2 ժամ, իսկ հետվիրահատական շրջանը՝ մի քանի ժամ: Ասեմ, որ այսօրվա էնդոսկոպիկ վիրահատական միջամտությունները բավականին արդյունավետ են, դրանից հետո էլ ապագայում կանայք կարող են ծննդաբերել:

-Համագործակցո՞ւմ եք արտերկրի բժիշկների հետ:

-Այո,  համագործակցում ենք Ֆրանսիայի կլինիկաների հետ, տարին 1-2 անգամ ունենում ենք հյուրեր այնտեղից: Կատարվում է փորձի փոխանակություն միմյանց հետ, մենք ենք գնում նրանց մոտ: Համագործակցում ենք նաև Ռուսաստանի Դաշնության հետ: Ասեմ նաև, որ գրեթե ամեն տարի Վրաստանում տարբեր երկների բժիշկների հետ մասնակցում ենք կոնֆերանսների, ցուցադրական վիրահատությունների, որոնք էլ իրենց հերթին մեզ թույլ են տալիս հասկանալ, թե ինչ փոփոխություններ են կատարվում և կատարվել  վիրաբուժության մեջ:

- Եվ ի՞նչ կմաղթեք վերջում մեր կանանց:

- Առաջին հերթին կցանկանայի, որ մեր հանրության մեջ ձևավորվեր բժշկին դիմելու կուլտուրա, որ ժամանակին մարդիկ հետազոտվեն, ինչը թույլ կտա խուսափել շատ հիվանդությունների բարդացումներից: Առնվազն տարին մեկ անգամ կինը պետք է դիմի բժշկին զուտ  պրոֆիլակտիկ հետազոտման համար: Հավատացեք, որ այդ դեպքում զգալիորեն կպակասի  հետագա բարդացումների հավանակությունը,  ու հիվանդությունների բուժումն ավելի հեշտ և ժամանակին կլինի:

Կցանկանամ, որ կանայք երջանիկ, սիրված լինեն, իսկ կանացի երջանկության համար, կարծում եմ, շատ բան պետք չէ:
Սիրելի կանայք, ուշադիր եղեք ձեր առողջության նկատմամբ: 

Սրտաբանության ճյուղի համար վստահորեն կարող եմ հավաստել, որ մենք համընթաց քայլում ենք եվրոպական երկրների հետ

Վերջին տարիներին Հայաստանը սրտաբանության ոլորտում լուրջ հաջողություններ և հսկայական առաջընթաց է արձանագրել: Այսօր ստեղծված են բոլոր պայմանները սիրտ-անոթային հիվանդությունների վաղ ախտորոշման և լիարժեք բուժման համար: Բարձրակարգ մասնագետները, ժամանակակից սարքավորումներն ու լաբորատոր համալիրը թույլ են տալիս իրականացնել բոլոր անհրաժեշտ սրտաբանական հետազոտությունները:

Մեր զրուցակիցը <<Էրեբունի>> բժշկական կենտրոնի Անգիոգրաֆիայի և միջամտական սրտաբանության բաժանմունքի ինտերվենցիոն-սրտաբան, ներանոթային վիրաբույժ ՇԱՀԵՆ ՏՈՌՈԶՅԱՆՆ է, ով, չնայած իր բավականին երիտասարդ տարիքին, արդեն հասցրել է տվյալ ասպարեզում հստակ ու հաստատուն քայլերով առաջ գնալ: Բարեհամբույր և հետևողական, իր գործում բարձր մասնագիտական մոտեցում ունեցող մի մարդ, ով ոչ միայն ունի մասնագիտական գերազանց գիտելիքներ, այլև իսկապես արժանի է իսկական բժիշկ կոչվելուն:

 - Պարո՛ն Տոռոզյան, ի՞նչ կարծիքի եք՝ բժշկությունը մասնագիտությո՞ւն է, թե՞ կոչում:

- Ամեն դեպքում կոչում է, բայց մասնագետների համար: Եթե հարցին գլոբալ մոտենանք, ապա կան բժիշկներ, ովքեր զբաղված են չակերտավոր բժշկությամբ, որոնք, իրականում մասնագետներ չեն: Բայց այն մասնագետի դեպքում, ով այդ կոչումը և պարտականությունը վերցրել է իր վրա, հասկանում է հարցի լրջությունը, կարող է համարվել և՛ մասնագիտություն, և՛ կոչում:

- Բժի՛շկ, համամիտ չե՞ք այն մտքի հետ,  որ ընտրել եք մի մասնագիտություն, որի դեպքում շատ ռիսկային ու պատասխանատու աշխատանք է պահանջվում Ձեզանից:

-Իհարկե, շատ պատասխանատու և ռիսկային գործ է, քանի որ մտածում ես հիվանդների համար և այդ ամբողջ պատասխանատվությունը քեզ ուղեկցում է ողջ կյանքիդ ընթացքում: Այն բավականին լուրջ բեռ է, հավատացեք, որը մինչև անգամ գիշերները կարող է քեզ հետևել: Փառք Աստծո, իմ խիղճը այս պահին բավականին հանգիստ է, արել եմ այնքան, ինչքան որ իմ ուժերը ինձ ներել են:

- Ձեր մասնագիտական փորձում սիրտ-անոթային հիվանդությունների ո՞ր տեսակներն են հիմնականում հանդիպում, և որո՞նք են դրանց առաջացման պատճառները:

-Մեր փորձում, մասնավորապես՝ նեղ մասնագիտական, ավելի շատ մեզ դիմում են սրտի իշեմիկ հիվանդությամբ հիվանդներ, քանի որ մինչ այդ փուլին հասնելը տարբեր պոլիկլինիկաների բժիշկների կամ ստացիոնար սրտաբանների հսկողության տակ են լինում: Նրանք մեզ դիմում են սրտաբանների ուղեկցությամբ կամ առանց նրանց սրտի իշեմիկ հիվանդության կամ դրա բարդությունների դեպքում: Այս օրերին այդ նորագույն տեխնոլոգիաների զարգացմանը և բժշկության ճյուղի կատարելագործմանը համընթաց մենք հանդիպում ենք նաև այլ սիրտ-անոթային պաթոլոգիաների, օրինակ պերիֆերիկ անոթների: Բայց նշեմ, որ հիմնականում մեզ դիմելության և ավելի լայն տարածում գտածն այսօր սրտի իշեմիկ հիվանդությունն, որը երիտասարդացել է ապրելակերպի, կենսակերպի, սթրեսների, ախտորոշման կատարելագործման արդյունքում:

Եթե ժամանակին շատ հիվանդներ ստանում էին սրտամկանի կաթված հաշմանդամություն, ապա հիմա նրանք ավելի մեծահասակ տարիքում համարվում են սրտային խնդիրներով հիվանդներ: Հանկարծամահությունը երիտասարդ տարիքում այդպես էլ չի ախտորոշվում որպես սրտային պաթոլոգիա: Եթե նախկինում շատ հիվանդներ ունենում էին սրտամկանի կաթված բավականին բարձր մահացության և հաշմանդամության ցուցանիշներով, այժմ հիվանդությունը ախտորոշվում է ավելի վաղ տարիքում, սակայն ունի կյանքի որակի և տևողության ավելի հուսադրող ցուցանիշներ: Ինչպես նաև շատ են դեպքերը, երբ վաղ հայտնաբերվում և կանխագելվում են բարձր հանկարծամահություն ունեցող հիվանդություններ: Այնպես որ շատ են դեպքերը, երբ ոչ թե հիվանդությունն է երիտասարդացել, այլ ախտորոշումն է վաղ կատարվոմ: Արդի բժշկության համակարգի և նոր տեխնոլոգիաների զարգացման պայմաններում, և, ինչու չէ, նաև մեր հասարակության մտածելակերպի բարձրացման շնորհիվ արդեն վաղ են ախտորոշվում առկա խնդիրները, որոնք դեռ կան, դեռ ամբողջովին վերացած չեն: Դրա մեջ որոշակի դեր ունի նաև առողջապահության առաջին օղակի` պոլիկլինիկաների անվճար ծառայությունները: Ուրախալի փաստ եղավ, որ 2015թ. հունվար ամսից արդեն սուր սրտի կաթվածի դեպքում պետության կողմից պետպատվերի շրջանակներում հիվանդները ստենտավորվում են, բայց, ցավոք սրտի, լինում են հիվանդներ, որոնք չեն գնահատում դա, մինչդեռ դա արվում է առողջապահության համակարգի կողմից իրենց համար: Ցավալի է նաև նշել այն փաստը, որ դա կապված է մեր հասարակության մտածելակերպի հետ, որ եթե անվճար է, ուրեմն՝ անորակ է, ինչը, սակայն, ժամանակին միլիոնների ծախսերի խնդիր է եղել: Այսինքն՝ հասարակությունն իր առողջության հանդեպ հետևողական չէ: Հիվանդանոցից դուրս գրվելուց հետո, չգիտես ինչու, չեն շարունակում դեղորայք ընդունել: Սակայն, երբ հարցը կապված է գումարների հետ, ապա այդ դեպքում պարտաճանաչ դեղերը խմում են և հետևողական են իրենց անձի նկատմամբ: Ստեղծվում է տպավորություն, որ նրանք մտածում են ոչ թե իրեն առողջության, այլ իրենց ծախսած գումարների մասին:

Ավելացնեմ, որ մենք այդ խնդրի շուրջ օր ու գիշեր բավականին լուրջ աշխատանքներ ենք տանում, որպեսզի գնահատվի հիվանդների մեջ առաջինն իրենց իսկ առողջությունը: Չեմ էլ կարող հերքել, որ մեր հասարակության մեջ գոյություն ունի հիվանդների մի ստվար խումբ, որոնք, իրոք, շնորհակալ են լինում մեր տարած աշխատանքերի համար:

-Ովքե՞ր կարող են համարվել սիրտ-անոթային հիվանդության ռիսկային խումբ: Ի՞նչ է արվում նրանց շրջանում հիվանդության առաջացումը կանխարգելելու համար:

-Ռիսկային խումբ կարող են համարվել նրանք, ովքեր ամեն օր կապված են սթրեսային իրավիճակների և նստակյաց աշխատանքի հետ, ինչպես նաև շաքարային դիաբետով տառապողներն ու ծանրաբեռնված ժառանգականություն ունեցողները:

Նպաստող գործոններ կարող են համարվել նաև ոչ առողջ սնունդը, ծխելը, ալկոհոլի օգտագործումը: Կանխարգելման աշխատանքները, կարծում եմ, պետք է գլոբալ մասշտաբով կատարվի, տարվի առողջ ապրելակերպի քարոզչություն, որը, ցավոք սրտի, քիչ է նկատվում թե՛ Առողջապահության նախարարության, թե՛ հեռուստատեսության, և թե՛ ինտերնետ պորտալի կողմից: Ինձ թվում է՝ այդ ուղղությամբ պետք է մասսայական միջոցառումներ իրականացնել: Նոր-նոր մշակվում են նախագծեր մասսայական տեղերում ծխել չթույլատրելու, ծխախոտի գնի բարձրացման ուղղությամբ: Իմ կարծիքով, պետք է առաջնահերթ հասարակության հուսալիության և հավատի բարձացման ուղղության վրա աշխատել դեպի առողջապահության առաջնային օղակի` պոլիկլիկաների հանդեպ, որովհետև բոլորս տեղյակ ենք, որ հիմնականում նրանց ծառայություններից օգտվում են թոշակառուները կամ ֆինանսական խնդիրներ ունեցող մարդիկ: Պետք է տարին գոնե երկու անգամ կանխարգելման նպատակներով դիմել բժիշկների հետագա բարդություններից խուսափելու համար: Այդ օղակում նույն տեխոլոգիաներն ու նույն որակի սրտաբաններն են աշխատում, որոնք որակով չեն զիջում հիվանդանոցային պայմաններին և հիվանդանոցներում աշխատող բժիշկներին: Լինում են դեպքեր, երբ մի քիչ բարդ, խճճված հիվանդագին երևույթներն են ի հայտ գալիս: Այդ դեպքերում, երբ տեսնում են առաջնային խնդիր, իրենք են հիվանդին ուղարկում մեզ մոտ: Կան նաև դեպքեր, երբ հիվանդներն ունենում են ստացիոնար հետազոտման անհրաժեշտություն: Պոլիկլինիկաներում առաջնային խորհրդակցություն հիմնականում իրականացնում են բարձր մակարդակով, իսկ թե ինչի հետ է կապված հասարակության անվստահությունը՝ հստակորեն այդ հարցին չեմ կարող պատասախանել: Կարծում եմ՝ ժամանակի խնդիր է, որն էլ աստիճանաբար կկարգավորվի:

-Բժի՛շկ, հասցնո՞ւմ եք աշխատանքին զուգահեռ մասնակցել վերապատրաստումների:

-Շատ դժվար է առանց վերապատրաստումների, առանց ամենօրյա կատարելագործման շարունակել միշտ մնալ արդի ռիթմի մեջ:  Այս օրերին ինտերներտը ևս նպաստում է, որ ետ չմնանք այդ հոսքից:

Մասնակցություն ենք ունենում ինչպես կարճատև համաժողովների, վերապատրաստման ծրագրերի, այնպես էլ արտերկրում կազմակերպվող կատարելագործման ծրագրերի: Այդ առումով <<Էրեբունի>> բժշկական կենտրոնը քայլում է ժամանակի պահանջներին համընթաց: Կենտրոնն իր վրա է վերցրել պարտականություն դրսից մասնագետներ բերելու, որոնք գալիս են մեզ ներկայացնելու իրենց բավականին լուրջ աշխատությունները: Մոտ ապագայում նախատեսվում է եվրոպական երկրներում նորարարություններին մասնակցություն ունենալու և նորագույն տեխնոլոգիաների ուսումնասիրման ծրագրեր: Նշեմ, որ պլանավորում եմ նաև մոտ մեկ ամիս բավականին տևական վերապատրաստման կուրս անցնել Ֆրանսիայում` Փարիզում: Բայց ժամանակից առաջ չընկնենք, մանրամասների մասին կխոսենք հետագայում` վերադարձից հետո:

-Ի՞նչ կանխագելիչ միջոցներ կառաջարկեք սիրտ-անոթային հիվանդությունների հետագա բարդացումներից խուսափելու համար:

-Կանխարգելման համար ամենակարևորը առողջ ապերակերպ վարելն է, պարբերաբար կապի մեջ լինել բժիշկների հետ, կատարել առաջնային հետազոտություններ գոնե տարին մեկ անգամ և, ինչու չէ, դա վերաբերում է նաև առողջ մարդկանց: Իհարկե, առողջապահական համակարգում առաջնահերթությունը հիվանդությունների կանխարգելումն է, սակայն ախտահարման վաղ շրջանում առողջական բազմաթիվ խնդիրներ կարող են գրեթե լիարժեք վերանալ բուժական ճիշտ քայլերի շնորհիվ:

-Իսկ որպես վերջաբան, ի՞նչ կցանկանայիք մաղթել մեր ընթերցողներին:

-Չգիտեմ, որպես վերջաբան ասեմ, թե որպես հորդոր, խնդրանք կամ պահանջ մեր հասարակությանը, որ գնահատեն իրենց առողջությունը, վստահեն բժիշկներին: Ցավալի են դեպքերը, երբ համեմատական շառավիղներ են տանում արտերկրի բժշկության հետ՝ առավել գնահատելով նրանց: Մենք` բժիշկներս, օրվա 24 ժամը աշխատում ենք, որ մեր հիվանդների համար անենք լավագույնը:  Հավատացեք, դա դոգմա չէ և միշտ չէ, որ արտերկրի բժիշկները մեր բժիշկներից որևէ մասնագիտական հարցով առավել են: Ես այսօր սրտաբանության ճյուղի համար վստահորեն կարող եմ հավաստել, որ մենք համընթաց քայլում ենք եվրոպական երկրների հետ, որ ոլորտում բավականին լուրջ քայլեր ենք անում: ԱՊՀ կամ նախկին ԽՍՀՄ երկրիների հետ համեմատական կարգով բավականին բարձր դիրքերում ենք գտնվում: Որպես վերջաբան՝ կոչ եմ անում մեր հայրենակիցներին. սիրելինե՛րս, պահպանե՛ք առողջ ապրելակերպի կանոնները, պահպանե՛ք ձեզ տրված թանկագին պարգևը՝ կյանքը:

Կարծում եմ, հույսեր կան, որ մոտ ապագայում դեռ ամեն ինչ լավ է լինելու

Ներկայում, ըստ հիվանդացության և մահացության, աշխարհում առաջին հորիզոնականում են սիրտ-անոթային հիվանդությունները: Սրտաբանությունը զբաղվում է սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների ուսումնասիրությամբ, ախտորոշմամբ, բուժմամբ և կանխարգելմամբ: Սրտային հիվանդությունների ախտորոշումը և բուժումը յուրաքանչյուր պետության բուժծառայության գլխավոր խնդիրն է:

Մեր զրուցակիցն է կլինիկական և մանկական կլինիկական սրտաբան, «Նորք-Մարաշ» բժշկական կենտրոնի Առիթմոլոգիայի և սրտաբանության բաժանմունքի առիթմոլոգ-սրտաբան ՏԱԹԵՎԻԿ ՀՈՎԱԿԻՄՅԱՆԸ, որը, լինելով չափազանց փխրուն արտաքինով կին, իր ուսերին է ստանձնել բժշկի պատասխանատու և ռիսկային մասնագիտությունը:

- Տիկին Հովակիմյան, ինչպե՞ս և ե՞րբ որոշեցիք դառնալ բժիշկ և ինչպե՞ս ընտրեցիք հենց սրտաբանի մասնագիտությունը:

- Եթե խոսենք բժիշկ դառնալու որոշման մասին, ապա դա շատ պարզ է եղել: Մեր ընտանիքի մեծ գերդաստանում բազմաթիվ բժիշկներ ենք ունեցել. բժշկի մասնագիտությունը միշտ գրավել է ինձ և փոքր տարիքից էլ ինձ համար պարզ է եղել, որ այդ մասնագիտությամբ պետք է զբաղվեմ: Իսկ ինչ վերաբերում է նեղ մասնագիտացմանը, ապա այս որոշում կայացնելն ավելի գիտակից տարիքում է եղել: Մխիթար Հերացու անվան բժշկական համալսարանն ավարտելուց հետո փորձեցի հասկանալ, թե որ ասպարեզում է, որ կկարողանամ համաշխարհային մակարդակին մոտ կրթություն ստանալ և ընտրեցի սրտաբանությունը: Այդ տարիներին՝ 2004թ.-ին, սրտաբանությունը բուռն ծաղկում էր ապրում Հայաստանում շնորհիվ մի մարդու, ով հիմնադրել էր այն դրանից մոտավորապես 15 տարի առաջ, և ոչ ոքի համար դա գաղտնիք չէր: Խոսքս հայտնի սրտի վիրաբույժ Հրայր Հովակիմյանի մասին է: Եվ ես, ոգեշնչվելով իր կատարած և ավանդած գործից, որոշեցի դառնալ սրտաբան:

- Բժշկուհի՛, Ձեր կարծիքով, արդյոք Ձեր կլինիկան տեխնիկապես գերզարգացած է:

- Կարծում եմ, Հայաստանում, ինչ վերաբերում է տեխնիկային և սարքավորումներն, ապա անհրաժեշտ ամեն ինչ առկա է հիվանդին արդի բուժօգնություն մատուցելու համար: Ուղղակի կցանկանայի նշել այն փաստը, որ տեխնիկական հագեցվածությունը հարցի միայն մի կողմն է, այսինքն` եթե մենք ուզում ենք ստանալ լավագույն արդյունք՝ առողջ, բուժված մարդ, ապա միայն սարքավորումների առկայությունը բավարար չէ: Դա մի քանի մասերից բաղկացած գործընթաց է, որի  հիմքում ընկած են լավ մասնագետը և անհրաժեշտ սարքավորումները: Շատ կարևոր է նաև, թե տվյալ պահին ինչպես են ընթանում բուժօգնության մատուցման զանազան գործընթացները: Շատ կարևոր է դրանց որակը, որը պետք է ժամանակ առ ժամանակ լինի վերահսկելի, դինամիկայում բարելավվող, այսինքն` ասելիքս այն է, որ միայն մասնագետ և լավ սարքավորումների առկայությունը դեռևս  բավարար չէ լավագույն արդյունք ստանալու համար: Բուժօգնության գործընթացը նույնպես ոչ պակաս կարևոր է, քան նրա կազմակերպումը:

- Կխնդրեի մի փոքր խոսեինք սրտի բնածին արատների մասին:

- Խոսելով սրտի բնածին արատների տարածվածության մասին՝ նշեմ, որ բնակչության մոտավորապես 1000-ից մեկը ախտահարվում է բնածին արատներով, և դա ձևավորում է պտղի ներարգանդային կյանքի ընթացքում: Մարդու սիրտը ձևավորում է հղիության 3-12 շաբաթների ընթացքում և այդ ձևավորման անոմալիաների արդյունքում առաջանում է բնածին սրտի արատներ: Դրանք կարող են շատ տարբեր լինել, սկսած թեթև արատներից, ինչպիսին է՝ միջնախասրտային միջնապատի դեֆեկտը, որի մասին մարդը կարող է նույնիսկ չիմանալ և ապրել մինչև մեծահասակ տարիք, վերջացրած ծանր կոմպլեքս կյանքի հետ անհամատեղելի արատներով, որոնց դեպքում ծնված առաջին իսկ օրվանից պահանջվում է շտապ բուժօգնություն: Մեծ ուրախությամբ կարող եմ նշել, որ Հայաստանում մեծ աճ է ստանում բնածին արատների թե' վիրաբուժական, թե' սրտաբանական միջամտության ներանոթային եղանակներով բուժումը: Ի ուրախություն մեզ՝ կարող ենք ասել, որ հիմա ունենք մի նոր բնակչության զանգված, որոնց մոտ ժամանակին եղել է բնածին արատ, հետագայում շտկվել է, և որոնք այժմ այլևս չունեն մեր խնամքի կարիքը իբրև առաձին մի խումբ, որոնք յուրահատուկ մոտեցումներ էին պահանջվում: Եվ ընդհանրապես ամբողջ աշխարհում այս ուղղությունն արդեն մի փոքր առաձնանում է: Բնածին արատով մեծահասակները, որոնց մոտ մանկահասակ տարիքում շտկվել է իրենց արատը, և հիմա կարիք ունեն մշտական հսկողության, ժամանակ առ ժամանակ որոշ բժշկական միջամտություններ են ստանում, որոնք վերահսկվում են հատուկ բժիշկների կողմից, այդ բժիշկներն էլ իրենց հերթին մասնագիտացված սրտաբաններ են և ունեն տարիների փորձ թե' մանկահասակների, թե' մեծահասակների բուժման շրջանում:

- Որո՞նք են այն հիմնական պատճառները, որոնք կարող են սիրտ-անոթային հիվանդությունների առաջացման աղբյուր դառնալ:

- Եթե նորից փորձենք խոսել բնածին արատների մասին, ապա ոչ ոք չի կարող միանշանակ ասել, թե որոնք են դրանց առաջացման պատճառները: Մենք միայն գիտենք, որ գոյություն ունեն որոշ գործոններ, որոնք կարող են նպաստել դրանց առաջացմանը: Օրինակ՝ հղիության ժամանակ մոր կրած հիվադությունները, կամ որոշ դեղորայքների օգտագործումը: Սակայն կոնկրետ պատճաններն այս դեպքերում նշել հնարավոր չէ: Իսկ ինչ վերաբերում է մեծահասակների հիվանդություններին, կոնկրետ այս դեպքերում սրտի իշեմիկ հիվանդություններին, ապա դրանց պատճառները հայտնի են և շատ պարզ: Դա մի մեծ խումբ է, որոնց վրա սրտաբանները աշխատում են միշտ, ամեն օր և պայքարում փոփոխությունների ենթարկել դրանց նպաստող գործոնները, որոնց շարքում են հիմնական հետևյալ 4 գործոնները՝ ծխելը, զարկերակային հիպերտենզիան, գերքաշը և ադինամիան:

- Եղանակային փոփոխությունների դեպքում սիրտ-անոթային ո՞ր հիվանդություններն են սրացում ստանում:

- Ընդհանրապես սրտաբանները շատ սիրում են ամռան ամիսները, երբ զարկերային ճնշումը ցածր է և սրացումների շատ հազվադեպ ենք հանդիպում: Տվյալ հիվանդություններն իրենց գագաթնակետին են հասնում տարվա ցուրտ եղանակին, քանի որ ցրտաշունչ եղանակին մարդկանց մոտ զարկերային ճնշումը սկսում է բարձրանալ անոթների սպազմի արդյունքում, և ինչ-ինչ սուր կլինիկական խնդիրներ կրում են իրենց կլինիկական արտահայտությունները, որոնց արդյունքում մեծանում են սրտի կաթվածի հավանականությունը, ինչպես նաև զարկերակային հիպերտենզիայի, սրտային անբավարարության դեկոմպենսացիան և տարբեր ռիթմային խանգարումներ, օրինակ՝ շողացող առիթմիայի առաջացման հավանականությունը:

- Բժշկուհի՛, արդյոք հնարավոր է սրտամկանի կաթվածը բուժել դեղորայքային բուժման օգնությամբ:

- Խնդիրն այն է, թե արդյոք դա կայացած իրավիճակում է, թե՝ ոչ: Եթե մարդ գտնվում է սրտի կաթվածի կամ սրտամկանի ինֆարկտային իրավիճակում, ապա դեղորայքային բուժումը անհրաժեշտ է, բայց ոչ բավարար: Միանշանակ, տվյայ վիճակում գտնվող անձին անհրաժեշտ է ներանոթային միջամտություն, որովհետև սրտի կաթվածը ոչ այլ ինչ է, քան սրտամկանը սնուցող զարկերակի փակվելը, որն էլ ներանոթային ճանապարհով կարելի է բացել, կանխարգելել, կամ գոնե արդյունքը բարելավել: Եթե մենք խոսում ենք կանխարգելելու մասին, ապա ժամանակին ընդունած դեղորայքային բուժումը, ճիշտ կենսակերպը, քաշին հետևեը, չծխելը, ֆիզիկական ակտիվությունը, իհարկե, կարող են որոշակի տոկոսով կանխարգելել սրտամկանի կաթվածի հավանականությունը:

- Ի՞նչ կարծիքի եք, ի՞նչ մակարդակի վրա է մեր երկրում բժշկին դիմելության կուլտուրան:

- Ցավոք սրտի պետք է նշեմ, որ մենք շատ փայլուն իրավիճակում չենք գտնվում, քանի որ սիրտ-անոթային հիվանդությունները, ինչպես ցանկացած  այլ հիվանդություն, ավելի հեշտ և մատչելի է կանխարգելելը, քան բուժելը: Եթե մենք ունենայինք զարգացած առաջնային օղակ` ընտանեկան բժշիկներ, որոնց դիմելով մարդիկ կկարողանային կանխարգելել դեռ չառաջացած սիրտ-անոթային հիվանդությունների առաջացած խնդիրները, այդ դեպքում սրտաբանների, որպես նեղ մասնագետների գործը երրորդային օղակում շատ ավելի թեթև կլիներ և ընդհանրապես առողջապահական համակարգի ծախսը կնվազեր: Քանզի շատ ավելի հեշտ է մարդուն համոզել, որ չծխի և դրանով իսկ կանխարգելի հետագա ծառացող վտանգը, քան թե սրտի կաթվածի մեջ  գտնվող հիվանդին բուժել թանկարժեք դեղորայքների և սարքավորումների միջոցով: Ցավոք, մեր ազգը շատ ուշ է դիմում բժշկի. կոպիտ ասած, երբ դանակը հասնում է ոսկորին: Բայց եկեք փորձենք համեմատվել ինքներս մեզ հետ, ոչ թե այլ զարգացած երկրների: Կարծում եմ, եթե համեմատենք վերջին 10 տարիների արդյունքները, կտեսնենք, որ մենք այդ իմաստով ունենք որոշ չափով դրական տեղաշարժ. մարդիկ դարձել են ավել զգոն իրենց առողջության նկատմամբ, ավելի շատ են սկսել հետևել իրենց առողջությանը և կենսակերպին: Կարծում եմ, հույսեր կան, որ մոտ ապագայում դեռ ամեն ինչ լավ  է լինելու:

- Որո՞նք են Ձեզ համար կյանքի մնայուն արժեքները:

- Յուրաքանչյուրս պետք է ձգտենք հայտնվել այն տեղում, որտեղ ցանկանում ենք հայտնվել և որտեղ իսկապես կարող ենք ինքնահաստատվել ու զբաղվել այն աշխատանքով, ինչով ուզում ենք զբաղվել: Ինչքան էլ որ բանալ լինի, ես կարծում եմ, որ առողջությունը կարևորագույն արժեք է, որն անպայման պետք է արժևորել, պահպանել և ծաղկեցնել: Խոսքը չի վերաբերում միայն ֆիզիկական, այլ նաև հոգևոր առողջությանը. խուսափենք բոլոր վնասակար գործոններից, որոնք կարող  են նպաստել և վատթարացնել վիճակը: