ՄՌՏ հետազոտությունը կատարում են հղիության առաջին եռամսյակից հետո

Հիվանդության հավանական բարդացումների կանխարգելումը, նախեւառաջ, պայմանավորված է ճշգրիտ ախտորոշմամբ: Բարեբախտաբար, վերջին ժամանակաշրջանում բժշկագիտությունը եւ նորագույն տեխնոլոգիաները բավականաչափ զարգացել են, իսկ դա հնարավորություն է տալիս ստանալ հետազոտությունների ճշգրիտ արդյունքներ: Դրանցից է մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիան (ՄՌՏ), որը համեմատաբար նոր հետազոտության մեթոդ է: Դրա միջոցով ստացված պատկերները տալիս են մանրակրկիտ տեղեկություն հետազոտվողի օրգան-համակարգերի եւ առկա ախտաբանական գործընթացների մասին դեռեւս հիվանդությունների ամենավաղ շրջանում: ՄՌՏ-ով հնարավոր է մանրակրկիտ հետազոտել օրգանիզմի գրեթե բոլոր օրգանները, մասնավորապես, այն համարվում է ոսկե ստանդարտ գլխուղեղի, ողնուղեղի, ողնաշարի, հոդերի, որովայնի խոռոչի եւ փոքր կոնքի օրգանների հետազոտման համար:
http://bestgroup.am/ կայքի  զրուցակիցն է Վլադիմիր Ավագյանի անվան, «Էրեբունի», «Վալիդուս» բժշկական կենտրոնների բժիշկ-ռադիոլոգ ԵՎԱ ՌԵՎԱԶՅԱՆՆ է՝ երիտասարդ, ժպտադեմ, բարեհամբույր, բանիմաց բժշկուհին, ով ոչ մի պարագայում չի կորցնում զսպվածությունը, համբերատար փորձում է օգտակար լինել հիվանդին, կարողանում է դրական ազդել հիվանդի ու նրան շրջապատող մարդկանց վրա:                                                                                                                    

-Բժշկուհի՛, ՄՌՏ-ն անվնա՞ս է օրգանիզմի համար:                                                                                     

-ՄՌՏ-ն ժամանակակից գործիքային հետազոտման անչափ ինֆորմատիվ մեթոդ է, որի ժամանակ չի կիրառվում ճառագայթում, այն միանգամայն անվնաս է օրգանիզմի համար եւ հնարավորություն է տալիս հետազոտել օրգանիզմի գրեթե բոլոր օրգանները՝ հաճախ հայտնաբերելով այնպիսի ախտաբանական պրոցեսներ, որոնք դեռ տեսանելի չեն հետազոտման այլ մեթոդների օգնությամբ:                                                                                               

 -Կարելի՞ է արդյոք հղի կանանց կատարել ՄՌՏ հետազոտություն:

-Այո՛, հղիներին կարելի է կատարել ՄՌՏ հետազոտություն, եթե մյուս հետազոտությունները բավարար ինֆորմացիա չեն հաղորդել բժշկին: Հետազոտությունը կատարվում է միայն եւ միայն բժշկի ցուցումով: Վերջին երեսուն տարիների ընթացքում գիտնականները հանգել են այն եզրակացությանը, որ ՄՌՏ հետազոտությունն անվնաս է մոր եւ պտղի համար: Սակայն ՄՌՏ հետազոտությունը կատարում են հղիության առաջին եռամսյակից հետո, քանի որ այդ շրջանում տեղի է ունենում պտղի օրգանագենեզը՝ օրգան-համակարգերի ձեւավորումը, եւ  ցանկալի է խուսափել հետազոտությունից: Բացի այդ, հետազոտությունը կարող է որոշակի անհանգստություն, անհարմարություն, լարվածություն առաջացնել ապագա մայրիկի մոտ, ինչը նույնպես ցանկալի չէ հղիության այդ շրջանում: Սա եւս մեկ պատճառ է հղիության առաջին եռամսյակում ՄՌՏ հետազոտություն չկատարելու համար: Հղիների ՄՌՏ հետազոտությունը կատարում ենք առանց կոնտրաստավորման, քանի որ կոնտրաստանյութը կարող է թափանցել պլացենտար բարիերը՝ անցնել դեպի պլացենտա եւ վնաս հասցնել պտղին: 

-Ե՞րբ են հղիներին կատարում ՄՌՏ հետազոտություն /ցուցումները/:

-ՄՌՏ հետազոտության օգնությանն են  դիմում այն դեպքում, երբ այս կամ այն պատճառով հնարավոր չի եղել ուլտրաձայնային հետազոտությամբ ժխտել կամ հաստատել որեւէ ախտորոշում, օրինակ, երբ ունենք պտղի անհարմար դիրք, պտղի գանգոսկրերի պնդացում, հղիի՝ արտահայտված ճարպակալում, պտղաջրերի քանակի խիստ նվազում: Թվարկված պատճառների առկայության դեպքում, երբ հնարավոր չէ իրականացնել ուլտրաձայնային հետազոտությունը, դիմում են ՄՌՏ հետազոտության օգնությանը: ՄՌՏ հետազոտությունը կատարում են պտղի արատները, օրգան-համակարգերի, հենաշարժիչ համակարգի խնդիրները բացահայտելու համար, որոնք կարող են բերել հղիության ընդհատման: Մայրերի մոտ դիմում ենք այս մեթոդին, երբ կա սուր հայմորիտի, վասկուլիտի, էնցեֆալիտների, ինսուլտների, հենաշարժիչ համակարգի խնդիրների, ճողվածքի, սիմֆիզիտի կասկած, կամ, երբ նկատվում են հղիի վարքագծի, հիշողության, ինտելեկտի արտահայտված փոփոխություններ:

-Ե՞րբ հղիներին չի կարելի կատարել ՄՌՏ հետազոտություն /հակացուցումները/:

-Ինչպես մնացած գործիքային հետազոտությունները, ՄՌՏ-ն նույնպես ունի որոշակի սահմանափակումներ, որոնք լինում են բացարձակ եւ հարաբերական: Բացարձակ հակացուցումներից է մետաղական բեկորների, պրոթեզների, կարդիոստիմուլյատորների  առկայությունը: Բացարձակ հակացուցում էր հանդիսանում նաեւ պացիենտի ավելորդ քաշը, սակայն այսօր ժամանակակից սարքավորումները հնարավորություն են տալիս հետազոտել մինչեւ 250 կգ քաշ ունեցող պացիենտներին:
Հարաբերական հակացուցումներից են մարմնի որոշ դաջվածքները, ականջում իմպլանտների առկայությունը, ինչպես նաեւ կլաուստրաֆոբիան, հղիության առաջին եռամսյակը եւ  հիվանդի ծանր վիճակը: Նախքան հետազոտությունը սկսելը հիվանդը պետք է տեղեկացնի բժշկին իր օրգանիզմում առկա մետաղի մասին, որից հետո պետք է համատեղ որոշեն հետազոտության նպատակահարմարությունը:

-Ինչպե՞ս են հղիները նախապատրաստվում հետազոտությանը:

-Հետազոտությանը նախապատրաստվելու անհրաժեշտություն կա միայն որովայնի խոռոչի օրգանների եւ արգանդի հետազոտության ժամանակ: Հետազոտությունից մեկ շաբաթ առաջ չի կարելի օգտագործել քաղցրեղեն, կոֆեին պարունակող ըմպելիքներ, սնունդ, որից կարող է առաջանալ մետեորիզմ (գազավորվածություն), այսինքն՝ ցանկալի չէ օգտագործել մեծ քանակությամբ մրգեր, բանջարեղեն: Հետազոտության նախօրեին չորս ժամ պետք է չուտել, եւ խորհուրդ է տրվում  հետազոտությունից երկու ժամ առաջ օգտագործել սորբենտներ, իսկ կես ժամ առաջ՝ սպազմոլիտիկներ (պրեպարատների ընտրությունը կատարում են գինեկոլոգի հետ): Եթե չկան հակացուցումներ, որոնց մասին արդեն խոսեցինք, հետազոտությունը սկսելուց առաջ հղին հանում է բոլոր զարդերը, ժամացույցը, այլ մետաղական առարկաները, կրծկալը, այնուհետեւ պառկում հետազոտության սեղանին, դնում ականջակալները, որպեսզի իրեն չխանգարի սարքի աշխատանքի աղմուկը: Հետազոտությունը միջինը կարող է տեւել՝ սկսած 15 րոպեից մինչեւ 40 րոպե: 

-Հետազոտության ժամանակ հղիի կողքին կարո՞ղ է ներկա գտնվել նրա հարազատը:

-Հետազոտության ժամանակ հղիի հետ նրա կողքին կարող է ներկա գտնվել նրա հարազատը, բռնել նրա ձեռքը՝ լարվածությունը եւ անհանգստությունը առավելագույնս թեթեւացնելու նպատակով:

Բացի այդ, հետազոտության ժամանակ հղիին տրվում է հարմարանք, այսպես կոչված, «տանձիկ», որը նա պահում է ձեռքում ամբողջ հետազոտության ընթացքում եւ կարող է սեղմել այն վատ զգալու դեպքում: Սեղմելուն պես մենք անմիջապես դադարեցնում ենք հետազոտությունը եւ հանում հղիին սարքի միջից:      

Առողջապահական առաջնահերթ խնդիրը հիվանդությունների կանխարգելումն է

http://bestgroup.am/ կայքի  զրուցակիցն է  Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի մանկական բաժանմունքի ղեկավար, բժշկական գիտությունների թեկնածու, ԵՊԲՀ ակնաբուժության ամբիոնի դոցենտ ՌՈՒԶԱՆՆԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆՆ է, ով Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության համակարգում երկարատեւ ու անմնացորդ աշխատանքի, ինչպես նաեւ բժշկագիտության զարգացման գործում ներդրած զգալի ավանդի համար միշտ գնահատվել եւ գնահատվելու է հանրության կողմից: Երկար տարիների վաստակ ունեցող եւ մեծ հեղինակություն վայելող բժշկուհին իր գործի գիտակն է, բազմաթիվ մարդկանց աչքերի լույս է վերադարձրել, մշտապես բարձր պահել եւ, վստահ ենք, բավականին երկար տարիներ կշարունակի բարձր պահել Ս. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի բազմավաստակ անունն ու կոչումը:

-Բժշկուհի՛, ի՞նչ է իրենից ներկայացնոմ «ծույլ աչքի» համախտանիշը:

-«Ծույլ աչքի» համախտանիշը մեր մանկական ակնաբույժների առաջնային լրջագույն խնդիրներից է, քանի որ հետագայում նույնիսկ գիտական վերջին նորարակական մոտեցումները չեն ներգործի այդ աչքի վրա, եթե փոքր տարիքից աչքը չաշխատի: Այսինքն, մենք ամեն ինչ անում ենք, վաղաժամ ծնված երեխայից սկսած, որպեսզի «ծույլ աչքը» չզարգանալու համար լույսը աշխատեցնի երեխայի աչքի ցանցաթաղանթը: Հակառակ դեպքում, եթե պացիենտը 18-20 տարեկանում մեզ մոտ գա 2-5 տոկոս տեսողությամբ, հնարավոր չի լինի նրա տեսողությունը վերականգնել: Դրա պատճառն այն է, որ դադարում է գործել գլխուղեղի հետ կապը, ինչի շնորհիվ վերարտադրվում է պատկերը տեսանելի աչքի հատակում: Դա այդպես է, որովհետեւ աչքն արդեն չի ընկալում ինֆորմացիան: Իսկ, եթե աչքը աշխատեցնում են փոքր տարիքում, դրա վրա հետագայում կարելի է կատարել այն գործողությունները, որոնց շնորհիվ հնարավոր է լինում վերականգնել տեսողությունը: Այդ իսկ պատճառով բոլոր ակնաբույժներն աշխատում են գերծանրաբեռնվածությամբ, իսկ տեսողական խնդիր ունեցող երեխաներն էլ պետք է տարին առնվազն 2-3 անգամ ծնողների հետ այցելեն բժշկի: Մեզ մոտ բուժումն իրականացվում է թե՛ սարքավորումների միջոցով, թե՛ տնային պայմաններում, ու, եթե անհրաժեշտություն է զգացվում, վիրահատում ենք, որպեսզի ազատվենք այդ «ծույլ աչքի» խնդրից: Հակառակ դեպքում, ինչպիսի լազեր էլ լինի, հետագայում չի արթնացնի «քնած աչքը»:

-Ո՞րն է «ծույլ աչքի» զարգացման պատճառը:

-«Ծույլ աչքը» կարող է զարգանալ աչքի թեք դիրքից, տարբեր օպտիկական հնարավորություն ունեցող աչքերի դեպքում: Կարող է մեկ աչքում առկա լինել կատարակտա, մյուսում՝ ոչ, կամ բեկող միջավայրերում կարող է որեւէ այլ խնդիր լինել, որը կարող է խանգարել տեսողության զարգացմանը: Այդ իսկ պատճառով բոլոր բուժական մեթոդները պետք է կարգավորել փոքր տարիքից, անհրաժետության դեպքում, ինչպես նշեցի, վիրահատություն կամ կորեկցիա կատարել ու հասցնել երեխային այնպիսի տարիքի, երբ կարելի կլինի օգնել նրան օգտվելու գիտության վերջին սերնդի նորարարական մեթոդներից, հանել ակնոցը, կոնտակտային ոսպնյակը կամ այլ անհրաժեշտ մեթոդ կիրառել: «Ծույլ աչքի» տարբեր տեսակներ կան, եւ յուրաքանչյուր դեպքում, սկսած հետծննդյան 2-3 ամսականից, պայքարում ենք երեխայի տեսողության զարգացման համար:

-Ո՞ր տարիքային շեմում է հնարավոր վիրահատություն իրականցնել:

-Իհարկե, ընդունված է, որ աճման պրոցեսները կանգ են առնում 21 եւ ավելի բարձր տարիքից հետո, եւ պացիենտը զննվում է 20 տարեկանում, համեմատում ենք 1 տարվա ընթացքում, ու, եթե բոլոր օբյեկտիվ քննության տվյալների մեջ դեռեւս փոփոխություն չի հայտնաբերվում, պրոցեսը կայուն է, առաջարկում ենք համապատասխան մեթոդներ: Այսօրվա ինտերնետային դարում, ավելի վաղ սովորելու եւ ավարտելու պայմաններում կրճատվում է այդ տարիքային շեմը: Վիրահատական միջամտություն կարելի է կիրառել բնածին կատարակտայի, բնածին գլաուկոմայի, տարբեր տեսակի ախտահարումների, ցանցաթաղանթի վրա առկա տարբեր խնդիրների դեպքում: Մեր նպատակը մեկն է՝ խուսափել հիվանդության տարատեսակությունից, գիտության ցանկացած մեթոդ, այդ տարիքին հասանելի բոլոր կորեկցիաները կիրառել, որպեսզի պացիենտն ունենա լավ տեսողություն, քանի որ, հակառակ դեպքում, հետագայում լազերային գործողությունները երեխայի համար կդառնան անհասանելի:

-Ինչի՞ց կարող է առաջանալ ցանցաթաղանթի վնասում:

-Ընդհանրապես ցանցաթաղանթի առողջական վիճակը հետազոտվում է հենց երեխայի՝ մեզ դիմելու առաջին օրվանից, իսկ վաղաժամ ծնվածների (2 կիլոգրամից ցածր քաշ ունեցող եւ 30 շաբաթականից փոքր) ակնահատակը ծնվելուց 2-4 շաբաթ հետո պարտադիր զննում ենք: Դա մեզ համար արդեն սուրբ կանոն է: Նշեմ, որ վաղաժամ ծնվածները պարտադիր հետազոտվում են նեոնատոլոգների եւ մանկական ակնաբույժների կողմից, քանի որ նրանց ցանցենին լիարժեք անոթավորված չի լինում, եւ ստուգվում է, թե ինչպես է ավարտվում անոթավորումը, որը պետք է տեղի ունենար ներարգանդային կյանքում: Մենք հետեւում ենք, որպեսզի անոթավորումը ճիշտ զարգանալու պայմաններ ստեղծվեն եւ այդ ուսումնասիրությունների ժամանակ երբեմն տեսնում ենք, որ աչքի ակնահատակը կարող է առաջիկայում ենթարկվել նեկրոզի: Սա առիթ է դառնում նաեւ վիրուսոլոգիական հետազոտությունների համար: Արյան մեջ սուր պատկերի առկայության դեպքում պետք է տարվի հակավիրուսային բուժում, որպեսզի երեխան անդառնալիորեն չզրկվի մնացյալ ցանցաթաղանթի առողջ հյուսվածքներից, չզրկվի տեսողությունից: Եթե ամուսնական զույգի անամնեզում կրկնակի վիրուսային ախտահարում է ի հայտ եկել, մինչեւ հղիության պլանավորումը ցանկալի է մանրամասն հետազոտվել, ստանալ համապատասխան բուժում:

-Աչքի համար նախատեսված բուժական վարժություններն ո՞ւմ կողմից են մշակված:

-Դրանք բժիշկների՝ տասնյակ տարիների փորձից ելնելով են ընդունվել, որոնք, ի մի բերելով, ստեղծվել է մի կանոն, որի նպատակը մեկն է. հնարավորություն տալ, որպեսզի աչքը որպես օպտիկական համակարգ կարողանա հարմարվել ամենամոտ եւ ամենահեռու տարածություններին, այսինքն՝ զարգացնել մի ֆունկցիա, որ կոչվում է ակոմոդացիա, աչքի հարմարողականությունը զարգացնել, որպեսզի պացինտը տեսնի ե՛ւ շատ մոտիկը, ե՛ւ շատ հեռուն: Ընտրվել են հայտնի գիտնականների կողմից մշակված մատչելի վարժություններ՝ հիմնված ինքակառավարման յոգայի սկզբունքի վրա: Բայց այն բոլորին հասանելի չէ եւ կիրառելի չէ տան պայմաններում: Բացի այդ, ծնողներին հորդորում եմ, որ երեխաներին չզրկեն իրենց մանկությունից, խաղերից, քանի որ բակային խաղերի ժամանակ էլ նրանք բավականին մեծ տեսադաշտ եւ տեսահորիզոն են ունենում: Աշխարհում առողջապահական առաջնահերթ խնդիրը հիվանդությունների կանխարգելումն է, բայց ժամանակին բուժական ճիշտ քայլերի շնորհիվ էլ բազմաթիվ խնդիրներ կարող են գրեթե լիարժեք վերանալ:

Եթե պացիենտի հետ էմոցիոնալ, մենթալ կոնտակտը եղավ, ամեն ինչ լավ կլինի. Գագիկ Համբարձումյան

Երբ բժիշկը հիվանդի հետ քննարկում է նրա խնդիրները, զրույցին «ներկա է լինում» նաև հիվանդությունը, և եթե հիվանդը վստահում է բժշկին, նրանց ուժերը գերակշռում են, նրանք դառնում են երկուսը մեկի՝ հիվանդության դեմ: Այս չափազանց պարզ, բայց և միևնույն ժամանակ՝ չափազանց խորը միտքը մեզ հետ զրույցում արտահայտեց «Արմենիա» հանրապետական բժշկական կենտրոնի Վիրաբուժական կլինիկայի ղեկավար, ԵՊԲՀ Վիրաբուժւթյան թիվ 4 ամբիոնի դասախոս, Հայաստանի վիրաբուժական ուռուցքաբանության ասոցիացիայի նախագահ Գագիկ Համբարձումյանը՝ վիրաբույժ-ուռուցքաբան, որին իրենց կյանքը վստահել և վստահում են հարյուրավոր մարդիկ:

Գագիկ Համբարձումյանը չի սերում բժիշկների ընտանիքից, սակայն այսօր, իր իսկ բնորոշմամբ, մի ամբողջ վիրաբուժական ընտանիքի հայրիկ է: 

Աշխատանքին անսահման նվիրված, հոգատար ու սրտացավ բժշկի համար ամենամեծ գնահատականն իր հիվանդների առողջ լինելն է, ինչին էլ նա օր ու գիշեր ծառայեցնում է սեփական կյանքը՝ անտրտունջ կատարելով բժշկի ծանր ու վեհագույն առաքելությունը:

http://bestgroup.am/ կայքի  զրուցակիցն է վիրաբույժ-ուռուցքաբան Գագիկ Համբարձումյանը:

-Պարոն Համբարձումյան, Դուք վիրաբույժ-ուռուցքաբան եք: Մեր նախնական զրույցի ժամանակ նշեցիք, որ հստակ տարբերակում կա՝ վիրաբույժ և ուռուցքաբան-վիրաբույժ. կմանրամասնե՞ք:

-Սկսեմ հայտնի վիրաբույժ-ուռուցքաբանի ասացվածքով՝ վիրաբուժությունից ստեղծվել կամ սերվել է ուռուցքաբանությունը որպես ճյուղ, իսկ ուռուցքաբանությունը բերել է վիրաբուժության զարգացմանը՝ առհասարակ: Դրանով պայմանավորված՝ վիրաբուժական ուռուցքաբանությունը շատ ավելի մեծ, ավելի խորը գիտություն է և գործնական աշխատանք է ենթադրում՝ հիմնված իսկապես գիտելիքի, ուսումնասիրության և ապացուցողական բժշկության վրա:

Վիրաբուժությունն առանձին շատ հզոր մասնագիտություն է և վիրաբուժական բոլոր մասնագիտությունների և՛ մայրն է, և՛ հայրը: Վիրաբուժական ուռուցքաբաությունը ենթադրում է ավելի լայնածավալ վիրաբուժություն, քան տրադիցիոն վիրաբուժությունը: Իմ կարծիքով՝ ուռուցքով հիվանդներին վիրահատելու իրավունք ունեն միայն այն մարդիկ, որոնք ունեն այդ երկու կրթական ցենզերը՝ վիրաբուժական հիմունքներ և բավականին լուրջ ուռուցքաբանական պատկերացումներ՝ հիվանդության զարգացումների և վիրաբուժական բուժման նպատակների ու գործնականում կատարման արդյունքների հիման վրա: Տարիներ են պահանջվում, որպեսզի հասնես այն մակարդակի, որ վիրահատես ուռուցքով հիվանդին:

Ես մոտ 19 տարի աշխատել եմ Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնում, և իմ մասնագիտությունը, գիտական աշխատանքները՝ ամեն ինչ, վիրաբուժական ուռուցքաբանության հիմքի վրա էր: Այդ տարիներից հետո, այդ փորձը ձեռք բերելով, աշխատելով, սովորելով կամ նայելով, թե ԱՄՆ-ում, Եվրոպայում, ՌԴ-ում ինչպե՛ս են կատարում այդ վիրահատությունները, ելույթ ունենալով միջազգային տարբեր ֆորումներում՝ այսօր ունենք բավականին լավ արդյունքներ՝ ապրելիության տեսանկյունից:

Երբեմն տարիներ հետո, երբ հիվանդը զանգում է, իմանում ես, որ այդ մարդը կա, ապրում է առողջ ու երջանիկ, քեզ չի մոռացել, այդ ժամանակ հասկանում ես, որ այն, ինչ դու արել ես, ճիշտ ես արել, և սա ապացուցում է, որ վիրաբուժական ուռուցքաբանությունը առանձին գիտություն է, և որպես մասնագիտություն պետք է առանձնանա:

-Ձեզ ի՞նչ հիվանդություններով են դիմում, ովքե՞ր են Ձեր պացիենտները:

-Ես ներկայումս «Արմենիա» հանրապետական բժշկական կենտրոնի Վիրաբուժական կլինիկայի ղեկավարն եմ, մենք վիրաբուժական ուռուցքաբանության լիցենզիա ունենք, այստեղ դիմում են վիրաբուժության բոլոր ուղղություններով տառապող տարբեր հիվանդներ: Կոնկրետ ինձ սկսել են դիմել ուռուցքով բազմաթիվ հիվանդներ՝ սկսած կերակրափողի քաղցկեղով տառապողներից, մինչև ստամքոսի ամբողջական հեռացում պահանջող հիվանդություններով տառապողները: Դիմում են նաև լյարդի, հաստ աղիքի ուռուցքներ ունեցողները, ենթաստամոքսային գեղձի խնդիրների դեպքում՝ թե՛ գլխիկի, թե՛ պոչի ուռուցքների… Բացի այն բանից, որ ուռուցքից ազատում ենք հիվանդներին, նաև ուշադրություն ենք դարձնում նրանց հետագա կյանքի որակի ապահովմանը:

-Խոսքը միայն մեծահասակների՞ մասին է, թե՞ այստեղ երեխաներ նույնպես դիմում են:

-Այստեղ մանկական վիրաբուժության ծառայություն էլ կա, մանկական անեսթեզիոլոգ էլ ունենք, Հանրապետական բժշկական կենտրոնում առավելապես մանկական տրավմաների դեպքում են դիմում, մեր մանկական օրթոպեդը՝ տրավմատոլոգը, մեծ ծավալով վիրահատություններ է կատարում, ստեղծվել է առանձին մանկական բաժանմունք՝ համապատասխան հիվանդասենյակներով ու պայմաններով:

-Խոսեցինք երեխաների մասին. պարոն Համբարձումյան, կպատմե՞ք Ձեր ընտանիքի մասին, գիտեմ, որ Ձեր կինն ու զավակները նույնպես բժիշկներ են:

-Իմ ծնողները բժիշկներ չեն եղել, եղել են ինժեներ ու դասախոս, կնոջս մայրիկն է եղել բժշկուհի, հայրը՝ տնտեսագետ, ևս դասախոս: Ես ամուսնացած եմ, երկու երեխա ունեմ, մեր ընտանիքը մաքուր վիրաբուժական ընտանիք է: Կինս քիթ-կոկորդ-ականջի միկրովիրաբույժ է, տղաս՝ Վահագնը, վիրաբույժ-ուռուցքաբան է, երկու մասնագիտացումներն էլ անցել է, ի դեպ՝ պատերազմի ժամանակ ամենաթեժ կետում ինքը դաշտային հոսպիտալում վիրահատություններ էր անցկացնում Իշխանաձորում: Հայաստանում երևի թե միակն է, որ ունի եվրոպական ստանդարտի էնդոսկոպիստի լիցենզիա՝ հաստատված Ֆրանսիայում: Աղջիկս էլ՝ Ալլան, քիթ-կոկորդ-ականջաբան է, մեր բոլորիս վիրաբուժական հմտություններն իր մոտ կան, վերցրել է՝ ավելացնելով նաև էնդոսկոպիկ վիրահատության հմտությունները: Երևի թե միակ երիտասարդն է կամ առհասարակ միակը ՀՀ-ում, որն անում է ականջի էնդոսկոպիկ վիրահատություններ: Ալլան հիմա նաև հմտանում է մանկական քիթ-կոկորդ-ականջաբանության գործում՝ բուժումներ ու վիրահատություններ անելով:

-Իսկ Դուք ինչպե՞ս որոշեցիք բժիշկ դառնալ:

-Տանը բժիշկներ չկային, ուղղակի ինձ վրա ազդեց ծննդաբերության ժամանակ իմ մորաքրոջ մահը: Ես այն ժամանակ դպրոցական էի և որոշեցի դառնալ բժիշկ, օգնել մարդկանց, փրկել… 6-7-րդ դասարան էի, շատ չէի էլ պատկերացնում, բայց դա էմոցիոնալ ազդեցություն թողեց վրաս, մենք իրեն շատ էինք սիրում, և դեպքը շատ հանկարծակի եղավ…

Ինչ վերաբերում է երեխաներին, իհարկե, մենք ուզում էինք, որ մեր երեխաները բժիշկ դառնան, և Վահագնի ընտրությունը մեզ համար զարմանալի չէր, բայց որ Ալլան ցանկացավ, զարմացանք, որովհետև նա դպրոցի ընթացքում մաթեմատիկական լուրջ գիտելիքներ ուներ, և մենք մտածում էինք, որ կա՛մ քեռու նման ֆինանստիստ կդառնա, կա՛մ տնտեսագետ… Բայց ասաց՝ ես էլ եմ ուզում դառնալ բժիշկ, և երբ հարցրինք՝ ինչու՞, ասաց՝ տանը բացի բժշկությունից ոչինչ չեմ տեսել, դա էլ ուզում եմ (ծիծաղում է.-խմբ.): Ի դեպ՝ երկուսն էլ ունեն երաժշտական կրթություն. տղաս ջութակ է նվագում, աղջիկս՝ դաշնամուր, բայց չորորդ դասարանից ասաց, որ այլևս դաշնամուր չի ուզում, ջութակ նվագել է ցանկանում՝ եղբոր նման, և ինքն էլ գնաց այդ ուղղությամբ: Կինս էլ շատ լավ նվագում ու երգում է, ես էլ լավ դամ եմ պահում (ծիծաղում է.-խմբ.), հետները մի քիչ երգում եմ, երկուսն էլ ջութակ ու դաշնամուր են նվագում, և, լինելով վիրաբույժների ընտանիք, այսպես կարծես թե փորձում ենք գտնել մեր հանգստությունը (ժպտում է.-խմբ.): 

-Սահուն անցում կատարեցինք իմ հաջորդ հարցին. գիտեմ, որ բժիշկները, հատկապես՝ վիրաբույժները, այսպես ասած՝ օր ու արև չունեն: Դուք ինչպե՞ս ու որտե՞ղ եք կարողանում հանգստություն գտնել:

-Հանգստություն գտնում եմ ընտանիքում: Դժվար է ծանր աշխատանքային օրվանից հետո այդ ամենը թողնել աշխատանքի վայրում, գալ տուն ու չխոսել դրա մասին, չէ՞ որ դու գալիս ես հանգստանալու, ուզում ես այդ միջավայրից պոկվել, ամենադժվարը դա է՝ կարողանալ ուժ գտնել, զբաղվել առօրյա գործերով, երաժշտություն լսելով, ուղղակի հանգիստ քայլել: Իմ հանգիստը միայն ընտանիքում է: Երբ բոլորը տանն են, աչքիդ առջև են, այդտեղ դու սկսում ես հանգստանալ, դա ուրիշ կարգավիճակ է, ուրիշ աուրա է: Մենք սիրում ենք դուրս գալ քաղաքից, բացօթյա վայրերում լինել, շրջել անտառներով, շփվել մարդկանց հետ… Վերջերս գնացինք Լոռի՝ բնության գիրկ, շրջեցինք, դրանից հետո այստեղ Լոռիից հիվանդներ ունեցա, նրանց հետ շփումից քո ազգի արմատի հոտ ես զգում, զուլալ մաքրություն… Նույն կերպ շատ ենք սիրում Գյումրին, որտեղ ևս վերջերս եղանք ընտանիքով:

-Պարոն Համբարձումյան, նշեցիք, որ դժվար է կտրվել առօրյա հոգսերից և վայելել հանգիստը: Ենթադրում եմ, որ Ձեզ զբաղեցնում են մտքերը Ձեր պացիենտների վերաբերյալ: Խնդրում եմ, մի փոքր պատմեք նրանց հետ Ձեր շփումների, էմոցիոնալ կապի մասին:

-Սկսած պացիենտի դիմելու պահից՝ նրա հետ պետք է էմոցիոնալ կապ լինի: Երբ բերում են հիվանդի հետազոտության տվյալները, որ նայեմ, ես միշտ ասում եմ, որ պետք է հիվանդն ի՛նքը գա, առաջինը հիվանդին պետք է ծանոթանաս, նայես նրա աչքերին, ինքն էլ՝ քո: Եթե էմոցիոնալ, մենթալ կոնտակտը եղավ, ամեն ինչ լավ կլինի: Կան իրավիճակներ, որ չեն ստացվում, դու զգում ես, որ չես կարող, նայում ես, բայց տեսնում ես, որ էմոցիոնալ կապը կարծես թե չի ստեղծվում:

-Այդ դեպքում զբաղվու՞մ եք այդ հիվանդով:

-Ոչ թե մերժում եմ, այլ թողնում եմ նրա որոշմանը: Ես սովորաբար հիվանդի հետ քննարկում եմ ամեն ինչ, այն օնկոլոգներից եմ, որը չի խուսափում գրեթե ճշմարիտ քննարկել հիվանդի հետ նրա հիվանդության հարցը, քանի որ բոլոր հիվանդներն ավելի հստակ են ուզում իմանալ՝ իրենց հետ ի՛նչ է կատարվում, քան հարազատները: Հարազատներն էմոցիաներով տառապում են, իսկ հիվանդը կոնկրետ ուզում է հասկանալ՝ իր խնդիրն ունի՞ լուծում, և որո՞նք են լուծման եղանակները: Այդ տեսանկյունից ես հիվանդի հետ գրեթե պարզ ու անկեղծ եմ ամեն հարցում: Մեր միջև ստեղծվում է ընկերական, փոխվստահության մթնոլորտ, ու երևի 50-60 տոկոս գործն այդտեղ է արվում: Հին ասացվածք կա՝ երբ հիվանդն իր հիվանդությամբ եկել է բժշկի մոտ, և իրենք միմյանց հետ զրուցում են, քննարկում են բուժման եղանակները, նրանք երեք հոգով են լինում՝ հիվանդը, բժիշկը և հիվանդությունը: Կարևորն այստեղ հիվանդն է, նա ո՛ր կողմը կանգնեց, ուժերը կգերակշռեն այդ կողմում, որովհետև եթե հիվանդն ապրում է հիվանդությունով, նա բժշկին չի վստահում, մտքերը հիվանդությամբ են լեցուն, իսկ երբ ինքը տեսնում է, որ բժիշկը կօգնի, իր հետ կպայքարի, հիվանդությունը մենակ է մնում, իրենք երկուսով են պայքարում…

-Ձեզ համար՝ որպես բժշկի, ամենամեծ գնահատականը ո՞րն է:

-Ամենամեծ գնահատականը հիվանդի առողջ լինելն է՝ քո կատարած աշխատանքից հետո:

-Բժի՛շկ, ի՞նչ կցանկանաք հավելել:

-Առողջ եղեք, մի՛ վախեցեք, դիմեք բժիշկներին, գտեք ձեր մասնագետին և կառողջանաք: