44-օրյա պատերազմն իր դառնագին հետքը թողեց մեր կյանքում, հնչեցրեց ահազանգ, որ միմյանց նկատմամբ ավելի ներողամիտ լինենք

Բժշկի աշխատանքն այնքան յուրահատուկ է, որ բժիշկն ինքն էլ պետք է յուրահատուկ լինի ու պատրաստ` այլոց տառապանքի, հույզերի կրողը դառնալուն: Նա ամեն օր  տառապանքի ուղիով է անցնում, դռներից այս կողմ մի աշխարհ է, դռներից այն կողմ՝ բոլորովին այլ աշխարհ: Բժշկի մասնագիտությունը կյանքի ինչ-որ փուլում դադարում է ամենօրյա աշխատանք լինելուց ու վերածվում է ապրելակերպի:http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է «Նորք-Մարաշ» բժշկական կենտրոնի բժիշկ-ռադիոլոգ ՄԱՐԻՆԵ ԴԱՎԹՅԱՆԸ, ընտրել է բժշկի մասնագիտությունը եւ երբեք չի զղջացել, առաջնորդվել է իր եւ այլոց նկատմամբ պահանջկոտությամբ՝ խիստ կարեւորելով ամենօրյա ուսուցումը, տքնաջան աշխատանքով ձեռք բերված փորձառությունը։ Նման մասնագետը, բնականաբար, չի կարող սիրված չլինել պացիենտների, հասարակության կողմից:

 -Ի՞նչն եք համարում ամենաէականը բժշկի մասնագիտության մեջ:

 -Առաջնահերթը համարում եմ գիտելիքները եւ աշխատանքային փորձը, այնուհետեւ՝ սերը մասնագիտության ու մարդու հանդեպ եւ, ի վերջո, համբերատարությունը։

 -Ի՞նչ կասեք Ձեր՝ մարդ-բժիշկ էության  մասին:

 -Սեփական անձի մասին, առհասարակ, խոսել չեմ սիրում եւ կարծում եմ՝ կերպարս ինձ ճանաչողներն ավելի ճշգրիտ կարող են ներկայացնել։ Երեւի ամենահատկանշականն այն է, որ միշտ ձգտում եմ լավագույնին, եւ ինձ համար ամենաանընդունելի կարգավիճակը ցանկացած պարագայում միջակությունն է: Ուստի պահանջկոտ եմ թե՛ ինքս իմ, թե՛ դիմացինի, բոլորի   նկատմամբ, ովքեր իմ՝ լավագույն արդյունքի հասնելու գործում նույնիսկ չնչին մասնակցություն ունեն։ Օրվա ամենասիրելի ժամանակահատվածն ինձ համար պացիենտներին լսելն ու նրանց հետ զրուցելն է, որն իմ աշխատանքի շարունակությունն է: Յուրաքանչյուրից այնքան բան կարելի է սովորել: Եվ, ի վերջո, երբ լսում ես նրանց պատմությունները կամ գուցե նաեւ՝ խնդիրները, զգում ես, որ արդեն իսկ աջակցում ես թեկուզ միայն լսելով կամ խորհուրդներ տալով։ 

-Ձեր արմատներոմ կա՞ն բժիշկներ:

-Ոչ, իմ արմատներում չկան բժիշկներ, ու նաեւ դա ինձ դրդեց ընտրել բժշկության ոլորտը, որ կարողանամ իմ հարազատներին օգնել առողջական խնդիրների դեպքում: 

 -Ունենո՞ւմ եք հիասթափություններ կյանքում, աշխատանքային միջավայրում եւ ինչպե՞ս եք դուրս գալիս դժվարին, բարդ իրավիճակներից:

 -Երիտասարդ տարիքում հիասթափություններ հաճախ էին լինում: Սակայն տարիների փորձառությունը, իմացությունը օգնում են նաեւ կյանքին, դժվարություններին այլ կերպ վերաբերվել եւ դիմանալ: Բացի այդ, մասնագիտական դժվարին պահերին խորհրդակցում եմ ավագ գործընկերներիս հետ, իսկ կյանքում խորհրդատու են ընտանիքիս անդամները։  Այնպես որ, հիմա հիասթափությունները, անկումային պահերը հազվադեպ են։

- Ձեր երեխաները բժշկի մասնագիտությո՞ւն են ընտրել:

-Անկեղծորեն ասեմ, որ ես եմ աղջկաս հետ կանգնեցրել բժշկությունից: Ես սիրահարված եմ իմ մասնագիտությանը, ու, եթե ինձ կրկին մասնագիտություն ընտրելու հնարավորություն ընձեռվեր, միանշանակ կընտրեի բժշկության ոլորտը: Բայց, նաեւ տեսնելով դրա հետ կապված ահռելի դժվարությունները, չեմ ցանկանա՝ իմ աղջիկն էլ անցնի այդ նույն ճանապարհով, որը ընտանիքի հետ դժվար համատեղելի է:

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում համակարգչային շերտագրումը:

-Համակարգչային շերտագրումն (ՀՇ) ախտորոշման ամենաժամանակակից մեթոդներից մեկն է՝ հիմնված ռենտգենյան ճառագայթների վրա: Ստացված ինֆորմացիան, անցնելով հետագա համակարգչային մշակումներ,  տալիս է օրգան-համակարգերի ամբողջական պատկերը՝ թույլ տալով տարբերակել օրգանների անատոմիական եւ ֆիզիոլոգիական փոփոխությունները:

Համակարգչային շերտագրման միջոցով հնարավոր է հայտնաբերել գլխուղեղում, կրծքավանդակի եւ որովայնի խոռոչների օրգաններում, հետորովայնամզային տարածությունում եւ փոքր կոնքում, անոթներում, քիթ-կոկորդ-ականջ օրգաններում, ոսկրերում ու հոդերում, ինչպես նաեւ ողնաշարում առկա ախտաբանական շատ փոփոխություններ: Անհրաժեշտության դեպքում ախտորոշման հաստատման նպատակով հետազոտությունն իրականացվում է կոնտրաստ նյութի կիրառմամբ: Այն բավականին արդյունավետ մեթոդ է տարբեր օրգանների՝ նույնիսկ փոքր չափերի բարորակ եւ չարորակ նորագոյացությունների հայտնաբերման, դրանց բնույթը, տարածվածության աստիճանը եւ անոթավորումը  որոշելու համար:

Համակարգչային շերտագրում իրականացնելու բացարձակ հակացուցումներ չկան, իսկ հարաբերական հակացուցումները հիմնականում կապված են կոնտրաստ նյութի կիրառման հետ: Դրանք են` ալերգիկ հիվանդություններ (հատկապես՝ բրոնխիալ ասթմա), յոդի լուծույթի նկատմամբ ալերգիա, երիկամային անբավարարություն, հղիություն, վահանաձեւ գեղձի հիպերթիրեոզ: Համակարգչային շերտագրումը բավականին ինֆորմատիվություն ունի, սակայն չենք կարող այն համարել մեզ ամբողջական ինֆորմացիա տվող հետազոտման մեթոդ: Այդ առումով առաջինը բժշկի ուղեղն է, ապա նոր միայն՝ այդ մեթոդները: Իսկ ընդհանրապես ուռուցքը հայտնաբերելու առումով բազմաթիվ նրբություններ կան:

Ասեմ, որ COVID-19-ի համար համակարգչային շերտագրման ժամանակ կոնտրաստ նյութ կիրառել անհրաժեշտ չէ, քանի որ առանց դրա էլ համակարգչային շերտագրությունը տալիս է հստակ պատկեր: Այն շատ ինֆորմատիվ է թոքերի ախտահարման աստիճանը եւ բուժման արդյունավետությունը գնահատելու համար: Իհարկե, ես կողմնակից եմ պատվաստմանը, քանի որ մեզ փորձը ցույց տվեց, որ պատվաստված մարդկանց մոտ մահացության տոկոսը բավականին ցածր է:

Մեր բժշկական կենտրոնը հագեցած է նորագույն տեխնիկայով, այստեղ իրականացվում են եվրոպական ստանդարտներին բացարձակապես չզիջող հետազոտություններ: Եվ ես կցանկանայի, որ հանրությունը ավելի լուրջ վերաբերվի հետազոտություններին, վստահի բժիշկներին եւ հետազոտվի միայն բժշկի ցուցումով:

-Որքա՞ն ժամանակը մեկ կարող է իրականացվել համակարգչային շերտագրումը:

-Ամեն դեպքում մենք գործ ունենք բարձր դոզայով ճառագայթման հետ, եւ ՀՇ-ն պետք է պարտադիր լինի բժշկի ցուցումով: Տարեկան ճառագայթման դոզա գոյությունի ունի, որի սահմանը պետք չէ անցնել: Իհարկե, լինում են ծանր դեպքեր, երբ շերտագրման անհրաժեշտությունը ավելի կարեւոր է, քան այդ դոզայի չափը: Մենք կիրառում ենք ծրագրեր, որոնք առավելագույն չափով պակասեցնում են ճառագայթման  չափը:

-Երբ հիվանդի մոտ ախտորոշվում է  չարորակ գոյացություն, Ձեր իրավասությունների մեջ մտնո՞ւմ է նրան հայտնել այդ մասին:

-Իհարկե, արգելելու կամ հայտնելու առումով գործող օրենք գոյություն չունի մեր հանրապետությունում, եւ դա արվում է զուտ  մարդկայնորեն: Եվ ես ինձ իրավունք եմ վերապահում ասել պացիենտին այդ մասին՝ աշխատելով հոգեբանորեն չազդել նրա վրա:

-Ըստ Ձեզ, մեր երկրում ռադիոլոգիան ի՞նչ մակարդակ ունի:

-Վստահ կարող եմ ասել, որ մեր ռադիոլոգիան առաջատար դիրքերում է գտնվում, եւ ես բարձր եմ գնահատում մեր խոշորագույն կլինիկանների մասնագետների անձնվեր, անմնացորդ նվիրված աշխատանքը, քանի որ միանշանակ ճշգրիտ ախտորոշումից է կախված բուժման հետագա ընթացքը:

-Ի՞նչ կասեք ձեր կլինիկայի երիտասարդ կադրերի մասին:

-Իհարկե, բոլոր ժամանակներում էլ եղել են թե՛ թերացողներ, թե՛ ձգտող-պրպտողներ: Եվ վստահորեն կարող եմ ասել, որ հենց այդ ձգտող-պրպտողներն ապագայում իրենց մասնագիտության մեջ կլինեն առաջատար դիրքերում, քանի որ նաեւ նրանց հնարավորություններն են ավելի շատ, քան մեր ժամանակներում էր: Նկատի ունեմ թե՛ հարուստ գրականությունը, թե՛ ինտերնետ պորտալը: Այժմ՝ COVID 19-ի շրջանում, առցանց շփումներն են շատացել, եւ մասնագետներին հնարավորություն է ընձեռվում առցանց մասնակցել միջազգային կոնֆերանսների: Իսկ նախկինում միայն վերապատրաստումներն էին արտերկրում:

-Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք եւ կհորդորեք հասարակությանը:

-Մենք այս մեկ տարվա ընցացքում ունեցանք բավականին մեծ մարդկային ու նաեւ հոգեբանական կորուստներ պատերազմի ու համավարակի հետեւանքով, եւ ես շատ եմ խնդրում  մեր հասարակությանը ավելի շատ հետեւել առողջությանը. ամեն անհատ պետք է հայ ազգի գոյատեւման մասնիկը լինի: Կցանկանամ, որ մեր առողջապահական ոլորտը ավելի շատ ֆինանսավորվի, որպեսզի հիվանդը սոցիալական ծանր վիճակի պատճառով չխուսափի գոնե տարին մեկ անգամ հետազոտվելուց, որպեսզի մեզ չդիմեն հիվանդության բարդացած փուլում, երբ արդեն ուշ է լինում ինչ-որ բան անել բուժման լավագույն ընթացքի համար: Հայ կանանց, մայրերին հորդորում եմ ծնելիության մակարդակը բարձրացնել, որպեսզի նաեւ այդպես մեր հայ ազգին օգնենք վերականգնվել: Ես Արցախի ծնունդ եմ, տարա հոգեբանական սարսափելի սթրես ու չեմ կարող բառերով արտահայտել ցավս եւ ցասումս: 44-օրյա պատերազմն իր դառնագին հետքը թողեց մեր կյանքում, հնչեցրեց ահազանգ, որ միմյանց նկատմամբ ավելի ներողամիտ լինենք: Պատերազմը մեծ փորձություն էր, որի պատճառած ավերները եւ մեր ժողովրդի առջեւ ծառացած լուրջ մարտահրավերները չեն կարող հաղթահարվել ներհասարակական լարվածության ու պառակտվածության պայմաններում։ Բայց պատերազմի մասին հիշողությունը միայն վիշտ չէ: Դա հիշողություն է թեժ մարտերի, մեր զինվորների խիզախության ու սխրանքների մասին, իրենց որդիներին առաջնագիծ ճանապարհած մայրերի անքուն գիշերների եւ նրանց տոկունության մասին…

 Համբերություն ու լավատեսություն եմ մաղթում բոլորիս:

Եթե մարդ կոմպլեքսավորվում է իր արտաքին տեսքի պատճառով, պետք է պարտադիր դիմի բժշկի. Մեսրոպ Մանասյան

Անշուշտ, առողջությունն ամենաթանկն է, սակայն ոչ պակաս կարևոր է նաև արտաքին գեղեցկությունը, իսկ առողջության ու գեղեցկության համադրությունը կարող է երկնել երջանկություն:

Արդեն վաղուց տարօրինակ կամ արտասովոր ոչինչ չկա այն բանում, որ մարդը դիմում է բժշկի ոչ միայն և ոչ թե բուժման, այլ զուտ արտաքին գեղեցկության ապահովման նպատակով: Այս պարագայում ահռելի գործ են կատարում հատկապես դիմածնոտային վիրաբույժները: Չէ՞ որ հենց նրանք են կատարում ռինոպլաստիկա՝ քթի վիրահատություն, որն այնքան տարածված է այսօր թե՛ մեր երկրում, թե՛ աշխարհում՝ առհասարակ:

Ոմանց չի գոհացնում սեփական արտաքին տեսքը, ոմանք էլ պարզապես ցանկանում են նմանվել այս կամ այն երգչին, դերասանին, և այս նպատակով նրանց քայլերն ուղղվում են դեպի համապատասխան մասնագետը, որն էլ պարգևում է նրանց ինքնավստահ զգալու բերկրանքը:

Դիմածնոտային վիրաբույժ, օրթոդոնտ, «Մանասյան» դենտալ կլինիկայի հիմնադիր տնօրեն, Ժամանակակից վիրաբուժության կլինիկայի դիմածնոտային վիրաբույժ, Օրթոպեդիկ հիվանդանոցի դիմածնոտային վիրաբույժ, Մասիսի և Աբովյանի բժշկական կենտրոնների դիմածնոտային վիրաբույժ, Դիմածնոտային վիրաբույժների ասոցիացիայի անդամ, Օրթոդոնտների ասոցիացիայի անդամ Մեսրոպ Մանասյանը երիտասարդ, սակայն արդեն բավականին հմուտ բժիշկ է, որն այսօր մեծ հաջողությամբ ու ամենայն պատասխանատվությամբ աշխատում է  թե՛ մեծահասակների, թե՛ երեխաների հետ՝ կատարելով ոչ միայն էսթետիկ շտկումներ, այլև վիրահատություններ՝ բուժման նպատակով՝ կիրառելով ժամանակակից սարքավորումների ամենավերջին նորությունները:

Ինչպես մեր ընթերցողներն արդեն կռահեցին՝ http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է Մեսրոպ Մանասյանը:

-Պարոն Մանասյան, Ձեր գործունեության շրջանակն այնքան լայն է, հետաքրքիր է, Ձեզ առավելապես ի՞նչ խնդիրներով են դիմում:

-Շատ տարբեր խնդիրներով՝ դիմածնոտային շրջանի բորբոքային հիվանդություններ՝ աբսցես, ֆլեգմոնա, կիստաներ, շատ հաճախ ուռուցքներ ենք հեռացնում, թքագեղձերի խնդիրներ, ծնոտի անոմալիաներ, բայց ամենից հաճախ, իհարկե, դիմում են ռինոպլաստիկայի համար, ինչպես նաև՝ ատամնային իմպլանտացիայի:

-Ատամի իմպլանտացիան ի՞նչ նպատակներով է արվում՝ բուժմա՞ն, թե՞ էսթետիկ շտկման:

-Ատամի բացակայության դեպքում է կատարվում, սովորական պրոթեզավորման հետ համեմատած՝ սրա առավելությունն այն է, որ առանց կողքի ատամները վնասելու՝ իմպլանտը դրվում է ծնոտի ոսկրի մեջ, որի վրա հետագայում ստոմատոլոգը հավաքում է ատամ… Ես «Մանասյան» դենտալ կլինիկայի տնօրենն եմ, մենք ունենք շատ լավ ստոմատոլոգներ, նեղ մասնագիտացված օրթոպեդներ, թերապևտներ, մանկական ստոմատոլոգներ, և վերոնշյալ բոլոր գործողությունները կատարվում են «Մանասյան» դենտալ կլինիկայում:

-Դուք երեխաների հետ աշխատու՞մ եք:

-Իհարկե, երեխաներին վիրահատում ենք շնչառական գանգատների, տարբեր նորագոյացությունների և շատ այլ խնդիրների դեպքում: Այս պահին պացիենտ ունենք՝ 14 տարեկան, ծնոտի չորրորդ սեգմենտում մեծ կիստա կա՝ 3 սմ երկարությամբ, 2 սմ բարձրությամբ, պետք է հեռացնենք այն:

-Երեխաների խնդիրները բնածի՞ն են լինում, թե՞ ձեռքբերովի:

-Տվյալ դեպքում՝ ատամնածին ծագում ունի այդ կիստան, կապված է սխալ բուժված ատամի հետ, բայց բնածին էլ են լինում, ձեռքբերովի էլ, ծնոտների հետ կապված խնդիրներ, տարբեր կիստաներ, բորբոքային հիվանդություններ, անոմալիաներ, նապաստակի շրթունք՝ երեխաների մոտ…

-Իսկ Ձեզ համար ավելի հեշտ է երեխաների՞ հետ աշխատել, թե՞ մեծահասակների:

-Ինձ ավելի հեշտ է իմ մասնագիտությամբ աշխատել (ծիծաղում է-խմբ.), նշանակություն չունի՝ երեխա, թե մեծ:

-Անդրադառնանք քթի պլաստիկ վիրահատություններին: Ամենից հաճախ ո՞ր դեպքերում են դիմում՝ խնդիրների առկայությա՞ն, թե՞ էսթետիկ շտկման:

-Հիմնականում էսթետիկ շտկման համար են դիմում, բայց ուղիղ, իդեալական քթի միջնապատ չի լինում՝ որպես այդպիսին: Շատ դեպքերում, երբ քիթը փոքրացնում ենք, սկսում են արտահայտվել շնչառական գանգատները, այդ պատճառով մենք նաև միջնապատի խնդիրն ենք լուծում՝ ուղղում ենք, այսինքն՝ նաև ֆունկցիոնալ խնդիրներն ենք վերացնում, որպեսզի հետագայում՝ քթի պլաստիկայից հետո, պացիենտները չունենան շնչառական գանգատներ: Երևի շատ եք լսել, որ պացիենտները բողոքում են, որ պլաստիկայից հետո շնչառական խնդիրներ են ունենում: Մեզ մոտ դա չի լինում, որովհետև նաև ֆունկցիան ենք շտկում: Բայց նաև շատ են դիմում միայն ֆունկցիոնալ խնդիրը շտկելու համար՝ քթի կոտրվածք, ծուռ միջնապատ, այտուցված հիպերտրոֆիկ խեցիների, հայմորյան ծոցերի բորբոքման դեպքերում և այլն, և շատ մեծ հաջողությամբ նաև այս խնդիրներն ենք լուծում:

-Պարոն Մանասյան, ճի՞շտ է, որ մեր օրերում տղամարդիկ սկսել են հաճախ դիմել քթի վիրահատության՝ զուտ էսթետիկ նկատառումներով:

-Հենց այսօր մի տղամարդու եմ վիրահատել:

-Իսկ պատահու՞մ է, որ պացիենտը ցանկանում է որևէ կոնկրետ տիպի քիթ:

-Այո, իհարկե, կոնկրետ այսօրվա պացիենտը Բրեդ Փիթի քիթն է ուզել, 17 տարեկան տղա է: Հիմնականում, սակայն, բարենպաստ տարիքը 18-35 տարեկանն է, բայց խիստ ցուցման դեպքում նաև ավելի շուտ ենք վիրահատում: Այս տղայի քիթը լիովին փակ էր, բերանով էր շնչում, դա արդեն խիստ ցուցում է, որի դեպքում նաև 16 տարեկանից հետո ենք վիրահատում:

-Բացի Բրեդ Փիթից՝ է՞լ ում քիթն են «պատվիրում» պացիենտները:

-Անահիտ Սիմոնյանի քիթն են շատ ուզում, ինչպես նաև՝ բազմաթիվ այլ աստղերի՝ երգիչ-երգչուհիների ու դերասանների, բայց հիմնականում ֆոտոմոդելավորում ենք, առաջարկում ենք տարբերակներ, սակայն վերջում, իհարկե, պացիենտի ցանկությամբ ենք առաջնորդվում:

-Իսկ հիմնականում ո՞ր տարիքի կանայք են դիմում այս հարցով:

-Տարբեր տարիքների, նույնիսկ 63 տարեկան կնոջ եմ վիրահատել:

-Նկատի ունեմ ոչ թե խնդրի դեպքում, այլ զուտ էսթետիկ:

-Այո, հենց էսթետիկ շտկման համար:

-Խնդրում եմ, անդրադարձեք նաև հետվիրահատական վերականգնողական շրջանին:

-Վիրահատությունից հետո քթի մեջ սիլիկոնային տամպոններ ենք տեղադրում, որոնք առաջվա մեծ տամպոնները չեն, փոքր են, քթի վրա ոչ թե գիպս ենք տեղադրում, այլ թերմոպլաստ, որը ժամանակակից մեթոդ է: Սիլիկոնային տամպոնները հեռացնում ենք հիմնականում երկու օր հետո, իսկ թերմոպլաստը՝ ինն օր հետո: Միջնապատի շտկումների դեպքում նաև հատուկ սպլինտներ ենք տեղադրում, որոնք երկու շաբաթ մնում են, որպեսզի քթի միջնապատն ուղիղ ձևավորվի: Հիմնական այտուցները երկու ամսվա ընթացքում նստում են, բայց քթի վերջնական ձևը ստանում ենք մեկ տարի հետո, քանի որ քիթը խիտ անոթավորված օրգան է, և իր այտուցները փոքր-ինչ դանդաղ են նստում:

-Բժի՛շկ, պատահու՞մ է, որ պացիենտը դժգոհ է մնում և արդեն իսկ վիրահատած քիթը երկրորդ անգամ է վիրահատում:

-Շատ հազվադեպ է լինում, բայց լինում է. ոչ թե դժգոհ են մնում, այլ իրենց սպասումներն արդարացած չեն լինում: Օրինակ՝ շատ մեծ քիթը չենք կարող միանգամից շատ փոքրացնել, որովհետև քթի աճառները, ոսկրերը փոքրացնում ենք, բայց մաշկը չենք հատում, մաշկն ինքնըստինքյան պետք է կրճատվի, իսկ եթե շատ մեծ քիթը շատ փոքրացնում ես, մաշկը լավ չի հասցնում կրճատվել և գեղեցիկ չի լինում, դրա համար շատ դեպքերում շատ փոքր քիթ են ցանկանում, որը միանգամից շատ չենք կարող փոքրացնել: Իհարկե, պացիենտներին այս ամենը բացատրում ենք, բայց լինում են դեպքեր, երբ երկրորդ անգամ են գալիս վիրահատվելու, որ ավելի փոքրացնեն: Ի դեպ՝ հաստ ու յուղոտ մաշկն ավելի դժվար է կրճատվում…

-Անդրադառնանք նաև ատամների հետ կապված խնդիրներին: «Մանասյան» դենտալ կլինիկայում ի՞նչ նորույթներ են կիրառվում այս բնագավառում:

-Մեզ մոտ ամենաժամանակակից տեխնոլոգիաներն են կիրառվում, ունենք իմպլանտացիայի համար սարքավորումներ, լուսային սպիտակեցման սարքավորումներ, ատամի արմատների բուժման համար էնդոմատոր, ապեքսլոկատոր, ունենք նաև ռադիովիզիոգրաֆ և պորտատիվ ռենտգեն սարք, որը հարմար է այնքանով, որ հիվանդը տեղից չի վեր կենում, ճառագայթումը հավասար է զրոյի, ցուցված է նաև երեխաներին ու հղիներին: Ունենք նաև տեխնիկական լաբորատորիա, կլինիկայում կատարվում են ամենաժամանակակից բուժումները՝ պրես կերամիկա, վինիրներ, իմպալնտացիա, տարբեր կոնստրուկցիաներ, կատարվում են նաև օրթոդոնտիկ բուժում, ատամների անոմալիաների շտկում՝ ցանկացած բարդության…

-Պարոն Մանասյան, ցավից բացի՝ մարդու մոտ ի՞նչ խնդիր պիտի լինի, որ դիմի բժշկի:

-Ճիշտ է, Հայաստանում դա ընդունված չէ, բայց ընդհանրապես՝ վեց ամիսը մեկ մարդը պետք է գա ստուգման, ատամնաքարերը մաքրի, հիմնականում դրա պատճառով են խնդիրներ առաջանում մարդկանց մոտ՝ լինդն է բորբոքվում, իջնում է ոսկրային հյուսվածքը, ատամներն են թուլանում…

-Դա միայն մեծահասակների՞ն է վերաբերում:

-Բոլորին, նաև երեխաներին, տեսած կլինեք երեխաների՝ սևացած ատամներով, դա հենց այն պատճառով է, որ ժամանակին չեն դիմում: Ցանկացած սոմատիկ համակարգային հիվանդություն անդրադառնում է ատամների և բերանի խոռոչի վրա:

-Իսկ կա՞ կոնկրետ հիվանդություն, որի ցուցիչը ատամների կամ բերանի խոռոչի այս կամ այն խնդիրն է:

-Այո, իհարկե, ՁԻԱՀ-ի դեպքում է արտահայտվում բերանի խոռոչում, տուբերկուլյոզի, տարբեր ինֆեկցիոն հիվանդությունների:

-Բժի՛շկ, Ձեր սենյակում բազաթիվ վկայագրեր, վկայականներ կան… Վերապատրաստումների վերաբերյալ ի՞նչ կասեք:

-Փորձում ենք հետ չմնալ, մասնակցում ենք կոնֆերանսների, սեմինարների:

-Իսկ նորությունները մեր երկիր ճիշտ ժամանակի՞ն են հասնում:

-Մենք նաև արտասահմանյան մասնագետներին ենք հետևում, գրքեր ենք ընթերցում, օնլայն վեբինարներ ենք դիտում:

-Նկատի ունեմ ոչ միայն Ձեր կլինիկան, այլև՝ առհասարակ. Հայաստանը Ձեր ոլորտի առումով հետ չի՞ մնում:

-Կոնկրետ մեր ոլորտի մասնագետները Եվրոպական դիմածնոտային վիրաբույժների միության հետ կապված են, և երբ Եվրոպայում կամ աշխարհում նորություններ են լինում, մենք անպայման դրանց մասին իմանում ենք ու հետ չենք մնում: Շատ դեպքում նույնիսկ մեր պացիենտներն են արտասահմանից գալիս, հատկապես ռինոպլաստիկայի համար են շատ դիմում:

-Դա, ինչպես ենթադրում եմ, ոչ միայն որակի հետ է կապված, այլև՝ մատչելիությա՞ն:

-Այո, մատչելիության համար էլ, բայց Հայաստանում ավելի որակով է, որովհետև քթի վիրահատություն շատ ենք անում, ու մեզ մոտ դա լավ է ստացվում:

-Ինչն է Ձեր մասնագիտության մեջ Ձեզ համար ամենաբարդը, հատկապես՝ պացիենտների հետ շփման առումով:

-Բարդ բան չկա (ժպտում է-խմբ.): Ճիշտն ասած՝ ես բնույթով այնպիսի մարդ եմ, որ բոլորի հետ էլ լեզու եմ գտնում, խնդիրներ չեն առաջանում, պացիենտներն էլ գոհ են: Ինչ վերաբերում է երեխաների հետ շփմանը, ես, որպես օրթոդոնտ, նրանց հետ շատ եմ աշխատում, դրա համար համապատասխան պրակտիկան, մարտավարությունը գիտեմ: Ցանկացած բժիշկ պիտի նաև հոգեբան լինի:

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաք մեր ընթերցողներին:

-Առողջությունն ամենաթանկ բանն է, ինչպես նաև շատ կարևոր է գեղեցկությունը: Եթե մարդ կոմպլեքսավորվում է իր արտաքին տեսքի պատճառով, պետք է պարտադիր դիմի բժշկի և չամաչի դրանից՝ ավելի ինքնավստահ ու երջանիկ լինելու համար:

Ճարպակալում կամ նախադիաբետի շրջան

Բժիշկները նշում են, որ հավելյալ յուրաքանչյուր մեկ կիլոգրամը դիաբետի առաջանալու հավանականությունը մեծացնում է 40 տոկոսով: Եվ իսկապես՝ ճարպակալումը կարելի է համարել մերօրյա չարիքներից մեկը: Դրա պատճառները տարբեր են, սակայն հիմնական խնդիրն այն է, որ ճարպակալումը մեծապես ազդում է կյանքի որակի վրա՝ առաջացնելով սովորական անհարմարավետությունից ընդհուպ մինչև հիվանդություններ:

Իսկ այն մասին, թե ինչ կարող է լինել ճարպակալման հետևանքով, Bestgroup.am-ը զրուցել է «Էլիտ-Մեդ» բժշկական կենտրոնի էնդոկրինոլոգ Լուսինե Աղաբաբյանի հետ:

-Տիկին Աղաբաբյան, ի՞նչ է մետաբոլիկ համախտանիշը, և ի՞նչ դեր ունի ճարպակալումը:

-Մետաբոլիկ համախտանիշը մի քանի անվանում ունի, որոնցից մեկը «մահացու քառյակն» է՝ ճարպակալում, ինսուլինի քանակի ավելացում, որը հետագայում բերում է շաքարային դիաբետի, զարկերակային գերճնշում, նյութափոխանակության բոլոր տիպերի խանգարումներ: Այս չորս գործոնները միասին համարվում են մետաբոլիկ համախտանիշ։

Ըստ ԱՀԿ-ի՝ ինսուլինոռեզիստենտականություն ունեցողները կազմում են 50-60 մլն, աշխարհում սա, իհարկե, համարվում է նախադիաբետի փուլ, այսինքն՝ եթե այս փուլում չկանխվի, հաջորդ քայլին այն վերածվելու է դիաբետի:

Ինսուլինի հանդեպ ռեզիստենտականությունը համարվում է ճարպակալման, 2-րդ տիպի դիաբետի, ձվարանների պոլիկիստոզի առաջացման պատճառներից մեկը։ Ինչպես և երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետը և քովիդը, ճարպակալումը նույնպես համարվում է 21-րդ դարի պանդեմիա: Ի դեպ՝ ինչպես կյանքը ցույց տվեց՝ կորոնավիրուսն ավելի ծանր տարան երկրորդ տիպի դիաբետ ու ճարպակալում ունեցող մարդիկ:

Ապացուցվել է, որ այն կանայք, որոնք ունեն ճարպակալում, ավելի դժվար են հղիանում: Ճարպակալում ունեցող կանանց, աղջիկների մեծամասնության մոտ հայտնաբերվում է ձվարանների պոլիկիստոզ, այսինքն՝ առկա է ձվարանների ֆունկցիայի խանգարում, մազակալում և այլն։

Ճարպակալման հիմքում ինսուլինի ֆունկցիայի խախտումն է, ինսուլինի հանդեպ ռեզիստենտականությունն է և քանակի ավելացումը, որը իր հերթին բերում է հիպերանդրոգենիայի, այսինքն՝ տղամարդու հորմոնի ավելացմանն օրգանիզմում, որն էլ խանգարում է ձվազատմանը և հետագայում՝ հղիանալուն:

Նմանատիպ մեխանիզմով նաև տղամարդկանց մոտ է խախտվում ռեպրոդուկտիվ ֆունկցիան: Ճարպակալում ունեցող տղամարդիկ ավելի հաճախ են դիմում պոտենցիայի խնդիրներով։

Ապացուցված է նաև, որ ճարպակալումը և փսիխիկայի խանգարումները բավականին հաճախ զուգահեռ են ընթանում. ճարպակալումով հիվանդների մոտ մոխրագույն զանգվածի մոտավորապես 11 տոկոսը տարեկան պակասում է, ուղեղի ծերացումն ավելի արագ է ընթանում …

Ապացուցված է նաև, որ ճարպակալումը ռիսկի գործոն է հանդիսանում ուռուցքային հիվանդությունների առաջացման մեջ։

-Այսքան բացասական կողմերով հանդերձ, սակայն, ճարպային հյուսվածքները նաև էներգիայի աղբյուր են, ճի՞շտ է:

-Համարվում է, որ ճարպային հյուսվածքները մեզ տալիս են էներգետիկ պաշար, բայց եթե ճարպային հյուսվածքը հավելյալ է լինում, սկսում է կուտակվել լյարդի մեջ, ենթաստամոքսային գեղձի մեջ։ Չմոռանանք, որ ճարպային հյուսվածքն ինքն էլ է համարվում էնդոկրին օրգան, որովհետև մոտավորապես 600 բիոակտիվ նյութ է սինթեզում հենց ինքը՝ ճարպը, դրա համար առանց գրագետ մասնագետի նիհարել չի կարելի, դա կարող է հանգեցնել նյութափոխանակության լուրջ խանգարումների՝ ընդհուպ մինչև անպտղություն:

-Ի՞նչն է մետաբոլիկ համախտանիշի պատճառը :

-Պատճառներից են և՛ ժառանգականությունը, և՛ արտաքին գործոնները, օրինակ՝ քրոնիկ սթրեսները, նստակյանց կյանք վարելը, անկանոն սնվելը, այսինքն՝ ոչ միայն գենետիկան է աշխատում, այլև՝ արտաքին գործոնները զուգահեռաբար:

Հիպերինսուլինեմիան՝ ինսուլինի հավելյալ քանակը, հանգեցնում է ինսուլինի որակի վատացման, գլյուկոզայի բարձրացման, այսինքն՝ դիաբետի, մյուս կողմից՝ հիպերտենզիայի, այսինքն՝ ճնշման բարձրացման, մյուս կողմից՝ աթերոսկլերոզի և նյութափոխանակութան բոլոր տեսակի խանգարումների, այսպիսով՝ սա այն «մահացու քառյակն» է, որի մասին ասում էինք՝ աթերոսկլերոզ, երկրորդ տիպի շաքարային դիաբետ, ճարպային նյութափոխանակության խանգարում և հիպերտենզիա՝ զարկերակային ճնշման բարձրացում:

Ճարպակալման պատճառներն են՝ ժառանգականություն, էնդոկրին հիվանդություններ, հորմոնալ խախտումներ, որոշակի դեղամիջոցների օգտագործում՝ հակաբեղմնավորիչներ, նեյրոլեպտիկներ, հակադեպրեսանտներ և այլն:

Բացի դրանից, ճարպակալումը ունի նաև հոգեբանական պատճառներ, որոնցից են ինքնագնահատականի իջեցումը,  արտաքին աշխարհից պաշտպանված լինելու ցանկությունը, ուշադրության պակասը և այլն։

-Ի՞նչ կցանկանաք հավելել:

Հավելեմ, որ դեռահաս տարիքում աղջիկները շատ հաճախ դիմում են մազակալման և  դաշտանային ցիկլի խանգարման պատճառներով, ինչի հիմքում, ինչպես ասվեց, հավելյալ քաշն է և ինսուլինի հանդեպ զգայունության իջեցումը: Մենք շատ հաճախ խորհուրդ ենք տալիս ընդամենը քաշի նվազեցում, բալանսավորված սննդակարգ, որի շնորհիվ կարգավորվում է նյութափոխանակությունը, և վերականգնվում ձվարանների ֆունկցիան, այսինքն՝ առանց հավելյալ հորմոնալ պրեպարատների  հնարավորություն ենք ունենում օգնել։

Ուզում եմ նշել նաև, որ շատ են գովազդում «նիհարեցնող» միջոցներ, որոնք իրենցից հիմնականում ԲԱՀ են ներկայացնում՝ չունենալով որևէ ապացուցողական բազա և կարող են նաև վտանգավոր լինել։

Ցանկացած հիվանդություն ավելի հեշտ է կանխարգելել, քան հետագայում բուժել։ Դիմեք մասնագետի, ստացեք համապատասխան խորհուրդներ և ապրեք ԱՌՈՂՋ։

Բարեկեցիկ եւ առողջ հասարակությունը ապահով երկրի երաշխիքն է

Ժամանակակից աշխարհի ռիթմն ու մրցակցությունը պահանջում են անընդհատ կատարելագործվել ու ընդլայնել արդեն ձեռք բերած կարողություններն ու մասնագիտական որակը: Քիթ-կոկորդ-ականջաբանության` ԼՕՌ հիվանդությունները, ցավոք սրտի, բավականին մեծ տարածում ունեն Հայաստանում: 
«Նաիրի» բժշկական կենտրոնի (ԲԿ) քիթ-կոկորդ-ականջաբանության (ՔԿԱ) ծառայության շրջանակում բժշկական օգնություն են ստանում մեծահասակները եւ երեխաները` սկսած մեկ տարեկանից: Ախտորոշման ու բուժման նորագույն մեթոդների կիրառումն օպտիկական սարքերի, տեսագրահսկողության կիրառմամբ եւ տվյալների արխիվացմամբ թույլ են տալիս իրականացնել ճշգրիտ ախտորոշում, կլինիկորեն հիմնավորված բուժում: Նյարդավիրաբույժների հետ համագործակցության շնորհիվ բազմապրոֆիլ վիրաբույժների թիմը կատարում է համակցված բարդ վիրահատություններ: Աշխատանքներն օպտիմալացնելու նպատակով բազմապրոֆիլ վիրաբույժների թիմի կազմում, անհրաժեշտության դեպքում, ընդգրկվում են նաեւ ուռուցքաբաններ, նյարդավիրաբուժներ, պլաստիկ եւ այլ նեղ մասնագիտացված վիրաբույժներ: Զուտ մասնագիտական տեսանկյունից` հիվանդների ճնշող մեծամասնությունը չի կարող եզրակացություններ անել բժշկի պրոֆեսիոնալիզմի մասին, եւ ուրիշներից ստացած տեղեկություններից առավել կարեւորվում է բժշկի հետ շփումը: Ու, եթե բժիշկն իսկապես կարեկից է, ուշադիր եւ զգայուն, ապա առանձնակի մեթոդների կիրառման կարիք չի լինի. հիվանդը կվստահի նրան, եւ բուժումն էլ ավելի արդյունավետ կլինի: http://bestgroup.am/   չափազանց հետաքրքիր զրուցակիցն է  «Նաիրի» եւ «Դիլիջան» ԲԿ-ների քիթ-կոկորդ ականջաբան, ԼՕՌ վիրաբույժ, «Դիլիջան» ԲԿ առանձնացված վերապրոֆիլավորված բաժանմունքի Քովիդ կենտրոնի բուժական գծով ղեկավար ԼԵՎՈՆ ԹՈՐՈՍՅԱՆԸ:  
-Պարոն Թորոսյա՛ն, ի՞նչ է քնի ապնոէն, ինչո՞ւ է առաջանում, եւ ի՞նչ է տեղի ունենում նոպայի ժամանակ։
-Քնի տարբեր փուլերում ուղեղը տարբեր խորության վրա է, այսինքն՝ փուլ կա, որի ժամանակ մարդը պետք է լիարժեք խորը քնած լինի, որ հանգստանա: Առանձնացված են քնի չորս փուլեր, ընդ որում, վերջին փուլը ամենախորն է ու տեւում է ընդամենը քսան րոպե, բայց մարդ լիարժեք հանգստանում է այդ փուլի ժամանակ: Երրորդ փուլը նույնպես հանգիստ փուլ է, ու, երբ մարդն արթնանում է, էլի հանգիստ վիճակում է լինում: Բայց լինում են պահեր, երբ ուղեղը չի վերահսկում շնչառական կենտրոնը, այն սկսում է հսկողությունից դուրս գալ, ու առաջանում է շնչառական կենտրոնի կանգ: Կանգ կարող է առաջանալ ի սկզբանե մեխանիկական խոչընդոտներից, որոնցից թիվ մեկը ինչ-ինչ պատճառներով օդը քթով շնչելու դժվարացումն է: Դրա պատճառ կարող են լինել միջնապատի ծռվածությունը, մեծ խեցիների, պոլիտների առկայությունը, այսինքն՝ ինչ-որ խոչընդոտ, որը թույլ չի տալիս, որպեսզի օդը քթով անցնի: Որպես ճիշտ ֆիզիոլոգիա մարդը պետք է շնչի քթով, որ, նախ, օդը քթով անցնելիս տաքանա, խոնավանա ու նոր իջնի ստորին շնչուղիներ: Բացի դրանից, քիմքի կառուցվածքն այնպիսին է, որ ներշնչման պահին փափուկ քիմքը, լեզվակը առաջ է գալիս, որպեսզի քթով օդը հեշտ գնա, բայց, եթե կա ինչ-որ խոչընդոտ, օդը առաջ չի գնում, քիմքը առաջ է գալիս: Մենք ստիպված փորձում ենք բերանով շնչել, որովհետեւ օդը չի գնում, եւ քիմքն էլ է դառնում խանգարող խոչընդոտ շնչառության համար ու սկսում է թրթռալ: 
- Երեւի հենց դրա պատճառո՞վ է մարդը քնած ժամանակ սկսում խռմփացնել:
-Խռմփոցը ձայնային շնչառությունն է, որը դրսեւորվում է, երբ օդի հոսքի ժամանակ տատանվում է մարդու փափուկ քիմքը։ Եթե այն երկար է տեւում, ուրեմն  քիմքի մկանները երկար ժամանակ են այդպես տատանվում, ինչի հետեւանքով թուլանում է քմային վարագույրը, կախվում եւ իջնում է, շնչառական ճանապարհին դառնում երկրորդ խոչընդոտը: Մենք ուզում ենք քթով շնչել, բայց քիթը փակ է, իսկ քիմքն արդեն սկսել է խանգարել: Անկախ այն հանգամանքից՝ քնած ժամանակ մարդիկ քթով են շնչում, թե բերանով, մեկ է, շնչառության ժամանակ հիմնականում տատանվում է փափուկ քիմքը, որի արդյունքում էլ առաջանում է խռմփոցը։ Սա շատ տարածված երեւույթ է, ու բոլորս էլ երբեւէ մեր հարազատների կամ բարեկամների մոտ նկատել ենք այն։ Եթե հետազոտության արդյունքում այլ առողջական խնդիրներ չեն հայտնաբերվում, խռմփոցը համարում ենք ֆիզոլոգիական, ինչը հիմնականում դիտարկվում է մանուկների՝ քիմքի մկանների ոչ լիարժեք ձեւավորման, իսկ տարեցների մոտ՝ քիմքի մկանների թուլացման պատճառներով: 

Երրորդ խոչընդոտն արդեն մի քիչ գեր մարդկանց մոտ լեզվարմատն է, որովհետեւ հատկապես մեջքին պառկած դիրքում լեզուն կարող է հետ գնալ ու մեխանիկորեն փակել կոկորդի մուտքը: Չորրորդ խոչընդոտը կորճոսկրի հետ տեղակայումն է, որը կարող է բերել էլի շնչառության դժվարացման: Ժամանակի ընթացքում նորից քաշի ավելացումը կարող է բերել նրան, որ հերթական խոչընդոտներն արդեն կարող են կապված լինել շնչափողի ճանապարհին որեւէ արգելքների, օրինակ, շնչափողի աճառներից որեւէ մեկի թուլացման հետ, երբ շունչ քաշելու ժամանակ աճառը հետ է գնում, եւ օդի ճանապարհը փակվում է կա՛մ ավելի ներքեւ գտնվող հատվածներում, կա՛մ թոքերի ներծծման հետ կապված: Ու մեկ էլ արդեն վերջնական, երբ թոքային զարկերակից արյունը դուրս է գալիս ու գնում դեպի սիրտ, այդ ճանապարհին ինչ-որ խնդիրների ժամանակ, երբ կանգ է առաջանում փոքր արյան շրջանառության մեջ, ու թթվածինը լիարժեք չի հասնում սիրտ: Այս բոլոր թվարկվածները կարող են բերել մեխանիկական շնչառական դժվարացման, որի հետեւանքով կարող է կենտրոնական շնչառության վերահսկման կենտրոնը խոչընդոտվել, այսինքն՝ եթե երկար ժամանակ մարդն ունենում է մեխանիկական խնդիրներ, շնչառական կենտրոնն արդեն այդքան էլ չի պայքարում, քիչ-քիչ հանձնվում է: Այսինքն՝ ամեն անգամ, երբ որ, օրինակ, քնի մեջ մարդը կարող է քնի ոչ վերահսկվող, ասենք, երկրորդ փուլում շունչ պահել իմ թվարկած պատճառներից մեկով, իսկ շնչառական կենտրոնը, կիսաավտոնոմ լինելով, տեսնում է, որ օդ չի գալիս, ու պետք է շունչ քաշել, բայց մեխանիկորեն խանգարվելով՝ պաուզա է լինում: Սակայն մնացած բոլոր օրգանները, հատկապես սիրտը, որ էլի ավտոնոմ է համարվում, չստանալով բավարար թթվածին, սկսում է ավելի ինտենսիվ արյունը մղել անոթներով, եւ ավելի բարձր ճնշումով ու բարձր ճնշման ազդեցության տակ սրտի հաճախ աշխատանքի պայմաններում մենք արթնանում ենք, սիրտը ինքն էլ է մեզ արթնացնում, ստիպում, որ վեր թռչենք: Եվ մենք հաճախ վեր ենք թռչում սրտի ուժեղ աշխատանքով, բարձր ճնշումով ու, իհարկե, շունչ ենք քաշում, որովհետեւ շնչառական կենտրոնը կուտակել է CO 2-ը ու արդեն պատրաստ էր շունչ քաշելուն: Որպես «սլեպատնոյի» (խոսակցական) ամենամեծ բարդություն մահն է քնի մեջ, որն առաջ է գալիս այն պատճառով, որ, երբ CO-2-ի քանակը բավականին շատ է կուտակվում ուղեղում, ուղեղի համար ավելի հաճելի է չշնչելը, քան շնչելը… Եվ մեխանիկական «սլեպատնոյը» կանխելու համար անհրաժեշտ է իմ նշած պատճառների հետեւանքով առաջացած խոչընդոտները վերացնել վիրահատական կամ դեղորայքային բուժումով… Օրինակ, անհրաժեշտ է իրականացնել քիմքի պլաստիկաներ, լեզվակի կարճացում կամ լեզվակի ու փափուկ քիմքի պլաստիկա, որը ներառում է քիմային մկանների հավաքելն ու մի քիչ առաջ բերելը, որ ներշնչման ժամանակ չխանգարեն: Կա վիրահատություն, որի միջոցով լեզվարմատի կորճոսկրը առաջ է բերվում, այսինքն՝ կորճոսկր կզակային մկանը անջատվում է կզակի ոսկորի հետ, բերվում մի քիչ առաջ ու ավելի վերեւ է ամրացվում: Ու այդ դեպքում ոսկորը ինքը իրենով առաջ է գալիս, տարածքը մեծանում է; Կատարվում է նաեւ վիրահատություն, որի ժամանակ լեզվարմատից որոշակի հատված հեռացվում է, լեզվի արմատի չափսերը մեխանիկորեն փոքրացվում են, տարածք է առաջանում, որ օդը, թթվածինը այդտեղով անցնի: Լինում են տրանսպլանտային աճառների, թոքերի ներծծման, սրտի, արյան փոքր շրջանառության կանգի խնդիրներ, որոնք կարող են ենթարկվել դեղորայքային բուժման: Երեխաների մոտ «սլեպատնոյը» շատ հաճախ լինում է ադենոիդ հյուսվածքի գերաճի պատճառով, որը, երկար ժամանակ խոչընդոտելով, երեխաների շնչառական կենտրոնը արգելափակում է որոշ չափով, ու, եթե ուշադիր լինենք, կնկատենք, որ նրանք առօրյայում սկսում են ավելի հազվադեպ շնչել, քան պետք է շնչեն, նրանց շնչառությունը սկսում է նմանվել մեծի շնչառության:

-Ի՞նչ կասեք COVID-19-ի մասին:  
-COVID-19-ը աշխարհի գլոբալ մասշտաբով ներկայացվում է որպես սովորական հերթական վիրուս, որը, ուղղակի լինելով նոր ու անծանոթ մեզ համար, հանդես է գալիս ավելի ագրեսիվ ձեւով: Եթե նայենք, պատմության մեջ միշտ տարբեր ժամանակաշրջաններում ի հայտ են եկել ինչ-որ հարուցիչներ, վիրուսներ, բակտերիալ ինֆեկցիաներ կամ զանգվածային մահվան ուրիշ պատճառներ: Երեւի թե երկրագունդն ինքն էլ է կարգավորում մարդկանց պապուլյացիայի թիվը, օրինակ, ոչ շատ շուտ՝ 1900-ականների սկզբին, բոլորին հայտնի «իսպանկա» վիրուսը  երեսուն միլիոն մարդու կյանք է խլել, որն այդ ժամանակ կազմում էր աշխարհի բնակչության մեկ երրորդը: Ու պետք չէ այսօր զարմանալ, որ COVID-19-ը կյանքեր է խլում: Չեմ կարող ասել դրա՝ արհեստական կամ բնական լինելու մասին, բայց այն էլի բերում է որոշակի հավասարակշռության, որպես РНК մշտապես փոփոխվող վիրուս ինքն իր դերը վիրուսոլոգիայի տեսանկյունից նորմալ կատարում է. զարգանում է, փոփոխվում ու հնարավորինս փորձում գոյատեւել՝ ենթարկվելով մուտացիայի, շարունակելով խլել մարդկանց կյանքեր: Էլի չեմ կարող ասել՝ պատահական թե մտադրված, բայց ավելի շատ վնասվում են երկրագնդի բնակչության տարեց հատվածը եւ քրոնիկական հիվանդություն ունեցող մարդիկ, որոնք ավելի դժվար են դիմակայում վիրուսի թողած հետեւանքներին ու պապուլյացիայի կարգավորմանը: Բայց բժիշկներիս համար նշանակություն չունի մարդու տարիքը. բոլորի կյանքն էլ թանկ է մեզ համար, ու մենք պայքարում ենք բոլորի կյանքի համար: Չնայած ասում են, որ քովիդի այս նոր ձեւը սկսել է ընդգրկել ավելի երիտասարդ տարիքի մարդկանց, բայց ամեն դեպքում, երբ մի քիչ մանրամասն նայում ենք, նրանք հիմնականում ունենում են ինչ-որ քրոնիկական հիվանդություն: Ինչքան էլ դժգոհենք, ժամանակակից բժշկությունը պայքարի շատ միջոցներ է ստեղծել, որ մենք ինչ-որ ձեւով հասկանանք՝ ինչ է այդ վիրուսը ու դրա դեմ պայքարենք, եւ որոշակի հաջողություններ, իհարկե, կան: Ինչքան էլ կարող ենք դժգոհել, նեղվել, որ շատ մարդ է մահանում, բայց կարող ենք նաեւ հպարտանալ, որ ծանր ախտահարված եւ կյանքի հետ անհամատեղելի վիճակներում հայտնված շատ մարդիկ էլ չեն մահանում, որոնց թվում կան նույնիսկ քրոնիկական հիվանդություններով տառապողներ, ասենք, ճնշումով, շաքարային դիաբետով մարդիկ: 
Իսկ ընդհանրապես քովիդի հետեւանքները որոշ չափով անկանխատեսելի են մեզ համար, որովհետեւ դեռ լրիվ, խորությամբ չենք ուսումնասիրել՝ ինչ հետեւանքներ կարող է ունենալ այն: Ամենահայտնի հետեւանքն այսօր թոքի վիբրոզ հյուսվածքի առաջացումն է, ախտահարվում են բոլոր գեղձային հյուսվածքները, երիկամները, ուղեղը, լյարդը, մի շարք՝ մեր կյանքի որակի համար պատասխանատու օրգաններ, եւ, որպես հետեւանք, առողջացումից հետո շատ հանդիպում են դիաբետի որոշակի մնացորդային երեւույթներ: Երբ որ հենց նույն ենթաստամոքսի գեղձի բջիջները վնասվում են, լավանալուց հետո էլի վիբրոզի են ենթարկվում, էլի սպիական հատվածներ են առաջանում, եւ դրանք արդեն չեն գործում: Օրինակ, եթե լյարդի երկու երրորդը չլինի, այն կկատարի իր գործառույթը, բայց երիկամների ախտահարումը կարող է մահվան պատճառ դառնալ: Իսկ ուղեղն ախտահարվելու դեպքում մարդը կարող է չգիտակցված բաներ անել: Իհարկե, ոչ բոլորի մոտ է այդպես, առողջացածների մեծ մասի մոտ այն հետեւանք չի թողնում:  
-Քովիդը կարո՞ղ է հանգեցնել թոքի քաղցկեղի:
-Գրեթե բոլոր վիրուսային բջիջները կարող են հանգեցնել թոքի քաղցկեղի, բայց չունենք մի այդպիսի հետազոտություն, որ մի հիվանդի մոտ քովիդից հետո քաղցկեղ է առաջացել: Մի քիչ հետաքրքիր վիրուս է, ավելի սերտ է համագործակցում մեր իմունային համակարգի հետ, քան մյուս վիրուսները, ավելի պատրաստված է: Մեզ համար լինելով անծանոթ՝ մեր օրգանիզմը ավելի դժվարությամբ է նրա դեմ հակամարմիններ սինթեզում, ու շատ անգամ այդ ընթացքում, մինչեւ ինքը սինթեզում է հակամարմիններ, մեր պաշտպանական մյուս մեխանիզմները, փորձելով պաշտպանվել այդ վիրուսից, որոշում են վերացնել ախտահարված բջիջները, այսինքն՝ ճիշտ չաշխատող բջիջների կենսաբանական մահվան ժամկետը արագացնում են, ու այդ բջիջները վերածվում են արդեն սպիական բջիջների: Այդ պահին տեղի է ունենում բջիջների այտուց՝ պատրաստվելով կենսաբանական մահվան, ու, եթե դա, ասենք, թոքային հյուսվածքում է, խանգարում է շնչառությանը, ներշնչմանը, իսկ եթե դա ուրիշ օրգաններում է, բերում է տվյալ օրգանի ֆունկցիայի խախտմանը: 
-Ժամանակակից ի՞նչ մեթոդներ կան նշաբորբի բուժման համար:
-Երեւի թե նշաբորբի բուժման մեթոդները շատ չեն փոխվել վերջին տարիների ընթացքում, հիմնականում, եթե քրոնիկական նշաբորբի մասին է խոսքը, դրա բուժման եղանակը վիրահատականն է, եւ տարբեր մեթոդներ են առաջարկվում: Իմ մեթոդը, որը նշիկների հեռացում է իրենից ներկայացնում, շատ անգամ հետ է մնում. արդեն նոր մեթոդներ են կիրառվում՝ ռադիոալիքային, գերձայնային, լազերային, էլեկտրակոագուլյատորային, որը, ճիշտ է, արդեն երկար տարիներ կա, բայց էլի ակտուալ է: Կիրառվում է նոր՝ կոագուլյատոր-2 սարքը, որը իրենից հեղուկ պլազմային կարգուլյատոր է ներկայացնում, որը 40 աստիճանի տակ է նշիկը հեռացնում, այրվածքները շատ խորը չեն լինում, ավելի անցավ է վերքը լավանում, ավելի հեշտ, ավելի քիչ հետեւանքներով: Այսօր ժամանակակից դեղերի ստեղծման շնորհիվ նշաբորբի բուժումն ավելի հեշտացվում է, չնայած միշտ պետք է տարբերակել նշաբորբի տեսակները, որոնք կարող են բազմազան լինել, կարող են առաջանալ տարբեր բակտերիաների արդյունքում: Պետք է տարբերակել ու համապատասխան ճիշտ մոտեցում ցուցաբերել, ինչու չէ, կարող են օգնության գալ նաեւ տարբեր լաբորատոր հետազոտման մեթոդները՝ քսուկ, արյան անալիզ, որը օգնում է ճիշտ մոտենալ այդ հարցին:
-Լսողական ապարատները ո՞ր դեպքերում են կիրառվում:
-Ապարատների կիրառումը լինում է այն դեպքերում, երբ մարդու կյանքի որակն այնքան է ընկնում, որ նա սովորական առօրյայում սկսում է չլսել շրջապատի ձայները, բայց ներլսողական նյարդը դեռ նրան հնարավորություն է տալիս ձայնի հզորացման սարքի օգնությամբ իրեն լիարժեք մարդ զգալ շրջապատում ու չնեղվել ոչ մի հարցում: Եթե չկա վիրահատական, դեղորայքային բուժման տարբերակ, մնում է դիմել սարքի օգնությանը, եւ պետք չէ դրանից ամաչել, որովհետեւ լսողական խնդիր ունեցող մարդը կարող է հայտնվել շատ վատ իրավիճակներում, ասենք, չլսելով ավտոմեքենայի ազդանշանի ձայնը:  
-Որպես վերջաբան Ձեր մաղթանքը հայ հասարակությանը:
-Առհասարակ բավականին բարդ է յուրաքանչյուր անձի ըստ պատշաճի մոտենալը, բուժօգնություն ցուցաբերելը, առավել եւս, երբ խոսքը առողջության մասին է: Այդ ամենը հեշտ է դառնում այն ժամանակ, երբ ունես հստակ ձեռագիր, մոտեցում քո գործին, որը սիրում ես: Անչափ կարեւոր գործոն է նաեւ պացիենտի վստահությունը բժշկի հանդեպ, հավատը: Գնահատում եմ այն, ինչ ունեմ, գնահատում եմ այն ճանապարհը, որն անցել եմ, գնահատում եմ իմ յուրաքանչյուր այցելուին, իմ աշխատանքը: Երբեք չեմ զլանում խոստովանել՝ այն, ինչին հասել եմ, աշխատանքս գնահատող մարդկանց շնորհիվ է, որոնք էլ հենց նպաստել են իմ կայացմանը:
Իսկ մեր հասարակությանը կմաղթեմ առողջություն եւ բարեկեցություն: Բարեկեցիկ եւ առողջ հասարակությունը ապահով երկրի երաշխիքն է: