Այսօր նյարդավիրաբուժությունն հագեցած  է առավել արդյունավետ վիրահատական միջոցներով, ինչի շնորհիվ  հաջողվում է հաղթահարել տարբեր աստիճանի  բարդության  նյարդավիրաբուժական հիվանդություններ 

Նյարդավիրաբուժությունը բժշկության վիրաբուժական մասնագիտություններից ամենաերիտասարդներից է: Այն վիրաբուժության ճյուղ է, որն իր մեջ ներառում է կենտրոնական և ծայրամասային նյարդային համակարգերի հիվանդությունների բուժումը վիրահատական ճանապարհով։ Գնալով ընդլայնվում ու առռաջընթաց է ապրում նյարդավիրաբուժության ոլորտը․ ոլորտ, որ ժամանակի պահանջներին համընթաց զարգացմամբ արդեն իսկ դասվում է բժշկության ապագա առաջատար գիտությունների շարքին։ Ներկա ժամանակներում նյարդավիրաբուժությունն հագեցած է առավել արդյունավետ վիրահատական միջոցներով, ինչի շնորհիվ էլ համապատասխան ցուցումների առկայության դեպքում  հաջողվում է հաղթահարել տարբեր աստիճանի  բարդության  նյարդավիրաբուժական հիվանդություններ ու իրավիճակներ։

Մեր զրուցակիցն է <<Էրեբունի>> ԲԿ  նյարդավիրաբուժական բաժանմունքի բժիշկ-նյարդավիրաբույժ Նաիրի Մարգարյանը: Որքան էլ գայթակղիչ է բժշկի աշխատանքը, նույնչափ պարտավորեցնող և դժվար է, ու ըստ մեր զրուցակցի՝ բազմակի անգամ ավելի մեծ մարդասիրություն, համբերություն, բարություն է պահանջում, քան շատ այլ մասնագիտություններ։ Բժիշկն այս համոզմանն է եկել իր աշխատանքի ընթացքում և ի սկզբանե գտել է հաջողության բանալին. դա  մարդասիրությունից ծնված սերն է իր հիվանդների հանդեպ: Բոլորիս լավ հասկանալի է հիվանդի հոգեբանությունը։ Լավագույն բժիշկ փնտրելիս ու ընտրելիս հիվանդը ոչ պակաս կարևորում է մարդկային վերաբերմունքը: Բուժմանն հավասար՝ հիվանդին  իր առողջությամբ մտահոգ, իր մասին ոչ միայն մասնագիտորեն, այլ նաև մարդկայնորեն հոգ տանող բժիշկ է հարկավոր: Միայն այս երկուսի զուգակցությամբ կարող է ձևավորվել  բժիշկ-հիվանդ անչափ կարևոր փոխադարձ կապը, որի առկայությունն ինքնին բուժման արդյունավետության գրավական է:       

-Պարոն Մարգարյան, գլխուղեղի ուռուցքներից կխոսե՞ք:

-Գլխուղեղի ուռուցքը գանգի խոռոչում ոչ նորմալ հյուսվածքի աճ է։ Ուռուցքը կարող է աճել ինչպես գլխուղեղի ներսում, այնպես էլ նրա կողքին՝ սեղմելով այն։ Տարբերում են գլխուղեղի ուռուցքների երկու հիմնական խումբ` գլխուղեղից կամ նրա թաղանթներից աճող ուռուցքներ (առաջնային) և մետաստատիկ ուռուցքներ (երկրորդային), որոնք այլ օրգաններից տարածվում են դեպի գլխուղեղ։ Գանգի խոռոչի ներսում առաջացող ուռուցքներից են, օրինակ, գլիոմաները, մեդուլոբլաստոմաները, մենինգիոմաները, հիպոֆիզի ադենոման, կրանիոֆարինգիոմաները և այլն։ Գլխուղեղի մետաստատիկ ախտահարում հաճախակի առաջանում է թոքերի, կրծքագեղձի, մաշկի, աղիների և այլ օրգաններում առաջնային ուռուցքների առկայության դեպքում։ Չարորակ և բարորակ ուռուցքների  ախտանշանները սկզբնական շրջանում սկսվում են ցավային ախտանիշով: Գլխուղեղի ուռուցք ունեցող անձը կարող է ունենալ տարբեր գանգատներ ՝ գլխացավ, սրտխառնոց եւ փսխում, ձեռքի կամ ոտքի թուլություն, խոսքի խանգարում, տեսողության կամ լսողության խանգարում, վարքի փոփոխություն, ցնցումներ և այլն։ Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե որտեղ է գտնվում ուռուցքը, որ կենտրոնների ախտահարումն է առաջացնում և այլն։ Սկզբնական շրջանում ուռուցքները երբեմն կարող են զարգանալ առանց որոշակի գանգատների։

-Ինչպե՞ս կբնորոշեք վերտեբրոպլաստիկան։

-Վերտեբրոպլաստիկան տարբեր ախտաբանական գործընթացների հետևանքով փոփոխված ողի (ողերի) անատոմիական ամբողջությունը վերականգնող վիրաբուժական մեթոդ է: Ողնաշարի վնասվածքների հետևանքով ողնաշարային սյունը և նրա առանձին ողերը կարող են վնասվել (կոտրվել, դեֆորմացվել)՝ թուլացնելով ողնաշարի ամրությունը: Դա հաճախ առաջացնում է ոչ կայուն ողնաշար, որի բուժումն  առանձնահատուկ բուժական մոտեցում է պահանջում:
Վերտեբրոպլաստիկայի մեթոդներից է ողի մարմնի ցեմենտավորումը, որի ժամանակ ձևափոխված ողի մարմնի մեջ ներարկվում է ոսկրային ցեմենտ, որը երկբաղադրիչային ասեպտիկ սոսնձի համակարգ է՝ արագ չորացող և պնդացող:

-Ճողվածքների վերաբերյալ, որոնք, ի դեպ, լայն տարածում ունեն,  ի՞նչ կասեք։  Կխնդրեի փոքր-ինչ մանրամասնել:

-Ճողվածքների ցավային ախտանշանն արտահայտվում է թմրածության զգացումով, ցավի ճառագայթմամբ դեպի վերջույթներ։ Ավելի շատ հանդիպում են պարանոցային ճողվածքներ, որոնց ժամանակ լինում են պարանոցի, ուսի, թևի ցավեր, թմրածություն, իսկ գոտկային հատվածի ճողվածքի ժամանակ ցավը ճառագայթում է դեպքի ոտքեր: Կրծքային ճողվածքներ շատ քիչ են հանդիպում։
Լինում են նաև քրոնիկ դեպքեր, երբ հիվանդը մեզ դիմում է արդեն պարալիզված վիճակում, և այսպիսի դեպքերում մեր անելիքը վիրահատելն է՝ հնարավորության սահմաններում  փրկելու վնասված նյարդը։ Թեև միանշանակ չի կարելի ասել, սակայն կարող է լինել և  ճողվածքի կրկնվելու հավանականություն: Իհարկե, ցանկացած վիրահատություն կարող է կրկնվել, բայց եթե վիրահատությունը կատարվի գրագետ և պրոֆեսիոնալ, կրկնվելու հավանականությունը քիչ կլինի։

-Ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:

-Վստահորեն կասեմ, որ ես ունեցել եմ լավագույն ուսուցիչներ: Այդպիսին կարող եմ համարել անվան բժիշկներ Մամիկոն Եղունյանին, Կարապետ Մոմջյանին և երջանկահիշատակ Վահրամ Համբարձումյանին․ մարդիկ, որոնք անմնացորդ  նվիրումով ու ջանադրությամբ իրենց գիտելիքները փոխանցել են ինձ և վստահել են մեզ՝ երիտասարդներիս, ինքնուրույն վիրահատություններ կատարել: Ես նրանցից շա՜տ բան սովորեցի՝ գիտելիքներից մինչև բժշկի էթիկա ու մարդկայնություն։ Շնորհակալ եմ ճակատագրին, որ իմ մասնագիտական կայացման ճանապարհին ինձ նրանց հանդիպեցրեց:

-Ի՞նչ կասեք առողջապահության առաջնային օղակի մասին:

-Առաջնային օղակը մեծ դեր ունի հիվանդությունների կանխարգելման և վաղ ախտորոշման գործում, և ներկայումս  մեծ աշխատանք է տարվում այդ օղակի դերի է՛լ ավելի բարձրացման ուղղությամբ: Իրականում վաղ հայտնաբերված հիվանդության բուժումն ավելի լիարժեք և արդյունավետ է։
Պետք է առաջնային օղակներում իրականացվի համակցված և գրագետ բուժօգնություն, և խնդրի վաղ հայտնաբերման շնորհիվ հիվանդները պետք է ուղղորդվեն համապատասխան կլինիկաներ, որպեսզի չբախվենք արդեն բարդացած դեպքերի: Իսկ մարզային բժշկության մեջ արդեն իսկ ուրախալի փաստ ունենք․ արդեն իսկ կա դրական դինամիկա՝ մարզային առողջապահական հաստատությունները ապահովվում են նորագույն հետազոտական ու բուժական սարքավորումներով, ձեռք է բերվում ժամանակակից տեխնիկա։ Անշուշտ, գովելի շարժ է։

-Բժիշկ Մարգարյան, մեր ժամանակներում բժշկությունը սրընթաց  զարգանում է, և հարկ է, որ բժիշկն իրազեկ  լինի համաշխարհային արդիական նորարարություններին։ Դուք հասցնո՞ւմ եք վերապրաստումների գնալ, կատարելագործել Ձեր գիտելիքները՝ հասու լինելու  նորագույն բուժական մեթոդներին ու միջոցներին:

-Այո, իհարկե, գիտելիքները համալրելը բժշկի համար այսօր մեծ կարևորություն ունի։ Ցանկացած ասպարեզում, բժշկության մեջ է՛լ առավել, նորի հետ համընթաց չքայլեցիր, տեղդ չես գտնի, արածդ գործը բուժառուներիդ վստահություն ու գոհություն չի բերի: Վերջին վերապատրաստումը մեկ տարի առաջ եմ անցել գլխուղեղի և պարանոցի անոթների միկրովիրաբուժական տեխնիկայի գծով, ՌԴ-ի   մայրաքաղաքում։ Մի շարք այցելություները Մոսկվայի առաջատար կլինիկաներ ինձ համար մեծ փորձ ձեռք բերելու  լավագույն հնարավորություն էր՝ գլխուղեղի անոթային խնդիրների ուղղությամբ։ 

-Ձեր կարծիքով՝ մեր բժշկությունը արդյոք համընթա՞ց է եվրոպական չափանիշներին:

-Եթե հաշվի առնենք մեր բժիշկների պատրաստվածությունը, մասնագիտական կարողությունները, ունակությունները, գիտելիքները, վստահորեն կարելի է ասել, որ շատ դեպքերում մենք չենք զիջում եվրոպական մասնագետներին, առաջատար երկրներում կիրառվող բուժման միջամտություններին եղանակներին ու մեթոդներին: Մեր և նրանց բուժական համակարգերի միջև տարբերություն կա թերևս առողջապահության կազմակերպման և պետության կողմից առողջապահության ֆինանսավորման միջև, սակայն կարծում եմ՝ դա ժամանակի խնդիր է, և հուսով եմ, որ մոտ ապագայում այդ խնդիրն էլ կլուծվի: Անշուշտ, դեռևս մեծ է տեխնիկական հագեցվածության տարբերությունը, սակայն այդ առումով զգալի առաջընթացը հուսադրող է: Որպես խոսուն օրինակ, կարող եմ բերել օրթոպեդիայում կիրառվող իմպլանտների բազմազանությունը Հայաստանում. Այժմ մեզանում գործածության մեջ առկա են համաշխարհային համբավ վայելող գրեթե բոլոր ընկերությունների իմպլանտները:

-Այսինքն՝ Ձեր դիտարկմամբ, մեր առողջապահությունը ընդհանուր առմամբ բարձր մակարդակի վրա՞ է:

-Այո՛: Նույնը կարող ենք ասել և նյարդավիրաբուժության վերաբերյալ՝ որպես հայ բժշկագիտության մի առանձին ճյուղի։  Պետք է նշել, որ վերջին տարիներին Հայաստանում կատարվում են գրեթե բոլոր տեսակի վիրահատական միջամտություններ, ընդ որում, նույնպիսի առաջնակարգ տեխնոլոգիաներով ու վիրահատական եղանակներով, որպիսիք կիրառվում են արտասահմանյան առաջադեմ երկրներում։

-Ի՞նչ կասեք Ձեր ոլորտի երիտասարդ կադրերի մասին:

-Ունենք շատ խելացի ու լավ պատրաստված երիտասարդ մասնագետներ: Նկատենք, որ ի տարբերություն նախորդ տարիների՝ այսօր տեղեկատվական բազան ավելի հարուստ է, հասանելի է համաշխարհային մասնագիտական գրականությունը, ավելի շատ են մասնագիտական շփումները, փորձի փոխանակումը թե՛ երկրի ներսում, թե՛ դրսում։ Մի խոսքով՝ հնարավորություններն ավելի են շատացել, բժշկության որակն ավելի է բարձրացել, այդ մասին է վկայում նաև երիտասարդ բժիշկների մեծ ներգրավվածությունն աշխատանքներին: Կարծում եմ՝ այդ առումով որևէ խնդիր չունենք: Երիտասարդ կադրերը գիտակցում են որ պետք է անցնել դժվարին ճանապարհ, ուղղակի չպետք է դոփել տեղում, այլ մշտապես պրպտել, տեղեկանալ ոլորտի առաջխաղացմանը միջազգային ասպարեզում, ջանալ, որ  սխալվելու հավանականությունը քիչ լինի կամ ընդհանրապես բացառել այն: Եվ կա՛ն, զգալի են այդ ամենի երաշխիքները՝ նկատելի է երիտասարդ մասնագետների՝ ավելիին հասնելու, իրենց գործն ավելի լավ անելու եռանդն ու ձգտումը։ Ես վստահ եմ, որ մեր բժշկության  ապագան հուսալի ձեռքերում է:

-Որպես վերջաբան, Ձեր մաղթանքը հայ հասարակությանը:

-Ամփոփիչ խոսքս սկսեմ մեր ժողովրդին առողջության մաղթանքով։ Իսկ առողջ լինելու համար յուրաքանչյուրս պիտի հոգ տանի իր մարմնի համար։ Շատ կցանկանայի, որ մարդիկ ավելի ուշադիր լինեն  իրենց  սեփական մարմնի նկատմամբ։ Ցավոք, մենք հաճախ զլանում ենք հիշել մեր այդ կարևոր ու առաջնահերթ պարտավորության մասին՝ ավելի հաճախ նեղվելով ու մտահոգվելով ծանոթ- բարեկամի խնդիրներով և նրանց իրենց առողջությանն հետևելու խորհուրդներ տալով։ Իսկ իրե՞նցը․․․ Բժշկին մնում է հորդորել, եթե կուզեք՝ նաև խնդրել մարդկանց՝ հաճախակի հետազոտվեք, հարգելիներս, չէ՞ որ այսօր Հայաստանում  առկա են ամենանորագույն սարքավորումներ և համապատասխան մասնագետներ, որոնք ձեզ կօգնեն այս կամ այն հիվանդությունից ապահովագրվելու և ժամանակին հիվանդության առաջն առնելու՝ բարդացումների ու սրացումների հավանականությունը  երբեմն հավասարեցնելով նվազագույնի։ Մինչդեռ ոչ հեռու անցյալում մարդիկ այդ ամենի համար ստիպված էին բռնել օտար երկրների ճամփան։
Գնահատեք ու պահապան եղեք ձեր առողջությանը։

Բժշկությունը կոչում է, որը երևի թե մարդուն տրվում է ի սկզբանե

Չնայած նոր և առաջադեմ տեխնոլոգիաների ի հայտ գալուն, ինչպիսիք են համակարգչային տոմոգրաֆիան (ՀՏ) և մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիան (ՄՌՏ), հետազոտության ռենտգենաբանական մեթոդները շարունակում են մնալ առաջատարը բազմաթիվ հիվանդությունների ախտորոշման գործընթացում՝ պայմանավորված այս մեթոդների իրականացման պարզությամբ և արագությամբ, ինչպես նաև այն հանգամանքով, որ հիվանդների հատուկ նախապատրաստում չի պահանջվում: Հիվանդների համար պակաս կարևոր չէ նաև տվյալ ախտորոշիչ մեթոդի հասանելիությունը՝ վերջինիս բարձր տեղեկատվության և ցածր արժեքի պարագայում: Օրգանների ռենտգենաբանական հետազոտությունը թույլ է տալիս պարզել դրանց ձևը, դիրքը, տոնուսը, կծկողականությունը, լորձաթաղանթի ռելիեֆի վիճակը:
Ճառագայթային ախտորոշումը կլինիկական բժշկության անքակտելի մասն է, այն ունի տասնամյակների պատմություն և հետազոտական ձևավորված ավանդույթներ:
http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է ԵՊԲՀ ճառագայթային ախտորոշման ամբիոնի դասախոս, «Հերացի» թիվ 1 համալսարանական հիվանդանոցի «Լևոն եւ Քլոտիա Նազարեան» ռադիոլոգիայի կենտրոնի բժիշկ-ճառագայթաբան, համալսարանական կլինիկաների ճառագայթային անվտանգության պատասխանատու ԳԱՅԱՆԵ ԳԱԼՍՏՅԱՆԸ, որի երկարատև աշխատանքն ու պատկառելի ավանդը բժշկագիտության զարգացման գործում անգնահատելի է: Հաճելի կին է, նույնպիսի զրուցակից, ազնիվ ու սկզբունքային մարդ, իր գործի գիտակ: Վաստակաշատ բժշկուհու կարծիքով` իր մասնագիտության տեր մարդիկ համամարդկային սիրո կրողներն են: Բուժառուների վստահությունը, սերն ու հարգանքը համարում է բժշկի աշխատանքային գործունեության մեծագույն նվաճումն ու ամենաբարձր գնահատականը և նրանց փոխադարձաբար սեր տալով ու սեր ստանալով՝ անսահման նվիրումով ծառայել է ու շարունակում է ծառայել մարդկանց:

-Բժշկուհի, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում ռենտգենոգրաֆիան, ո՞ր դեպքերում է այն ցուցված և ո՞ր դեպքերում հակացուցված:

-Ռենտգենոգրաֆիան ռադիոլոգիայի մի ենթաճյուղն է, ես կասեի՝ ռադիոլոգիայի հիմնաքարը, քանի որ ռենտգեն ճառագայթային ախտորոշումը, որպես բժշկության բաժին, գոյություն ունի 1895 թվականից, երբ գերմանացի ֆիզիկոս Վիլհելմ Կոնրադ Ռենտգենը հայտնաբերեց մարդկությանը մինչ այդ անհայտ ճառագայթները, և հետագայում այն կոչվեց նրա անունով։ Տարիների ընթացքում առիթ է եղել այն կատարելագործել, ստեղծել ռադիոլոգիան:​ Ռենտգեն հետազոտության մեջ կիրառվում են իոնիզացիոն ճառագայթներ, որոնք բացի ցուցումներից, ունեն նաև հակացուցումներ, այդ թվում՝ մի շարք բացասական ազդեցություններ օրգանիզմի վրա: Ռենտգենյան ճառագայթներով հետազոտություններն ունեն հակացուցումներ՝ կապված տարիքային շեմի հետ. մեծահասակներ, մանկական տարիքի երեխաներ, ինչպես նաև հղիներ: Ռենտգեն հետազոտությունը թույլատրվում է միայն խիստ անհրաժեշտության, օրինակ՝ կոտրվածքների դեպքում. իրավիճակ, որը պարտադիր թելադրում է հետազոտում, որպեսզի հետագայում բուժմոտեցումները լինեն ճշգրիտ և գրագետ: Իսկ ցուցումները կիրառվում են շնչառական, ոսկրային համակարգի հիվանդությունների և տրավմատիկ խնդիրների դեպքում։ Աղեստամոքսային տրակտի հետազոտությունները լինում են բավականին ինֆորմատիվ, քանի որ աղեստամոքսային տրակտի անատոմիայից բացի, դրանք թույլ են տալիս պարզել օրգանիզմի ֆունկցիայի վիճակը: Միաժամանակ ակնհայտ է դառնում բազմաթիվ հիվանդությունների հայտնաբերումը կոնտրաստային նյութի կիրառմամբ: ​
Այս մեթոդը կիրառելի է նաև կնոջ անպտղության ախտորոշման ժամանակ։ Քանի որ ռենտգեն հետազոտությունն ունի իր մատչելիությունը (կատարվում է արագ, և պատկերները հնարավորինս արագ են արտահայտվում), բնականաբար, այն մեծ և լայնածավալ կիրառելիություն ունի։ Կարծում եմ, որ հետազոտության այս մեթոդը երբևիցէ դուրս չի գա գործածությունից, որքան էլ այսօր արդիական են առավել նորագույն և կատերարելագործված հետազոտական մեթոդներ: -Ըստ Ձեզ՝ նորագույն մեթոդները եկան լրացնելու՞, թե՞ փոխարինելու առկա ախտորոշման մեթոդներին:

-Պետք է նշել, որ նորագույն մեթոդները միանշանակ եկան լրացնելու, ոչ թե փոխարինելու մինչ այդ գործողներին: Եվ, ընդհանրապես, դիագնոստիկայում մի մեթոդը չի կարող փոխարինել մյուսին, դրանք որպես կանոն լրացնում են միմյանց: Առաջինն ի հայտ է եկել ռենտգեն հետազոտությունը, այնուհետև ուլտրաձայնային հետազոտությունը, որից հետո, էլ ավելի կատարելագործվելով, ի հայտ է եկել համակարգչային շերտագրությունը, ՄՌՏ քննությունը։ Այսօր արդեն էլ ավելի կատարելագործված մեթոդ կա՝ ՊէՏ (Պոզիտրոն էմիսիոն տոմոգրաֆիա): Դա համակցված համակարգչային տոմոգրաֆիա հետազոտությունն է, որն այսօր համարվում է հետազոտական մեթոդներից ամենակատարելագործվածը: Սակայն ախտորոշման լավագույն պատկեր ստանալու համար դրանք բոլորը հարկավոր է մեկը մյուսով լրացնել՝ ստանալու վերջնական գրագետ պատկեր, ինչպես և լավագույն արդյունք:

-Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ մակարդակի վրա է մեր ժամանակներում ռադիոլոգիան:

-Շատ կարճ ժամանակաշրջանում ռադիոլոգիան հասավ բավականին բարձր մակարդակի։ Վերջին տարիներին, իսկ ավելի ստույգ՝ վերջին հինգ տարիներին այն թռիչքաձև զարգացում ապրեց։ Այս հետազոտությունը մեծապես կիրառելի էր Քովիդի, ինչպես նաև պատերազմի ժամանակաշրջանում՝ արագ ու ճշգրիտ կողմնորոշվելու, գրագետ ախտորոշելու առումով։ Վերջին տարիներին մեր երիտասարդ կադրերը ակտիվ համագործակցում են արտերկրի առաջնակարգ մի շարք համալսարանների ու դպրոցների հետ՝մեզանում ապահովելով ժամանակակից բուժմոտեցումների ակտիվ արդիականացում։ Իհարկե, անելիք ներ շատ կան և դեռ կլինեն, պարզապես մշտապես պետք է լինել գիտության նոր նվաճումներին հետամուտ:

-Ի՞նչ կասեք այս ասպարեզում ներգրավված երիտասարդ կադրերի մասին:​ Եվ առհասարակ, ապագա բժշկությունն ինչպիսի՞ մասնագետների ձեռքերում է լինելու։

-Ես կխոսեմ ռադիոլոգիայի մասին՝ ավելացնելով հետևյալը: Դասախոսում եմ Մխիթար Հերացու անվան բժշկական համալսարանի ճառագայթային ախտորոշման ամբիոնի կլինիկական օրդինատորիայում, պատրաստում ռադիոլոգներ, և շատ ուրախ եմ, որ մենք այսօր ունենք բավականին լավ պատրաստված հուսալի կադրեր: Մեր երիտասարդ մասնագետները պրպտող են, նպատակասլաց, ձգտող, ակտիվորեն հետաքրքրված են համացանցում առկա բժշկական տեղեկատվությամբ, ուսումնասիրում են արտասահմանյան բժշկական գրականություն, առաջնորդվում են արդի բժշկության նորարական մեթոդներով, արագ յուրացնեւմ դրանք, ուղղորդվում համաշխարհային առողջապահության նորագույն ուղեցույցներով։​ Սա է, որ մեզ հիմք է տալիս հավատալու՝ այո՜, ապագայում մեր բժշկությունը հուսալի ձեռքերում է, և դրանում, իհարկե, մեծ պետք է լինի ավագ սերնդի դերը։ Մեր փորձը փոխանցելով նրանց՝ սերտ կապ կհաստատվի փորձված մասնագետների և ռադիոլոգիայում իր առաջին քայլերն անող երիտասարդ կադրերի միջև: Շատ դեպքերում արդի նորարական մեթոդների շուրջ երիտասարդներն իրենց քաղած նոր տեղեկությունները կիսում են ավագ սերնդի հետ, որոնց մասին, հնարավոր է, մենք՝ ավագներս դեռևս տեղյակ չենք: Ուրախությամբ պետք է փաստել, որ երիտասարդ կադրերի շարքում առանձնանում են իրենց մասնագիտական գիտելիքներով ու հմտություններով փայլող և անվերջ նորը որոնող - պրպտողի իրենց տեսակով առանձնացող կադրեր, որոնք հուրախություն մեզ՝ նկատելիորեն կարող են գերազանցել մինչև իսկ ավագներիս: Չմոռանանք՝ ժամանակները փոխվել են, մեր սերունդը նման լայնածավալ տեղեկատվության հնարավորություններ չուներ, ինչ այսօր վիճակված է մեր ապագա մասնագետներին: Բժշկագիտությունն այսօր՝ օրավուր զարգացման նոր թափ առնող տեխնոլոգիաների դարաշրջանում, հսկայական առաջընթաց է ապրել, անկասելի զարգացում, որին հրաշալիորեն հաղորդակից են մեր երիտասարդ բժիշկները: -Բոլորն էլ կյանքում ունեն իրենց ուսուցիչը: Ո՞վ է նա Ձեզ համար: -Եթե սկսեմ կլինիկական օրիդինատուրայից, ապա պետք է նշեմ, որ իմ առաջին քայլերի մեջ իր անգնահատելի ավանդով առանձնանում է, ցավոք սրտի, արդեն հանգուցյալ Մովսես Հայրապետի Մովսիսյանը: Չեմ կարող չհիշատակել նաև Արմեն Կարպի Ղազարյանի անունը. երկուսն էլ փորձառու բժիշկներ, որոնք իրենց փորձն ուսուցանելու առումով անգնահատելի դեր են ունեցել իմ՝ որպես մասնագետի կայացման մեջ: Արմեն Ղազարյանն ինձ ուղղորդեց խորանալու ուլտրաձայնային հետազոտության և համակարգչային տոմոգրաֆիայի հիմունքների մեջ, իսկ աշխատանքային տարիներին իմ կյանքում եղան բժիշկներ, որոնցից ես կրկին սովորելու շատ բան ունեցա։ Ընդամենը մեկ տարի աշխատելով հանրաճանաչ, իր նեղ մասնագիտացման մեջ յուրովի փայլ ունեցող Աննա Ալեքսանդրի Համբարձումյանի հետ (ցավոք՝ արդեն հանգուցյալ)՝ տիրապետեցի գերինֆորմատիվ գիտելիքների: Ախտորոշման նրա եզրակացություններն անքննելի էին։ Պարզ, բայց տպավորիչ մի օրինակ: Նախկինում ընդունված էր՝ շատերը մեկնում էին ՌԴ՝ Մոսկվա քաղաք, հետազոտման կամ բուժման, (կամ դրանք կրկնելու նպատակով), ու երբ հետազոտող բժիշկներն հիվանդի հետազոտման պատմության մեջ կարդում էին Աննա Ալեքսանդրյանի անունը, գալիս էին մի համոզման՝ կարիք չկա կատարել կրկնակի հետազոտություն, եթե ախտորոշման եզրակացության տակ դրված էր Աննա Ալեքսանդրյանի ստորագրությունը: Բոլորի համար նրա եզրակացությունը հիմնավոր էր և վերջնական:

-Ընդհանրապես ընդունված ավանդույթ է, որ երեխաներն ընտրում են իրենց ծնողների մասնագիտությունը: Ձեր երեխաների դեպքում արդյո՞ք այդպես է։

-Հուրախություն ինձ՝ տղաս գնաց իմ ճանապարհով. նա ընտրել է բժշկության հետաքրքիր աշխարհը: Գերազանցությամբ ավարտելով բժշկական քոլեջը՝ նա այժմ սովորում է Մխթար Հերացու անվան բժշկական համալսարանի բուժական ֆակուլտետի երկրորդ կուրսում: Թեև ես որդուս չեմ ուղղորդել բժշկության ասպարեզ, դա նա ինքն է ընտրել սեփական կամքով և, սակայն, հակված չէ խորանալու իմ նեղ մասնագիտության մեջ: Նա ավելի շատ հակված է դեպի նյարդաբանություն և նյարդավիրաբուժություն: Ակնհայտորեն տարված է բժշկությամբ, սովորում է գերազանց, դեռևս առաջին կուրսից լսում է առցանց դասախոսություններ: Փոքրուց նրան դաստիարակել եմ որպես անհատականություն, հաշվի եմ նստել նրա կարծիքի հետ՝ հորդորելով առաջնորդվել սեփական նախասիրություններով: Տեսնելով նրա ունակությունները և գիտելիքների պաշարը (սա, խնդրեմ, չհամարեք գովեստի խոսքեր)՝ խորապես ցանկանում էի, որ որդիս ընտրեր բժշկությունը: Ես ինքս պաշտում եմ բժշկությունը, և եթե ինձ կրկին հնարավորություն ընձեռվեր մասնագիտություն ընտրելու, ապա առանց վարանելու նորից ու նորից կընտրեի բժշկությունը։ Ի դեպ, իմ արմատներում բժիշկներ չկան: Պապիկս հեքիմ է եղել, իսկ իմ նեղ մասնագիտական ընտրության մեջ ինձ ուղղություն է տվել Գրիգորի Օկոևը, որին ես շատ երախտապարտ եմ: Այդ նա ինձ տեղեկացրեց ճառագայթային ախտորոշման կլինիկական օրդինատուրա բացվելու մասին: Նրա խորհրդով ես դարձա բժիշկ-ռադիոլոգ` ճառագայթային ախտորոշման մասնագետ:

-Ի՞նչ են տալիս մասնագիտական ասոցիացիաները բժիշկներին:

-Ասոցիացիաներն այսօր բավականին լուրջ կառույցներ են։ Նախկինում մենք՝ նույն մասնագիտության տեր բժիշկներս, հնարավորություն չունեինք միմյանց ճանաչելու, միասին քննարկելու ոլորտում առկա խնդիրները, տարբերակներ գտնելու և լուծումներ տալու, փորձի փոխանակություն կատարելու: Այսօր ես աշխատում եմ ասոցիացիաների կողմից կազմակերպված բոլոր կոնֆերասներին ներկա գտնվել, քանզի դա շատ անհրաժեշտ է՝ հաղորդակից լինելու համար ոլորտի առաջընթացին:

-Ըստ Ձեր երկարատև աշխատանքային փորձի՝ ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել:

-Ցավոք սրտի, այսօր բավականին երիտասարդացել են, մինչև իսկ կարելի է ասել, որ առաջին տեղում են ուռուցքային, հիվանդությունները: Դրան զուգահեռ կատարելագործվել են և ախտորոշիչ մեթոդները, ինչի շնորհիվ հնարավոր է դառնում հիվանդությունների վաղ են հայտնաբերումը, և հիվանդներին հաջողվում է արագ հրաժեշտ տալ քաղցկեղին կամ այն դարձնել կյանքի հետ համատեղելի:

-Ձեր դիտարկմամբ՝ ի՞նչ մակարդակում է գտնվում մեզանում առողջական խնդիրների ի հայտ գալու դեպքում​ անհապաղ բժշկի դիմելու մշակույթը:

-Հուրախություն ինձ՝ վերջին ժամանակները դիմելիության մշակույթը մեզանում զգալիորեն դրական միտում է ձեռք բերել՝ կամաց-կամաց արմատավորվելով բնակչության գիտակցության մեջ: Այսօր անգամ կարող են դիմել հոգեբանի և հոգեբույժի, բայց, ցավոք սրտի, պետք է նշել, որ հասարակության վերաբերմունքը, հարգանքը բժշկի հանդեպ մի տեսակ նվազել է։ Շատ դեպքերում հիվանդները չարդարացված պահանջկոտ են, շատ անհամբեր են, չեն սպասում, որ հետազոտությամբ ստացված պատկերը լիարժեք և գրագետ վերծանվի, չեն գիտակցում՝ միգուցե կարիք կա այլ մասնագետի հետ քննարկելու առկա խնդիրը: Այս հարցերում երբեմն տարրական ըմբռնումը բացակայում է. պահվածք, որն ինձ շատ խորը ցավ է պատճառում, բայց լիահույս եմ, որ այդ օրն էլ կգա, երբ մարդիկ ավելի գիտակից մոտեցում կցուցաբերեն:

-Ըստ Ձեզ՝ բժշկությունը առաքելությո՞ւն է, թե՞ կոչում:

-Երևի կդժվարանամ իրականում դրանք միմյանցից տարանջատել: Բժշկությունը կոչում է, որը երևի թե մարդուն տրվում է ի սկզբանե: Սերմը պետք է լինի, որ հետո այն ծլարձակի ու տա իր ցանկալի պտուղները: Կարծում եմ՝ ինձ համար այն առաջնահերթ կոչում է:

-Որտե՞ղ, ինչո՞ւմ եք գտնում Ձեր անդորրը աշխատանքից դուրս:

-Միանշանակ՝ իմ ընտանիքում, ընկերներիս և իմ հարազատների շրջապատում։ Առավոտյան շտապում եմ աշխատանքի, իսկ աշխատանքից հետո էլ շտապում եմ տուն գնալ։ Աշխատանքային առօրյա լարվածությունը և հոգնածությունը աշխատում եմ երբեք ընտանիք չտանել, անկախ ամեն ինչից, ամեն օր ուրախ տրամադրությամբ եմ գալիս իմ սիրած աշխատանքին:

-Շնորհակալություն հետաքրքիր տեղեկություններով հարուստ ու հագեցած զրույցի համար: Որպես վերջաբան, ի՞նչ կմաղթեք մեր հասարակությանը:

-Ցանկանում եմ մեր երկրին և ոչ միայն մեր երկրին, խաղաղություն: Թող այնքան ցանկալի խաղաղությունը թևածի ամբողջ աշխարհում, բոլորիս ընտանիքներում: Իսկ որպես բժիշկ, կցանկանամ, որ մեր հիվանդները լինեն ավելի համբերատար և հավատով լցվեն բժիշկների հանդեպ։ Այսօր կամ երբևէ թող քննարկման նյութ չդառնա երկար տարիների փորձառու բժշկի մեկ վրիպումը՝ մոռանալով նրա երկար տարիների անմնացորդ նվիրումն ու անձնվեր աշխատանքը։ Ցանկալի է նաև, որ մարդիկ չզբաղվեն ինքնաբուժությամբ, համոզված լինեն, որ հաստատ կգտնեն իրենց սրտի բժշկին, որին անվերապահորեն կվստահեն ու կհավատան: Իսկ հավատը բուժման կեսն է:
Պետք է ամեն պահը գնահատել՝ երջանիկ լինելու համար, և այդ պահը իրենց կյանքում դարձնել տոն: Կցանկանամ նաև, որ մարդիկ դժվարին պահերին ոչ թե հուսահատվեն, այլ որոշակի դասեր քաղելով՝ ամրանան: Դժվարին պահերը չեն, որ պետք է մեզ հուշեն կյանքը գնահատելու անհրաժեշտության մասին․ կյանքում կան խիստ անկարևոր հարցեր, որոնք մենք հաճախ անհարկիորեն շատ ենք կարևորում: Պետք է գնահատենք մեր ունեցածը, պահպանենք այն, ջանանք սիրել և լինել սիրված:​ Իսկ բժշկի համար ամենաթանկ գնահատականն արդեն ապաքինված հիվանդի օրհնանքն է:

 Դիմածնոտային վիրաբուժությունն Հայաստանում աշխարհի մակարդակով չի զիջում առաջատարներին

Ժամանակակից համաշխարհային բժշկության ռիթմն ու մրցակցությունը պահանջում են անընդհատ կատարելագործվել ու ընդլայնել արդեն ձեռք բերած կարողություններն ու մասնագիտական որակը՝ ինչպես ժամանակի առաջադրած պահանջներին, այնպես էլ այս ոլորտում օրավուր տեղի ունեցող  առաջընթացին համահունչ ու համընթաց: Մեր զրույցի թեման այս անգամ բժշկագիտության ճյուղերից մեկն է՝ դիմածնոտային վիրաբուժությունը, որն Հայաստանում վերջին տարիներին դարձել է բժշկության ամենապահանջված ուղղություններից մեկը և մեծ կիրառություն  ստացել։ Մեզանում այսօր իրականացվում են դիմածնոտային վիրաբուժության ոլորտին վերաբերող բոլոր միջոցառումներն ու միջամտությունները՝ ուղղված մարդու կյանքի որակի բարձրացմանը:  Իսկ դա ինքնին նշանակում է որ դիմածնոտային վիրաբույժի նեղ մասնագիտացում ձեռք բերած մեր բժիշկները հավուր պատշաճի տիրապետելով իրենց մասնագիտությանը՝ մշտապես հետամուտ են առաջատար երկրների փորձին՝ ջանալով իրենց աշխատանքը կատարել միջազգային փորձի վրա հենվելով:

Մասնագետների բարձր որակավորումից բացի, որակյալ աշխատանքի երաշխիք է  և դիմածնոտային բաժանմունքի լիովին հագեցվածությունը բարձր տեխնոլոգիական սարքավորումներով, ինչն  հնարավորություն է տալիս էսթետիկ և դիմածնոտային վիրաբուժության բնագավառում իրականացնել ամենաբարդ վիրահատություններ՝ բուժառուներին վերադարձնելով լիարժեք կյանքի:

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է «Նաիրի» բժշկական կենտրոնի դիմածնոտային վիրաբույժ Կարեն Վարդանյանը: Բժիշկ լինելը պարոն Վարդանյանի համար առաջին հերթին  մեծ պատասխանատվություն է, և այդ հավատամքն է, որ նրան դրդում է ամեն հիվանդի մոտենալ յուրովի ու պատրաստ լինել՝ սեփական ուժերի գերլարման հաշվին անել առավելագույնը։ Բժշկի կոչումը մղում է նրան՝ լսել  բուժառուին, կարդալ նրա հոգին, հասկանալ նրա կարիքները և, օգտագործելով իր գիտելիքները՝ ուղեկցել նրան դրանք հաղթահարելու դժվար ճանապարհին։ Ահա սա է Կարեն Վարդանյանի գործելաոճը, բուժառուի հետ հարաբերվելու միջոցն ու կերպը, որը, խոստովանենք, բժիշկ-բուժառու համագործակցության հրաշալի օրինակ է։

Փորձառու մասնագետի հետ ունեցած ընդամենը մեկ հանդիպումն էլ բավական է՝ հասկանալու համար, որ նա իր մասնագիտության տերն է ողջ էությամբ ու հոգով։ Քանի՜-քանի երախտապարտ բուժառուի երախտագիտության ու շնորհակալանքի ջերմ խոսքեր է լսել, քանի՜- քանիսն են հեռացել կյանքի նկատմամբ իրենց հավատը վերագտած․․․ Ինքն այդ մասին համեստորեն լռում է, նրա համար կարևորը բուժառուի գոհությունն է։

-Պարոն Վարդանյան, ի՞նչ վիրահատություններն են մտնում Ձեր իրավասության շրջանակներում, և որո՞նք եք ամենահաճախ կատարելու առիթ ունենում:

-Մեր բաժանմունքի իրավասությունների մեջ մտնում են հետևյալ վիրահատությունները` դիմածնոտային շրջանի ձեռքբերովի և բնածին դեֆորմացիաների ուղղում, դիմային ոսկրերի վնասվածքների վիրահատական բուժում, դեմքի և պարանոցի շրջանի չարորակ նորագոյացությունների հեռացում, ֆունկցիոնալ տարբեր խնդիրների վերացում՝ միջնապատի թեքություն, շնչառության խանգարում, բերանի խոռոչի ֆունկցիոնալ խնդիրների հետ կապված վիրահատություններ. անատամության վերականգնում իմպլանտներով, թքագեղձերի բորբոքային հիվանդությունների բուժում, և, իհարկե, դեմքի էսթետիկ վիրահատություններ: Դիմածնոտային վիրաբուժությունն ինքնին  բավական լայն սպեկտր է՝ սկսած բարդ ատամների հեռացումից մինչև ամենաբարդ ռեկոնստրուկտիվ վիրահատություններ: Ինչպես տեսնում ենք՝ բավականին ընդգրկուն  սպեկտր է, ես թվարկեցի երևի թե շատ քիչ մասը՝ ավելի նեղ մասնագիտականը:

-Ի՞նչ պատճառների հետևանք է պարանոցի ուռուցքների առաջացումը:

-Պարանոցի ուռուցքները հիմնականում նույն պատճառով են առաջանում, ինչպես և ամբողջ մարմնի ուռուցքները: Կա մի յուրահատուկ պատճառ, որն ազդում է բերանի խոռոչում. դա ծխախոտի ծուխն է: Այն բերանի խոռոչի ուռուցքների առաջացման ամենամեծ պատճառներից է։ Վստահաբար, չեն գտնվի մարդիկ, որոնք չգիտեն կամ չեն գիտակցում, որ ծխելը, ամենամեղմ ձևակերպմամբ, վնասակար է առողջությանը և կարող է առաջացնել տարբեր բարդության մի շարք խնդիրներ։ Գիտենք նաև, որ ծխելը երկարատև քրոնիկական վնաս է պատճառում լորձաթաղանթին,  և բնականաբար, երկարատև ծխելու դեպքում առաջացած վնասվածքների հետևանքով լորձաթաղանթի դիմադրողականությունն ընկնում է, և ի հայտ են գալիս ուռուցքային խնդիրներ: Այս հատվածին բնորոշ այլ ուռուցքներից են թքագեղձերի ուռուցքները։ Այլ ուռուցքների նման՝ նրանց առաջացմանն էլ նպաստում են ընդհանուր սթրեսային ֆոնը, սխալ սննդակարգը, ժառանգական նախատրամադրվածությունը:

Յուրահատուկ տեղ են գրավում լեզվի ուռուցքները։ Ինչպես և բերանի խոռոչի լորձաթաղաթի ուռուցքները, դարձյալ հիմնականում առաջանում են ծխելու հետևանքով,  չնայած ամբողջ աշխարհում կա շատ մտահոգիչ միտում․ վերջին տասը տարիների ընթացքում կտրուկ ավելացել են նաև չծխողների շրջանում բերանի խոռոչի, հատկապես լեզվի ուռուցքները:  Սովորաբար չծխողների մոտ առաջացած լեզվի և բերանի խոռոչի ուռուցքները շատ ավելի ագրեսիվ են ընթանում և ունենում վատ ավարտ։

Լեզվի ուռուցքն ունի մի առանձնահատկություն, որն այն դարձնում  ավելի վտանգավոր․ լեզուն ունի շատ լավ զարգացած ավշային անոթներ, իսկ լեզվի քաղցկեղը հիմնականում տարածվում է այլ օրգաններ, առաջին հերթին ավշային անոթներով: Բնականաբար լեզվի քաղցկեղի դեպքում ավելի հաճախ են հանդիպում մոտակա մետաստազները, այսինքն՝ մետաստազներ դեպի պարանոցային ավշահանգույցներ։ Պետք է հիշել, որ լեզվի ուռուցքը այն ուռուցքն է, որը պետք է վաղ փուլերում անմիջապես հայտնաբերել և վիրահատական ճանապարհով հեռացնել, քանի որ ուշացած դեպքերում բուժումը քիչ էֆեկտիվ է լինում։

Այդ իսկ պատճառով  շատ կարևոր է, որ բուժառուները իմանան՝ ինչպես պետք է պարբերաբար ինքնազննում անեն և վաղ հայտնաբերեն այդ ուռուցքի մասին հուշող նշանները:

Բերանի խոռոչի քաղցկեղի մասին հուշող նշանները հայտնաբերելու համար ուղղակի պետք է սովորություն դարձնել հաճախակի՝  գոնե շաբաթը մեկ անգամ, ստուգել բերանի խոռոչը՝ ուշադրություն դարձնելով չլավացող վերքերին, գունափոխված հատվածներին, հանգույցներին։ Օրինակ՝ երբ բերանի խոռոչում հայտնաբերվում է սպիտակ բիծ, որը ոչ մի կերպ չի մաքրվում, ապա շատ մեծ հավանականությամբ՝ դա լեյկոպլակիա կոչվող խնդիրն է, որը համարվում է նախաքաղցկեղային վիճակ։

Թվարկված ախտանիշները նկատելու դեպքում պետք է ճիշտ ժամանակին դիմել համապատասխան մասանագետի օգնությանը:

-Ի՞նչ նպատակով են կատարվում օրթոգնատիկ վիրահատությունները:

-Օրթոգնատիկ վիրահատությունների նպատակն է դիմածնոտային շրջանում վերականգնել էսթետիկ և ֆունկցիոնալ խնդիրները, վերացնել կծվածքի և դեմքի անհամաչափությունը (դիսպրոպորցիոնալ խանգարումները): Oրթոգնատիկ վիրահատությունների միջոցով հնարավոր է վերացնել ծամող համակարգի, խոսքի հետ կապված խնդիրները, վերականգնել կծվածքը, դեմքի համաչափությունը և էսթետիկան:

Սովորաբար օրթոգնատիկ վիրահատությունները կատարվում են այն ժամանակ, երբ կծվածքը հնարավոր չէ ուղղել ոչ վիրահատական մեթոդներով։

-Որո՞նք են կծվածքի խնդիրների պատճառները:

-Կծվածքի խնդիրները լինում են բնածին և ձեռքբերովի: Բնածին պատճառների հիմքում գենետիկ գործոններն են, իսկ ձեռքբերովի խնդիրների պատճառներն են վնասվածքները, մանկական հասակում ծնոտների շրջանում առաջացած բորբոքային խնդիրները, վնասակար սովորությունները:

Օրինակ՝ ծծակի երկարատև օգտագործումը կարող է հանգեցնել դիմացի ատամների դրսային թեքված շեղման:

Մեկ այլ օրինակ կարող է լինել՝ սեղանատամների վաղ հեռացումը, երբ մշտական ատամները դեռ նոր են դուրս եկել, և դրանց հիման վրա պետք է ձևավորվի ծնոտը, և այդ ատամների վաղաժամ հեռացումը բերում է ծնոտի և կծվածքի փոփոխություններին։

-Ալցհեյմերի հիվանդություն․ ի՞նչ հիվանդություն է այն և ինչպիսի՞ կլինիկական  նկարագիր ունի:

-Ալցհեյմերի հիվանդությունը համարվում է նյարդաբանական հիվանդություն, որով զբաղվում են նյարդաբանները, բայց, կարծում եմ, ցանկացած բժիշկ պետք է տեղյակ լինի այդ հիվանդության պատմությանը։ Չնայած այսօր լիովին պարզաբանված չեն այս հիվանդության առաջացման սկզբնաղբյուրները, սակայն ըստ պարզաբանված մեխանիզմի՝ գլխուղեղում առաջանում է մի սպիտակուց՝ β-ամիլոիդ, որը կուտակվելով վնասում է նյարդային բջիջներին։ Այն ժամանակի ընթացքում բերում է ուղեղի որոշ կենտրոնների ֆունկցիաների աստիճանաբար նվազման՝ կախված այն փաստից, թե որտեղ է կուտակվում։

Այս հիվանդության բուժման համար վերջնական հայտնաբերված  դեղամիջոց, բուժման միջոց չկա, որը կկանխի այդ սպիտակուցի առաջացումը: Սակայն մենք գիտենք, որ մարդու հատկապես նյարդային համակարգը օժտված է շատ մեծ պլաստիկությամբ, և եթե ինչ-որ մի հատվածի ֆունկցիան տուժում է. մնացած կենտրոնները կարող են այդ ֆունկցիան վերցնել իրենց վրա, և, հետևաբար, այդ հատկության շնորհիվ որոշ հիվանդների մոտ այդ հիվանդությունը ընթանում է գրեթե առանց ախտանշանների,  իսկ որոշների մոտ՝ շատ ծանր  ընթացք է ունենում։ Նկատենք, որ հիվանդության կանխման ու առաջացման դեպքում թեթև ընթացքի համար շատ կարևոր է. որ մարդիկ թեկուզ ծերունական տարիքում պահպանեն իրենց մտավոր ակտիվությունը։ Բավականին շատ հետազոտություններ են արված, որոնք հաստատում են, որ այն բուժառուները, ովքեր ի սկզբանե ունեցել են ինտելեկտի ավելի բարձր մակարդակ, նրանց թե՛ աշխատանքի, և թե՛ կենսակերպի բերումով  մինչև խորը ծերունական տարիքը պահպանվում են այդ ակտիվ վիճակը, որը պահում է ուղեղի որոշակի տոնուսը։ Այսպիսի բուժառուների մոտ այդ հիվանդության առաջացման դեպքում բավականին թեթև ընթացք է ունենում:

-Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ մակարդակում է Հայաստանում դիմածնոտային վիրաբուժությունը, և դիմածնոտային ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել։

-Ըստ ինձ՝ արդի դիմածնոտային վիրաբուժության մակարդակը Հայաստանում ցածր դիրքում չէ։ Իրականությունն այն է, որ մեր երկրում կատարվում են մեծածավալ վիրահատություններ, որոնք կատարվում են ամբողջ աշխարհում, և մեր երկիրը ամբողջ աշխարհի մակարդակով վատ դիրքում չէ։ Ավելին՝ ԱՊՀ երկրների ցանկում Հայասատանն առաջատարների  շարքում առաջին եռյակում է: Ինչ վերաբերում է դիմածնոտային հիվանդությունների երիտասարդացմանը ապա այդպիսի միտում նկատվում է ոչ միայն նշված հիվանդությունների, այլ առհասարակ ուռուցքային հիվանդությունների առումով։  Իսկ ընդհանուր առմամբ, կարելի է ասել, որ երիտասարդացում են ապրել այն հիվանդությունները, որոնք կախյալ են օրեցօր ավելացող սթրեսից և սխալ սննդակարգից:

-Կյանքում, ինչպես և բժշկության մեջ կայանալու ճանապարհին ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:

-Կյանքի ճանապարհին ինձ հանդիպած ուրաքանչյուր մարդ՝ որպես մասնագետ իմ ձևավորման  մեջ իր ուրույն դերն է ունեցել: Ես կարծում եմ, որ սովորել կարելի է բնությունից, գրքերից, երեխաներից, ընկերներից, և ոչ միայն: Երևի թե կյանքում պատահական հանդիպումներ չեն լինում։ Ամեն մի հանդիպում մեզ ինչ-որ բան սովորեցնելու նպատակ ունի։ Կա մի հին խոսք․ խելացի մարդը կարող է բոլորից սովորել, իսկ անխելքը ոչ ոքից չի սովորում, նույնիսկ՝ իր սխալներից: Այս առումով ես բոլորին կարող եմ համարել ինձ ուսուցիչ, նույնիսկ այն մարդկանցից, ովքեր նպատակ չեն ունեցել ինձ ինչ-որ բան սովորեցնելու։ Դիմածնոտային վիրաբուժության մեջ  իմ առաջին ուսուցիչը համարում եմ դիմածնոտային վիրաբույժ Հայկ Ենոքյանին, նա իմ կլինիկական օրդինատուրայի առաջին ղեկավարն էր, որից ես շատ բան եմ սովորել։ Այնուհետև օրդինատուրաս անցել եմ զինվորական հոսպիտալում՝ Կարեն Սևտերտերյանի ղեկավարության ներքո։ Երկուսն էլ մարդիկ էին, որոնք ինձ տվել են գիտելիքների մեծ բազա, հնարավորություն՝ փորձս ավելացնելու, կայանալու և վստահորեն անցնելու իմ ճանապարհը։ Իսկ բժշկության ասպարեզում դա այնքան էլ հեշտ գործ չէ։ Կցանկանայի նշել նաև իմ մասնագիտական կայացման ճանապարհին ինձ հանդիպած բոլոր այն բժիշկներին, որոնք չլինելով իմ անմիջական ղեկավարը, այնուամենայնիվ՝ հոգատարությամբ ու սրտացավորեն  ջանացել են, որ գիտելիքներս ավելանան, փոխանցել են ինձ իրենց հմտություններն ու փորձը։

-Ի՞նչ եք կարծում, կա՞, արդյոք, տեղաշարժ սեփական առողջությամբ հետաքրքրվելու և հիվանդությունը վաղ փուլում կանխելու նպատակով դիմելիության մակարդակի բարձրացման ուղղությամբ։ Ի՞նչ մակարդակի վրա է  մեզանում դիմելիության մշակույթը:

- Ցավոք, մեզանում դեռևս շարունակվում և պահպանվել են հայկական մտածելակերպին բնորոշ մոտեցումները, երբ չեն դիմում բժշկի հիվանդության վաղ փուլերում, այսպես ասած՝ թողնելով դանակը ոսկորին հասնի, երբ որ արդեն բժշկության հնարավորությունները զգալիորեն սահմանափակվում են:  Իսկ նվազ հնարավորություններով բարդացած վիճակները հաղթահարելը երբեմն դառնում է անհնարին։ Բնականաբար,  տարիների ընթացքում այդ միտումը փոփոխության է ենթարկվել։ Եթե համեմատենք 10-15 տարի առաջվա հետ, իհարկե, փոփոխությունը նկատելի է՝ շնորհիվ առողջապահական համակարգի և տեղեկատվական դաշտի միջոցով ակտիվ լուսաբանումների։ Ուզում եմ հատուկ ընդգծել լրատվամիջոցների մեծ դերը առողջապահության խնդիրների լուսաբանման հարցում, լրատվական հրապարակումների  շնորհիվ  կապ է ստեղծվում բուժառուների հետ, ու շահեկանորեն ավելանում է վաղ փուլերում բժշկի դիմողների թիվը: Բժշկին դիմելը չի համարվում ճոխություն, այն ուղղակի անհրաժեշտություն է: Եվ դրա արդյունքը և՛ հիվանդն է զգում, և՛ բժիշկը:

-Բժշկությունը առաջին հերթին առաքելությո՞ւն կհամարեիք, թե՞ կոչում:

-Ինձ համար այդ երկու բառերը հոմանիշներ են, քանզի բժշկությունն ինքնին առաքելություն է մարդասիրական առաքելություն։ Գրագետ և գիտակից բժիշկը չի կարող իր մասնագիտությունը համարել գումար աշխատելու միջոց կամ բիզնեսի մի ձև։ Բժիշկը պիտի պատրաստ լինի հարկ եղած շատ դեպքերում զրկանքներ կրել հանուն իր առաքելության: Եվ, հետևաբար, այսպիսի առաքելությունը  բժշկի համար նաև կոչում է: Իհարկե, շատ կարևոր է և մասնագիտական ակադեմիական մոտեցումը բժշկի աշխատանքին, և կարծում եմ՝ բժշկությունը և՛ առաքելություն է, և կոչում է, և՛ միաժամանակ մասնագիտություն:

-Յուրաքանչյուր ասպարեզում սերնդափոխությունը բնականոն երևույթ է։ Ձեր դիտարկմամբ՝ ինչպիսի՞ն է բժշկության  ապագան, վստահելի՞  են, արդյոք, հերթափոխն ընդունող նոր կադրերը։

-Վստահաբար՝ այո՛։ Ովքեր որոշում են դիմածնոտային վիրաբուժությամբ զբաղվել, նրանք հստակ գիտակցում են իրենց ընտրությունն ու հետագա քայլերը, և ես համոզված եմ, որ  եմ նրանց ինքնակրթության ու ինքնազարգացման  ընթացքին ոչինչ չի խանգարի: Դիմածնոտային վիրաբուժությունը համեմատաբար նոր մասնագիտություն է։ Այն առաջացել է որպես միջմասնագիտական ուղղություն՝ վիրաբուժական ստոմատոլոգիայի, պլաստիկ վիրաբուժության, քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ոլորտներում, և դիմածնոտային վիրաբուժությամբ սովորաբար սկսել են զբաղվել այն մարդիկ, ովքեր մասնագիտացած են եղել վերը նշված ճյուղերից որևէ մեկի մեջ:

Մեզանում բժշկության ապագան ինձ պատկերանում է բավականին խոստումնալից, կարելի է ասել՝ այն հուսալի ձեռքերում է: Անժխտելի է, որ այսօր ասպարեզն համալրվում է բանիմաց, խորագետ երիտասարդ մասնագետներով, որոնք աչքի են ընկնում նորն ու արդիականն ըմբռնելու ունակությամբ, մասնագիտական լայն հետաքրքրություններով, ձգտում են հետամուտ լինել միջազգային առողջապահական առաջընթացին, սիրում են իրենց գործը և ունեն շատ մեծ ներուժ՝ տիրապետելու բուժման ժամանակակից մեթոդներին:

-Որպես մեր զրույցի վերջաբան`  ինչո՞վ կավարտեք այն։  Գուցե  բժշկի ու պարզապես մարդու պարզ խոսքով։ Արդ, Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

- Գուցե զարմանալի թվա Ձեզ, ես աշխատում եմ հիվանդություններից չխոսել, այլ խոսել մեր հասարակության դրական տեղաշարժերից, կյանքի որակը բարելավելուց, հաջողության հասնելու սկզբունքներից ու հնարավորություններից։ Իմ կարծիքով՝ բժշկի մասնագիտության իսկական իմաստը հենց դա է՝ ոչ թե միայն հիվանդություններով զբաղվել, այլ օգնել, որ մարդիկ չբախվեն  այդ  խնդիրներին ու հեշտ հասնեն դրանցից ազատվելուն: Իրականում բավականին շատ բան կա մաղթելու մեր հասարակությանը։ Երանի թե ազգովի գանք սթափ գիտակցության և խելամտորեն դուրս գանք մեր կյանք ներխուժած ներկա սթրեսային վիճակից, որ պայմանավորված է վերջին տարիներն մեզ պատուհասած համազգային աղետներով։ Խոսքս ամբողջացնեմ մի ցանկությամբ՝ կուզենայի մեր հասարակությանը տեսնել ավելի ներողամիտ, բարեկիրթ, ուժեղ ու սթափ՝ ամեն պարագայում:  Բոլորին առողջություն եմ մաղթում և ամենակարևորը՝ երբեք չհիասթափվել, պահպանել հավատը վաղվա օրվա հանդեպ։ Շատ կարևոր է հասկանալ ու միշտ հիշել, որ կյանքի ճանապարհը երկար և բարդ է, երբեմն էլ՝ չհուսադրող ու վհատեցնող։ Մի թողեք, որ մարի ձգտումն ու հավատը, և, համոզված եղեք՝ հաջողությունը կժպտա ձեզ: Սիրեք ու եղեք սիրված, սեր ու ջերմություն տարածեք ձեր շուրջը, բարին արարեք, ու այդ դրական էներգիան կվերադառնա ձեզ, որպես աստվածային ընծա ձեր հոգիներին: Առողջություն և բարեկեցություն ամենքին: Բարեկեցիկ և առողջ հասարակությունը երկրի ամրության ու պետության ապահովության հուսալի երաշխիք է:

Արամ Չիլինգարյան. Որպեսզի, ինչպես պոետն է ասում՝ <<Սիրտը սրտություն անի այս դարին վայել>>

Հայաստանում  սրտային հիվանդությունների ախտորոշման ու բուժման մեթոդները գնալով ավելանում են և  բժշկության զարգացող ճյուղերից են, սակայն ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ ամբողջ աշխարհում սրտային հիվանդություններից մահացության ցուցանիշն ամենաբարձրն է: Պատճառը ցավալիորեն այն է, որ հիվանդները երկար ժամանակ ախտանշաններ են ունենում, սակայն անուշադրության են մատնում՝ հարկ չհամարելով դիմել բժշկի: Յուրաքանչյուր ոլորտում մարտահրավերը ժամանակի հրամայականն է, որն ապահովում է կայուն զարգացում և արժեքավոր նվաճումներ: Ըստ սրտաբանների՝ սիրտ-անոթային հիվանդությունների սրացումը կապվում  է ոչ միայն առողջապահական, այլ սոցիալական խնդիրների հետ: Անդրադառնալով տարիքային առաձնահատկություններին՝ մասնավորապես, սիրտ-անոթային տարբեր հիվանդությունների երիտասարդացմանը, մասնագետները նշում են, որ դա մի կողմից  համաշխարհային միտում է՝ սոցիալական և տարբեր գործոնների ազդեցությամբ,  իսկ  մյուս կողմից, կարծում են,  որ, պարզապես,  կատարելագործվել է ախտորոշումը.  Մասնավորապես, մեր երկրում տարբեր ախտորոշիչ նորագույն մեթոդների, բժշկական, առողջապահական ծրագրերի ներդրման շնորհիվ բարելավվել է  հիվանդությունների ախտորոշումը և վաղ հայտնաբերումը: Բժշկությունը, այնուամենայնիվ, մի քիչ ավելի վերացական, ինչու ոչ, զգացմունքային մասնագիտություն է, չնայած այսօր բացարձակ վերացական չէ, և բոլորը քաջ գիտեն, թե որքան ջանքեր են պահանջվում գրագետ կամ, ինչպես ժողովուրդն է ասում, իսկական բժիշկ լինելու և այդպիսին մնալու համար։

Մեր զրուցակիցն է Լ.Ա. Հովհաննիսյանի անվան Սրտաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտի գիտաշխատող, բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, սրտաբան ԱՐԱՄ ՉԻԼԻՆԳԱՐՅԱՆԸ, բժիշկ, որը դիմակայել է ժամանակների և գիտության մարտահրավերներին՝ շարունակաբար լրացրել ու հարստացրել է իր գիտելիքներն ու մարդկային տեսակի ներուժը՝ հատուկ շեշտադրելով արդի բուժմոտեցումները՝ և երևան բերելով իր պրոֆեսիոնալիզմը և բժիշկ-բուժառու էթիկական մոտեցումը:

Փորձառռու բժշկի հաջողության գաղտնիքը նաև իր խարիզմատիկ տեսակի մեջ է, մարդասեր է և ընկերասեր: Իսկ սրտաբանության ոլորտում իրապես զարմացնում և հրաշքներ է գործում, նրա մասնագիտական բարձր պատրաստվածությունը մեկտեղվում է իր անսահման բարի հոգու, մարդասիրության, զգայուն սրտի և հավատի հետ առ Աստված` ստեղծելով յուրահատուկ, տարբերվող կերպար: Սրտաբանության մեջ իր բազմավաստակ գործելաոճով նա ևս մեկ անգամ ապացուցում է, որ բժշկությունը բիզնես չէ, այն կոչված է փրկել մարդկային կյանքեր, ապահովել մարդու առողջությունը, բարձրացնել նրանց կյանքի որակը: Բժշկությունը նրա կյանքն է, ամեն փրկված կյանքը` կյանքի իմաստը… 

Դա, իհարկե, ոչ միայն իր մասնագիտական կարողությունների, գիտելիքների ու հմտությունների արդյունքն է, այլ նաև իր` աշխատանքին նվիրվածության, ներդրած մեծ սիրո և ի վերուստ տրված էներգիայի ու աներևակայելի ուժի:

Բժիշկ-սրտաբան Արամ Չլինգարյանը պատասխանում է մեր հարցերին։

 -Շատերն կհետաքրքրի, թե սրտային հիվանդությունների շարքում ո՞ր խնդիրներն են ավելի հաճախ հանդիպում, և ո՞ր հիվանդություններն են «երիտասարդացե՞լ»:

-Մեզանում սիրտ-անոթային համակարգի առավել տարածված խնդիրներից է սրտի իշեմիկ հիվանդությունը, որը, իրոք, երիտասարդացել է, և որի հիմքում ընկած է սրտամկանը սնուցող զարկերակների (պսակաձև զարկերակներ) աթերոսկլերոտիկ ախտահարումը: Սրտի իշեմիկ հիվանդության սուր դրսևորումներից է սրտամկանի  ինֆարկտը:  Այն ուղեկցվում է սրտամկանի վնասմամբ, արտամղման գործառույթի նվազմամբ, հետագա սրտային անբավարարության և առիթմիաների զարգացմամբ: Սիրտ-անոթային հիվանդությունների սեզոնային ավելացումը կախված է ինչպես բնության մեջ տեղի ունեցող փոփոխությունների, այնպես էլ մարդու օրգանիզմում տարբեր ֆիզիոլոգիական գործընթացների հետ, որոնք հանգեցնում են քրոնիկ հիվանդությունների սրացման: Սիրտ-անոթային հիվանդությունների պարագայում դա առաջին հերթին վերաբերում է զարկերակային հիպերտենզիայով, սրտի իշեմիկ հիվանդությամբ և առիթմիաներով տառապող հիվանդներին:

Սրտի իշեմիկ հիվանդության սուր ձևերից է սրտամկանի ինֆարկտը: Այն պայմանավորված է պսակաձև անոթների մեջ աթերոսկլերոտիկ փոփոխություններով։ Հաճախ այն ուղեկցվում է սրտի աշխատանքի վատացմամբ՝ սրտային անբավարարությամբ ու ռիթմի խանգարումներով։

Ընդհանրապես «երիտասարդանալն» ավելի շատ պայմանավորված է նրանով, որ զգալի առաջընթաց է ապրել սիրտ-անոթային հիվանդությունների ախտորոշումը, որը հնարավորություն է տալիս հիվանդությունը հայտնաբերել ավելի վաղ շրջանում: Բացի դրանից, հիվանդությունները, իսկապես, որոշակի «երիտասարդացում» են ապրել, որովհետև փոխվել է կյանքը, անգամ ծխախոտն է փոխվել, փոխվել է սննդի որակը, շատացել են արհեստական նյութերը: Նստակյաց կյանքը, սխալ սննդակարգը, չմարզվելը սիրտ-անոթային հիվանդությունների համար պարարտ հող են ստեղծում՝ լայնորեն բացելով սրտի դռները մի շարք սրտային հիվանդությունների առաջ։ Եթե այդ ամենին ավելացնենք նաև քրոնիկ սթրեսները, որոնք իրենց հերթին նպաստում են ծխելուն, ուտելուն, ալկոհոլի քանակը շատացնելուն, ապա տխուր պատկերը կամբողջանա:

Մյուս կողմից՝ վստահորեն կարող եմ ասել, որ մեզանում սրտաբանությունը մեծապես զարգացած է, բժշկության այս ճյուղում թերապիայի առումով մենք լիովին տիրապետում են եվրոպական չափանիշներին և պրակտիկորեն լիովին տիրապետում ենք ժամանակակից բուժական մեթոդներին:  Կարծում եմ, որ մոտ ապագայում վիրահատական միջամտությունների առումով տեխնիկական հագեցվածության մակարդակը նույնպես լիովին կհասնի լավագույնի։

 -Առիթմիաների ո՞ր տեսակներն են ավելի հաճախ հանդիպում:

-Առիթմիան բավականին լայն թեմա է: Առիթմիաների որոշ մասը սովորաբար լինում է անվտանգ, անցողիկ, առանց որևէ միջամտության,, այն կարող է անցնել կամ երբեմն պահանջում է թեթև բուժում: Առիթմիայի տեսակները բազմաթիվ են, եթե տարանջատենք, կարող ենք նշել մոտավորապես տասը տեսակի առիթմիա։ Ամենավտանգավորը փորոքային առիթմիաներն են: Եթե սիրտը կառուցվածքային խնդիր ունի, և առկա է առիթմիա, ապա պետք է լինել ավելի զգոն: Փառք Աստծո, առիթմիաները մեծ մասամբ անվտանգ բնույթ են կրում, և եթե դիտարկենք ընդհանուր պոպուլյացիայով, ապա այսօր առիթմիա ունեցողները մեծ թիվ են կազմում:

-Ի՞նչ վտանգներ ունի շողացող առիթմիան:

-Շողացող առիթմիայի գլխավոր վտանգն այն է, որ նախասրտերը չեն կծկվում, նրանք, այսպես ասած, «շողում են», և այդ պատճառով արյունը դանդաղ է շարժվում դրանց մեջ ու կարող է անգամ մակարդվել՝ առաջացնելով թրոմբներ: Նախասրտերում առաջացող թրոմբները  կարող են «թռչել» և դառնալ ինսուլտի պատճառ: Սովորաբար շողացող առիթմիան ունի իր պատճառագիտությունը: Բանն այն է, որ երկարատև հիպերտոնիան և շաքարային դիաբետը, սրտի արատը և սրտի իշեմիկ հիվանդությունները՝ ուղեկցվող սրտի անոթների նեղացումով, կարող են առաջանալ տարբեր բնույթի պատճառներով, որոնք էլ իրենց հերթին կարող են դառնալ շողացող առիթմիայի առաջացման պատճառ։ Լինում են դեպքեր, երբ պատճառագիտությունը պարզաբանված չի լինում և իր տեսակով մեծ տարածում չունի, և այսպիսի դեպքերում այն պահանջում է հատուկ մոտեցում և հատուկ բուժում, և ահա թե ինչու մշտական ուշադրության կարիք կա: Հիպերտոնիան անտեսելը կհանգեցնի նաև շողացող առիթմիայի զարգացմանը:

-Եղանակային պայմաններն ինչպե՞ս են անդրադառնում սրտային հիվանդություն ունեցող մարդկանց առողջական վիճակի վրա, եղանակային փոփոխությունների հետևանքով սիրտ-անոթային  ո՞ր  հիվանդություններն  են սրացում ապրում:

-Եղանակային փոփոխություններին զուգահեռ կարող ենք ունենալ զարկերակային գերճնշման բարձացումներ, դեպի աշուն-ձմեռ-գարուն կարող ենք ունենալ նաև իշեմիկ հիվանդությունների սրացում, բայց դա չի նշանակում, որ ամռանը մարդիկ ապահովագրված են սիրտ-անոթային հիվանդություններից: Իհարկե, եղանակային փոփոխություններով պայմանավորված՝ ավելանում են սիրտ-անոթային խնդիրները, որոնք սեզոնային բնույթ են կրում: Այդ հիվանդություններով արդեն իսկ տառապողների մոտ կարող են ի հայտ գալ սրացումներ: Իսկ հատկապես ձմռան ամիսներին այդ խնդիրներն ավելի են սրվում, թեև ընդունված է կարծել, թե սրացումներ լինում են գարուն-աշուն ամիսներին, բայց իրականում խնդիրներն ավելի են շատանում այն բուժառուների մոտ, որոնք մետեոկախյալ են, որոնք ավելի զգայուն են եղանակային փոփոխությունների նկատմամբ։ Իհարկե, դա ընդհանուր օրինաչափություն չէ և կախված է անհատի օրգանիզմի առանձնահատկություններից, սակայն, անշուշտ, սառը կլիման նպաստում է սիրտ-անոթային հիվանդությունների ավելացմանը, իսկ շոգ եղանակին դրանք մի փոքր պակասում են։ Նշենք նաև, որ ծայրահեղ շոգն ու ցուրտը նույնպես կարող են հանգեցնել սիրտ-անոթային հիվանդությունների սրացմանը։

Սրտային հիվանդություններ ունեցող մարդկանց խորհուրդ եմ տալիս հետևողական լինել իրենց խնդիրներին, պարտադիր կերպով բժշկից խորհրդատվություն ստանալ՝ բուժման արդյունավետ մոտեցում ընտրելու համար: 

- Ի՞նչ պատճառներ ունեն և ինչի՞ կարող են հանգեցնել սրտամկանի հաճախակի կծկումները։

-Սրտամկանի հաճախակի կծկումները կարող են լինել բազմապատճառային, անգամ բացարձակ առողջ սիրտ ունեցողներն էլ կարող են ունենալ հաճախակի կծկումներ: Կծկումները կարող են առաջանալ նյարդային, ինչպես նաև եղանակային փոփոխությունների ֆոնի վրա, մեծ քանակի կոֆեին ընդունելու, ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության հետևանքով և այլն: Հաճախասրտություն կարող է առաջանալ բարձր ջերմությունից՝ որոշակի բորբոքային հիվանդությունների ժամանակ․ նշիկների բորբոքման, ինչպես նաև քրոնիկ արթրիտի դեպքում։ Կան մարդիկ, որոնց սրտի զարկերը ի ծնե արագ են: Սրտի զարկերն արագանալու պատճառ կարող են դառնալ վահանաձև գեղձի խնդիրները:

-Ինչպիսի՞ ախտանիշներով են ընթանում սիրտ-անոթային հիվանդությունները:

 -Սիրտ-անոթային հիվանդությունների ախտանիշների պատկերն իրականում փոխվել է, սակայն առաջին հերթին պետք է ուշադրության առնել ցավի տևողությունը։ Այն սովորաբար տևում է  մի քանի րոպեներից մինչև կես ժամ, իսկ եթե շատ ավելի երկար է տևում, նշանակում է զարգանում է ինֆարկտ, ի դեպ, սրտի ցավը սովորաբար վայրկյաններ չի տևում։ Այն հիմնականում  տեղակայվում է կրծքավանդակի կենտրոնում ճնշող զգացողությամբ, կարող է լինել նաև այրող, ծակող զգացումով՝ ճառագայթելով վերին վերջույթին, մեջքին, ծնոտին։ Սրտի ցավ կարող է առաջանալ նաև նյարդային համակարգի խնդրի հետևանքով, սակայն սրտի ցավերն հիմնականում կարող են ավելի հաճախ լինել ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ:

- Ի՞նչ հետևանքների կարող է հանգեցնել հիպերտոնիան անտեսելը։

-Հիպերտոնիայի անտեսումը կարող է բերել մի շարք սիրտ-անոթային հիվանդությունների զարգացմանը։ Հիպերտոնիա նշանակում է բարձր արյան ճնշում անոթների մեջ։ Անոթների պատերը քրոնիկ բարձր ճնշման տակ են լինում, այսպես ասած՝ սթրեսի մեջ, իսկ սրտի, ուղեղի և երիկամի անոթների պատերը շատ նուրբ են, և երկարատև ճնշումը բերում է դրանց պատերի քայքայման, սկսում է անոթների բորբոքում և նեղացում, և հենց վերը նշված օրգանները դառնում են գլխավոր թիրախավորման կետերը։ Սկսում է վնասվել ուղեղը, ծայրահեղ դեպքում առաջանում է ինսուլտ, իսկ սրտամկանի վնասման պաթոլոգիան ինֆարկտն է, ինֆարկտն ու ինսուլտը նույն հիվանդությունն են անոթի խցանման պատճառով, ուղղակի մեկը տեղի է ունենում ուղեղում, մյուսը՝ սրտում: Երիկամներում հիպերտոնիայի հետևանքով առաջացած խնդիրն էլ հանգեցնում է երիկամային անբավարարության։ Նշված հիվանդություններն ունենում են անդառնալի պատկեր, և օրգան համակարգերի վերջնական ապաքինում չի լինում։ Հիպերտոնիան հիվանդություն է, որը պետք է կանխարգելել, քանի որ այն լիարժեք բուժում չունի, և հիվանդության պատճառագիտությունը դեռևս լիարժեք բացահայտված չէ։ Այդ իսկ պատճառով հնարավոր չէ հիմնովին բուժել և վերջնականապես արմատախիլ անել հիվանդությունը: Այս դեպքում ցուցվում է պարտադիր դեղորայքային մշտական բուժում և բժշկի մշտական հսկողություն:

Գոյություն ունեն զարկերակային գերճնշումը կարգավորող բազմաթիվ դեղորայքներ: Բժիշկը պետք է ընտրի թիրախային դեղորայք կամ դեղորայքային կոմբինացիա՝ հիվանդի խնդրին համապատասխան: Եթե ինչ-որ պատճառով առաջանում են կողմնակի երևույթներ, ապա առկա են բազմաթիվ այլընտրանքներ: Զարկերակային գերճնշման բուժումը նշանակվում է երկարաժամկետ և կուրսային բնույթ չի կրում: Յուրաքանչյուր բուժառուին պետք է ցուցաբերվի անհատական մոտեցում: Ցանկացած անձ, անկախ հիվանդության հետևանքից՝ ունեցել է ինֆարկտ, թե ոչ, պետք է անընդմեջ կապի մեջ լինի իր սրտաբանի հետ, որը կվարի հիվանդությունը՝ անհրաժեշտ խորհուրդներ տալով՝ կապված դեղորայքային բուժման, սննդակարգի և ապրելակերպի հետ:

 -Որո՞նք են ստենտավորման ցուցումներն ու հակացուցումները, և ստենտավորման հետևանքով, ըստ էության, ի՞նչ է տեղի ունենում անոթի հետ:

-Ստենտը փոքր ու նուրբ մետաղական կոնստրուկցիա է, որը հատուկ ուղղորդիչ գործիքների օգնությամբ տեղադրվում է անոթի խցանված կամ նեղացած հատվածում՝ ապահովելով սրտամկանի սնուցման բարելավում: Իսկ ցուցումներն ու հակացուցումները քննարկվում են տվյալ հիվանդի անհատական համատեքստում: Այն կատարվում է այն դեպքում, եթե անոթը հանկարծակի փակվել է՝ առաջացնելով սուր ցավեր և նախաինֆարկտային վիճակ: Այդպիսի դեպքերում ստենտավորումը ցուցվում է հիվանդի սրտամկանը վնասվելուց փրկելու համար, և այն պետք է կատարել հնարավորիս շուտ մինչև 24 ժամը: Այն անոթը, որն առաջացնում է ինֆարկտ, 24 ժամ հետո ստենտավորելն արդեն անիմաստ է, իսկ մնացյալ խնդիրների դեպքում պետք է կշռադատել՝ արժե՞ ստենտավորել, թե՞ ոչ։ Իսկ եթե առկա է սրտի անոթների քրոնիկ նեղացում, այդ ժամանակ ցանկալի է դիմել բժշկի: Հարկ կա, որ բուժառուն մանրակրկիտ հետազոտվի՝ հասկանալու համար ստենտավորման անհրաժեշտություն կա՞, թե ոչ: Նախաինֆարկտային դեպքերում, իհարկե, ստենտավորումը միանշանակ է: Ստենտավորումից հետո հիվանդները հաճախ հոգեբանական խնդիրներ են ունենում, սակայն նրանք պետք է գիտակցեն ու ընդունեն այն իրողությունը, որ բուժման ու ախտորոշիչ ժամանակակից մեթոդները անհամեմատելիորեն նվազեցրել են հաշմանդամության ռիսկերը:

-Որպես վերջաբան, ի՞նչ կմաղթեք հասարակությանը, ի՞նչ ուղերձ ունեք մեր ընթերցողներին:

-Իհարկե, առաջին հերթին քաջառողջություն կմաղթեմ: Կհորդորեմ մեր հանրությանը սեփական առողջությունը առաջնահերթության սկզբունքով վեր դասել բոլոր զբաղմունքներից հետաքրքրություններից, չխնայել ժամանակային ու նյութական ռեսուրսները՝ հնարավորինս առողջ լինելու և Աստծո պարգևած առողջությունը պահպանելու ու վայելելու համար: Հուշեմ նաև միջոցը՝ մի փոքր, բայց կարևոր մասնագիտական հիշեցմամբ. յուրաքանչյուր հիվանդության բուժումն անհամեմատ ավելի դյուրին է ու արդյունավետ, եթե մարդը առողջության ինչ-ինչ խաթարումներ նկատելու դեպքում տարակուսելու, իր մոտ ծագած խնիրները շրջապատի հետ քննարկելու և այլոց խնդիրների հետ համեմատելու փոխարեն պարզապես թակի բժշկի դուռը: Պարզ, հասկանալի իրողություն է՝ վաղ փուլերում ախտորոշված հիվանդությունը ճնշող մեծամասնությամբ հաղթահարելի է: Ավելորդ չեմ համարում խորհուրդ տալ մեր հայրենակիցներին կանխարգելիչ նկատառումներից ելնելով՝ տարեկան գոնե մեկ անգամ դիմել իրենց բժշկին: Պետք է սթափ լինել, կանխել զարգացող հիվանդությունները նախ և առաջ առողջ ապրելակերպ վարելով: Իհարկե, այսօր բավականին մեծ է փոփոխությունը բժշկի դիմելիության մշակույթի առումով. Գոհունակությամբ պետք է ասել, որ մարդիկ սկսել են ավելի վաղ տարիքից հետևել իրենց առողջությանը, ինչը ողջունելի և ընդօրինակելի է: Մենք լավ գիտակցում ենք, որ ֆինանսական խնդիրների պատճառով շատերը դժվարանում են դիմել բժշկի, բայց կցանկանամ, որ մարդիկ սիրեն իրենք իրենց և բժշկի դիմեն նույնիսկ փոքր գանգատի դեպքում, այլ ոչ թե հիվանդության արդեն բավականին բարդացած վիճակում, երբ բուժումը ոչ միայն ավելի ծախսատար է, այլև նույն այդ պատառով շատ ցածր է դրա  արդյունավետությունը: Պետք չէ խնայել առողջության հաշվին, քանի որ շատ հաճախ կարող են լինել անդառնալի հետևանքներ, որոնք կարող են ավերիչ լինել ոչ միայն մարմնապես, այլև հոգեպես:

Առողջ եղեք։