Մենք հնարավորինս ձգտում ենք համապատասխանեցնել բուժման ստանդարտները եվրոպական և ամերիկյան ստանդարտներին

Յուրաքանչյուր մարդ կյանքի մի փուլում  փորձում է վերագնահատել իր աշխատանքը: Եվ գալիս է մի պահ, երբ զգում ես, որ տվյալ ոլորտում հնարավոր ամեն բան արել ես ու նոր բան ասելու, անելու, ստեղծելու կարիք ունես: Կարծում ենք` այս մոտեցումը բնորոշ է բոլոր ոլորտներում աշխատող նվիրյալ մարդկանց, ավելին` այն կենսական անհրաժեշտություն է:

Մեր զրուցակիցն է oրթոպեդ-վնասվածքաբան,  թիվ 2 բուժմիավորման վնասվածքաբանության ծառայության ղեկավար Բագրատ Բավեյանը:

Փորձառու բժշկի գործունեության արդյունքում բազմաթիվ մարդիկ են առողջացել, ներդրվել են բուժման ժամանակակից ու արդյունավետ մեթոդներ: Մարդկային ու մասնագիտական բարձր որակներ ունեցող բժիշկը անհատական մոտեցում է ցուցաբերում յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ, և հիվանդները հեռանում են` կյանքի նկատմամբ հավատը վերագտած ու երախտապարտ:

-Բժիշկ, կցանկանայինք մեր ընթերողների համար տարբերակել հոդախախտի և կոտրվածքի տարբերությունը։

- Դրանք տարբեր պաթոլոգիաներ են։ Հոդը  երկու ոսկրերի միացման հանգույցն է։ Կան հոդերի և հոդակցումների մի քանի տեսակներ։ Հոդախախտն այն է, երբ  խախտվում է հոդի ամբողջականությունը, այսինքն՝ մեկ ոսկրի հոդակցող հոդային մակերեսը դուրս է գալիս մյուս հոդային մակերեսից, և խախտվում է  հոդամակերեսների համապատասխանելիությունը։ Իսկ  կոտրվածքը  ոսկրի ամբողջականության խախտումն է, արտաքին և ներքին շերտերի վնասումը։  Երկու դեպքում էլ ազդող ուժը  այնպիսին է լինում, որ առաջացնում է հոդախախտ կամ կոտրվածք։ Հոդախախտը համարվում է սովորութային, երբ առաջանում է փոքր ուժի ազդեցությամբ կամ նույնիսկ անզգույշ շարժման հետևանքով: Վերջինս պայմանավորված է հոդերը կազմող կապանաջլային ապարատի նախնական`առաջնային վնասումից առաջացած թուլությունով, երբ լիարժեք չի վերականգնվում վնասված հոդը կայունացնող ապարատը: Վերը թվարկվածներից բացի, կան նաև բնածին հոդախախտեր, որոնք նույնպես  բավականին տարածված են:  Լինում են նաև այնպիսի դեպքեր, երբ  զուգակցվում են կոտրվածքը հոդախախտի հետ, այսինքն` ոսկրի կոտրվածքը կարող է լինել և հոդամակերես կազմող հատվածում կամ դրանից դուրս, սակայն միաժամանակ խախտվում է հոդը կազմող երկու ոսկրերի հոդամակերեսների համապատասխանելիությունը։ Իրականում բոլորը կոտրվածքներն էլ իրենցից վտանգ են ներկայացնում, սակայն  գանգի ոսկրերի կոտրվածքները կարող են անմիջապես կյանքի համար սուր վտանգ ներկայացնել։ Կամ, եթե ոսկրաբեկորները տեղակայվում և տեղաշարժվում են այն գոտիներում, որտեղ տեղակայված են խոշոր անոթներ, նյարդեր, բնականաբար կարող են առողջության համար լուրջ վտանգ ներկայացնել։ Բացի դրանից, որքան ոսկորը  մեծ է, ցավային ռեակցիան ավելի արտահայտված է  լինում, և դրանից առաջացող վնասվածքային շոկը նույնպես ավելի արտահայտված է լինում, ինչպես նաև արյան կորուստը, որը միշտ ուղեկցում է ոսկրերի կոտրվածքներին: Այս բոլորը կարող են բերել բազմաթիվ խնդիրներ։ Խոշոր խողովակավոր ոսկրերի` օրինակ ազդրոսկրի կամ սրունքի ոսկրերի կամ նույնիսկ բազուկոսկրերի կոտրվածքների ժամանակ կարող են առաջանալ այնպիսի բարդություններ, ինչպիսիք են տրոմբոէմբոլիկ բարդությունները, ճարպային էմբոլիան։ Իրականում շատ մեծ վտանգ են ներկայացնում կոնքի ոսկրերի կոտրվածքները, որոնք տափակ ոսկրեր են, սակայն դրանց կոտրվածքի ժամանակ մեծ քանակությամբ արյան կորուստ է դիտվում, նաև կարող է ուղեկցվել կոնքի ամբողջականության խախտմամբ, ինչպես նաև փոքր կոնքի օրգանների վնասմամբ, օրինակ` միզապարկի վնասում: Այս դեպքում տրավմատիկ շոկ զարգանալու հավանականությունը ավելի բարձր է, արյան կորուստը` մեծ։

-Ի՞նչ է արթրոզը:

-Օստեոարթրոզ, դեֆորմացնող օստեոարթրոզ (ԴՕԱ), արթրոզ, օստեոարթրիտ-հոդերի դեգեներատիվ դիստրոֆիկ հիվանդություն է, որի հիմքում ընկած է հոդերի աճառային հյուսվածքի ախտահարումը։ Օստեոարթրոզը հոդերի քրոնիկ ախտահարումն է, որը բնորոշվում է հոդաճառի ախտահարումով և քայքայմամբ։ Այն զուգակցվում է ոսկրային հյուսվածքի գերաճով՝ օստեոֆիտերի առաջացումով։ Ախտահարվում են նաև հոդի շրջակա փափուկ հյուսվածքները։ Հիվանդությունը բնորոշվում է հոդացավով, հոդի կարկամությամբ և հոդի ֆունկցիայի խանգարումով։  Դեգեներատիվ դիստրոֆիկ փոփոխությունների հիմքում ընկած է աճառային հյուսվածքի ախտահարումը, հետագա բորբոքային ռեակցիայով։ Միաժամանակ տեղի է ունենում ոսկրային հյուսվածքի դեֆորմացիա։ Այդ պատճառով է, որ հիվանդությունը անվանում են օստեոարթոզ, օստեոարթրիտ կամ դեֆորմացնոզ արթրոզ։ Հիմնականում պաթոլոգիկ պրոցեսը ընգրկում է մեկ կամ երկու հոդ, հազվադեպ դիտվում է բազմակի հոդերի ախտահարում։ Տարբերում են առաջնային և երկրորդային օստեոարթրոզ։ Առաջնային օստեոարթրոզի դեպքում հիվանդության առաջացման պատճառը հաճախ հնարավոր չէ պարզել։ Երկրորդային օստեոարթիտը զարգանում է որպես այլ հիվանդության, զարգացման արատի, նյութափոխանակության խանգարման կամ վնասվածքի հետևանք։

Օստեոարթրոզը հոդերի ախտահարման ամենատարածված ձևն է։ Տարբեր երկրներում արթրոզի տարածվածությունը կազմում է ընդհանուր բնակչության 5-7%: Տարիքի հետ հիվանդության զարգացման հավանականությունը աճում է։ Կարող են ախտահարվել ոտնաթաթի, դաստակի, ողնաշարի հոդերը, սակայն հենաշարժական համակարգի ֆունկցիայի խանգարման առումով առավել վտանգավոր են կոնքազդրային, ծնկան, սրունքթաթային և ուսային հոդերի արթրոզները։ Արթրոզի զարգացման ռիսկի գործոններն են տարիքը, իգական սեռը, ժառանգական նախատրամադրվածությունը, գերքաշը, մասնագիտական և սպորտային գերծանրաբեռնվածությունը։ Միաժամանակ գերքաշը նպաստում է ինչպես հիվանդության առաջացմանը, այնպես էլ վերջինիս արագ խորացմանը։ Չբուժելու դեպքում տեղի է ունենում հոդաճառների քայքայում, որը հանգեցնում է ախտահարված հոդի անշարժացմանը՝ անկիլոզի, կամ նոր հոդակցման ձևավորման՝ հոդի ոչ բնական շարժունակությամբ։  Արթրոզ հիվանդությանը բնորոշ է պրոգրեսիվ ընթացքը, այդ պատճառով վաղ հայտնաբերումը հնարավորություն է տալիս դանդաղեցնել հիվանդության  ընթացքը և հնարավորինս հետաձգել վիրահատական բուժումը։ Հիվանդության սկզբնական շրջանում արդյունավետ կարող են լինել բուժական ֆիզկուլտուրան և կենսակերպի փոփոխությունը։ Բուժական ֆիզկուլտուրան պետք է ուղղված լինի մկանների ամրացմանը։ Հատկապես կարևոր է ախտահարված հոդի շրջակա մկանների ամրացումը։ Միաժամանակ պետք է կարգավորել սննդակարգը. քաշի ավելցուկի դեպքում նվազեցնել այն։ Հիվանդների ֆիզիկական ակտիվությունը չպետք է սահմանափակվի, սակայն անընդմեջ ոտքի վրա մնալու ժամանակը պետք է լինի մինչև 30-40 րոպե։ Ցավերը մեղմելու և հոդի բորբոքումը բուժելու նպատակով նշանակվում են ոչ ստերոիդային հակաբորբոքիչներ։ Վերջիններիս օգտագործումը՝ չափաբաժինը և տևողությունը, պետք է համաձայնեցված լինի բժշկի հետ։ Հիվանդության վաղ շրջանում արդյունավետ են նաև կորտիկոստերոիդների և հիալուրոնաթթվի պրեպարատների ներհոդային ներարկումները։ Հիվանդության խորացման դեպքում, երբ բուժման վերը նշված եղանակները չեն տալիս բավարար արդյունք, և առկա է հոդի ֆունկցիայի արտահայտված խանգարում, հիվանդի աշխատունակության և շարժունակության կտրուկ նվազում, իրականացվում է ախտահարված հոդի էնդոպրոթեզավորում, որը հնարավորություն է տալիս վերականգնել հոդի բավարար շարժունակությունը, հանել ցավային համախտանիշը՝ այդպիսով բարելավել հիվանդների կյանքի որակը։

 -Ըստ Ձեզ` ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել։

-Հիմնականում` արթրոզը, չնայած նախկինում էլ այն հանդիպում էր նաև երիտասարդ տարիքում, բայց նախկինում պատճառագիտությունն այլ էր: Կարող են լինել բնածին, վնասվածքներից հետո առաջացած արթրոզները, բայց վերջին տարիներին արթրոզները երիտասարդացում են ապրել, և փորձը ցույց է տալիս, որ կովիդ 19 համաճարակից հետո դիտվել է արթրոզների երիտասարդացում, միգուցե,  հոդամակերեսները կազմող հատվածներում սնուցման խանգարման արդյունքում:

-Կան արդյո՞ք նորարարական բուժմոտեցումներ ձեր ոլորտում։

-Ինչպես բժշկության բոլոր ճյուղերում, բնականաբար նաև վնասվածքաբանության և օրթոպեդիայի ոլորտում նույնպես բուժման նորարարական մեթոդներ են կիրառվում` նոր իմպլանտների տեսակների ներգրավմամբ, որոնք թույլ են տալիս ավելի փոքր ինվազիվ միջամտության միջոցով ստանալ ոսկրերի կոտրվածքների բուժում, կայուն ֆիքսացիա: Հոդերի էնդոպրոթեզավորման մեջ նոյնպես մշակվում են նոր տեխնոլոգիաներ, որոնք հնարավորինս կարող են երկարացնել իմպլանտների ծառայելու ժամկետները  և  հետվիրահատական շրջանում հիվանդներին թույլ տան ավելի ակտիվ լինել և մոտենալ այն ակտիվությանը, որն  ունեցել են մինչև հիվանդությունը։

-Դուք վնասվածքաբանության ասոցիացիայի անդամ եք, ըստ Ձեզ, ի՞նչ են տալիս ասոցիացիաները բժիշկներին։

 -Ասոցիացիաները շարժիչ ուժ են` փորձի փոխանակման ու նորարարական մեթոդների կիրառման, ինչպես նաև տվյալ ոլորտի զարգացմանն ուղղված ծրագրերի մշակման առումով։ Ասոցիացիաները ունեն նաև վերահսկող ֆունկցիա, որով իսկ վերահսկում և բարձրացնում են բուժման որակը։ Հայաստանում գործող մեր նեղ մասնագիտական ասոցիացիան ստեղծված է  վերը նշված նպատակներով. գիտական մոտեցումներ, քննարկումներ մասնագիտական նոր մեթոդների զեկույցներ, բժիշկների փորձի  փոխանակություն:

 -Ձեր կարծիքով՝ մեր բժշկությունը արդյոք համընթա՞ց է եվրոպական չափանիշներին:

-Կարող եմ ասել` այո, մենք հնարավորինս ձգտում ենք համապատասխանեցնել բուժման ստանդարտները եվրոպական և ամերիկյան ստանդարտներին: Իհարկե կան նաև նեղ  ուղղություններ, որտեղ դեռ մենք չունենք մեծ առաջընթաց, բայց դա էլ պայմանավորված է պահանջով, քանի որ բնակչության թիվը մեծ չէ, և կան  որոշակի պաթոլոգիաներ, որոնք մեր պրակտիկայում այդքան էլ հաճախ չեն հանդիպում։ Իսկ այն հիվանդությունների մասով, որոնք հաճախ են հանդիպում, մեր մոտեցումները միանշանակ համապատասխանում են եվրոպական ստանդարտներին։ Մենք միշտ գտնվում ենք նորարարությունների զարկերակի վրա, տեղեկացված ենք համաշխարհային նորություններին, ինչպես նաև մասնակցում ենք կոնֆերանսների, ասոցիացիաների նիստերի և քննարկումների: Իհարկե,  նոր տեխնոլոգիաների խնդիր Հայաստանը դեռ ունի, քանի որ Հայաստանը, լինելով փոքր երկիր` քիչ ազգաբնակչությամբ, որոշ նորարարական տեխնոլոգիաներ մշակող ընկերությունների համար այնքան էլ գրավիչ չէ: Բայց բոլոր դեպքերում մենք  կարողանում ենք իրականացնել  ամբողջ աշխարհում ընդունված և կիրառելի մեթոդները, որոնք մեզ կօգնեն մեր գործում տալ լավագույն արդյունքներ։

- Կա արդյո՞ք պետության կողմից երաշխավորված անվճար բժշկական օգնություն և ո՞ր հիվանդությունների դեպքում է կիրառելի։

-Պետության կողմից կան մշակված հատուկ ծրագրեր, օրինակ` սոցիալական որոշակի խմբեր կան, որոնք ստանում են բուժումը պետպատվերի շրջանակներում, և իրականում այդ բուժումը ոչ մի ձևով չի տարբերվում վճարովի հիմունքներով բուժմոտեցումներից։ Իհարկե ներդրված է համատարած ապահովագրական բժշկությունը, որը հետագա 3-4 տարիներին կընդգրկի բնակչության բոլոր շերտերին, և նպատակ կա պետության կողմից 100% ծածկույթ ապահովել բնակչության համար: Բնականաբար այդ դեպքում արդեն կլինի ապահովագրական լիարժեք բժշկություն, բայց իրականում կա մեկ խնդիր. պետք է անպայման գիտակցենք, որ ապահովագրական բժշկությունը չբերի բուժօգնության արժեքի էժանացմանը, այսինքն` դա չիրականացվի որակի հաշվին: Չպետք է լինի այնպես, որ պետությունը կամ ապահովագրական ընկերությունները հոգում են այդ հարցերը, բայց այն ստանդարտներով, որը թույլ չի տա ստանալ համապատասխան որակավորված բուժօգնություն։ Դա կարող է վերաբերել և նորարարական տեխնոլոգիաներ կիրառելու հարցին, այսինքն, եթե մենք կիրառում ենք նոր տեխնոլոգիաներ, դրանք բնակաբար ավելի թանկ են։ Նույնը վերաբերում է նաև մեր մասնագիտական գործունեության մեջ  իմպլանտների կիրառմանը: Իհարկե շուկայում կան և՛ էժան, և՛ թանկ իմպլանտներ, բնականաբար դրանք տարբերվում են նաև իրենց որակական հատկանիշներով, և էժան սեգմենտի ընտրության մեջ պետք է սահմանել ինչ-որ մակարդակ: Այսինքն` որակը պետք է լինի առաջնահերթ։

-Ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:

- Իմ նեղ մասնագիտացման մեջ ուսուցիչ համարում եմ Արմեն Գերասիմի Չարչյանին, քանի որ կլինիկական օրդինատորի  իմ մասնագիտական առաջին քայլերն անցել եմ իր անմիջական ղեկավարության ներքո: Ե՛վ մասնագիտական առումով,  և՛ բժշկական էթիկայի առումով նա շատ մեծ դերակատարություն է ունեցել իմ կյանքում։ 

-Ի՞նչ խնդիրներ կան ոլորտում, որի մասին կցանկանայիք բարձրաձայնել:

 -Ցանկանում եմ, որ չանտեսվի առողջապահական ոլորտի աշխատակիցների աշխատանքը, որ փոփոխությունները չիրականացվեն բուժաշխատողների հաշվին: Հանրությունը պետք է գիտակցի, որ բժիշկները իրականում անում են հնարավորը ու անհնարը որակյալ բժշկության ապահովման համար։  Նրանք շահագրգռված են, որ իրենց հիվանդների բուժօգնությունը լինի բացարձակ որակյալ և առանց հետագա  բարդությունների։ Միևնույնն է, իրականում այդ բարդությունների լուծման խնդիրը մնում է բժշկի ուսերին։ Բժիշկը պետք է գնահատված լինի։ Մենք այսօր ականատես ենք լինում զազրելի դեպքերի, երբ բուժաշխատողը ենթարկվում է անհարգալից վերաբերմունքի, նույնիսկ` ֆիզիկական բռնության: Այդ դեպքերը պետք է դատապարտվեն, իսկ մեղավորները պատժվեն: Ցավոք, իրականում արձագանքն այդքան էլ այդպես չէ։ Եվ աշխարհի մակարդակով եթե վերցնենք, բժիշկը դարերով և հազարամյակներով եղել է ամենամարդասիրական մասնագիտության կրողը, եղել է գնահատված ու փառաբանված, պարծանք պետության համար։ Բժիշկները շարունակական ուսուցման մեջ են և երբեք իրավունք չունեն դոփել տեղում: Ազատ ընտրության պայմաններում պացինետը ինքն է որոշում, թե ում պետք է դիմի խնդրի դեպքում: Եթե արտակարգ և անհետաձգելի դեպք չէ, հիվանդն է ընտրում իր բժշկին:  Պացինետը պետք է ազատ լինի իր բժշկի ընտրության հարցում։

-Ի՞նչ կասեք դիմելիության կուլտուրայի մասին:

-Դիմելիության կուլտուրայի մեջ փոփոխություններ իրականում ես չեմ նկատում։ Պացիենտի վարքը  կախված է նաև բժշկի վերաբերմունքից, դիրքից, մոտեցումից։

-Որպես վերջաբան, ինչ կմաղթեք հասարակությանը, մեր ընթերցողներին:

- Մեր հասարակության վերաբերմունքը իրենց առողջության նկատմամբ,  հուրախություն մեզ, բավականին փոխվել է. Դիմում են ավելի վաղ փուլում, որի մեջ իհարկե գովազդն ու հասանելիությունը մեծ դեր ունեն։ Ապահովագրական բժշկության և սոցփաթեթով տրամադրվող անվճար բժշկական օգնությունը մեծ դեր է խաղում այս դեպքում. հասանելիությունը մեծանում է շատերի համար։ Իհարկե կա  բնակչության որոշ մաս, որը կրկին վստահություն չունի բժշկության հանդեպ։ Ցանկությունս է, որ բոլորը վստահեն բժիշկներին, քանզի յուրաքանչյուր բժիշկ  ցանկանում է մատուցել լավագույն բուժօգնությունը։ Բժշկությունը չի կարող լինել 100 տոկոսանոց,  այո, կարող ենք բախվել խնդիրների։ Ժամանակին դիմեք բժշկին և եղեք առողջ ու երջանիկ: