Պետք չէ խնայել առողջության հաշվին

Սրտանոթային հիվանդություններն ամբողջ աշխարհում մահացության  հիմնական պատճառն են, սակայն, եթե նրանց նախանշանները հայտնաբերվեն ավելի վաղ, ապա հնարավոր կլինի խուսափել դժբախտությունից: Սրտի հիվանդություններն ունեն տարատեսակ նախանշաններ, որոնցից շատերը մարդկանց հայտնի են, սակայն գոյություն ունեն նաեւ այլ ազդանշաններ, որոնք նույնպես պետք չէ անտեսել: Ու պատահական չէ, որ սրտային հիվանդությունների ախտորոշումը եւ բուժումը յուրաքանչյուր պետության բուժծառայության գլխավոր խնդիրն է: Հայտ­նի բան է.  առանց հո­գին բու­ժե­լու դժ­վար է մար­մի­նը բու­ժել: Ցան­կա­ցած գրա­գետ բժիշկ գիտի դա, նաեւ լավ գի­տակ­ցում է, թե որքան կարեւոր նշա­նա­կու­թյուն ու­նի ան­հա­տա­կան վերաբեր­մուն­քը, որը հի­վան­դի մոտ բժշկի հանդեպ վս­տա­հու­թյուն առա­ջաց­նե­լու հիմնական նախապայմանն է:

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է սրտաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտի գիտաշխատող եւ սրտաբան, պրոֆեսոր ԱՐԱՄ ՉԻԼԻՆԳԱՐՅԱՆԻ համար մասնագիտությունն առաջին հերթին առաքելություն է: Լինել բժիշկ նշանակում է աշխատել անձնվեր, լինել նախաձեռնող, խոհեմ, պատասխանատու ե՛ւ արածների, ե՛ւ չարածների համար, նշանակում է ստանձնել շատ մեծ պատասխանատվություն, սիրել մարդկանց, ամեն հիվանդի մոտենալ յուրովի ու պատրաստ լինել սեփական ուժերի գերլարման հաշվին անել առավելագույնը։ Հենց այդպիսին է մեր զրուցակիցը, ինչի համար էլ վայելում է ինչպես հիվանդների, այնպես էլ ընդհանրապես հանրության սերն ու վստահությունը:

-Պարո՛ն Չիլինգարյան, կներկայացնե՞ք սրտի ռիթմի խանգարումների տեսակները:

-Սրտի ռիթմի խանգարումները տարատեսակ են, դրսեւորվում են տարբեր ձեւերով: Մեծամասամբ դրանք լինում են անվտանգ, բայց կան նաեւ ռիթմի խանգարման տեսակներ, որոնք վտանգ են ներկայացնում կյանքի համար: Չնայած դրանք քիչ տոկոս են կազմում, սակայն, ամեն դեպքում, պետք է հետազոտվել հասկանալու համար, թե  որն է խնդիրը:

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում սրտի իշեմիկ հիվանդոթյունը:

-Նախ ասեմ, որ իշեմիա նշանակում է դեպի օրգան արյան պակաս զգալ, իշեմիա կարող է լինել ամեն տեղ կա՛մ անոթի նեղացման պատճառով, կա՛մ օրգանի մեջ արյան շատ պահանջի դեպքում, երբ անոթը չի հասցնում սնուցել օրգանը: Սովորաբար ավելի հաճախ ու  ամենավտանգավորը լինում է հենց սրտի իշեմիան, որի դեպքում մահացության ցուցանիշն ամենաբարձրն է: Իհարկե, երբեմն կարող են ի հայտ գալ ինչ-որ էպիդեմիաներ, որոնք լայնամասշտաբ տարածում կստանան եւ կփորձեն մահացության տեսանկյունից հավասարվել իշեմիկ հիվանդության հետ: Ի դեպ, զարգացած երկրներում նույնպես այն համարվում է վտանգավոր հիվանդություն:

Իշեմիայի դեպքում ի հայտ են գալիս ցավ, սրտի սնուցման խանգարում, ու, եթե անոթների մեջ խցանումը երկարատեւ է լինում, զարգանում է ինֆարկտ, հիվանդություն, որը հանգեցնում է սրտամկանի որոշ մասի մահանալուն, եւ մենք ունենում ենք, այսպես ասած, խաղից դուրս վիճակում գտնվող որոշակի հատված: Իշեմիկ հիվանդությունը կարող է արտահայտվել «բազմադիմակային» տեսքով, իսկ ինֆարկտը սրտի իշեմիկ հիվանդության ծայրահեղ ձեւն է, հիվանդություն, որի դեմ ամբողջ աշխարհում պայքար է ընթանում: Չեմ ասի, որ պայքարը շատ հաջողված է, սակայն, ամեն դեպքում, մեծ հաջողություններ են գրանցվել զարգացած երկրներում, մասնավորապես, մեղմացվել են հիվանդության հետեւանքերը:

-Ինչպե՞ս մարդը հասկանա, որ իր մոտ զարգանում է սրտի իշեմիկ հիվանդություն:

-Մարդը կարող է քայլելու ժամանակ ցավ զգալ կրծքավանդակում, կարող են լինել սրտի ռիթմի խանգարումներ, շնչահեղձություն ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ… Եվ նա հետագա բարդացումներից խուսափելու համար պետք է անպայման հետազոտվի, քանի որ դրանք հիվանդության նախանշաններից են: Ուզում եմ նշել, որ իրականում հիվանդության վերջնական բուժում չկա, եւ էական չէ՝ անոթը կբացվի, թե ոչ, ամեն դեպքում սիրտն արդեն համարվում է հիվանդ օրգան: Շատ քիչ դեպքերում սրտի ռիթմի խանգարումներ կարող է առաջանալ վահանաձեւ գեղձի հիվանդության դեպքում: Մեր գերնպատակը ռիսկի գործոններն ամբողջությամբ վերացնելն է:

-Բժի՛շկ, սրտանոթային հիվանդությունները կրո՞ւմ են ժառանգական բնույթ:

-Իհարկե այո, եթե գենետիկայում տղամարդիկ հիվանդացել են մինչև 55 տարեկանի, իսկ  կանայք` 65 տարեկանի շեմը: Չնայած այդ տարիքային շեմն այսօր երիտասարդացում է ապրել, քանի որ մարդն իր առողջության մասին քիչ է մտածում, չի հետեւում սննդի որակին, տարբեր քիմիական հավելումներով սննդամթերք է օգտագործում, եւ խոլեստերինի մակարդակի բարձացումն արյան մեջ բերում է սրտային հիվանդության զարգացման: Այսօր, կարծես թե, նաեւ ծխախոտի որակն է վատացել, բայց ես ընդհանրապես երբեք չեմ ողջունել ծխախոտի օգտագործումը: Սթրեսային լարվածությունն ինքնին չի կարող առաջացնել սրտանոթային հիվանդություններ, ու պետք է գտնել տարիների ընթացքում ձեռք բերած հիվանդության սկզբնաղբյուրը: Հիվանդության համար գոյություն ունեն ռիսկի գործոններ, որոնք հիվանդը պետք է վերացնի, դրանք են` ծխելը, զարկերակային գերճնշումը, շաքարային դիաբետը, նստակյաց կյանքը եւ ավելորդ քաշը: Եթե դուք ունեք դրանցից մեկ կամ մի քանիսը եւ  քայլեր չեք ձեռնարկում դրանք հաղթահարելու ուղղությամբ, դուք արդեն պոտենցիալ հիվանդ եք, բարձր ռիսկի տակ եք: Եթե մենք վարենք առողջ ապրելակերպ, մեր ժառանգական գեները «կքնեն», իսկ ռիսկի գործոնների կիրառելիության դեպքում մենք  «արթնացնում ենք» այդ գեները:

-Եղանակային փոփոխությունները նպաստո՞ւմ են սրտային հիվանդության սրացումներին:

-Միանշանակ: Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ եղանակային փոփոխությունները օրգանիզմում ցիկլի փոփոխությունների են հանգեցնում, դրանք կարող են բարձրացնել զարկերակային ճնշումը, որը հիվանդությանը նպաստող գլխավոր գործոններից է: Հիպերտոնիայի 95 տոկոսի դեպքում մենք չգիտենք դրա առաջացման պատճառը, եւ միայն 5 տոկոսի դեպքում, երբ հիվանդությունը երիտասարդ է, կարող  է հայտնաբերվել պատճառը, օրինակ, զարկերակի նեղացում, երիկամային խնդիր, գլխուղեղում հորմոնային պրոցեսների խանգարում: Պատճառը չգտնելով՝ մենք հիվանդության, այսպես ասած, սերմը թողնում ենք, որը պետք է միշտ իր պտուղները տա:

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ բարձր ճնշումը վտանգավոր է եւ կարող է բերել սրտանոթային հիվանդությունների զարգացման, գիտությունը ստեղծել է դեղամիջոցներ, որպեսզի կարողանանք ճնշումը պահել կայուն վիճակում: Բարձր ճշումը «քերում է» անոթերի պատերը, այսպես ասած, «ճաքեր» է առաջացնում, իսկ դա իր հերթին կարող է առաջացնել տրոմբ, իսկ եթե լինի նաեւ խոլեստերինի խնդիր, ապա դրանք միախառնվելով կարող են բերել հիվանդության սրացումների: Կարող է խնդիր առաջանալ, այն զարգանալ գլխուղեղում, սրտում, երիկամերում, ուստի բարձր ճնշման խնդիր ունեցողները պարտադիր պետք է պարբերաբար օգտագործեն համապատասխան դեղամիջոցներ: Մենք, այսպես ասած, հսկում ենք հիվանդությունը, բայց, ցավոք, չենք բուժում:

-Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք, կհորդորեք հասարակությանը, մեր ընթերցողներին:

-Կմաղթեմ, իհարկե, քաջառողջություն, կցանկանամ, որ դիմելիության մակարդակը, կուլտուրան բարձրանա մեր երկրում, քանի որ բժշկությունը շատ արդյունավետ կարողանում է բուժել եւ պայքարել հիվանդությունների դեմ միայն այն դեպքերում, երբ դրանք վաղ փուլերում են ախտորոշվում: Խորհուրդ կտամ, կանխարգելիչ նկատառումներից ելնելով, տարեկան գոնե մեկ անգամ դիմել իրենց բժշկին: Թող հետեւեն իրենց, կանխեն զարգացող հիվանդություններն առողջ ապրելակերպով: Իհարկե այսօր բավականին մեծ է փոփոխությունը դիմելիության կուլտուրայի մեջ. սկսել են ավելի վաղ տարիքում հետեւել իրենց առողջությանը, ինչը ողջունելի քայլ է: Մենք լավ գիտակցում ենք, որ ֆինանսական խնդիրների պատճառով շատերը դժվարանում են դիմել բժշկի, բայց կցանկանամ, որ մարդիկ սիրեն իրենք իրենց եւ բժշկի դիմեն նույնիսկ փոքր բողոքի, այլ ոչ թե հիվանդության՝ արդեն բավականին բարդացած վիճակում: Վերջին դեպքում ոչ միայն բուժումն ավելի ծախսատար է, այլ նաեւ դրա  արդյունավետությունն է շատ ցածր: Պետք չէ խնայել առողջության հաշվին, քանի որ շատ հաճախ կարող են լինել անդառնալի հետեւանքներ, որոնք կազդեն նաեւ մարդկանց հոգեկան ներաշխարհի վրա:

Բժշկի մի խոսքը կարող է ճակատագրական լինել

Ապացուցված է, որ ճառագայթաբանության արդի զարգացվածության աստիճանը նկատելիորեն իջեցրել է մարդկային մահացության տոկոսը, քանի որ հիվանդությունը հնարավոր է լինում ախտորոշել վաղ շրջանում: Հետազոտությունները թույլ են տալիս արագ եւ ճշգրիտ ախտորոշել պացիենտին եւ ժամանակին սկսել բուժման ընթացքը։ Բժշկագիտության ոլորտում այս ուղղությունը համարվում է երիտասարդ, բայց ուրախացնում է այն հանգամանքը, որ երիտասարդ բժիշկները բավականին արագ են տիրապետում այս մասնագիտության նրբություններին: Արդի բժշկության ու հատկապես ճառագայթաբանության ոլորտում գրանցված ձեռքբերումների մասին զրուցեց «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի ախտորոշիչ բաժանմունքի բժիշկ-սոնոգրաֆիստի հետ: Երիտասարդ բժշկուհին անչափ ուշադիր, հոգատար է հիվանդների նկատմամբ, հանգիստ է ընդունում հաջողությունները, բարեհամբույր է, սկզբունքային, ունի մասնագիտական գերազանց գիտելիքներ եւ արժանի է բժիշկ կոչվելու պատվին:

-Բժշկուհի՛, խոսենք Ձեր մասնագիտական ուղու մասին:

-Անկեղծ ասած, ինձ այլ մասնագիտության մեջ չէի պատերացնում եւ, դպրոցական տարիներից սկսած, մանկաբարձ-գինեկոլոգ դառնալու հստակ որոշում էի կայացրել: Ու  դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվեցի պետական բժշկական համալսարան՝ ինձ համար իդեալ ունենալով իմ կնքահորը` Գեորգի Գրիգորիի Օկոեւին: Ընդհանուր բժշկական ֆակուլտետը ավարտելուց հետո ընտրեցի հենց մանկաբարձություն եւ գինեկոլոգիա մասնագիտացումը, չորս տարի օրդինատուրայում ուսանելով՝ հասկացա, որ ավելի լավ կլինի, եթե ուլտրաձայնային հետազոտությունն էլ ուսումնասիրեմ, որպեսզի ավելի լիարժեք կատարեմ ախտորոշումը, ճշգրիտ հասկանամ, թե որ պացիենտին ինչպիսի մոտեցում, բուժում է անհրաժեշտ: Վերապատրաստվեցի ընդհանուր ուլտրաձայնային հետազոտության ոլորտում, որից հետո արդեն նեղ մասնագիտացա մանկաբարձության եւ գինեկոլոգիայի մեջ հենց սոնոգրաֆիայի գծով: Իմ ուսուցիչ համարում եմ Գայանե Մուսայելյանին, ով իմ մեջ սերմանեց մեծ սեր դեպի այս մասնագիտությունը: Ես հետո, այսպես ասած, հրաժարվեցի գինեկոլոգի մասնագիտությունից եւ խորացա սոնոգրաֆիայի մեջ, քանի որ ցանկությունս մեկն էր՝ աշխատել արդեն միայն սոնոգրաֆիստ: Արտերկրում բավականին շատ վերապատրաստումներ անցա, որոնց ընդհանրապես սկիզբ ու վերջ չկա, քանի որ միշտ պետք է շոշափենք, զգանք բժշկության զարկերակը, չպետք է դոփենք տեղում: Բժշկությունը պահանջում է անընդհատ կատարելագործում, նոր շունչ… Եվ սկսեցի աշխատել սոնոգրաֆիստ մանկաբարձության եւ գինեկոլոգիայի ոլորտում ու արդեն քանի տարի «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնում եմ:

-Որպես ախտորոշման մեթոդ սոնոգրաֆիան ի՞նչ է իրենից ներկայացնում:

-Սոնոգրաֆիան մանկաբարձության եւ գինեկոլոգիայի մեջ առաջին ու կարեւորագույն օղակն է, քանի որ արդի բժշկությունն առանց ճշգրիտ ախտորոշման գրեթե անհնար է պատկերացնել: Այն անցավ, անվնաս, առանց ճառագայթման հետազոտության մեթոդ է, հակացուցումներ չունի, տարիքային շեմ գոյություն չունի, պացիենտը կարող է դեմել, հետազոտվել բժշկի ցուցումով կամ կանխարգելիչ նպատակներով: Առանց սոնոգրաֆիկ հետազոտության ոչ մի բժիշկ չի կարող իրականացնել իր բուժական քայլերը: Հղիները, օրինակ, ամբողջ հղիության ընթացքում հսկվում են սոնոգրաֆիկ հետազոտության միջոցով, քանի որ այդպիսով հայտնաբերվում են թե՛ արատները, թե՛ չզարգացող հղիությունները, ընդհանրապես՝ չբերության հետ կապված  բոլոր խնդիրները: Մի խոսքով, կանանց առողջության, գինեկոլոգիայի հարցերում թիվ մեկ հետազոտությունը սոնոգրաֆիան է, որի համար հատուկ նախապատրաստական աշխատանքներ պետք չեն: Եթե պացիենտն արդեն ապրում է սեռական կյանքով, պարտադիր պետք է անցնի ներհեշտոցային սոնոգրաֆիա, եւ սխալ է այն կարծիքը, որ հետազոտման ժամանակ միզապարկը պետք է պարտադիր լիքը լինի, հակառակը, աղինեըը եւ միզապարկը պետք է դատարկ լինեն: Հղիության դեպքում առաջին 12 շաբաթվա ընթացքում ցուցված է ներհեշտոցային սոնոգրաֆիան, եւ իրականությանը չի համապատասխանում այն թյուր կարծիքը, թե այն կարող է վիժման կամ արնահոսության պատճառ դառնալ, վնասել պտուղը:  

-Ո՞րն է Ձեր հաջողության գրավականը:

-Առաջնահերթ ամեն ինչը անում եմ մեծ սիրով ու նվիրումով, քանի որ ստիպողաբար կատարված ցանկացած աշխատանք չի կարող հաջողություն բերել, դրական արդյունք ապահովել:  

-Կանխարգելիչ նպատակներով ե՞րբ պետք է դիմել սոնոգրաֆիական հետազոտության:

-Եթե չկա որեւէ առողջական խնդիր, հետագա հնարավոր բարդություներից ու խնդիրներից խուսափելու համար կանխարգելիչ նպատակներով գոնե տարին մեկ անգամ պետք է անցնել սոնոգրաֆիկ հետազոտություն: Բայց, ցավոք, Հայաստանում այդ առումով հիմնականում բարձիթողի վիճակ է, եւ մեզ մոտ գալիս են արդեն գանգատներով կամ բժշկի ուղղորդմամբ: Մեր մտածելակերպում դեռ բացակայում է այն մակարդակը, որ պարզապես գնան հետազոտման, եւ նման դեպքերը շատ հազվադեպ են: Նրանք մտածում են այսպես. «Քանի դեռ գանգատ չկա, չարժե դիմել մասնագետի»: Կամ էլ վախենում են, որ իրենց մոտ կարող է ինչ-որ հիվանդություն հայտնաբերվել: Ընդ որում, նման մտածելակերպը գործում է ոչ միայն հղիության, գինեկոլոգիական հնարավոր խնդիրների հայտնաբերման ու կանխարգելման դեպքում, այլ ընդհանրապես: Եթե նախապես մեզ չեն զգուշացնում, մենք պացիենտին տեղեկացնում ենք իր մոտ առկա ցանկացած խնդրի մասին, իսկ հետագա քայլերն արդեն անում է գինեկոլոգը:

-Ձեր կարծիքով բժիշկը գնահատվա՞ծ է:

-Դա, կարծում եմ, արդեն անձի խնդիր է, կախված է աշխատանքային միջավայրից նաեւ, իրեն շրջապատող մարդկանցից: Ամեն դեպքում, թող ամպագոռգոռ չհնչի, ես ինձ կարող եմ համարել գնահատված: Ընդհանրապես բժիշկը պետք է միշտ ճիշտ տեղում լինի, բարձր արժեքներ դավանի: Քանի որ այսօր հատկապես լրատվամիջոցներում բավականին շատ են բժիշկներին ուղղված անհիմն մեղադրանքները, պացիենտներն էլ երբեմն արդեն մեր նկատմամբ վատ տրամադրված են այցելում:

-Կարո՞ղ եք վերհիշել Ձեր առաջին պացիենտին:

-Առաջին պացիենտին այս պահին չեմ կարող հիշել, քանի որ ուսումնական տարիների, վերապատրաստումների ընթացքում ակտիվ պրակտիկ գործունեությամբ եմ զբաղվել, շատ պացիենտների հետ եմ գործ ունեցել, հետազոտել: Ընդհանրապես շատ դժվար, անչափ պատասխանատու է սկիզբը, այն պահը, երբ արդեն մենակ ես մնում պացիենտի հետ, բայց դա հաղթահարելի է, եթե սիրում ես մասնագիտությունդ: Եվ ես մասնագիտության ընտրության համար երբեք չեմ փոշմանել, քանի որ այն շատ եմ սիրում:

-Որպես վերջաբան Ձեր խորհուրդը մեր հասարակությանը:  

-Խորհուրդ եմ տալիս տարվա մեջ գոնե մեկ անգամ դիմել բժշկի, հետազոտվել, որպեսզի հիվանդությունները  վաղաժամ հայտնաբերվեն, ու նրանց բուժումն էլ ավելի հեշտ լինի: Ընդ որում, պետք է կատարվի ընդհանուր ստանդարտ փաթեթ հետազոտություն: Խորհուրդ կտամ ապրել խաղաղ, սիրել մեզ եւ շրջակա միջավայրը, միմյանց նկատմամբ թշնամանքը նվազեցնել, ամեն հարցում լավատես լինել: Կցանկանամ, որ հայ կանայք առավել ուշադիր լինեն իրենց առողջության նկատմամբ ու թեկուզ աննշան գանգատի դեպքում անհապաղ դիմեն բժշկի: Բժիշկներին էլ կցանկանամ ամուր առողջություն, պինդ նյարդեր, սթրեսակայունություն, եւ բժիշկ թող աշխատի այն մարդը, ով իր մեջ ունի այդ ներքին ուժը, այդ կոչումը, ով յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ ունի յուրովի մոտեցում: Իսկ դա բուժման համար շատ կարեւոր նախապայման է. բժշկի մի խոսքը կարող է ճակատագրական լինել:

Սիրելինե՛րս, ուշադիր եղեք ձեր օրգանիզմի եւ առողջության նկատմամբ, գնահատեք կյանքը,  քանի որ այն Աստծո կողմից մեկ անգամ է մեզ տրվում: Սիրե՛ք ձեզ, որպեսզի շրջապատող մարդիկ էլ ձեզ սիրեն: Առողջություն ու երջանկություն բոլորիդ:                                                       

Ես շատ կցանկանամ, որ հայերը մի օր արթնանան ու լուսաբացի հետ շտկեն իրենց փոխհարաբերությունները

Այսօր մասնագետների բարձր որակավորումը թույլ է տալիս կատարել ամենաբարդ  միջամտությունը դիմածնոտային վիրաբուժության ոլորտում եւ կարճ ժամանակում պացիենտին վերադարձնել առօրյա կյանքին: Ժամանակակից վիրաբուժության մեջ կիրառվող մեթոդները ներառում են մի շարք վիրաբուժական ու նվազագույն ինվազիվ միջամտություններ` ուղղված նաեւ բնածին եւ ձեռքբերովի արատների շտկմանը:http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է Երեւան քաղաքի գլխավոր մանկական դիմածնոտային վիրաբույժ, Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի դիմածնոտային ամբիոնի դոցենտ, երրորդ կլինիկական հիվանդանոցի դիմածնոտային կլինիկայի ղեկավար, բժշկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ ԳԱԳԻԿ ՔՈՉԱՐՅԱՆԸ: Նա հաճելի զրուցակից է, իր գործի մեծ գիտակ, մարդ, որն իր մասնագիտական բարձր որակների ու ազնվության համար վայելում է հիվանդների վստահությունը։ Բժիշկն իր պացիենտին օգտակար է լինում ոչ միայն բուժական գործով, այլեւ հոգեբանական շփմամբ, հետեւաբար, յուրաքանչյուր բժիշկ պետք է տիրապետի փսիխոթերապիայի մեթոդներին:

-Քիմքի կամ վերին շրթունքի  բնածին ճեղքվածքները, ժողովրդական լեզվով ասած, «գայլի երախն» ու «նապաստակի շրթունքը», դեռ միջնադարում հայտնի պաթոլոգիաներ էին։ Նման արատ ունեցող մարդկանցից փախչում էին, ինչպես բորոտներից, նրանց նույնիսկ համարում էին կենդանիներ։ Ժամանակակից բժշկության տրամադրության տակ կա՞ն դիմածնոտային այս արատն ուղղելու միջոցներ։

-«Գայլի երախ» առաջանում է բերանի խոռոչի ոսկրային քիմքը ձեւավորող ոսկորների եւ գանգոսկրի, այսպես կոչված, խոփոսկրի սերտաճման պրոցեսը կանգ առնելու դեպքում։ Արդյունքում քիմքի վրա առաջանում է ճեղքվածք։ Փափուկ հյուսվածքները նույնպես հեռանում են՝ երբեմն դիպչելով նաեւ շրթունքին։ Ճեղքված շրթունքն անվանում են նապաստակի, որովհետեւ ճագարների եւ նապաստակների վերին շրթունքը ճեղքված է երկու մասի։ Քիմքի եւ վերին շրթունքի արատը հանդես է գալիս ինչպես առանձին, այնպես էլ՝ ծնոտի այլ պաթոլոգիաների հետ համակցված։ Հիվանդության պատճառը մեծամասամբ գենետիկական է, սակայն կան նաեւ ձեռքբերովի գործոններ, ինչպիսիք են մոր՝ ծանր գրիպով հիվանդանալը հղիության առաջին երկու-երեք ամիսների ընթացքում, երբ ձեւավորվում է դիմածնոտային հատվածը, տրավման, քիմիական արդյունաբերությունում աշխատանքը:

-Ոմանց կարծիքով հիվանդությունն ազդում է երեխայի մտավոր զարգացման վրա:    

-Սխալ է այն պատկերացումը, թե մտավոր տեսանկյունից հիվանդությունը ազդում է երեխայի զարգացման վրա։ Իսկ ահա ֆիզիկապես երեխան կարող է հետ մնալ իր հասակակիցներից զարգացման տեմպերով։ Ծննդաբերության ժամանակ նման երեխայի մոտ կարող են բարդություններ առաջանալ պտղամերձ հեղուկի՝ նրա շնչուղիներ թափանցելու պատճառով։ Նորածինը դժվար է շնչում, նա չի կարողանում ծծել, եւ այդ պատճառով  հետ է մնում քաշի մեջ։ Նման արատով երեխաները մնացած երեխաներից ավելի հակված են հիվանդանալու։ Նրանք ունենում են դիմածնոտային կմախքի, ատամնաշարի, լսողության հետ կապված խնդիրներ։

Դիմածնոտային այս թերությունը լիովին վերացվում է վիրահատության միջոցով։ Թեպետ նման վիրահատություններ անում են Երեւանի մի քանի հիվանդանոցներում, բայց երրորդ կլինիկականը միակն է, որտեղ խորությամբ զբաղվում են հենց այս խնդրով։ Որոշ դեպքերում պահանջվում է կրկնակի կամ նույնիսկ մի քանի վիրահատություն։ Երբեմն մնում է փոքր սպի, որը հետագայում շտկվում է պլաստիկ վիրահատությամբ։ Ե՛վ նախքան վիրահատությունը, ե՛ւ վիրահատությունից հետո երեխան գտնվում է դիսպանսերային հսկողության տակ, բուժման գործընթացը չի ավարտվում միայն վիրահատությամբ։ Մեզ հետ աշխատում են մանկաբույժներ, հոգեբաններ, օրթոդոնտներ, լոգոպեդներ եւ այլ մասնագետներ։ Այսինքն՝ դա մի համալիր է, որը երեխան անպայման պետք է լիովին ստանա։

-Ծնողները հեշտությա՞մբ են հաշտվում վիրահատության մտքի հետ:

-Ծնողների հետ զրուցում, նրանց բացատրում ենք, որ արատը կարելի է վերացնել վիրահատության շնորհիվ, որ նման երեխան մտավոր թերզարգացած չէ, եւ հաշմանդամության հաշվառումից էլ նրան կհանեն վերականգնողական գործընթացն անցնելուց հետո։ Եվ մի քանի անգամ ինձ հաջողվել է համոզել ծնողներին։ Հիվանդանոցը համագործակցում է մանկատների հետ, ու արդեն մանկատուն հանձնած երեխային եւս վիրահատում են։ Եղել են դեպքեր, երբ վիրահատությունից հետո ծնողները երեխային հետ են վերցրել մանկատնից։ Սակայն ավելի հաճախ են դեպքերը, երբ այդ երեխաներին որդեգրում են հիմնականում արտերկրյա քաղաքացիներ եւ տանում Հայաստանից։

Ըստ վիճակագրության, աշխարհում յուրաքանչյուր հազար երեխայից մեկը ծնվում է այս արատով։ Հայաստանում վիճակագրությունը տարեկան 40-50 երեխա է։

 -Իսկ, որպես վերջաբան, ի՞նչ կցանկանայիք ավելացնել ու մաղթել մեր ընթերցողներին:

-Ես շատ կցանկանամ, որ հայերը մի օր արթնանան ու լուսաբացի հետ շտկեն իրենց փոխհարաբերությունները: Երբ ասում ենք` հեղափոխության հետ իրավիճակ է փոխվել, ես կցանկանամ՝ այդ իրավիճակը փոխվի մարդկանց փոխհարաբերություններում, եւ մարդը մարդուն որպես ընկեր, այլ ոչ թե որպես թշնամի ընդունի: Շատ ճիշտ  է ասված` ինչ ցանես, այն էլ կհնձես, ուստի պետք է կողքինիդ բարություն անես, լավ բաներ ասես, ոգեւորես… Ամեն մարդ ունի իր իրավունքները, ցանկությունները, եւ մենք պետք է հարգենք դրանք, սիրենք դիմացինին: Ու, եթե մեր փոխհարաբերությունները դրականորեն զարգանան, մեր ազգը կցուցաբերի իր լավագույն որակները` աշխատասիրությունը, կրթված, բանիմաց, իմաստուն լինելը:

Կյանքը բնության ամենաթանկ պարգեւն է, իսկ առողջությունը`ամենամեծ արժեքը: Հարգենք կյանքը եւ պահպանենք առողջությունը:

Պետք է գիտակցենք, որ քրիստոնյա ենք ոչ թե զուտ անունով, այլ մեր ապրած կյանքով, մեր ազգի ճակատագիրը միասնական կերտելու դեգերումներով  

Վերջին տարիներին սիրտ-անոթային հիվանդությունների թիվը գնալով ավելացել է, եւ սա լուրջ մարտահրավեր է ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաեւ ամբողջ աշխարհի առողջապահական համակարգի համար: Մեր սրտաբանների ջանքերի շնորհիվ սրտաբանությունը, որը բժշկության ամենապահանջված ուղղություններից մեկն է, մեր երկրում վերջին տարիներին  զարգացում է ապրել, մոտեցել միջազգային մակարդակի՝ արձանագրելով սրընթաց վերելք ինչպես կոնսերվատիվ, այնպես էլ ինվազիվ, ինտերվենցիոն ուղղություններով: ճապոնական «ԱՍԱԻ» ընկերության հովանու ներքո ստեղծված «Բեստ Լայֆ» բժշկական կենտրոնը համարվում է լավագույններից մեկը Հայաստանում թե՛ իր ապրանքատեսականիով, թե՛ իր լավագույն հավելյալ պարագաներով, իսկ գների իջեցումը երբեք չի ազդում ծառայությունների որակի վրա: Կենտրոնը միակն է, որն աշխատում է աշխարհում լավագույնը համարվող գերմանական «Բիոտրոնիկ» ընկերության ստենտներով:Կենտրոնի բժիշկների  բարեխիղճ աշխատանքի շնորհիվ է, որ պացիենտների այցելությունների թիվը կլինիկայում եռակի, քառակի ավելացել է, գրանցվել են հիվանդների մահվան նվազագույն դեպքեր, հիվանդությունների կրկնման՝ նվազագույն  ցուցանիշ: Սա իրական վիճակագրություն է:

 http://bestgroup.am/  կայքի զրուցակիցն է «Բեստ Լայֆ» բժշկական կենտրոնի ինտերվենցիոն սրտաբան ԽԱՉԻԿ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆԸ: Չնայած երիտասարդ տարիքին՝ մեծ հեղինակություն վայելող բժիշկն իր գործի գիտակն է, բազմաթիվ մարդկային կյանքեր է փրկել եւ շարունակելու է փրկել: Վստահ ենք, որ նա ոչ միայն կշարունակի բազմաթիվ մարդկանց առողջ սիրտ պարգեւել, այլեւ կենտրոնին նոր շունչ կհաղորդի:  

-Պարո՛ն Համբարձումյան, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում ինտերվենցիոն սրտաբանությունը:

-Ինտերվենցիոն սրտաբանությունը բժշկության մի ճյուղ է, որի միջոցով կատարվում է սրտի իշեմիկ հիվանդության վիրահատական բուժում: Հիվանդությունն այլ կերպ կոչվում է նաեւ սրտամկանի քաղցի հիվանդություն, երբ սիրտը սնող պսակաձեւ զարկերակների լուսանցքները նեղանում են աթերոսկլերոզով, եւ ինտերվենցիոն սրտաբանությունը (թարգմանաբար` միջամտական սրտաբանությունը), բացի թերապիայից` դեղորայքային բուժումից, ենթադրում է փոքր ինվազիվ միջամտություն` սիրտը սնող կորոնալ զարկերակների ստենտավորում:

-Ձեր արմատներում կա՞ն բժիշկներ, մասնագիտության ընտրության հարցում եղե՞լ են ուղղորդողներ:

-Մեր արմատներում բժիշկներ չեն եղել, ծնվել եմ ինժեների եւ մանկավարժի ընտանիքում: Առաջինը բժշկության ուղին ընտրել է ավագ եղբայրս` Կարեն Համբարձումյանը, ով ստանձնել է մեր «Բեստ Լայֆ» բժշկական կենտրոնի գլխավոր բժշկի պաշտոնը: Միջնեկ եղբայրս նույնպես բժիշկ է, բայց ընտրել է մանկաբարձ-գինեկոլոգի մասնագիտացումը, ու, կարծես թե, ինքնըստինքյան ստացվեց իմ ընտրությունը, եւ ես այդ որոշման հարցում երբեւէ չեմ երկմտել:

-Ուսուցիչ ո՞ւմ կարող եք համարել:

-Ես անցել եմ բավականին վերապատրաստումներ արտասահմանյան երկրներում, մասնավորապես՝ Ֆրանսիայում՝ աշխարհահռչակ բժիշկ, ինվազիվ սրտաբան Պոլ Բարագանի մոտ, ում կարող եմ իմ ուսուցիչը համարել նեղ մասնագիտացման առումով: Սրտաբանության ինստիտուտում օրդինատուրայի տարիներին էլ ուսանել եմ պրոֆեսոր Սվետլանա Վիկտորովնայի մոտ: Իսկ ընդհանրապես իմ մասնագիտացման մեջ, ինչու ոչ, նաեւ կյանքում մեծ ներդրում ունի ավագ եղբայրս՝ Կարեն Համբարձումյանը, ում էլ համարում եմ իմ ուսուցիչը:

-Հիմնականում ո՞ր հիվանդներն են ձեզ դիմում:

-Մեզ դիմում են սրտային անբավարարության զգացումով պացիենտները, կրծքավանդակում ցավային սինդրոմ ունեցողները, սրտի իշեմիկ հիվանդությամբ տառապողները, բարձր ճնշում, սրտի ռիթմի խանգարումներ ունեցողները: Այսինքն՝ բավականին շատ են  դիմողները, քանի որ սրտի հիվանդություններն ամենատարբեր դրսեւորումներով են հանդես գալիս:

-Խոսենք սրտի արատների մասին:

-Նշեմ, որ գոյություն ունեն սրտի բնածին ու ձեռքբերովի արատներ: Բնածին արատները մանկահասակ տարիքում հայտնաբերվող եւ բուժվող են, իսկ մենք կոնկրետ զբաղվում ենք ձեռքերովի արատներով, երբ ինֆարկտների կամ տարբեր վնասակար նյութերի ազդեցությունների հետեւանքով ի հայտ են գալիս սրտի փականային հիվանդություններ, որոնք կոչվում են սրտի ձեռքբերովի փականային հիվանդություններ: Ինչպես նշեցի, մենք զբաղվում ենք դրանց դեղորայքային եւ վիրահատական բուժումներով:

-Հայ հասարակության մեջ ընդունված է այն մտածելակերպը, որ, երբ դանակը հասնում է ոսկորին, նոր են դիմում բժշկի օգնությանը:

-Ցավոք սրտի, այդ մտածելակերպն առկա է մեր հայ հասարակության մեջ, ինչը շատ մտահոգիչ է:Համեմատելու համար ասեմ, որ, երբ Ֆրանսիայում էի աշխատում, մեկ ամսվա կտրվածքով միլիոնանոց քաղաքում լինում էր սրտամկանի ինֆարկտի 8-10 դեպք, իսկ մեզ մոտ բավականին մեծ են այդ թվերը: Հայաստանում սովորաբար շատ են սիրում ինքնաբուժությամբ զբաղվել, դիմում են բոլորի, բայց ոչ բժշկի օգնությանը: Պատճառը բուժման թանկ լինելը չէ (դրսում ավելի թանկ հաճույք է բժշկին դիմելը), այլ զուտ հոգեբանական մոտեցման խնդիր գոյություն ունի, եւ այդ ուղղությամբ տանում ենք լայնածավալ աշխատանքներ թե՛ մեր հաղորդումների միջոցով, թե՛ հիվանդների հետ մասնավոր զրույցների ընթացքում:

-Կվերհիշե՞ք Ձեր առաջին վիրահատությունը եւ դրանից բխող տպավորությունները:

-Առաջին վիրահատությունն ինձ համար բավականին տպավորիչ էր, այն կատարել եմ օրդինատուրայում ուսանելու վերջին կուրսում, երբ աշխատում էի Գորիսի սրտաբանական հիվանդանոցում: Մեր ղեկավարը հարգելի պատճառով այդ պահին հիվանդանոցում չէր գտնվում, իսկ մենք ընդունել էինք սրտամկանի ստորին պատի սուր ինֆարկտով հիվանդի, որի դեպքում խիստ ցուցում է տրված ստենտավորման համար: Ու ես պետք է անհապաղ որոշում կայացնեի: Փառք Աստծո, կատարեցի այդ միջամտությունը, որը բավականին բարեհաջող ընթացք եւ ավարտ ունեցավ: Ու մինչ օրս այդ պացինետի հետ պահպանում եմ կապը, իրականացնում այցելություններ, ստուգումներ:

-Կնշե՞ք սրտի իշեմիկ հիվանդության առաջին նախանշանները:

-Սրտի իշեմիկ հիվանդության առաջին նախանշաններից է հետկրծոսկրային սեղմող բնույթի ցավը, որն առաջանում է հիմնականում ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ, ընդ որում, ճնշվածության զգացումը լինում է հենց կրծքավանդակի մեջտեղում, այլ ոչ թե ձախ կողմում:  Այն կարող է ճառագայթվել դեպի կոկորդ, ձախ ձեռք, թիակ, իհարկե, կարող է զգացվել նաեւ ատիպիկ դրսեւորումներով, երբ  լինում է ձախ ձեռքի մատների թմրածության զգացում, ստամոքսի շրջանում՝ ցավեր, այն կոչվում է սրտի իշեմիկ հիվանդության գաստրալգիկ ձեւ: Կարող է ի հայտ գալ նաեւ ստորին ծնոտի ցավի տեսքով: Ամեն դեպքում մարդկանց խորհուրդ եմ տալիս հիվանդության ախտորոշումը սկսել ամենավտանգավորից, այսինքն` ճիշտը նախ սրտաբանին դիմելն է: Եվ միայն սրտի խնդիրները բացառելուց, հերքելուց հետո դիմել գաստրոէնտերոլոգի: Թող կոպիտ չհնչի, բայց սրտի խնդիրներից են մարդիկ ավելի հաճախ հանկարծամահ լինում, այլ ոչ թե, ասենք, ստամոքսի խնդիրներից: Իհարկե, շաքարային դիաբետով տառապող հիվանդների մոտ կարող են առաջանալ հեւոցներ, ու, քանի որ նրանց մոտ ցավային ռեցեպտորները վնասված են, տիպիկ դասագրքային ցավ չեն ունենում, նրանց մոտ դա ցավին համարժեք դրսեւորում է: Նպաստող գործոնները կարող ենք տարանջատել՝ մոդիֆիկացվող (փոփոխվող) կամ չմոդիֆիկացվող (չփոփոխվող): Չփոփոխվող գործոնները փոփոխման ենթակա չեն` սեռը, տարիքը, ժառանգականությունը: Տղամարդկանց մոտ դրանք ավելի հաճախ են հանդիպում, քան կանանց մոտ, իսկ տարիքային շեմն ավելի է երիտասարդացել, օրինակ, իմ պրակտիկայում վերջերս 27 տարեկան տղայի մոտ հայտնաբերվեց սրտամկանի ինֆարկտ: Փոփոխվող գործոններն են՝ ծխելը, ալկոհոլի չարաշահումը, ճարպալակումը, նստակյաց կյանքը, զարկերակային բարձր ճնշումը, վահանաձեւ գեղձի հիվանդությունը, շաքարային դիաբետը: Մեր նպատակը  հասարակության մեջ փոփոխման ենթակա գործոնների դեմ պայքար տանելն է, իսկ, ասենք, ժառանգականության դեմ պայքար տանել չենք կարող:

-Ի՞նչ մակարդակի վրա է սրտաբանությունը մեր երկրում:

-Փառք Աստծո, բավականին բարձր մակարդակի վրա է. դեռևս 90-ական թվականներից սկսած՝ կատարվում են միջամտական վիրահատություններ, որոնք օրեցօր ավելի կատարելագործվում են: Դրա վառ ապացույցը միջազգային համաժողովներում արտերկրի մեր գործընկերների դրական կարծիքն է մեր բժշկության մասին: Տնտեսապես ետ մնալով եվրոպական երկրներից՝ մեր երկրի սրտաբանությունը եվրոպական չափանիշներին համընթաց է քայլում:

-Դուք՝ որպես մասնագետ, ի՞նչ խորհուրդ կտաք ազգաբնակչությանը սիրտ-անոթային հիվանդությունների կանխարգելման, իսկ առկայության դեպքում՝ բուժման ճիշտ մոտեցում ցուցաբերելու հարցում: Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք մեր հասարակությանը առողջ սիրտ ունենալու համար:

-Նախկինում իրավիճակը միանգամայն այլ էր. չկար համակարգված սրտաբանական հայեցակարգ, իսկ տիրող պահպանողականությունը զգալի խոչընդոտ էր Հայաստանում նորարարական միջամտական տեխնոլոգիաների զարգացման ճանապարհին: Այսօր, բարեբախտաբար, իրավիճակն այլ է. ունենք սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդություններով տառապող մարդկանց զննման, ախտորոշման, բուժման չափորոշիչներ, այլընտրանքային մեթոդներ: Իհարկե, առողջապահական համակարգում առաջնահերթությունը հիվանդությունների կանխարգելումն է, սակայն ախտահարման վաղ շրջանում առողջական բազմաթիվ խնդիրներ կարող են գրեթե լիարժեք վերանալ բուժական ճիշտ քայլերի շնորհիվ: Հորդորս եւ մաղթանքս այն կլինի, որ մատների արանքով չնայեն իրենց առողջությանը: Սիրտը մեր կյանքի շարժիչ ուժն է համարվում, ու, եթե անտեսում ենք այն, լավագույն դեպքում դա բերում է հաշմանդամության, վատագույն դեպքում հարյուրավոր, հազարավոր կյանքեր է խլում: Խորհուրդ կտամ փոխել կյանքի որակը, հոգեբանորեն հավասարակշիռ լինել, նախանձ ասվածը հանել մեր մենթալիտետից, միմյանց հանդեպ սիրով լցվել, դրական տրամադրվել, մեծացնել հավատն առ Աստված: Մենք պետք է գիտակցենք, որ քրիստոնյա ենք ոչ թե զուտ անունով, այլ մեր ապրած կյանքով, մեր ազգի ճակատագիրը միասնական կերտելու դեգերումներով: