Սրտաբանության ճյուղի համար վստահորեն կարող եմ հավաստել, որ մենք համընթաց քայլում ենք եվրոպական երկրների հետ

Վերջին տարիներին Հայաստանը սրտաբանության ոլորտում լուրջ հաջողություններ և հսկայական առաջընթաց է արձանագրել: Այսօր ստեղծված են բոլոր պայմանները սիրտ-անոթային հիվանդությունների վաղ ախտորոշման և լիարժեք բուժման համար: Բարձրակարգ մասնագետները, ժամանակակից սարքավորումներն ու լաբորատոր համալիրը թույլ են տալիս իրականացնել բոլոր անհրաժեշտ սրտաբանական հետազոտությունները:

Մեր զրուցակիցը <<Էրեբունի>> բժշկական կենտրոնի Անգիոգրաֆիայի և միջամտական սրտաբանության բաժանմունքի ինտերվենցիոն-սրտաբան, ներանոթային վիրաբույժ ՇԱՀԵՆ ՏՈՌՈԶՅԱՆՆ է, ով, չնայած իր բավականին երիտասարդ տարիքին, արդեն հասցրել է տվյալ ասպարեզում հստակ ու հաստատուն քայլերով առաջ գնալ: Բարեհամբույր և հետևողական, իր գործում բարձր մասնագիտական մոտեցում ունեցող մի մարդ, ով ոչ միայն ունի մասնագիտական գերազանց գիտելիքներ, այլև իսկապես արժանի է իսկական բժիշկ կոչվելուն:

 - Պարո՛ն Տոռոզյան, ի՞նչ կարծիքի եք՝ բժշկությունը մասնագիտությո՞ւն է, թե՞ կոչում:

- Ամեն դեպքում կոչում է, բայց մասնագետների համար: Եթե հարցին գլոբալ մոտենանք, ապա կան բժիշկներ, ովքեր զբաղված են չակերտավոր բժշկությամբ, որոնք, իրականում մասնագետներ չեն: Բայց այն մասնագետի դեպքում, ով այդ կոչումը և պարտականությունը վերցրել է իր վրա, հասկանում է հարցի լրջությունը, կարող է համարվել և՛ մասնագիտություն, և՛ կոչում:

- Բժի՛շկ, համամիտ չե՞ք այն մտքի հետ,  որ ընտրել եք մի մասնագիտություն, որի դեպքում շատ ռիսկային ու պատասխանատու աշխատանք է պահանջվում Ձեզանից:

-Իհարկե, շատ պատասխանատու և ռիսկային գործ է, քանի որ մտածում ես հիվանդների համար և այդ ամբողջ պատասխանատվությունը քեզ ուղեկցում է ողջ կյանքիդ ընթացքում: Այն բավականին լուրջ բեռ է, հավատացեք, որը մինչև անգամ գիշերները կարող է քեզ հետևել: Փառք Աստծո, իմ խիղճը այս պահին բավականին հանգիստ է, արել եմ այնքան, ինչքան որ իմ ուժերը ինձ ներել են:

- Ձեր մասնագիտական փորձում սիրտ-անոթային հիվանդությունների ո՞ր տեսակներն են հիմնականում հանդիպում, և որո՞նք են դրանց առաջացման պատճառները:

-Մեր փորձում, մասնավորապես՝ նեղ մասնագիտական, ավելի շատ մեզ դիմում են սրտի իշեմիկ հիվանդությամբ հիվանդներ, քանի որ մինչ այդ փուլին հասնելը տարբեր պոլիկլինիկաների բժիշկների կամ ստացիոնար սրտաբանների հսկողության տակ են լինում: Նրանք մեզ դիմում են սրտաբանների ուղեկցությամբ կամ առանց նրանց սրտի իշեմիկ հիվանդության կամ դրա բարդությունների դեպքում: Այս օրերին այդ նորագույն տեխնոլոգիաների զարգացմանը և բժշկության ճյուղի կատարելագործմանը համընթաց մենք հանդիպում ենք նաև այլ սիրտ-անոթային պաթոլոգիաների, օրինակ պերիֆերիկ անոթների: Բայց նշեմ, որ հիմնականում մեզ դիմելության և ավելի լայն տարածում գտածն այսօր սրտի իշեմիկ հիվանդությունն, որը երիտասարդացել է ապրելակերպի, կենսակերպի, սթրեսների, ախտորոշման կատարելագործման արդյունքում:

Եթե ժամանակին շատ հիվանդներ ստանում էին սրտամկանի կաթված հաշմանդամություն, ապա հիմա նրանք ավելի մեծահասակ տարիքում համարվում են սրտային խնդիրներով հիվանդներ: Հանկարծամահությունը երիտասարդ տարիքում այդպես էլ չի ախտորոշվում որպես սրտային պաթոլոգիա: Եթե նախկինում շատ հիվանդներ ունենում էին սրտամկանի կաթված բավականին բարձր մահացության և հաշմանդամության ցուցանիշներով, այժմ հիվանդությունը ախտորոշվում է ավելի վաղ տարիքում, սակայն ունի կյանքի որակի և տևողության ավելի հուսադրող ցուցանիշներ: Ինչպես նաև շատ են դեպքերը, երբ վաղ հայտնաբերվում և կանխագելվում են բարձր հանկարծամահություն ունեցող հիվանդություններ: Այնպես որ շատ են դեպքերը, երբ ոչ թե հիվանդությունն է երիտասարդացել, այլ ախտորոշումն է վաղ կատարվոմ: Արդի բժշկության համակարգի և նոր տեխնոլոգիաների զարգացման պայմաններում, և, ինչու չէ, նաև մեր հասարակության մտածելակերպի բարձրացման շնորհիվ արդեն վաղ են ախտորոշվում առկա խնդիրները, որոնք դեռ կան, դեռ ամբողջովին վերացած չեն: Դրա մեջ որոշակի դեր ունի նաև առողջապահության առաջին օղակի` պոլիկլինիկաների անվճար ծառայությունները: Ուրախալի փաստ եղավ, որ 2015թ. հունվար ամսից արդեն սուր սրտի կաթվածի դեպքում պետության կողմից պետպատվերի շրջանակներում հիվանդները ստենտավորվում են, բայց, ցավոք սրտի, լինում են հիվանդներ, որոնք չեն գնահատում դա, մինչդեռ դա արվում է առողջապահության համակարգի կողմից իրենց համար: Ցավալի է նաև նշել այն փաստը, որ դա կապված է մեր հասարակության մտածելակերպի հետ, որ եթե անվճար է, ուրեմն՝ անորակ է, ինչը, սակայն, ժամանակին միլիոնների ծախսերի խնդիր է եղել: Այսինքն՝ հասարակությունն իր առողջության հանդեպ հետևողական չէ: Հիվանդանոցից դուրս գրվելուց հետո, չգիտես ինչու, չեն շարունակում դեղորայք ընդունել: Սակայն, երբ հարցը կապված է գումարների հետ, ապա այդ դեպքում պարտաճանաչ դեղերը խմում են և հետևողական են իրենց անձի նկատմամբ: Ստեղծվում է տպավորություն, որ նրանք մտածում են ոչ թե իրեն առողջության, այլ իրենց ծախսած գումարների մասին:

Ավելացնեմ, որ մենք այդ խնդրի շուրջ օր ու գիշեր բավականին լուրջ աշխատանքներ ենք տանում, որպեսզի գնահատվի հիվանդների մեջ առաջինն իրենց իսկ առողջությունը: Չեմ էլ կարող հերքել, որ մեր հասարակության մեջ գոյություն ունի հիվանդների մի ստվար խումբ, որոնք, իրոք, շնորհակալ են լինում մեր տարած աշխատանքերի համար:

-Ովքե՞ր կարող են համարվել սիրտ-անոթային հիվանդության ռիսկային խումբ: Ի՞նչ է արվում նրանց շրջանում հիվանդության առաջացումը կանխարգելելու համար:

-Ռիսկային խումբ կարող են համարվել նրանք, ովքեր ամեն օր կապված են սթրեսային իրավիճակների և նստակյաց աշխատանքի հետ, ինչպես նաև շաքարային դիաբետով տառապողներն ու ծանրաբեռնված ժառանգականություն ունեցողները:

Նպաստող գործոններ կարող են համարվել նաև ոչ առողջ սնունդը, ծխելը, ալկոհոլի օգտագործումը: Կանխարգելման աշխատանքները, կարծում եմ, պետք է գլոբալ մասշտաբով կատարվի, տարվի առողջ ապրելակերպի քարոզչություն, որը, ցավոք սրտի, քիչ է նկատվում թե՛ Առողջապահության նախարարության, թե՛ հեռուստատեսության, և թե՛ ինտերնետ պորտալի կողմից: Ինձ թվում է՝ այդ ուղղությամբ պետք է մասսայական միջոցառումներ իրականացնել: Նոր-նոր մշակվում են նախագծեր մասսայական տեղերում ծխել չթույլատրելու, ծխախոտի գնի բարձրացման ուղղությամբ: Իմ կարծիքով, պետք է առաջնահերթ հասարակության հուսալիության և հավատի բարձացման ուղղության վրա աշխատել դեպի առողջապահության առաջնային օղակի` պոլիկլիկաների հանդեպ, որովհետև բոլորս տեղյակ ենք, որ հիմնականում նրանց ծառայություններից օգտվում են թոշակառուները կամ ֆինանսական խնդիրներ ունեցող մարդիկ: Պետք է տարին գոնե երկու անգամ կանխարգելման նպատակներով դիմել բժիշկների հետագա բարդություններից խուսափելու համար: Այդ օղակում նույն տեխոլոգիաներն ու նույն որակի սրտաբաններն են աշխատում, որոնք որակով չեն զիջում հիվանդանոցային պայմաններին և հիվանդանոցներում աշխատող բժիշկներին: Լինում են դեպքեր, երբ մի քիչ բարդ, խճճված հիվանդագին երևույթներն են ի հայտ գալիս: Այդ դեպքերում, երբ տեսնում են առաջնային խնդիր, իրենք են հիվանդին ուղարկում մեզ մոտ: Կան նաև դեպքեր, երբ հիվանդներն ունենում են ստացիոնար հետազոտման անհրաժեշտություն: Պոլիկլինիկաներում առաջնային խորհրդակցություն հիմնականում իրականացնում են բարձր մակարդակով, իսկ թե ինչի հետ է կապված հասարակության անվստահությունը՝ հստակորեն այդ հարցին չեմ կարող պատասախանել: Կարծում եմ՝ ժամանակի խնդիր է, որն էլ աստիճանաբար կկարգավորվի:

-Բժի՛շկ, հասցնո՞ւմ եք աշխատանքին զուգահեռ մասնակցել վերապատրաստումների:

-Շատ դժվար է առանց վերապատրաստումների, առանց ամենօրյա կատարելագործման շարունակել միշտ մնալ արդի ռիթմի մեջ:  Այս օրերին ինտերներտը ևս նպաստում է, որ ետ չմնանք այդ հոսքից:

Մասնակցություն ենք ունենում ինչպես կարճատև համաժողովների, վերապատրաստման ծրագրերի, այնպես էլ արտերկրում կազմակերպվող կատարելագործման ծրագրերի: Այդ առումով <<Էրեբունի>> բժշկական կենտրոնը քայլում է ժամանակի պահանջներին համընթաց: Կենտրոնն իր վրա է վերցրել պարտականություն դրսից մասնագետներ բերելու, որոնք գալիս են մեզ ներկայացնելու իրենց բավականին լուրջ աշխատությունները: Մոտ ապագայում նախատեսվում է եվրոպական երկրներում նորարարություններին մասնակցություն ունենալու և նորագույն տեխնոլոգիաների ուսումնասիրման ծրագրեր: Նշեմ, որ պլանավորում եմ նաև մոտ մեկ ամիս բավականին տևական վերապատրաստման կուրս անցնել Ֆրանսիայում` Փարիզում: Բայց ժամանակից առաջ չընկնենք, մանրամասների մասին կխոսենք հետագայում` վերադարձից հետո:

-Ի՞նչ կանխագելիչ միջոցներ կառաջարկեք սիրտ-անոթային հիվանդությունների հետագա բարդացումներից խուսափելու համար:

-Կանխարգելման համար ամենակարևորը առողջ ապերակերպ վարելն է, պարբերաբար կապի մեջ լինել բժիշկների հետ, կատարել առաջնային հետազոտություններ գոնե տարին մեկ անգամ և, ինչու չէ, դա վերաբերում է նաև առողջ մարդկանց: Իհարկե, առողջապահական համակարգում առաջնահերթությունը հիվանդությունների կանխարգելումն է, սակայն ախտահարման վաղ շրջանում առողջական բազմաթիվ խնդիրներ կարող են գրեթե լիարժեք վերանալ բուժական ճիշտ քայլերի շնորհիվ:

-Իսկ որպես վերջաբան, ի՞նչ կցանկանայիք մաղթել մեր ընթերցողներին:

-Չգիտեմ, որպես վերջաբան ասեմ, թե որպես հորդոր, խնդրանք կամ պահանջ մեր հասարակությանը, որ գնահատեն իրենց առողջությունը, վստահեն բժիշկներին: Ցավալի են դեպքերը, երբ համեմատական շառավիղներ են տանում արտերկրի բժշկության հետ՝ առավել գնահատելով նրանց: Մենք` բժիշկներս, օրվա 24 ժամը աշխատում ենք, որ մեր հիվանդների համար անենք լավագույնը:  Հավատացեք, դա դոգմա չէ և միշտ չէ, որ արտերկրի բժիշկները մեր բժիշկներից որևէ մասնագիտական հարցով առավել են: Ես այսօր սրտաբանության ճյուղի համար վստահորեն կարող եմ հավաստել, որ մենք համընթաց քայլում ենք եվրոպական երկրների հետ, որ ոլորտում բավականին լուրջ քայլեր ենք անում: ԱՊՀ կամ նախկին ԽՍՀՄ երկրիների հետ համեմատական կարգով բավականին բարձր դիրքերում ենք գտնվում: Որպես վերջաբան՝ կոչ եմ անում մեր հայրենակիցներին. սիրելինե՛րս, պահպանե՛ք առողջ ապրելակերպի կանոնները, պահպանե՛ք ձեզ տրված թանկագին պարգևը՝ կյանքը:

Կարծում եմ, հույսեր կան, որ մոտ ապագայում դեռ ամեն ինչ լավ է լինելու

Ներկայում, ըստ հիվանդացության և մահացության, աշխարհում առաջին հորիզոնականում են սիրտ-անոթային հիվանդությունները: Սրտաբանությունը զբաղվում է սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների ուսումնասիրությամբ, ախտորոշմամբ, բուժմամբ և կանխարգելմամբ: Սրտային հիվանդությունների ախտորոշումը և բուժումը յուրաքանչյուր պետության բուժծառայության գլխավոր խնդիրն է:

Մեր զրուցակիցն է կլինիկական և մանկական կլինիկական սրտաբան, «Նորք-Մարաշ» բժշկական կենտրոնի Առիթմոլոգիայի և սրտաբանության բաժանմունքի առիթմոլոգ-սրտաբան ՏԱԹԵՎԻԿ ՀՈՎԱԿԻՄՅԱՆԸ, որը, լինելով չափազանց փխրուն արտաքինով կին, իր ուսերին է ստանձնել բժշկի պատասխանատու և ռիսկային մասնագիտությունը:

- Տիկին Հովակիմյան, ինչպե՞ս և ե՞րբ որոշեցիք դառնալ բժիշկ և ինչպե՞ս ընտրեցիք հենց սրտաբանի մասնագիտությունը:

- Եթե խոսենք բժիշկ դառնալու որոշման մասին, ապա դա շատ պարզ է եղել: Մեր ընտանիքի մեծ գերդաստանում բազմաթիվ բժիշկներ ենք ունեցել. բժշկի մասնագիտությունը միշտ գրավել է ինձ և փոքր տարիքից էլ ինձ համար պարզ է եղել, որ այդ մասնագիտությամբ պետք է զբաղվեմ: Իսկ ինչ վերաբերում է նեղ մասնագիտացմանը, ապա այս որոշում կայացնելն ավելի գիտակից տարիքում է եղել: Մխիթար Հերացու անվան բժշկական համալսարանն ավարտելուց հետո փորձեցի հասկանալ, թե որ ասպարեզում է, որ կկարողանամ համաշխարհային մակարդակին մոտ կրթություն ստանալ և ընտրեցի սրտաբանությունը: Այդ տարիներին՝ 2004թ.-ին, սրտաբանությունը բուռն ծաղկում էր ապրում Հայաստանում շնորհիվ մի մարդու, ով հիմնադրել էր այն դրանից մոտավորապես 15 տարի առաջ, և ոչ ոքի համար դա գաղտնիք չէր: Խոսքս հայտնի սրտի վիրաբույժ Հրայր Հովակիմյանի մասին է: Եվ ես, ոգեշնչվելով իր կատարած և ավանդած գործից, որոշեցի դառնալ սրտաբան:

- Բժշկուհի՛, Ձեր կարծիքով, արդյոք Ձեր կլինիկան տեխնիկապես գերզարգացած է:

- Կարծում եմ, Հայաստանում, ինչ վերաբերում է տեխնիկային և սարքավորումներն, ապա անհրաժեշտ ամեն ինչ առկա է հիվանդին արդի բուժօգնություն մատուցելու համար: Ուղղակի կցանկանայի նշել այն փաստը, որ տեխնիկական հագեցվածությունը հարցի միայն մի կողմն է, այսինքն` եթե մենք ուզում ենք ստանալ լավագույն արդյունք՝ առողջ, բուժված մարդ, ապա միայն սարքավորումների առկայությունը բավարար չէ: Դա մի քանի մասերից բաղկացած գործընթաց է, որի  հիմքում ընկած են լավ մասնագետը և անհրաժեշտ սարքավորումները: Շատ կարևոր է նաև, թե տվյալ պահին ինչպես են ընթանում բուժօգնության մատուցման զանազան գործընթացները: Շատ կարևոր է դրանց որակը, որը պետք է ժամանակ առ ժամանակ լինի վերահսկելի, դինամիկայում բարելավվող, այսինքն` ասելիքս այն է, որ միայն մասնագետ և լավ սարքավորումների առկայությունը դեռևս  բավարար չէ լավագույն արդյունք ստանալու համար: Բուժօգնության գործընթացը նույնպես ոչ պակաս կարևոր է, քան նրա կազմակերպումը:

- Կխնդրեի մի փոքր խոսեինք սրտի բնածին արատների մասին:

- Խոսելով սրտի բնածին արատների տարածվածության մասին՝ նշեմ, որ բնակչության մոտավորապես 1000-ից մեկը ախտահարվում է բնածին արատներով, և դա ձևավորում է պտղի ներարգանդային կյանքի ընթացքում: Մարդու սիրտը ձևավորում է հղիության 3-12 շաբաթների ընթացքում և այդ ձևավորման անոմալիաների արդյունքում առաջանում է բնածին սրտի արատներ: Դրանք կարող են շատ տարբեր լինել, սկսած թեթև արատներից, ինչպիսին է՝ միջնախասրտային միջնապատի դեֆեկտը, որի մասին մարդը կարող է նույնիսկ չիմանալ և ապրել մինչև մեծահասակ տարիք, վերջացրած ծանր կոմպլեքս կյանքի հետ անհամատեղելի արատներով, որոնց դեպքում ծնված առաջին իսկ օրվանից պահանջվում է շտապ բուժօգնություն: Մեծ ուրախությամբ կարող եմ նշել, որ Հայաստանում մեծ աճ է ստանում բնածին արատների թե' վիրաբուժական, թե' սրտաբանական միջամտության ներանոթային եղանակներով բուժումը: Ի ուրախություն մեզ՝ կարող ենք ասել, որ հիմա ունենք մի նոր բնակչության զանգված, որոնց մոտ ժամանակին եղել է բնածին արատ, հետագայում շտկվել է, և որոնք այժմ այլևս չունեն մեր խնամքի կարիքը իբրև առաձին մի խումբ, որոնք յուրահատուկ մոտեցումներ էին պահանջվում: Եվ ընդհանրապես ամբողջ աշխարհում այս ուղղությունն արդեն մի փոքր առաձնանում է: Բնածին արատով մեծահասակները, որոնց մոտ մանկահասակ տարիքում շտկվել է իրենց արատը, և հիմա կարիք ունեն մշտական հսկողության, ժամանակ առ ժամանակ որոշ բժշկական միջամտություններ են ստանում, որոնք վերահսկվում են հատուկ բժիշկների կողմից, այդ բժիշկներն էլ իրենց հերթին մասնագիտացված սրտաբաններ են և ունեն տարիների փորձ թե' մանկահասակների, թե' մեծահասակների բուժման շրջանում:

- Որո՞նք են այն հիմնական պատճառները, որոնք կարող են սիրտ-անոթային հիվանդությունների առաջացման աղբյուր դառնալ:

- Եթե նորից փորձենք խոսել բնածին արատների մասին, ապա ոչ ոք չի կարող միանշանակ ասել, թե որոնք են դրանց առաջացման պատճառները: Մենք միայն գիտենք, որ գոյություն ունեն որոշ գործոններ, որոնք կարող են նպաստել դրանց առաջացմանը: Օրինակ՝ հղիության ժամանակ մոր կրած հիվադությունները, կամ որոշ դեղորայքների օգտագործումը: Սակայն կոնկրետ պատճաններն այս դեպքերում նշել հնարավոր չէ: Իսկ ինչ վերաբերում է մեծահասակների հիվանդություններին, կոնկրետ այս դեպքերում սրտի իշեմիկ հիվանդություններին, ապա դրանց պատճառները հայտնի են և շատ պարզ: Դա մի մեծ խումբ է, որոնց վրա սրտաբանները աշխատում են միշտ, ամեն օր և պայքարում փոփոխությունների ենթարկել դրանց նպաստող գործոնները, որոնց շարքում են հիմնական հետևյալ 4 գործոնները՝ ծխելը, զարկերակային հիպերտենզիան, գերքաշը և ադինամիան:

- Եղանակային փոփոխությունների դեպքում սիրտ-անոթային ո՞ր հիվանդություններն են սրացում ստանում:

- Ընդհանրապես սրտաբանները շատ սիրում են ամռան ամիսները, երբ զարկերային ճնշումը ցածր է և սրացումների շատ հազվադեպ ենք հանդիպում: Տվյալ հիվանդություններն իրենց գագաթնակետին են հասնում տարվա ցուրտ եղանակին, քանի որ ցրտաշունչ եղանակին մարդկանց մոտ զարկերային ճնշումը սկսում է բարձրանալ անոթների սպազմի արդյունքում, և ինչ-ինչ սուր կլինիկական խնդիրներ կրում են իրենց կլինիկական արտահայտությունները, որոնց արդյունքում մեծանում են սրտի կաթվածի հավանականությունը, ինչպես նաև զարկերակային հիպերտենզիայի, սրտային անբավարարության դեկոմպենսացիան և տարբեր ռիթմային խանգարումներ, օրինակ՝ շողացող առիթմիայի առաջացման հավանականությունը:

- Բժշկուհի՛, արդյոք հնարավոր է սրտամկանի կաթվածը բուժել դեղորայքային բուժման օգնությամբ:

- Խնդիրն այն է, թե արդյոք դա կայացած իրավիճակում է, թե՝ ոչ: Եթե մարդ գտնվում է սրտի կաթվածի կամ սրտամկանի ինֆարկտային իրավիճակում, ապա դեղորայքային բուժումը անհրաժեշտ է, բայց ոչ բավարար: Միանշանակ, տվյայ վիճակում գտնվող անձին անհրաժեշտ է ներանոթային միջամտություն, որովհետև սրտի կաթվածը ոչ այլ ինչ է, քան սրտամկանը սնուցող զարկերակի փակվելը, որն էլ ներանոթային ճանապարհով կարելի է բացել, կանխարգելել, կամ գոնե արդյունքը բարելավել: Եթե մենք խոսում ենք կանխարգելելու մասին, ապա ժամանակին ընդունած դեղորայքային բուժումը, ճիշտ կենսակերպը, քաշին հետևեը, չծխելը, ֆիզիկական ակտիվությունը, իհարկե, կարող են որոշակի տոկոսով կանխարգելել սրտամկանի կաթվածի հավանականությունը:

- Ի՞նչ կարծիքի եք, ի՞նչ մակարդակի վրա է մեր երկրում բժշկին դիմելության կուլտուրան:

- Ցավոք սրտի պետք է նշեմ, որ մենք շատ փայլուն իրավիճակում չենք գտնվում, քանի որ սիրտ-անոթային հիվանդությունները, ինչպես ցանկացած  այլ հիվանդություն, ավելի հեշտ և մատչելի է կանխարգելելը, քան բուժելը: Եթե մենք ունենայինք զարգացած առաջնային օղակ` ընտանեկան բժշիկներ, որոնց դիմելով մարդիկ կկարողանային կանխարգելել դեռ չառաջացած սիրտ-անոթային հիվանդությունների առաջացած խնդիրները, այդ դեպքում սրտաբանների, որպես նեղ մասնագետների գործը երրորդային օղակում շատ ավելի թեթև կլիներ և ընդհանրապես առողջապահական համակարգի ծախսը կնվազեր: Քանզի շատ ավելի հեշտ է մարդուն համոզել, որ չծխի և դրանով իսկ կանխարգելի հետագա ծառացող վտանգը, քան թե սրտի կաթվածի մեջ  գտնվող հիվանդին բուժել թանկարժեք դեղորայքների և սարքավորումների միջոցով: Ցավոք, մեր ազգը շատ ուշ է դիմում բժշկի. կոպիտ ասած, երբ դանակը հասնում է ոսկորին: Բայց եկեք փորձենք համեմատվել ինքներս մեզ հետ, ոչ թե այլ զարգացած երկրների: Կարծում եմ, եթե համեմատենք վերջին 10 տարիների արդյունքները, կտեսնենք, որ մենք այդ իմաստով ունենք որոշ չափով դրական տեղաշարժ. մարդիկ դարձել են ավել զգոն իրենց առողջության նկատմամբ, ավելի շատ են սկսել հետևել իրենց առողջությանը և կենսակերպին: Կարծում եմ, հույսեր կան, որ մոտ ապագայում դեռ ամեն ինչ լավ  է լինելու:

- Որո՞նք են Ձեզ համար կյանքի մնայուն արժեքները:

- Յուրաքանչյուրս պետք է ձգտենք հայտնվել այն տեղում, որտեղ ցանկանում ենք հայտնվել և որտեղ իսկապես կարող ենք ինքնահաստատվել ու զբաղվել այն աշխատանքով, ինչով ուզում ենք զբաղվել: Ինչքան էլ որ բանալ լինի, ես կարծում եմ, որ առողջությունը կարևորագույն արժեք է, որն անպայման պետք է արժևորել, պահպանել և ծաղկեցնել: Խոսքը չի վերաբերում միայն ֆիզիկական, այլ նաև հոգևոր առողջությանը. խուսափենք բոլոր վնասակար գործոններից, որոնք կարող  են նպաստել և վատթարացնել վիճակը:

Մեր մասնագիտությունը մեզ միշտ պահում է սթափ, զգոն վիճակում

Տարվա սեզոնային փոփոխությունների ժամանակ, հատկապես գարնանը սրվում են սիրտ-անոթային հիվանդությունները, որոնք դառնում են մահացության հիմնական պատճառը։ Դրանց կանխարգելումը և բուժումը ոչ միայն առողջապահական, այլև սոցիալական բնույթ է կրում, քանի որ դրանք ոչ միայն մահացության, այլև հաշմանդամության պատճառ են դառնում։ Վերջին տարիներին լուրջ միջոցառումներ են ձեռնարկվում իջեցնելու մահվան այս ցուցանիշը և հնարավորինս օժանդակելու բնակչությանը, ավելի հասանելի դարձնելու բուժումը հատկապես ժամանակակից մեթոդներով։ Մեր զրուցակիցն իր ոլորտում երկար ու բովանդակալից տարիների փորձ ունեցող, Երևանի Վլադիմիր Ավագյանի անվան բժշկական կենտրոնի բժիշկ-սրտաբան ԼՅՈՒԴՄԻԼԱ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆՆ է:

-Տիկի՛ն Վարդանյան, ինչպիսի՞ մասնագիտական ճանապարհ եք անցել, և այն ինչպե՞ս կգնահատեք այսօր:

-Իմ մասնագիտությունն ինձ համար բրենդ է, որը եղել է և միշտ էլ կմնա իմ կյանքի նպատակը: Երբ սկսել եմ սրտաբանի ուղին, պրոֆեսոր Ռաֆայել Ստամբուլցյանի ղեկավարությամբ անցել եմ ինտերնատուրան՝ ստանալով շատ հարուստ գիտելիքներ, որոնք մինչ օրս օգտակար են և բավարար իմ աշխատանքային գործունեության կազմակերպման գործում: Այսօր էլ նրա ամեն մի խոսքը, խորհուրդը հիշում եմ: Եվ ես ոչ մի անգամ, ոչ մի օր չեմ շեղվել իմ մասնագիտությունից, ձգտել եմ անընդհատ կատարելագործվել և միանշանակ կարող եմ ասել, որ իմ մասնագիտության մեջ ինձ ավելի ու ավելի վստահ եմ զգում:

-Ձեր բաժանմունք սիրտ-անոթային ի՞նչ հիվանդություններով են ավելի շատ դիմում:

-Նախ ասեմ, որ անոթային խնդիրներն ամբողջ աշխարհում առաջին տեղն են զբաղեցնում. դա զարկերակային արտերիալ հիպերտենզիան է, աթերոտրոմբոզը: Այս հիվանդությունների ռիսկայնությունը ավելի մեծ է, մահացության հավանականությունը՝ շատ, եթե, իհարկե, ժամանակին չդիմեն կանխարգելիչ միջոցների:

-Սիրտ-անոթային հիվանդությունների ռիսկային խումբ տղամարդի՞կ են համարվում, թե կանայք:

-Միշտ ընդունված է ասել, որ տղամարդկանց մոտ ավելի շատ են նկատվում նման խնդիրներ, քան կանանց մոտ: Կանանց մոտ արդեն ավելի շատ հորմոնալ ֆունկցիայի խանգարման մասին է խոսքը գնում: Օրինակ, կանանց դաշտանի և դաշտանադադարի ժամանակ է այդ խնդիրը ավելի ակնառու լինում: Կանայք այդ ժամանակ ավելի գերզգայուն են դառնում, իսկ տղամարդիկ երիտասարդ տարիքում, կոպիտ ասած, նման պաշտպանության չունեն, և նրանց մոտ ավելի վաղ հասակում են արտահայտվում նմանատիպ խնդիրները: Ամեն դեպքում տղամարդիկ և կանայք ռիսկայնության առումով հավասար մակարդակի վրա են: Մենք այսօր կարողանում ենք արդյունավետ բուժում իրականացնել նաև ինվազիվ մեթոդով, այսինքն՝ ստենտի միջամտությամբ: Դա իրականացվում է այն դեպքում, երբ նևրոզն այդքան չի խորացել, որն իր հերթին արդեն սրտամկանը կվնասեր: Եթե ժամանակին կատարվի միջամտությունը, այն կարող է սրտամկանը փրկել: Եվ այդ մեթոդը տարածված է ամբողջ աշխարհում: Մեր կլինիկայում չի իրականացվում վիրահատական միջամտություն, և սրացած խնդիր լինելու դեպքում մեր հիվանդներին ուղարկում ենք Հերացի թիվ 1 համալսարանական հիվանդանոց, որտեղ էլ ցուցաբերվում է համապատասխան բուժօգնությունը:

-Բժշկուհի՛, իսկ ի՞նչ կանխագելիչ միջոցներ կառաջարկեք սիրտ-անոթային հիվանդությունների հետագա բարդացումներից խուսափելու համար:

-Մարդիկ ժամանակ առ ժամանակ պետք է անպայման գան հետազոտության, ուշադրություն դարձնեն իրենց առողջությանը: Մինչդեռ դա չի արվում, որովհետև մեզ մոտ դիմելիության կուլտուրան շատ ցածր մակարդակի վրա է: Ես ստույգ չեմ կարող ասել՝ դրա պատճառը ազգային մտածելակե՞րպն է, թե սոցիալապես անապահով լինելը: Կարծում եմ, որ արտերկրների նման Հայաստանում էլ պետք է զարգանա առողջապահական ապահովագրությունը, և այդ ուղղությամբ արդեն որոշ քայլեր արվում են:

-Իսկ ինչպիսի՞ մակարդակ ունի մեր առողջապահական համակարգն ընդհանրապես:

- Ես միայն մեր` սրտաբանության ճյուղի մասին կարող եմ ասել: Կարող եմ նշել, որ գոհ եմ մեր ոլորտի մակարդակից, քանի որ ունենք լավ գիտելիքների բազա, նկատվում է առաջադիմություն, զարգացում: Հիվանդը պետք է պարզապես բժշկին դիմելու ցանկություն ունենա թեկուզև պրոֆիլակտիկ նպատակով, բայց, ցավոք, դիմում են այն դեպքում, երբ բավականին ուշ է լինում, և արդեն անչափ դժվար է լինում լավագույն արդյունքի հասնել: Չնայած ամեն դեպքում մեր բժիշկները ջանք ու եռանդ չեն խնայում, ամեն ինչ անում են, որպեսզի կարողանան փրկել հազարավոր մարդկային կյանքեր: Մեր մասնագիտությունը մեզ միշտ պահում է սթափ, զգոն վիճակում, քանի որ գործ ունենք կարևորագույն օրգանի հետ:

-Բժշկուհի՛, հասցնո՞ւմ եք աշխատանքին զուգահեռ մասնակցել վերապատրաստումների:

-Իհարկե, բայց ինձ արդեն ազատել են այդ գործընթացից, որովհետև արդեն շատ տարիների կրեդիտներ ունեմ: Շատ ուրախ եմ, որ անցած ամիս Պրահայում մասնակցեցի <<Նորություններ սրտաբանության մեջ>> խորագրով եռօրյա կոնֆերանսի, ստացա սերտիֆիկատ: Մեր երկրում՝ <<Էրեբունի>> բժշկական կենտրոնում էլ վերջերս առիթմոլոգների բավականին լավ կոնֆերանս կազմակերպվեց Համլետ Գրիգորևիչի և Միհրան Մարտիրոսյանի հետ համատեղ: Հրավիրված էր առիթմոլոգ Իսրայելից, որն ուներ մասնագիտական կլինիկա նաև Գերմանիայում: Ես ուրախալի փաստ եմ համարում երիտասարդների մասնակցությունն այդ կոնֆերանսին: 

-Որպես վերջաբան ի՞նչ կցանկանայիք մաղթել մեր ընթերցողներին:

-Կցանկանամ, որ մարդիկ ընդհանրապես առողջական խնդիրներ չունենան, բայց լուրջ վերաբերմունք ցուցաբերեն իրենց առողջական վիճակի նկատմամբ և ժամանակ գտնեն պրոֆիլակտիկ նպատակներով դիմելու բժշկի՝ հետագա բարդություններից խուսափելու համար:

Ավելի դյուրին և մատչելի է հիվանդությունը կանխարգելել, քան թե այն հասցնել վատթարագույն վիճակի

Սրտաբանների կարծիքով Հայաստանում սիրտ-անոթային հիվանդությունները երիտասարդացել են, բայց դա գլոբալ խնդիր է, որի գործոնները լինում են կառավարելի և ոչ կառավարելի։ Առաջինի շարքում են ժառանգականությունը և վատ էկոլոգիան, երկրորդի շարքում՝ ոչ առողջ ապրելակերպը, վատ սովորությունները, ինչպես նաև հիպերտոնիան և արյան մեջ խոլեստերինի մակարդակը։

Մեր զրուցակիցն է սրտաբան, բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, եվրոպական սրտաբանների միության, եվրոպական առիթմոլոգների ասոցիացիայի անդամ, Հայաստանի առիթմոլոգների ասոցիացիայի  նախագահ, սրտաբանության  գիտահետազոտական ինստիտուտի առիթմիայի բաժանմունքի հիմնադիր և ղեկավար ՍՎԵՏԼԱՆՆԱ  ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ:

-Տիկի՛ն Գրիգորյան, բժշկի մասնագիտություն ընտրելը շատ պատասխանատու և ռիսկային գործ է, ինչպե՞ս և ե՞րբ որոշեցիք գնալ այդ քայլին:

-Երբ գերազանցությամբ ավարտեցի Անտոն Չեխովի անվան դպրոցը, մտքովս էլ չէր անցնում, որ կընտրեմ բժշկի մասնագիտությունը: Դա իմ մայրիկի երազանքն էր, որն էլ ինձ ստիպեց գնալ այդ քայլին: Ընդունվեցի Մխիթար Հերացու անվան ինստիտուտ, գերազանցությամբ ավարտեցի այն: Այդ տարիներին նորաձև էր ասպիրանտուրա ընդունվելը, ասում էին՝ կմնաս ամբիոնում, բայց իմ մայրիկն ու ամուսինը, որը նույնպես բժիշկ է և ինձնից ավելի շատ փորձ ունի, այսպես ասած, ինձ շեղեցին՝ համոզելով, որ ճիշտը մարդկանց հետ անմիջականորեն աշխատելն է: Անցան տարիներ, և ես հասկացա, որ բժշկի աշխատանքից ավելի շնորհակալ գործ չկա: Հիվանդն այնպիսի հույսով, հավատով է քեզ նայում, որ դու արդեն մեծ պարտավորվածություն ես զգում քեզ վրա:

 -Սիրտ-անոթային հիվանդություններից որո՞նք են ավելի ռիսկային համարվում, ի՞նչ խնդիրներով են ավելի շատ դիմում:

-Մեզ շատ-շատ են դիմում առիթմիաների դեպքում: Ընդ որում, հաճախ մարդիկ չեն հասկանում, թե առիթմիան որտեղից է ի հայտ գալիս: Դա պարզապես սրտի անհամաչափ աշխատանքն է, և դրանում, այսպես ասած, ոչ միայն սիրտ-անոթային հիվանդություններն են մեղավոր, այլ նաև ճնշման բարձրացումը, նախկինում տարած իշեմիկ հիվանդությունը,  ինֆարկտը: Հաճախ դա առաջանում է նաև ներքին օրգանների բորբոքային հիվանդությունների հետևանքով, որին շատերն ուշադրություն չեն դարձնում: Ու երբ այդ գործընթացը երկարում է, արդեն սիրտն է ներքաշվում դրա մեջ, ինչն էլ ունենում է իր հետևանքները: Առիթմիաների ամենաշատ հանդիպող ձևերից մեկը շողացող առիթմիան է, որն ինքնըստինքյան վտանգավոր չէ, վտանգավոր են նրա բարդացումները: Մենք աշխատում ենք սերտ կապ հաստատել նևրապատոլոգների հետ, որովհետև,  շողացող առիթմայից բացի, ճնշման և մի շարք բարդություների դեպքում գործը կարող է հասնել ինսուլտային վիճակի: 2001թվականից սկսած՝ ունենք տվյալների համապատասխան բազա և մեր պացինետներին տարին մեկ անգամ կանչում ենք հերթական հետազոտության: Մենք մեր բոլոր հիվանդների հետ էլեկտրոնային մշտական կապի մեջ ենք, ու եթե նրանք չեն գալիս, զանգահարում ենք, տեղեկանում նրանց վիճակի մասին: Այդպես ենք աշխատում հատկապես հեռավոր շրջաններում և արտերկում գտնվող մեր պացիենտների հետ, որպեսզի խուսափենք հետագա բարդություններից:

-Բժշկուհի՛, ելնելով Ձեր աշխատանքային փորձից՝ կարո՞ղ եք ասել, թե որ հիվանդություններն են վերջին տարիներին երիտասարդացում ապրել:

-Միանգամից ասեմ՝ իշեմիկ հիվանդությունը: Երբ ես ասպիրանտուրա էի ընդունվել ակադեմիկոս Ադամյանի մոտ, գալիս էին 60-65 տարեկան ինֆարկտով հիվանդներ, և նրանց համարում էին երիտասարդ, իսկ հիմա նման խնդրով մեզ դիմում են արդեն 20-24 տարեկան երիտասարդներ: Բորբոքային հիվանդությունները, սխալ սննդակարգը, գենտիկան և այս բոլոր մուտացիաները առաջացնում են աթերոսկլերոզ, ինչպես նաև խրոնիկ սթրես: Շատ ժամանակ սովորական առիթմիային ուշադրություն չեն դարձնում, ասում են՝ այն վաղուց է ինձ մոտ, սակայն չեն պատկերացնում, որ տարիների ընթացքում առաջանում են բարդություններ:

-Բժշկությունը ձեր ոլորտում զարգացա՞ծ է, բարդությունների դեպքում արտերկիր դիմելու կարիք զգացվո՞ւմ է:

-Նշեմ, որ արտերկրում նույն բանն են անելու, ինչ որ այստեղ է արվում: Կարդիոթերապիան մեզ մոտ շատ-շատ զարգացած է, ու խորհրդային տարիներին մեր սրտաբանության ինստիտուտը համարվում էր լավագույններից մեկը, որտեղ գալիս էին սովորելու և պաշտպանելու իրենց գիտական թեզերը: ԽՍՀՄ փլուզումից հետո աստիճանաբար այդ, այսպես ասած, բումը կորավ, բայց ուզում եմ նշել, որ ամեն դեպքում գիտությունը երբեք չի կորչում, մարդիկ նորարարություններին համընթաց են քայլում: Գրեթե ամեն տարի Եվրոպայի տարբեր քաղաքներում սրտաբանների եվրոպական կոնգրես է լինում, որոնց համարյա մշտապես մենք էլ ենք մասնակցում: Օրինակ, անցած տարի այն Հռոմում, այս տարի Մարսելում անցկացվեց, մյուս տարի կանցկացվի Մյունհենում: Դրանց մասնակցելը և՛ պատվաբեր է, և՛ մեզ, այսպես ասած, տոնուսի մեջ է պահում: Փառք Աստծո, ինտերնետն էլ մեզ հիանալի հնարավորություն է տալիս համընթաց շարժվել բոլոր նորությունների հետ: Վերջին տարիներին Հայաստանում սկսեց զարգանալ նաև ինվազիվ սրտաբանությունը: 1996թ. սկսած՝ մեր բաժանմունքում տեղադրոմ ենք պեսմեկեր` սրտի ռիթմի կարգավորիչ, երբ սրտի հաղորդչականության խանգարում է լինում: Մարդիկ պետք է միշտ հավատան բժիշկներին, և մեզ գովազդողն էլ հենց  մեր հիվանդներն են լինում:

-Բժշկուհի՛, տեղյակ ենք, որ նաև դասավանդում եք Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանում:

-Մենք ներկայացնում ենք պետական բժշկական համալսարանի հետդիպլոմային սրտաբանության կրթության ամբիոնը, որի վարիչը ակադեմիկոս Ադամյանն է, իսկ ես ամբիոնի պրոֆեսորն եմ: Մեզ մոտ 3 տարով գալիս են ուսանելու նորավարտ բժիշկներ, և արդեն այս տարի սեպտեմբերին կունենանք շրջանավարտներ, որը համարում եմ կարևորագույն գործընթաց: Բժշկական համալսարանը տալիս է գիտելիք, բայց մասնագիտացումը տալիս է ամբիոնը, այսինքն՝ բժիշկը սովորում է հիվանդի հետ վարվելու ձևը: Նա չպետք է հույսը դնի տեխնիկայի և գործիքային բուժման վրա, պետք է մտածելու ունակություն ունենա: Ես ավելի քան քառասուն օր եղել եմ բժշկական մենեջմենթի դասընթացների ԱՄՆ-ի 11 նահանգներում, եղել եմ Իսրայելում, եվրոպական մի շարք այլ երկրներում: Եվ ես հասկացա, որ, անկասկած, նրանց մոտ բժշկությունը տեխնիկապես ավելի բարձր մակարդակի վրա է գտնվում, բայց չի կարելի ավտոմատացված աշխատել, խախտել մտածելակերպը, որը կոչվում է կլինիկական մտածելակերպ: Եթե բժիշկը դա չունենա, կարող է տարբեր ժամանակահատվածներում տարբեր բուժումներ նշանակել, բայց իրականում դրանք արդյունավետ չեն լինի: Եվ ընդհանրապես բոլոր ապարատային հետազոտությունները, սարքավորումները ստեղծված են միայն ծառայելու բժշկի մտքին: Եթե համեմատենք ԱՄՆ-ի և Իսրայելի բժշկական համակարգերը, ապա ԱՄՆ-ի նույնիսկ լավագույն կլինիկաներում հիվանդն անցնում է բոլոր հետազոտությունները մի քանի փուլով, ապա նոր միայն բժշիկն առանց հիվանդին ստուգելու բուժում է նշանակում: Բայց Իսրայելում այդպես չէ, և ես շատ հավանեցի նրանց վերաբերմունքը հիվանդի նկատմամբ: Երևի դրա պատճառն այն է, որ բժիշկների մեծ մասը ուսանել է խորհրդային տարիներին, ունի համապատասխան մտածելակերպ և, ձեռքի տակ էլ ունենալով լավ տեխնիկա, տալիս է  բուժման փայլուն արդյունքներ: Ես Իսրայելի հետ պայմանագիր եմ կնքել, և արդեն քանի տարի այնտեղ ուղարկում ենք ոչ միայն սիրտ-անոթային խնդիրներ, բորբոքային հիվանդություններ  ունեցող, այլև ներվային, ինսուլտ տարած հիվանդների, անպտղություն ունեցող կանանց, և Իսրայելում շատ լավ իրականացվում են վերականգնողական գործընթացները:

- Բժշկուհի՛, սիրտ-անոթային հիվանդությունների կանխարգելման համար ի՞նչ կառաջարկենք:

-Ավելի դյուրին և մատչելի է հիվանդությունը կանխարգելել, քան թե այն հասցնել վատթարագույն վիճակի, ապա նոր միայն դիմել բժշկի: Բայց, ցավոք, կանխարգելիչ բժշկությունը մեզ մոտ շատ է կաղում: Հասարակ բան ասեմ. մեր երկրի բնակչության մեկ երրորդը ճնշման խնդիր ունի, որի պատճառները կարող են տարբեր լինել՝ սթրես, սխալ սննդակարգ, քիչ շարժվել և այլն և այլն: Բացի այդ, բուժում ստանալուց հետո հիվանդը չի շարունակում իրեն հետևել: Ընդ որում, մեղավորը ոչ միայն հիվանդն է, այլ նաև պետությունը, որը պետք է ստեղծի մի մեխանիզմ, որպեսզի հիվանդը հնարավորություն ունենա և ի վիճակի լինի միշտ հետազոտվել:

-Իսկ որպես վերջաբան ի՞նչ կցանկանայիք ավելացնել:

-Առաջինը՝ առողջություն: Մարդ արարածը պետք է հավատ ունենա, լավատես լինի: Միայն լավատեսության և հավատի դեպքում բոլորս էլ կհասնենք լավագույնին և կատարելությանը: