ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ  ՇԱՏ  ՏԱՐԱԾՎԱԾ Է «ԴԵՂԱՏՆԱՅԻՆ»  ԲՈՒԺՈՒՄԸ

Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության բաժանմունքը հագեցած է ժամանակակից տեխնիկայով, որը հնարավորություն է տալիս ախտորոշման և բուժման գործընթացում ընդգրկել ՔԿԱ հիվանդությունների գրեթե ամբողջ ծավալը՝ նորագույն մեթոդների կիրառմամբ, որտեղ մեծ ուշադրություն է դարձվում ՔԿԱ ախտաբանությունների համալիր ֆունկցիոնալ ախտորոշմանը: Ժամանակին և ճշգրիտ ախտորոշման շնորհիվ հնարավոր է խուսափել չհիմնավորված վիրահատական միջամտություններից, իսկ վիրահատական միջամտությունների դեպքում՝ խուսափել հետվիրահատական բարդություններից: Կահավորված, նորագույն սարքերով համալրված քիթ-կոկորդ-ականջաբանության բաժանմունքում փորձառու և բանիմաց բուժանձնակազմը` պրոֆեսոր Արթուր  Շուքուրյանի գլխավորությամբ,  ջանք չի խնայում հնարավորինս արդյունավետ և որակյալ ծառայություններ մատուցելու հիվանդների շուտափույթ առողջացումն ապահովելու համար:

Մեր զրուցակիցը «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության բաժանմունքի բժիշկ, քիթ-կոկորդ-ականջաբան, բժշկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ ԳԵՂԱՄ  ԽԱՆԴԱՆՅԱՆՆ է: Հիանալի մարդ, իր գործի գիտակ, բժիշկ, ով պատրաստ է ամենայն մանրամասնությամբ ու մատչելի բացատրել հիվանդության սկզբնաղբյուրները և բուժման ընթացքն իր առանձնահատկություններով ու նրբություններով:

 - Պարոն Խանդանյան, խնդրում ենք համառոտ ներկայացնել  Ձեր աշխատանքային ուղին:

- 1993թ. Երևանի պետական բժշկական համալսարանը (ԵՊԲՀ) կարմիր դիպլոմով ավարտելուց հետո նույն համալսարանի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ամբիոնում անցել եմ կլինիկական օրդինատուրա` «էրեբունի» բժշկական կենտրոնի բազայի վրա: Այն ավարտելուց հետո ընդունվել եմ աշխատանքի նույն հիվանդանոցի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության բաժանմունքում: Մինչև 2005թ. դասավանդել եմ Հայկական բժշկական ինստիտուտի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության (ՔԿԱ) ամբիոնում, իսկ 2005թ. սկսած առ այսօր դասավանդում եմ ԵՊԲՀ քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ամբիոնում։ 2004 թվականին պաշտպանել եմ գիտական թեզ`ստանալով բժշկական գիտությունների թեկնածուի  գիտական աստիճան: 2007թ. Սկսած` այդ նույն ամբիոնի դոցենտ եմ: 2010-2015թթ. աշխատել եմ ՀՀ առողջապահության նախարարության «Առողջապահություն» հանդեսի խմբագրություն» ՓԲԸ գլխավոր խմբագիր և տնօրեն` միաժամանակ շարունակելով իմ գիտական և բժշկական գործունեությունը ԵՊԲՀ քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ամբիոնում։ 2011-2015թթ. աշխատել եմ ՀՀ Առողջապահության նախարարության կլինիկական հետազոտությունների էթիկայի հանձնաժողովի նախագահ:

Շուտով կավարտեմ դոկտորական գիտական թեզի մշակումը, որը վերաբերում է խռմփոցին և քնի ժամանակ առաջացող շնչառական կանգերին:

- Իսկ Ձեր բաժանմունքում կամ ամբիոնում կատարվո՞ւմ են  արդյոք գիտական աշխատանքներ, և ի՞նչ ուղղվածություն ունեն դրանք:

-Պետք է նշեմ, որ մեր բաժանմունքում՝ պրոֆեսոր Շուքուրյանի ղեկավարությամբ  կատարվել և կատարվում են այդ ոլորտին առնչվող տարբեր ուղղվածության գիտական աշխատանքեր, որոնք վերաբերում են քթի, ըմպանի, կոկորդի և ականջի տարբեր հիվանդությունների ախտորոշման և բուժման առավել արդյունավետ եղանակներին ու նոր մոտեցումններին: Այդ ամենը գալիս է բաժանմունքի ղեկավարից, քանի որ պրոֆեսոր Շուքուրյանը պարտադրում ու, միևնույն ժամանակ, հնարավորինս աջակցում է ինչպես մեր բաժանմունքի, այնպես էլ ամբիոնի մյուս բժիշկներին՝ զբաղվելու գիտական աշխատանքով ու նպաստում նրանց առաջընթացին, որը շատ ողջունելի է և հետաքրքիր: Բաժանմունքը հագեցած է  ժամանակակից բազմաթիվ սարքավորումներով, որոնք հնարավորություն են տալիս կատարել նման գիտական աշխատանքներ: Մեզ մոտ կատարվում են բազմաթիվ վիրահատություններ: Առաջին անգամ մեր բաժանմունքում են կատարվել սենսոնևրալ ծանրալսությամբ տառապող երեխաների լսողության վերականգնման վիրահատությունները: Գիտական աշխատանքների և կատարված բազմաթիվ հետազոտությունների շնորհիվ առաջարկվել են տարբեր վիրահատությունների ձևափոխված նոր եղանակներ, որոնք նպաստել են վիրահատական արդյունքների արդյունավետության բարձրացմանը:

- Բժիշկ, ասում են, որ քթային դժվարաշնչությունը կարող է տարբեր հիվանդությունների առաջացման պատճառ լինել: Արդյոք դա այդպե՞ս է, և որո՞նք են քթային դժվարաշնչության հիմնական պատճառները:

- Ասեմ, որ քթային դժվարաշնչությունն իսկապես կարող է տարբեր հիվանդությունների առաջացման պատճառ դառնալ: Վերին շնչառական ուղիների անցանելիության խանգարման պատճառ կարող են լինել արտաքին քթի և քթի միջնապատի դեֆորմացիաները, քթի խեցիների հիպերտրոֆիան, քթի հարակից խոռոչների քրոնիկական բորբոքային հիվանդությունները, հատկապես՝ պոլիպոզ ռինոսինուսիտները, երեխաների մոտ ադենոիդ հյուսվածքի հիպերտրոֆիան, ինչպես նաև քմային նշիկների մեծացումը, որը հանդիպում է նաև մեծահասակների մոտ, և այլ ախտաբանություններ։ Քթային դժվարաշնչության հետևանքով օրգանիզմում առաջանում է թթվածնի պակաս, որը կոչվում է հիպօքսիա: Վերջինս էլ կարող է տարբեր օրգան համակարգերի ֆունկցիայի խանգարման, հատկապես ստորին շնչառական ուղիների և սրտանոթային հիվանդությունների առաջացման պատճառ դառնալ: Քթային դժվարաշնչության հետևանքով հիվանդները հաճախակի նշում են գլխացավեր, հոգնածություն, խանգարվում է նաև գիշերային քունը, որի արդյունքում խաթարվում է մարդկանց առօրյա գործունեությոնը: Տվյալ անձինք կարող են ունենալ ցերեկային քնկոտություն, աշխատունակության անկում, լինում են ավելի հոգնած, վատանում է նրանց կյանքի որակը։ Դա հիմնականում առաջանում է այն դեպքերում, երբ քթային դժվարաշնչությունը զուգորդվում է գիշերային քնի ընթացքում առաջացող շնչառական կանգերով, որը հայտնի է որպես քնի օբստրուկտիվ ապնեա համախտանիշ։ Վերջինս առողջության լուրջ խնդիր է և կարող է սրտամկանի կաթվածի, ինչպես նաև հանկարծամահության առաջացման պատճառ դառնալ: Երեխաների մոտ քթային դժվարաշնչությունն ու շնչառական կանգերը կարող են նպաստել դիմային ոսկրերի ձևախախտմանը, աճի ու մտավոր զարգացման խանգարմանը, ուսումնական գործընթացի դժվարացմանը: Իհարկե, այս բոլոր խնդիրներն ունեն լուծումներ, սակայն մեր բնակչությունը հաճախ ժամանակին չի դիմում բժշկի, որպեսզի հիվանդությունը հնարավորինս շուտ ախտորոշվի, և հնարավոր լինի կանխարգելել հետագա բարդությունները:

-  Վերջին տարիներին  քիթ-կոկորդ-ականջի ի՞նչ հիվանդություններով  են ավելի շատ դիմում քաղաքացիները:

- Անկեղծ ասած, մարդկանց՝ տարբեր հիվանդություններով դիմելիությունը նույնն է, սակայն պետք է նշել, որ որոշակի հիվանդություններ ունեն սեզոնային բնույթ, օրինակ, ալերգիկ ռինիտները, որոնք գարնանը` ծառերի ու ծաղիկների ծաղկման շրջանում, ավելի սրանում են, և տվյալ հիվանդների քանակը շատանում է։ Կարող եմ  նշել նաև  սուր  տոնզիլիտները, որոնք ձմռան և ամռան ամիսներին ավելանում են: Պետք է հավելեմ, որ նկատվում է ալերգիկ ռինիտով հիվանդների քանակի աճ, որը, հավանաբար, պայմանավորված է մթնոլորտային օդի աղտոտմամբ, ծաղիկների փոշոտմամբ, սննդով և այլն: 

-Արդյոք  հակվա՞ծ  եք  այն  մտքին, որ տեխնիկայի  պակասը  կարող է լրացնել բարձրակարգ հմտությունների տեր բժիշկը:

- Իհարկե, տեխնիկայի պակասը հնարավորինս լրացվում է բժշկի բարձր որակավորմամբ, սակայն բարձրակարգ տեխնիկան, միանշանակ, առավելագույնս հեշտացնում է բժշկի աշխատանքը, ինչպես նաև կարող է նպաստել վիրահատությունների որակի լավացմանը: Մենք ունենք բոլոր հնարավոր բարենպաստ պայմանները բժշկական լավագույն ծառայություններն ապահովելու համար: Ունենք նույնիսկ որոշ սարքավորումներ, որոնք Երևանի շատ-շատ կլինիկաներում չկան:

-  Համագործակցո՞ւմ եք արտերկրի բժիշկների հետ:

- Մեր բաժնի ղեկավար պրոֆեսոր Շուքուրյանի շնորհիվ ստեղծված են բավականին ամուր կապեր եվրոպական և ամերիկյան տարբեր բժշկական հաստատությունների հետ, և մեր բժիշկների մեծ մասը առնվազն տարին մեկ անգամ վերապատրաստման նպատակով մեկնում է արտասահմանյան տարբեր կլինիկաներ։ Մասնակցում ենք տարբեր միջազգային գիտաժողովների, միջոցառումների, որը հնարավորություն է տալիս ծանոթանալ միջազգային փորձին: Կատարվում է փորձի փոխանակում, համեմատում ու գնահատում ենք նրանց և մեր բուժման եղանակների արդյունավետությունը։ Ու պետք է նշեմ, որ մեր և միջազգային բազմաթիվ կլինիկաներում կատարվող բուժման եղանակներն ու արդյունավետության աստիճանը գրեթե չեն տարբերվում միմյանցից: Ուղղակի կա հիվանդների դիմելիության քանակական տարբերություն։   

-   Կխնդրենք մի փոքր խոսել ծանրալսություն հիվանդության մասին:

- Ծանրալսության առաջացման պատճառները տարբեր են: Տարբերում են հաղորդչական ու սենսոնևրալ տիպի ծանրալսություն: Առաջին դեպքում ախտահարվում է ձայն հաղորդող, իսկ երկրորդում՝ ձայն ընկալող ապարատը: Բոլոր դեպքերում բուժման մոտեցումները տարբեր են` կապված ծանրալսության ձևի, աստիճանի, վաղեմության, առաջացման պատճառների հետ և այլն: Եթե ծանրալսությունը չի հաջողվում բուժել ո՛չ դեղորայքային, ո՛չ էլ վիրահատական եղանակներով, ապա օգտագործվում են լսողական ապարատներ, որը կարող է բավականին լավացնել լսողությունը և էականորեն փոխել նման մարդկանց կյանքի որակը: Ես արդեն նշել եմ, որ կա վիրահատական բուժման եղանակ, որը հնարավորություն է տալիս վերականգնել ամբողջությամբ կորցված լսողությունը: Այն կոչվում է կոխլեար իմպլանտացիա, այսինքն, երբ հատուկ սարք է տեղադրվում ներքին ականջում, որն էլ ձայնը ընկալելու հնարավորություն է տալիս: Դա բավականին թանկարժեք, բայց, միաժամանակ, արդյունավետ վիրահատություն է, քանի որ նման հիվանդներն ապաքինվելուց հետո վերադառնում են լիրաժեք կյանքի, ընդգրկվում հասարակության մեջ, և նրանց կյանքի որակը էականորեն փոխվում է: Ներկայումս կա ծրագիր, ըստ որի՝ բոլոր նորածինները ենթարկվում են սքրինինգային հետազոտության, և դա թույլ է տալիս հայտնաբերել այն երեխաներին, որոնք կարող են ուենալ բնածին ծանրալսություն: Վեց ամիս հետո կրկին կատարվում է հետազոտություն, ու, եթե ի հայտ են գալիս կասկածելի նշաններ, նրանք ընդգրկվում են այդ ծրագրում` հետագայում ավելի մանրակրկիտ հետազոտություն անցնելու համար, իսկ անհրաժեշտության դեպքում առաջարկվում է վիրահատություն:

- Արդյոք համագործակցո՞ւմ եք քիթ-կոկորդ ականջաբանների ասոցիացիայի հետ:

-  Անշուշտ: Հայկական քիթ-կոկորդ-ականջաբանների ասոցիացիան գործում է արդեն 10 տարուց ավելի, և մենք նաև տարբեր այլ միջազգային ասոցիացիների անդամ ենք ու սերտորեն համագործակցում ենք դրանց հետ: Ես Հայկական քիթ-կոկորդ-ականջաբանների ասոցիացիայի հիմնադիր անդամ եմ ու գլխավոր քարտուղարը: Ամեն տարի մասնակցում ենք տարբեր գիտաժողովների, այլ միջոցառումների և  մենք Հայաստանում անցկացնում ենք տարբեր գիտաժողովներ: Արտերկրից ժամանում են մասնագետներ, որոնք մասնակցում են դասախոսություններով, ինչպես նաև ներկայացվում են Հայաստանի բժիշկների կատարած գիտական աշխատանքները, և այդ սերտ համագործակցությունը նույնպես նպաստում է բուժման նորագույն առաջատար եղանակների ներդրմանը:

-  Ի՞նչ կմաղթեք մեր ընթերցողներին:

- Նախ, կցանկանամ, որ նրանք ավելի լուրջ վերաբերվեն իրենց առողջությանը, հետևեն և ժամանակին դիմեն բժշկի, քանի որ ավելի հեշտ ու նպատակահարմար է կանխարգելել հետագա բարդությունների առաջացումը, քան դիմել վիրահատության կամ բարդ ու ծախսատար միջամտությունների:  Մինչդեռ մեզ մոտ բժշկի դիմելու սովորույթը դեռ զարգացած չէ: Դրա պատճառներից մեկը գուցե այն է, որ արտերկում գործում է պարտադիր բժշկական ապահովագրություն, և ամենաաննշան խնդիրների առաջացման դեպքում անգամ մարդիկ կարողանում են դիմել բժշկի, իսկ մեր բնակչության մեծ մասը ստիպված է լինում վճարելու: Եվ հաճախ, լինելով անվճարունակ, չեն դիմում բժշկի։ Թեև մեզ մոտ կան առաջնային բժշկական օղակներ, որտեղ բուժումն ու սպասարկումն անվճար է, բայց նույնիսկ այնտեղ չեն դիմում: Գուցե դա նաև տեղեկատվության պակասի պատճառով է։

Չեմ կարող չնշել ևս մեկ փաստ. Հայաստանում, ցավոք սրտի, շատ տարածված է «դեղատնային» բուժումը, այսինքն՝ հիվանդը բժշկին դիմելու փոխարեն դիմում է դեղատան աշխատողների, իսկ վերջիններս սեփական հայեցողությամբ վաճառում են այս կամ այն դեղամիջոցը։ Մինչդեռ նրանք դեղագետ են և դեղամիջոցների նշանակման իրավունք չունեն։  Մյուս բացասական երևույթը, որը կցանկանայի նշել, այսպես կոչված` «հարևանային» բուժումն է. հիվանդը գտնում է,  որ, եթե իր հարևանը տվյալ դեղամիջոցից լավացել է, ուրեմն իրեն էլ այն պետք է օգնի: Ուզում եմ ընթերողներին  խորհուրդ տալ զերծ մնալու չմտածված քայլերից, և մաղթում եմ ամուր առողջություն ու երկարակեցություն: 

Գեղեցկությունն ինքնավստահություն է ծնում

Պլաստիկ վիրաբուժության դիմողների քանակը Հայաստանում տարեցտարի ավելանում է: Դա պայմանավորված է նրանով, որ մարդիկ սկսել են իրենց նկատմամբ դառնալ ավելի հետևողական և ավելի շատ ուշադրություն դարձնել իրենց արտաքին տեսքին: Եթե նախկինում մարդիկ հաճախ թաքցնում էին պլաստիկ վիրահատության դիմելու պատճառը, ապա այսօր դա, կարծես, նորաձև է դարձել: Գեղեցկությունը բաց երաշխավորական նամակ է, և պլաստիկ միջամտությունը հաճախ իրականացվում է ինքնագնահատականի բարձրացման նպատակով:

Մեր զրուցակիցն է  բժշկական գիտությունների թեկնածու, Երևան քաղաքի գլխավոր պլաստիկ և միկրովիրաբույժ, Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի պլաստիկ վիրաբուժության ամբիոնի դասախոս, «Նաիրի» բժշկական կենտրոնի  պլաստիկ վիրաբուժության և վերականգնողական միկրովիրաբուժության ծառայության ղեկավար ԿԱՐԵՆ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԸ:

 -  Պարո՛ն Պետրոսյան, կխնդրեինք  մի փոքր  պատմել Ձեր մասնագիտական  ուղու մասին:

-  1995-2001թթ. սովորել եմ Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանում, որից հետո մեկնել եմ Մոսկվա, ընդունվել և ավարտել (2001-2003թթ.) կլինիկական օրդինատուրա ակադեմիկոս Բ. Վ. Պետրովսկու անվան Ռուսաստանի վիրաբուժության գիտական կենտրոնում՝ ընդհանուր վիրաբուժություն մասնագիտությամբ:
Այնուհետև գեղեցկության ու կատարելության հանդեպ ձգտումս ինձ ուղղորդել է դեպի պլաստիկ վիրաբուժություն և միկրովիրաբուժություն, ու այդ նպատակով 2003-2006թթ. ուսանել եմ վերը նշված կենտրոնի ստացիոնար ասպիրանտուրայում: 2006թ. պաշտպանել եմ թեկնածուական թեզը՝ ստանալով բժշկական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան: Իսկ այժմ  Մոսկվայի Սեչենովի անվան պետական բժշկական համալսարանի հայցվոր-դոկտորանտ եմ:

- Տեղեկացված ենք, որ Հայաստանում արդեն գործում է քթի պլաստիկ վիրաբուժության ասոցիացիա, որի հիմնադրման աշխատանքներում մեծ է Ձեր մասնակցությունը: - Նախորդ ամսվանից իր գործունեությունն է սկսել Հայաստանի քթի պլաստիկ վիրաբույժների ասոցիացիան, որում ներգրավված են  այն բոլոր մասնագետները, ովքեր զբաղվում են քթի վիրաբուժությամբ` պլաստիկ,  ՔԿԱ  և դիմածնոտային վիրաբույժներ: Ասոցիացիայի առջև դրված է մի քանի խնդիր:  Ասոցիացիայի հիմնական նպատակներն ու խնդիրներն են պրոֆեսիոնալ միջավայրի ստեղծումը, տեղի մասնագետների համախմբումը և ուսուցումը` հանրաճանաչ օտարերկրյա մասնագետներին  ուսումնական և պրակտիկ աշխատանքներում ներգրավելով: Ասոցիացիան  ավելի դինամիկ է, բաց, և բոլոր ցանկացողները, ոչ միայն  Հայաստանից, այլև արտերկրից, կարող են լինել ասոցիացիայի կազմում։ 

Ասեմ, որ Հայաստանում ամենատարածված պլաստիկ վիրահատությունը համարվում է քթի վիրահատությունը. ըստ վիճակագրության, օրական կատարվում է մոտավորապես 20-30 քթի պլաստիկ վիրահատություն: Ցանկանում ենք բոլոր մասնագետներին ներգրավել այդ ասոցիացիայի կազմում, որտեղ կքննարկվեն առկա խնդիրները, կմշակվեն որոշակի չափանիշներ։ Այդպիսով, բնականաբար, կլինենք ավելի պաշտպանված  և, ինչու ոչ, կկարողանանք ներգրավել պացիենտների, կզարգացնենք բժշկական տուրիզմը, քանի որ չենք կարող սահմանափակվել միայն Հայաստանով: Մեր ծրագիրն իրատեսական է, որովհետև մենք առաջարկում ենք որակյալ պլաստիկ վիրահատություններ, ընդ որում, բավականին մատչելի: Որպես օրինակ նշեմ, որ ինքս իմ թիմով հաճախ մեկնում եմ Հայաստանի մարզեր և իրականացնում տարբեր պլաստիկ վիրաբուժական միջամտություններ: Մարզերում վիրահատություններն ու բուժական միջամտությունները կատարվում են մայրաքաղաքի համեմատ բավական մատչելի՝ մոտ 30 տոկոս էժան: Գնային այսպիսի քաղաքականությունը նպաստում է պլաստիկ վիրաբուժական միջամտությունները տարբեր սոցիալական խմբերի համար  հասանելի դարձնելուն: Եվ ընդհանրապես, Հայաստանում պլաստիկ վիրահատությունների գները  Ռուսաստանի Դաշնության հետ  համեմատած, 3-5 անգամ, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հետ համեմատած, մոտավորապես 7-8  անգամ մատչելի են:

-  Համագործակցո՞ւմ եք արտերկրի ասոցիացիաների հետ:

- Այո։ 2006թ. Ռուսաստանի (ОПРЕХ) և Եվրոպական (IPRAS) ասոցիացիաների, ինչպես նաև Հայաստանի (AAPRAS) պլաստիկ վիրաբույժների, իսկ 2014թ.-ից նաև Եվրոպայի քթի պլաստիկ վիրաբույժների ասոցիացիայի (RSE) լիարժեք անդամ եմ: Մենք բավական ակտիվ մասնակցություն ենք ունենում տարբեր վերապատրաստումների, կոնֆերանսերի, միշտ մեկնում ենք Եվրոպա, Ամերիկա՝ ներկա գտնվելու կազմակերպվող կոնգրեսներին, սեմինարներին: Նշեմ, որ մեր մասնագիտությունում պրոֆեսիոնալ մակարդակի պահպանումն առանց ամենամյա վերապատրաստումների և կոնգրեսների հնարավոր չէ, քանի որ անընդհատ անհրաժեշտ է լինում նորարարություների կիզակետում լինել, միշտ գնալ դրանց հոսանքին համընթաց: Հենց  այս նպատակով է, որ տարին առնվազն 2-3 անգամ մասնակցում ենք միջազգային կոնֆերանսների, վերապատրաստման դասընթացների:

-  Արդյոք գոյություն ունի՞ դպրոց ասվածը պլաստիկ վիրաբուժության մեջ:

-  Կարելի է ասել, որ Հայաստանում այս հարցի շուրջ բացթողումներն ահռելի են, և, բնական է, որ պահանջվում է մեծ ցանկություն ու եռանդ այն լրացնելու համար: Հենց դա է հանդիսանում մեր կողմից հիմնած Հայաստանի քթի պլաստիկ վիրաբույժների ասոցիացիայի հիմնական նպատակներից մեկը, որի նախագահը Ձեր խոնարհ ծառան է: Ինքս, աշխատելով  Երևանի Մ. Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի պլաստիկ վիրաբուժության ամբիոնում, կարող եմ նշել, որ մենք չունենք արտասահմանում ընդունված  պլաստիկ վիրաբուժության դասական դպրոց: Պատճառները բազմաթիվ են, և կդժվարանամ կոնկրետ նշել դրանք: Գուցե կա մտավախություն սպասվելիք մրցակցության նկատմամբ, կամ մարդկանց մեջ չկա սովորեցնելու այդ ջիղը, որպեսզի իր իմացածը ուսանի, փոխանցի եկող սերնդին, և այլն:

-  Պլաստիկ վիրաբուժության մեջ կա՞ն արդյոք հակացուցումներ:

-  Ինչպես ցանկացած  վիրահատական միջամտություն, այնպես էլ պլաստիկ և էսթետիկ  վիրահատությունները զերծ չեն  հակացուցումներից: Առաջին հերթին  պոտենցիալ պացիենտի առաջնային զննման ժամանակ տեղեկացվում ենք նրա ցանկությունների  և վիրահատության ենթարկվող օրգանի կամ մարմնի հատվածի  չափի և ձևի փոփոխության վերաբերյալ: Պլաստիկ վիրաբույժի խնդիրն է ընկալել պացիենտի իրական սպասելիքները, տալ նրան պրոֆեսիոնալ ինֆորմացիա, և փոխհամաձայնության դեպքում միայն պացիենտը անցնում է հետազոտությունների փուլ: Այդ փուլում խնդիրների հայտնաբերման  դեպքում, բնականաբար, պացիենտը  ենթարկվում է բուժման,  այնուհետև միայն պլանավորվում է սպասվող վիրահատության ժամկետները, բացատրվում  ընթացքի  և հետվիրահատական ժամանակահատվածի առանձնահատկությունները:

Կցանկանայի տեղեկացնել նաև, որ այս տարվա  մայիսի 12-13-ը կայանալու է մասնագիտական կոնգրես, որում քննարկվելու են գլխի և պարանոցի հիվանդություններին վերաբերող բազում հարցեր, ներկայացվելու են առանձնահատուկ ուշադրության արժանի կլինիկական դեպքեր: Իրենց մասնակցությունն են ունենալու ոչ միայն տեղի, այլ նաև   արտերկրից հրավիրված հանրաճանաչ մասնագետներ, մասնավորապես՝ Ռուսաստանի Դաշնությունից, Եվրոպայից: Ցանկացողներին հրավիրում ենք, մուտքն ազատ է:

- Ի՞նչ խորհուրդ կտաք մեր կանանց:

- Մեր կանայք ամենագեղեցիկ կանայք են ամբողջ աշխարհում։ Խորհուրդ կտամ, որ հետևեն իրենց առողջությանը, լինեն երջանիկ, իսկ արտաքին որոշ փոքր թերությունները կշտկվեն մեր կողմից: Թող ճիշտ ընտրություն կատարեն իրենց պլաստիկ վիրաբույժի հարցում:
Անհրաժեշտ է առաջնահերթ  ուշադրություն դարձնել  բժշկի բազային կրթությանը:
Այն բժիշկը, որն անհիմն գովազդվում է և չունի համապատասխան որակավորում, բավական հեռու է լավագույնը կոչվելուց:  Քիչ չեն օրինակները, երբ մարդն ավարտել է մասնավոր որևէ բժշկական հաստատություն, իսկ հիմա դարձել է <<գործի վարպետ>>: Կցանկանայի, որ մեր կանայք լինեն երջանիկ, լինեն սիրված ու գնահատված իրենց շրջապատող  տղամարդկանց կողմից: Եղեք միշտ գեղեցիկ և ինքնատիպ, մեր սիրելի կանայք: 

Չարորակ նորագոյացությունը չի նշանակում դատավճիռ

  Քիմիաթերապիան քաղցկեղի բուժման բաղկացուցիչ կարևորագույն փուլերից մեկն է: Այն նշանակվում է քաղցկեղային հիվանդությունների դեպքում, մետաստազների պրոֆիլակտիկայի, ուռուցքի՝ վիրահատության նախապատրաստման համար ձևափոխման նպատակներով, վիրահատական միջամտությունն արդյունավետ դարձնելու միտումով և այլն: Թվում է՝ մենք ամեն ինչ գիտենք բուժման այս չափազանց ընդհանրական անվանում ստացած եղանակի մասին: Սակայն փորձը, քաղցկեղային հիվանդությունների դեմ բուժում ստացած մարդկանց պատմություններն ու ապրումները ցույց են տալիս, որ դեռևս բավարար տեղեկացված չենք այս երևույթի, դրա ընթացքի ու բարդությունների վերաբերյալ:
   «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնում 2016թ. բացվեց քիմիաթերապիայի բաժանմունքը, որը ղեկավարում է Երևան քաղաքի գլխավոր ուռուցքաբան, բ.գ.թ. Հայկուհի Գյոքչյանը: Բաժանմունքում անցկացվում է քիմիաթերապիայի և թիրախային թերապիայի ժամանակակից ուղեցույցներին և ապացուցողական բժշկության հիմունքներին համապատասխան բուժում: Կարևորվում է առանձնապես ուղեկցող թերապիայի ուղեցույցները, որոնց նպատակն է հնարավորինս մեղմել քիմիաթերապիայից առաջացած բարդությունները և կանխարգելել դրանց առաջացումը: Ամբողջ աշխարհում օրեցօր աճում է քաղցկեղային հիվանդությունների մասնաբաժինը: Քաղցկեղի բուժման ուղիներն են՝ վիրահատությունը, քիմիաթիրախային թերապիան, ճառագայթային բուժումը: Բուժման այսպիսի համակցման շնորհիվ է միայն իրականալի դառնում քաղցկեղի հաղթահարումը: Բաժանմունքում առկա է «Paxman cooling cap» կոչվող սարքավորումը, որը հեղուկ սառեցված սիլիկոնե գելի միջոցով սառեցնում է գլխի մազածածկ հատվածը քիմիաթերապիայի ընթացում և կանխում քիմիաթերապիայից առաջացող մազաթափությունը:

Մեր զրուցակիցն է բժշկական գիտությունների թեկնածու,  Երևան քաղաքի գլխավոր ուռուցքաբան, «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի ուռուցքաբանության բաժանմունքի ղեկավար ՀԱՅԿՈՒՀԻ ԳՅՈՔՉՅԱՆԸ:

Նրա հետ զրուցեցինք Հայաստանում քիմիաթերապիայի ներկա վիճակի և ոլորտի զարգացմանը նպաստող քայլերի մասին, որոնց շարքում առանձնացվում են քիմիաթերապևտների համախմբված աշխատանքը, եվրոպական և ամերիկյան ուղեցույցների տեղայնացումն ու ներդրումը, գլխավոր քիմիաթերապևտին կից աշխատանքային խմբի ձևավորումը, ինչպես նաև քաղցկեղով հիվանդների տվյալների շտեմարանի ստեղծումն ու պարբերական թարմացումը: Այս քայլերը, ըստ մեր զրուցակցի, թույլ կտան Հայաստանում քիմիաթերապիան անցկացնել միջազգային չափանիշներին համապատասխան: Բժշկուհու համար մասնագիտական հաջողություններ արձանագրելու կարևոր պայմանը նպատակադրվածությունն է, որի շնորհիվ հնարավոր է հաղթահարել բազում խոչընդոտներ և չերկնչող կամքով ընթանալ առաջ:    

-Տիկի՛ն Գյոքչյան, մի փոքր պատմեք Ձեր անցած մասնագիտական ուղու մասին:

- Ասեմ, որ միջնակարգ դպրոցը, Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանը և օրդինատուրան  ավարտել եմ գերազանցությամբ` ոսկե մեդալով և կարմիր դիպլոմներով: Աշխատանքային գործունությունս սկսել եմ համալսարանն ավարտելուց հետո՝ աշխատանքի անցնելով Մուրացանի անվան կլինիկայի տրավմատոլոգիայի բաժանմունքում որպես բժիշկ-անեսթեզիոլոգ: Երկու տարի հետո տեղափոխվել եմ Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոն՝ որպես քիմիաթերապիայի և մանկական օնկոլոգիայի բաժանմունքի ավագ բժիշկ: 2016 թվականի ապրիլից ղեկավարում եմ «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի ուռուցքաբանության բաժանմունքը: 2005թ.-ից միջազգային «MASCC», «ESMO»  ասոցիացիաների անդամ եմ, ուռուցքաբանության միջազգային կոնֆերանսների ամենամյա մասնակից և խոսնակ: Համակարգել եմ քաղցկեղի կանխարգելման միջազգային  ծրագրեր: 43 գիտական հոդվածների հեղինակ  եմ: Ընտրեցի ուռուցքաբանի մասնագիտությունը, որովհետև այս ճյուղում միշտ պայքարելու տեղ կա, իսկ ես բնույթով պայքարող եմ, տվյալ դեպքում՝ մարդկանց կյանքի համար: Մեր հիվանդներին պետք է խոսքի ուժով բուժել, քանի որ հիվանդը գալիս է մեզ մոտ արդեն ընկճված, հուսահատված, ու հաճախ ես այս չարագույն հիվանդության մեջ առաջնահերթը համարում եմ ուժեղ սթրեսի գործոնը, որը կարող է հիվանդության զարգացման խթան դառնալ: Այդ իսկ պատճառով միշտ աշխատում եմ մոտիվացնել իմ հիվանդներին խոսքի ուժով, որպեսզի նրանք կարողանան հաղթահարել այդ չարագույն հիվանդությունը:

- Քիմիաթերապևտիկ բուժման ի՞նչ տարբերակներ կան, որոնք չեն իրականացվում Ձեր բաժանմունքում:

-Բաժանմունքի հնարավորությունները լայն են, և գրեթե բոլոր տեսակի չարորակ ուռուցքներին ցուցված քիմիաթերապևտիկ բուժում կարողանում ենք ապահովել:

-Հիվանդության երիտասարդացում նկատվո՞ւմ է:

-Այո, երիտասարդացում է նկատվում: Ես չեմ կարող ասել, որ դա կրում է համատարած բնույթ, բայց նման դինամիկա կա: Այսօր կարող ենք 20 տարեկան երիտասարդների մոտ հայտնաբերել թոքի քացկեղ, որը շատ ցավալի երևույթ է: Դա շատ լուրջ ահազանգ է մեզ համար: Լայն տարածքում ունի կրծքի և թոքերի քաղցկեղը:  Բուժող բժիշկն անպայման պետք է հաշվի առնի պացիենտի օրգանիզմի բոլոր առանձնահատկությունները: Շատ են լինում դեպքեր, երբ հիվանդների հարազատները փորձում են թաքցնել հիվանդից իր հիվանդության բարդության և մահացության աստիճանը, սակայն հիվանդը պետք է իմանա ճշմարտությունը, որպեզի գիտակցի և պատրաստ լինի հետագա քայլերին: Ես իմ հիվանդներին հետազոտելուց հետո նրանց մանրամասն ներկայացնում եմ իրենց հիվանդության մասին։ Ես համամիտ չեմ այն մտքի հետ, որ մարդիկ, սոցիալական ծանր վիճակից ելնելով,  չեն կարողանում ժամանակին դիմել բժշկի։ Լինում են դեպքեր, որ սոցիալապես բավականին ապահով մարդիկ են դիմում մեզ իրենց հիվանդության վերջին ստադիայի ժամանակ, երբ արդեն անհնար է ինչ-որ բանով իրենց օգնելը:

-Հասցնո՞ւմ եք և աշխատել, և հետևել նորարություններին ու վերապատրաստվել։

- Աշխատում եմ երբեք բաց չթողել կարևորագույն ոչ մի գիտաժողով, ուշադիր հետևում եմ նորարարություններին, որովհետև կարծում եմ՝ միշտ էլ սովորելու և առաջ գնալու տեղ ունեմ: Իմ բոլոր պատվոգրերը վկայում են  միջազգային գիտաժողովներին իմ մասնակցության մասին: Ես չեմ սիրում դոփել տեղում, իսկ մեր մասնագիտությունն այնպիսին է, որ պետք է միշտ նորարարությունների հոսքի հետ քայլել, դրանով իսկ լրացնել գիտելիքների բազան և ներդնել այդ գիտելիքները Հայաստանում բժշկական որակը բարձրացնելու համար:

-Որքանո՞վ է կարևոր հիվանդի տրամադրվածությունը: Ինչո՞վ են պայմանավորված հիվանդի հոգեկան անհանգստությունները քիմիաթերապիայի ընթացքում։

-Շատ բան է կախված հիվանդի հոգեվիճակից և տրամադրվածությունից։  Ստանալով բացարձակ չտարբերվող բուժում՝ տարբեր մարդիկ տարբեր կերպ են այն ընդունում։ Այստեղ սթրեսը և քիմիաթերապիայի մասին վատ լեգենդները կարող են լուրջ բարդություններ առաջացնել։ Վախը, մտահոգությունը նորմալ բան են, սակայն մենք փորձում ենք մարդկանց բացատրել, օգնել հաղթահարելու այդ վախը: Պետք է նշեմ մեկ շատ կարևոր հանգամանք` բժիշկների մասնագիտական բարձր պատրաստվածությունը և մարդու հոգեբանությունը հասկանալու գործոնը: Այնպես որ, սա շատ ծանր ոլորտ է, դրա համար ամբողջ աշխատակազմից պահանջվում է բարձր պրոֆեսիոնալիզմ, ինչը առկա է մեզ մոտ: Մենք՝ ուռուցքաբաներս, այն մասնագետներն ենք, որոնք քայլում են հիվանդի հետ շատ նեղ արահետով և այդ արահետով պետք է կարողանանք շատ բաց ու լուսավոր աշխարհ դուրս գալ։ Եվ այդ նպատակին հասնելու համար պետք է հիվանդին միշտ հոգեբանական աջակցություն ցույց տանք: Հիվանդը պետք է իմանա իր հիվանդության լրջությունը։ Դա, իհարկե, պետք է անեն հոգեբանական ծառայությունները, ինչն ընդունված չէ Հայաստանում, ուստի փորձում ենք ինքներս անել։

-Իսկ որպես վերջաբան՝ ի՞նչ կցանկանայիք մեր ընթերցողներին:

 -Կցանկանամ, որ մարդիկ միշտ առողջ լինեն, ունենան բժշկին դիմելու կուլտուրա, որ մարդիկ ապրեն առանց սթրեսների, և կրճատվի հիվանդությունների քանակը: Եղեք առողջ ու երջանիկ:

ԼՅԱՐԴԱԲԱՆԻ ՄԱՍՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆ ԻՄ ԱՌԱՔԵԼՈՒԹՅՈՒՆՆ Է

Լյարդն օրգանիզմի ամենակարևոր օրգաններից մեկն է, որը կատարում է բազմաթիվ կենսական գործառույթներ: Այն համարվում է օրգանիզմի սանիտար, որը հավաքում և չեզոքացնում է օրգանիզմում առկա բոլոր վնասակար նյութերն ու տարրերը: 

Ձեզ ենք ներկայացնում մեր զրույցը ՀՀ ԱՆ գլխավոր լյարդաբան, «Նորք» ինֆեկցիոն կլինիկական հիվանդանոց» ՓԲԸ լյարդաբանական բաժանմունքի վարիչ, բժշկական գիտությունների թեկնածու ՀԱՍՄԻԿ ՂԱԶԻՆՅԱՆԻ հետ։ Նրա ղեկավարած մասնագիտական կառույցը բավականին ծավալուն աշխատանքներ է տանում Հայաստանի Հանրապետությունում վիրուսային հեպատիտների բուժմանն առնչվող խնդիրների լուծման և դրանց հաղթահարման գործին միջազգային կազմակերպությունների ուշադրությունը սևեռելու ուղղություններով։ Մեր զրուցակցի երկարատև ու անմնացորդ աշխատանքը, ավանդը ինչպես լյարդաբանության ճյուղում, այնպես էլ բժշկագիտության զարգացման գործում ընդհանրապես մեծ է և անգնահատելի:

-  Տիկի՛ն Ղազինյան, ինչո՞ւ ընտրեցիք բժշկի՝ անչափ բարդ ու պատասխանատու  մասնագիտությունը, մասնավորապես՝ հենց լյարդաբանության ճյուղը:

-  Ինձ համար գոյություն ունեն մի քանի արժանի մասնագիտություններ, որոնց գագաթում գտնվում է բժշկությունը։ Ես դեռևս 3-4-րդ դասարանից եմ որոշել ընտրել այդ մասնագիտությունը։ Իմ մանկական մաքուր գիտակցության մեջ, կարծես թե, դրոշմվեց և գնալով ավելի ընդարձակվեց, գերիշխող դարձավ այդ միտքը։ Իսկ միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո արդեն 100 տոկոսով համոզված էի, որ պետք է դառնամ բժիշկ: Իսկ թե ինչու հենց լյարդաբան, ապա ընդհանրապես մարդիկ ընդունվում են բժշկական համալսարան, ավարտում, որից 6 տարի հետո ընտրում նեղ մասնագիտություններ: Սկզբնական շրջանում մասնագիտացվեցի որպես ինֆեկցիոնիստ, քանի որ ինֆեկցիոն պաթոլոգիայում իրենց զգալի տեղն ունեն, այսպես կոչված, վիրուսային հեպատիտները (դրանք ոչ այլ ինչ են, եթե ոչ լյարդի հիվանդություններ, ախտահարումներ), և միայն դրանից հետո ավելի նեղ ընտրությունս կանգ առավ լյարդաբանությաւն վրա, քանի որ այն աշխարհում իր ուրույն տեղն ունի, համարվում է ակտուալ, գլոբալ խնդրներից մեկը առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության համար աշխարհում և Հայաստանի Հանրապետությունում: Այդ իսկ պատճառով ավելի սեղմվեց իմ մասնագիտական ուղղվածությունը, և ես դարձա լյարդաբան։ Ու եթե կյանքը կրկին ինձ ընտրության հնարավորություն տա, ապա ես միանշանակ կընտրեմ լյարդաբանի մասնագիտությունը: Բոլորն այս աշխարհում պետք է ունենան իրենց առաքելությունը, որպեսզի պիտանի է լինեն հասարակությանը, երկրին, ժողովրդին: Եվ դա էլ իմ առաքելությունն է։

-  Տեղյակ ենք, որ գոյություն ունի «Հայաստանի լյարդաբանների ասոցիացիա», ո՞րն է դրա գերխնդիրը:

- Բոլոր երկրներում գոյություն ունեն լյարդաբանության ազգային ասոցիացիաներ` միջազգային, եվրոպական, ասիական: Մենք էլ ունենք լյարդաբանների ազգային ասոցիացիա: Նման կառույցների շատ լինելը, բազմազանությունը հենց վկայում են խնդրի հրատապ լինելու մասին, և այդ խնդիրների առկայությունն ունի լոկալ և միջազգային նշանակություն: Ուրախությամբ ուզում եմ նշել, որ Հայաստանի լյարդաբանների ասոցիացիան վաղուց արդեն մտել է եվրոպական ասոցիացիաների ընտանիք, ունենք մեր ուրույն տեղը, բարձր հեղինակությունը, վարկանիշը, և ես դա համարում եմ ոչ միայն Հայաստանի լյարդաբանների ասոցիացիայի, այլ նաև երկրի և ժողովրդի հեղինակությունը: Եվ շատ ուրախ եմ, որ հաճախ հաշվի են նստում մեր կողմից առաջ քաշված խնդիրների և առաջարկությունների հետ: Մենք շատ արդյունավետ համագործացում ենք ասիական ասոցիացիայի հետ, Հայաստանի լյարդաբանության ասոցիացիայի որոշ անդամներ ինձ հետ միասին միջազգային ուղեցույցների հիմնադիրներից են:

- Կխնդրեինք մեր ընթերցողների համար տարբերակեիք լյարդի վիրուսային հեպատիտների տեսակները:

-  Տարածված հեպատիտ բառը նշանակում է լյարդի բորբոքում, այն, ժողովրդի լեզվով ասած, դեղնախտ հիվանդությունն է: Հեպատիտը կարող է ունենալ 10-ից ավելի պատճառներ։ Ինֆեկցիոն հեպատիտներից ամենաշատ հանդիպողը վիրուսային հեպատիտ Ա-ն է, որը նախկինում կոչվում էր դեղնախտ և, բարեբախտաբար, Հայաստանում նվազման միտում ունի։ Եթե 20 տարի առաջ ՀՀ-ն համարվում էր հեպատիտային բարձր տարածում ունեցող, ապա հիմա՝ ցածր տարածվածությամբ երկիր է: Հեպատիտ Բ-ն և Ց-ն ակտուալ խնդիր են աշխարհում և Հայաստանում նույնպես, դրանք բավականին լուրջ տեղ են գրավում աշխարհի առողջապահության կազմակերպության խնդիրների մեջ, որովհետև արձանագրված են 600 միլիոնից ավելի ինֆեկցիաներ ամբողջ աշխարհում։ Եվ եթե հաշվի առնենք, որ աշխարհի բնակչությունը կազմում է  6 միլարդ, ապա նշանակում է, որ ամեն 10-րդը վարակված է կամ հեպատիտ Բ-ով կամ հեպատիտ Ց-ով։ Հայաստանի լյարդաբանների ասոցիացիան միացել է «Ոչ հեպատիտին» գլոբալ լուրջ շարժմանը, որի նպատակն է 2030թ. աշխարհը տեսնել առանց հեպատիտի: Վիրուսային հեպատիտներն արդեն լուրջ տեղ են գրավում ոչ միայն իրենց տարածվածությամբ, այլ նաև իրենց առաջացրած ախտահարումներով: Բ և Ց վիրուսային հեպատիտները բերում են լյարդի ցեռոզի զարգացման, ինչու ոչ, նաև լյարդի առաջնային ուռուցքի զարգացման: Հետևաբար, հենց իրենք են հուշում իրենց կարևորությունը և թելադրում ճիշտ ժամանակին հակավիրուսային բուժում սկսելու անհրաժեշտությունը: Բացի վիրուսային հեպատիտները, գոյություն ունեն նաև լյարդի ալկոհոլային հիվանդություններ` հեպատիտ, ալկոհոլային ցեռոզ, ալկոհոլային լյարդի առաջնային ուռուցք: Ես չէ ասի, որ մեր երկիրը ալկոհոլային հեպատիտների տարածվածության առումով առաջնային երկրներից մեկն է, այնուամենայնիվ, մեզ մոտ այս պրոբլեմը գոյություն ունի, և մեր գերնպատակն է իրազեկման միջոցով զերծ պահել մարդկանց ալկոհոլային մշտական չարաշահումներից: Ալկոհոլի օրական 30 գրամի երկարատև օգտագործումը կարող է հանգեցնել լյարդի ցեռոզի: Մեզ մոտ ընդունված է ախորժակի բարձրացման համար խմել թթի կամ հոնի օղի, բայց նշանակություն չունի, որ այն մրգի օղի է. ալկոհոլը մնում է ալկոհոլ, և չեմ կարծում, որ այս ավանդույթը ճիշտ է։ Ասեմ նաև, որ գոյություն ունեն դեղորայքային հեպատիտներ, որոնք առաջանում են որոշ դեղերի օգտագործման դեպքում։ Հազարից ավելի դեղեր կան, որոնց օգտագործումը կարող է հանգեցնել դեղորայքային հեպատիտի, բայց դրանցից առավել վտանգավորը անեստեզիայի ժամանակ օգտագործվող դեղերն են, հակատուբերկուլյոզային դեղերը և որոշ հակաբիոտիկներ։ Դրանց թվին կարելի է դասել «Պարացետամոլի» չարաշահումը։ Մյուս հեպատիտը աուտոիմոնն է, որն առավել շատ լինում է կանանց մոտ: Օրգանիզմում առաջանում է իմունային խաթարում, սեփական հակամարմինները չեն ճանաչում սեփական լյարդին և սկսում են ախտահարել դրա բջիջները: «Աուտո»  նշանակում է ինքն իրեն,  «իմոն»` իմունային ախտահարում: Այն մեծ տարածում չունի, բայց պետք է տեղեկացված լինենք, որ հանդիպում է նաև այս հիվանդությունը: Գոյություն ունեն նաև լյարդի գենետիկ, ինչպես նաև նորածնային ախտահարումներ, կան նաև ախտահարումներ, որոնք ասոցացվում են  լյարդի հիվանդությանը հղիության հետ միասին, այսինքն` լյարդը մեկ փոքրիկ օրգան է, բայց ինքը՝ լյարդաբանությունը, շատ լուրջ ճյուղեր ունի: Օրինակ, լյարդի ճարպակալումը, շատ տարածված է ամբողջ աշխարհում, հատկապես՝ Հայաստանում, և դրանում համոզվելու համար բավական է ուշադիր նայել մեր ժողովրդի, հատկապես տղամարդկանց կառուցվածքին. միայն փորի մեծացումն արդեն իսկ դրա առկայության մասին խոսում: Մեր խոհանոցը շատ համեղ է, բայց ինչ-որ մի տեղ էլ՝ վտանգավոր. ճաշերը յուղալի են, մենք էլ բուսական յուղ օգտագործելու ճիշտ կուլտուրա չունենք։ Դրան էլ գումարվում են ֆիզիկական ոչ ակտիվ լինելը, մեկանգամյա, այն էլ՝ օրվա երկրորդ կեսին սնվելը, որոնք նույնպես բերում են լյարդի ճարպակալման, որը հետագայում կարող է խորանալ ընդհուպ մինչև լյարդի ցեռոզի, լյարդի առաջնային ուռուցքի:

- Հիվանդությունների կանխարգելման համար ի՞նչ խորհուրդ կտաք:

- Վիրուսային հեպատիտների մի մասի դեպքում վարակը փոխանցվում է ինֆեկցված ջրի և սննդի կամ կեղտոտ ձեռքերի միջոցով, և դրանց կանխարգելումը միայն հիգիենայի ճիշտ կանոնների պահպանումն է։ Հեպատիտ Ց-ն և Բ-ն համարվում են արյունային վիրուսներ են և կարող են անցնել ցանկացած վիրաբուժական, գինեկոլոգիական, ստոմատոլոգիական և, ինչու ոչ, կոսմետոլոգիական մանիպուլյացիների միջոցով: Եթե մենք մտածենք, որ այն կարող է անցել սեռական ճանապարհով, ապա միակ կանխարգելումը պաշտպանված լինելն է անծանոթ մարդկանց հետ սեռական հարաբերությունների ժամանակ: Պետք է լինի գործիքների ճիշտ ախտահարում, ավելի ապահով կլինի դրանց միանգամյա օգտագործումը։ Եվ վերջապես՝ ամենամեծ կանխարգելումը ժամանակին ինֆեկցված աղբյուրը հայտնաբերելը և բուժելն է:

- Ի՞նչ կմաղթեք մեր ընթերցողներին:

- Կցանկանայի, որ բոլորս միանանք «Ոչ հեպատիտին» գլոբալ շարժմանը և ամեն ինչ անենք մեր հանրապետությունը 2030թ. ոչ հեպատիտային երկիր դարձնելու համար: Ես համոզված եմ դրանում, քանի որ մենք առաջատարներից մեկն ենք, համագործակցում ենք տեղի և միջազգային կառույցների հետ, այդ աշխատանքներում ներգրավել ենք նաև Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությանը: Այս տարվա նոյեմբեր ամսին Բրազիլիայի Սան Պաուլո քաղաքում կազմակերպվելու է գագաթաժողով, որին նույնպես հրավիրված ենք, իսկ դա արդեն իսկ խոսում է մեր երկրի բարձր հեղինակության, վարկանիշի  մասին։ Մեր զինվորականները շատ գեղեցիկ են ասում. «Ծառայում եմ Հայաստանի Հանրապետությանը»: Հայաստանի լյարդաբանների ասոցիացիան և անձամբ ես ծառայում ենք Հայաստանի Հանրապետությանը, մեր ժողովրդին: