Մարդկային աչքերն ինչքան պոզիտիվ եւ էսթետիկ գեղեցկություն տեսնեն, այնքան կյանքն ավելի գունագեղ կլինի

Այսօր ակնաբուժությունը առողջապահական այն ճյուղերից է, ինչից անմիջականորեն կախված է մարդու աչքի լույսի, տեսողության պահպանումն ու վերականգնումը, հետեւապես այն պահանջում է առավելագույն մասնագիտական պատրաստվածություն եւ, բնականաբար, նվիրվածություն ու աշխատասիրություն:

http://bestgroup.am/ կայքի  զրուցակիցն է Շենգավիթ բժշկական կենտրոնի բժիշկ-ակնաբույժ ՋՈՒԼՅԱ ՂԱՐԱԲԱՂՑՅԱՆԸ, ում խոսքերով ցանկացած գործ ձեռնարկելիս իր անձնական մոտեցումն է առաջնորդվել մարդկանց օգնելու մարդասիրական մղումով, ամեն ինչ անել հանուն մարդու: Երիտասարդ կին, ով կարողացել  է կայանալ ոչ միայն կյանքում, այլեւ աշխատանքում, ով իր գործը պատվով կատարելուց եւ մարդկանց երախտիքի խոսքերին արժանանալուց զատ երջանիկ ու սիրված կին է  ընտանիքում, ով առօրյայում արժեւորում է մարդկանց օգնելու պատվավոր գործը, մեծ պատասխանատվություն է կրում մարդու կյանքի որակի բարձրացման համար՝ մարդկանց վերադարձնելով կյանքի առավելագույն պարգեւներից մեկը` աչքի լույսը:

- Տիկի՛ն Ղարաբաղցյան, խոսենք Ձեր մասնագիտական ուղու մասին, ինչպե՞ս որոշեցիք ընտրել բժշկի` ակնաբույժի մասնագիտությունը:

-Բավականին  հետաքրքիր մասնագիտական ուղի եմ անցել: Ամեն ինչ սկսվեց  դեռեւս փոքր տարիքից, միշտ ցանկացել եմ դառնալ բժիշկ: Յոթ տարի սովորել եմ Երեւանի Մխիթար Հերացու անվան բժշկական համալսարանում,  որից հետո ընդունվել եմ  նույն համալսարանի  մանկական ակնաբուժության օրդինատուրան, իմ մեջ ամրապնդելով սերը դեպի աչքը՝ որպես օրգան, եւ ակնաբուժությունը՝ որպես մասնագիտություն: Մեկ տարի սովորելով  այստեղ՝ տեղափոխվեցի Ռուսաստանի Դաշնություն՝ Մոսկվա քաղաք: Սովորել եմ Մոսկվայի Հելմհոլցի անվան աչքի հիվանդությունների գիտահետազոտական ինստիտուտի կլինիկական օրդինատուրայում՝ ակնաբուժություն մասնագիտությամբ, որն ավարտելուց հետո վերադարձել եմ հայրենիք եւ մինչ օրս աշխատում եմ Շենգավիթ բժշկական կենտրոնում՝ որպես բժիշկ-ակնաբույժ:

-Բժշկուհի՛, Ձեր նեղ մասնագիտացման ընթացքում արդյոք եղե՞լ են  մարդիկ, ովքեր Ձեզ ուղղորդել են՝ որպես ուսուցիչ:

-Ծնողներս բժշկության հետ ընդհանրապես կապ չունեն, եւ ինձ բավականին դժվար էր ընտրություն կատարել նեղ մասնագիտացման մեջ, բայց շատ շնորհակալ եմ Աստծուն, որ իմ մասնագիտական ճանապարհին հանդիպել եմ Շենգավիթ բժշկական կենտրոնի ակնաբուժական ծառայության ղեկավար, պրոֆեսոր Արտաշես Զիլֆյանին, ով ուղղակի ինձ խորհուրդ տվեց մեկ ամիս հաճախել եւ հետեւել ակնաբուժական բաժանմունքի աշխատանքներին:   Ակնաբուժության բաժանմունք ոտք դնելու օրվանից ցանկություն չեմ ունեցել հեռանալ այս ոլորտից՝ ընտրելով մասնագիտությունս՝ որպես իմ կյանքի լավագույն եւ բեղմնավոր ճանապարհ:

- Բժշկուհի՛, ի՞նչ ծառայություններ են մատուցվում ձեր բաժանմունքում:

-Բաժանմունքում մատուցվում են ակնաբուժական բոլոր բուժծառայությունները: Կոնկրետ ես մասնագիտացված եմ մանկական ակնաբուժության մեջ, նաեւ զբաղվում եմ երիտասարդների ակնաբուժական խնդիրներով: Վերապատրաստվել եմ որպես մանկական ակնաբույժ, ռեֆրակտոլոգ: Զբաղվում եմ բոլոր ռեֆրակցիոն խնդիրներով` աստիգմատիզմի, հեռատեսություն, կարճատեսություն, ինչպես նաև երեխաների շլություն:Վերջինիս դեպքում տարածված առասպել կա, որ երեխան պետք է վիրահատական միջամտության ենթարկվի, երբ  կդառնա 8-9 տարեկան: Դա մեծ սխալ է, քանի որ երեխաների մոտ բինօկուլյար համակարգը զարգանում է մինչեւ 3-4 տարեկանը: Միգուցե ապագայում մենք կկարողանանք աչքերը բերել ճիշտ դիրքի,  բայց, միեւնույն է, երեխան չի ունենա եռաչափ տեսողություն: Պետք չէ որդեգրել սպասողական մոտեցում, խնդրին պետք է մոտենալ ժամանակին՝ վաղ փուլերում: Հայերիս բնորոշ դանակը ոսկորին հասցնելու սովորությունը պետք է թողնել մի կողմ եւ բժշկին դիմել ավելի վաղ:

- Ի՞նչ կասեք բժշկին դիմելու վիճակագրության մասին:

- Պետք է փաստեմ, որ ավելի լավ է, քանի տարիներ առաջ: Այս օրերին բավականին ընդունված է  որպես կանխարգելիչ բուժօգնություն դիմել բժշկի, որը, կարծում եմ, շատ գովելի է, եւ բոլորը բժիշկներն էլ կփաստեն, որ ավելի  հեշտ է հիվանդությունը բուժել ավելի վաղ, քան բարդացած փուլերում: Մենք նախաձեռնել ենք բավականին գովելի արշավ՝ իրականացնելով սկրինինգային ծրագրեր: Լինելով  Երեւանի դպրոցների առաջին դասարաններում (տարիք, երբ երեխաները դժվար են կողմնորոշվում, թե իրենք ինչքանով են լավ տեսնում) Հայաստանում եզակի սարքով բուժստուգումներ ենք իրականացնում, որը թույլ  է տալիս առանց որեւէ  դեղամիջոց կիրառելու պարզել՝ երեխայի մոտ տվյալ պահին  խնդիր կա՞, թե՞ ոչ: Եթե առկա է խնդիրը, ապա իրենց ուղեգրում ենք մոտակա առաջնային օղակ` պոլիկլինիկա, կամ իրենց ակնաբույժի մոտ: Իսկ ծնողներին էլ հորդորում ենք ավելի հետեւողական լինել իրենց երեխաների աչքերի  տեսողության նկատմամբ:

- Հիշու՞մ եք Ձեր  առաջին հիվանդին:

- Իհարկե, շատ լավ եմ հիշում: Առաջին հիվանդին սպասում էի վախով ու սրտատրոփ, բայց այսօր լավ գիտակցում եմ, որ երեւի այդ պահին անիմաստ վախ եւ անհանգստություն եմ ունեցել: Այսօր արդեն  մասնագիտական փորձից ելնելով հասկանում եմ, որ նրա հետ որեւէ  վատ բան չէր կարող լինել, քանի որ գիտելիքների լավ բազա ունենալով երբեք չպետք է երկմտես:

- Մանկական ակնաբուժական պաթոլոգիաներից որո՞նք կառանձացնեիք:

-Եթե մանկական` նորածնային հասակի մասին խոսենք, ապա շատ է հանդիպում քթարցունքային ծորանի անանցանելիությունը, որի 80 տոկոսի դեպքերում ծնողները կնշեն, որ  երեխայի մոտ կա արցունքահոսություն: Այն հիմնականում հանդիպում է թերհաս երեխաների մոտ եւ  ճիշտ մերսումների օգնությամբ կարող է բացվել: Դա մի վիճակ է, որն ակնհայտ խոսում է խնդրի առկայության մասին` արցունքականգի, արցունաքահոսության, լորձային կամ թարախային արտադրության տեսքով: Շատ կարեւոր  է, որ ճիշտ կատարվի մերսումը: Նախ հասկանալ, թե  արցունքը ինչ ճանապարհով է հոսում, եւ ուղղակի օգնել՝ այն ճիշտ ճանապարհով դուրս մղվելուն: Իրականում արցունքը դուրս է գալիս քթի միջոցով՝ արցունքապարկի միջով անցնելով: Մերսումները պետք է իրականացվեն հրոցանման շարժումներով՝ վերեւից ներքեւ: Նշեմ, որ մինչեւ 2 ամսական երեխաների մոտ մերսումների արդյունավետությունը բավականին բարձր է, ուղղակի այն պետք է ճիշտ ժամանակին կատարվի, որպեսզի խնդիրը չհասնի զոնդավորման: Մենք մեր բժշկական կենտրոնում իրականացնում ենք զոնդավորում, բայց մշտապես ծնողներին հորդորում ենք, որ հնարավորության սահմաններում բնական ճանապարհով` մերսումների օգնությամբ բացվի քթարցունքային ծորանը:

     Իսկ եթե ավելի մեծ տարիքի երեխաներին անդրադառնանք, ապա շատ են հանդիպում շլության դեպքերը, որի ժամանակ ինչքան վաղ ախտորոշվեն եւ ստանան բուժօգնությունը,  այնքան ավելի լավ կլինի հիվանդի համար: Նշեմ, որ դպրոցահասակ երեխաների մոտ սկսում են գլուխ բարձրացնել  ռեֆրակցիոն խնդիրները, որովհետեւ երեխան արդեն սկսում է ծանրաբեռնել աչքերը կարդալ-գրելով:

-Ի՞նչ կասեք ժամկետանց կոսմետիկայի օգտագործման մասին, որն, իհարկե, անխուսափելի է մեր օրերում:

- Ընդհանրապես ցանկացած ժամկետանց արտադրանք, լինի դա սնունդ, դեղամիջոց, թե կոսմետիկ նյութ, բնականաբար,  օգտագործումը անթույլատրելի է, քանի որ խոսքը գնում  է մարդու առողջության և մարդկային ամենաթանկ օրգաններից մեկի` աչքերի մասին: Ժամկետանց կոսմետիկայի օգտագործումից միանշանակ լինում են ալերգիկ երեւույթներ, հատկապես նրանց մոտ, ովքեր զգայուն են եւ ունեն հակում ալերգիկ երեւույթների նկատմամբ:

- Բժշկուհի՛, ի՞նչ կասեք աչքի հիգիենայի մասին:

- Շատ հաճախ լինում են դեպքեր, երբ հիվանդները գանգատվում են աչքերի հոգնածության զգացումից, հատկապես երեկոյան ժամերին, քանի որ բավականին ժամանակ են անցկացնում համակարգիչների եւ բջջային հեռախոսների առաջ: Մենք միշտ խորհուրդ ենք տալիս պահպանել տեսողական հիգիենա: Առօրյայում 20-30 րոպե համակարգչով գերլարված աշխատանքի դեպքում խորհուրդ է տրվում անպայման աչքերը 1-2 րոպե հանգստացնել, այն է՝ փակել 1-2 րոպե կամ նայել հեռավոր կետի:

-  Բժշկուհի՛, ի՞նչ խորհուրդ կտաք, ակնո՞ց կրել, թե՞ կոնտակտային լինզա:

- Եթե կոնտակտային լինզաների մասին է խոսքը, ապա դրանք ակնոցներին փոխարինող միջոց են  համարվում, կոնտակտային լինզա, թե՞ ակնոց, դա, իհարկե, որոշում է հիվանդը: Դրանք չունեն բուժական ազդեցություն. միայն լավացնում են տեսողությունը: Ուղղակի լինզաների դեպքում տեսողությունն ավելի որակյալ է դառնում, քանի որ լինզան աչքի հետ միաձուլվում, դառնում է մեկ ամբողջական համակարգ եւ չի սահմանափակում տեսադաշտը, իսկ ակնոցի շրջանակների դեպքում դրանք խանգարում են կողմնային  տեսողությանը, այսինքն՝ ապակու միջով աջ եւ ձախ չենք կարողանում նայել, բայց լինզաների դեպքում դա այդպես չէ:

  -Կինն, ի տարբերություն տղամարդու, ավելի շատ պարտականություններ ունի ընտանիքում, եւ, սովորաբար, դժվարություններ են ստեղծվում, երբ կինը ընտանեկան հարցերը կարգավորելուց զատ նաեւ աշխատանքային զբաղվածություն ունի:

- Եթե սիրում ես եւ՛ ընտանիքդ, եւ՛ աշխատանքդ, ապա կարողանում ես ճիշտ դասավորել օրդ. նախապես պլանավորած գրաֆիկը թույլ չի տալիս շեղվել եւ բաց թողնել որեւէ ընտանեկան հավաքույթ կամ աշխատանքային, ակնաբուժական որեւէ իրադարձություն:

- Բժշկուհի՛, կարող եք տարանջատել Ձեր բնավորության ուժեղ եւ թույլ կողմերը:

- Ուժեղ կողմ կարող եմ համարել այն, որ ես շատ նպատակասլաց եմ, որը, երբեմն, ինձ չափից շատ է թվում, քանի  որ ես իմ նպատակին հասնելու համար պատրաստ եմ ամեն մի դժվարության միջով անցնել: Թույլ կողմը կարող եմ համարել երեւի թե բարությունս, չափից շուտ ազդվելը՝ տեսնելով մարդկանց առողջական վիճակը, հատկապես այն դեպքերում, երբ հիվանդները   երեխաներն են: Երեւի թե այդ պահին ես գիտակցում, թե որքան կարեւոր  է առողջ երեխա ունենալը:

-  Ո՞րն է Ձեզ համար առողջության բանաձեւը:

-Իմ առողջության բանաձեւն է՝ առավոտյան վաղ արթնանալ, սպորտով զբաղվել, օգտագործել  առողջ սնունդ, անել մաքսիմալը, որ օրդ դրական էմոցիաներով  լցնես, միայն այդ դեպքերում հիվանդությունների մասին չես էլ մտածի: Մարդկային  աչքերն  ինչքան պոզիտիվ եւ էսթետիկ գեղեցկություն տեսնեն, այնքան կյանքն ավելի գունագեղ կլինի:

- Եւ, որպես վերջաբան, Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

- Կցանկանամ, որ աշխարհի բոլոր երեխաներն առողջ լինեն, իսկ ովքեր  էլ որ ունենան փոքրիկ խնդիրներ, մենք` բժիշկներս, մշտապես պատրաստակամ ենք նրանց օգնել:

Բժշկությունն ինձ համար առաջին հերթին կոչում է, հետո միայն` մասնագիտություն

Ժամանակակից աշխարհի ռիթմն ու մրցակցությունը պահանջում են անընդհատ կատարելագործվել ու ընդլայնել արդեն ձեռք բերած կարողություններն ու մասնագիտական որակները: Բժշկության ոլորտում նեղ մասնագետների գործունեության դաշտերը երբեմն խաչվում են: Վիճել, թե որ մասնագետը կարող է ավելի մասնագիտական մոտեցում ցուցաբերել, կառուցողական չէ: Ինչքան որակավորումդ ավելի  բարձր լինի, այնքան ավելի վստահելի կլինի կատարվող աշխատանքի արդյունքը:

Հայաստանում  կան բավական բարձրորակ սարքավորումներ եւ լավ մասնագետներ, ինչը հնարավորություն է տալիս կազմակերպել  արդյունավետ  բուժօգնություն: Շենգավիթ բժշկական կենտրոնի բժիշկներն կարևորում են ազնվությունը՝ գիտակցելով, որ առաջին հերթին իրենք իրենց հանդեպ պետք է խստապահանջ լինեն, ինչը ապագայում կտա իր պտուղները, քանի որ ցանկացած հիվանդ գնահատում եւ զգում է բժշկի կողմից փոխանցվող ջերմությունն ու հոգատարությունը:

Բժշկական կենտրոնի ամենաժամանակակից սարքավորումներով հագեցվածությունը թույլ է տալիս իրականացնել գաստրոէնտերոլոգիկան միջամտությունների եւ վիրահատությունների ամբողջ ծավալը:

Կլինիկան  մեծ կապեր ունի աշխարհի առաջատար հիվանդանոցների հետ, որտեղ պարբերաբար վերապատրաստվում են Շենգավիթ բժշկական կենտրոնի բժշիկները, բարձրացնում որակավորումը՝ յուրացնելով նորագույն մեթոդներ:

http://bestgroup.am/  կայքի զրուցակիցն է  Շենգավիթ բժշկական կենտրոնի էնդոսկոպիստ, գաստրոէնտերոլոգ ՍՏԵՓԱՆ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆԸ՝ երիտասարդ բժիշկ, ով իր գործի նվիրյալներից է, ում անմիջական մասնակցությամբ բազմահազար մարդիկ վերականգնել են իրենց առողջությունը եւ բոլորովին այլ երանգներով են ընկալում աշխարհը:

- Պարո՛ն Գեւորգյան, խոսենք Ձեր բաժանմունքի գործառույթների մասին. ի՞նչ ծառայություններ են մատուցվում ձեր բաժանմունքում:

- Շենգավիթ բժշկական կենտրոնի էնդոսկոպիկ ծառայությունը դասվում է լավագույնների շարքին: Կենտրոնը հագեցած է «Օլիմպուս» ընկերության ամենավերջին սերնդի գերժամանակակից սարքով, որը Հայաստանում շատ քիչ տարածված է:  Սարք բազմաթիվ հնարավորություններ է տալիս լիարաժեք աշխատելու թե՛ էնդոսկոպիկ, թե՛ լապարասկոպիկ միջամտությունների ժամանակ: Բայց, քանի որ իմ նեղ մասնագիտացմամբ ես գաստրոէնտերոլոգ եմ,  իհարկե, հիմնական շեշտը դրված է գաստրոէնտերոլոգիական խնդիրների հայտնաբերման, հետազոտման, բուժման եւ կանխագելման վրա: Ամենավերջին սերնդի սարքով աշխատելը  թույլ է տալիս հայտնաբերել եւ գնահատել լորձաթաղանթային եւ ենթալորձաթաղանթային մակարդակի ամենաաննշան փոփոխությունները,  ինչի առկայության դեպքում մենք հնարավորություն ունենք վերցնել  բիոպսիա, ուղարկել քննության եւ արդեն խնդրի վաղ փուլերում կանխարգելել հիվանդության զարգացումը թե՛ թերապեւտիկ բուժման եւ թե՛ վիրահատական միջամտության օգնությամբ: Սակայն պետք է նշեմ, որ կանխարգելիչ բուժման մեջ մեծ նշանակություն ունի նաեւ հիվանդների մոտեցումը, հարցի լրջության գիտակցումը, քանի որ բոլորս էլ լավ գիտենք, որ մեր հայ հասարակությունը սիրում է ամեն մի խնդիր հասցնել  բարդացած վիճակի, նոր դիմել բժշկի օգնությանը, եւ քանի որ ուշացման շատ դեպքերում  թերապեւտիկ բուժումը անզոր է, մենք հարկադրված դիմում ենք վիրաբուժական միջամտությանը: Պետք է մեր հասարակությունը գիտակցի, որ առաջին իսկ գանգատների դեպքում պետք է դիմել բժշկի, հատկապես եթե հիվանդն ունի գանգատներ, որոնք արտահայտվում են սրտխառնոցի, փսխումի տեսքով կամ որովայնի շրջանում ցավի, այրոցների եւ վքնածության զգացման դեպքում, ինչպես նաեւ  փորլուծության, փորկապության, աղիների գործելու ժամանակ  լորձ, արյուն նկատելու դեպքում: Դրանք նախանշաններ են, որոնք հուշում են, որ պետք է դիմել գաստրոէնտերոլոգի, ով, ամենայն հավանականությամբ, ուղղորդելու է էնդոսկոպիկ հետազոտության. սոնոգրաֆիա, թե՞ էնդոսկոպիա, դա արդեն կորոշվի՝ հիվանդի անամնեստիկ  տվյալները հաշվի առնելով: Բայց ամեն դեպքում էնդոսկոպիան առանջնահերթ հետազոտության տարբերակ է՝ հիվանդի աղեստամոքսային տրակտը հետազոտելու համար: Հատկանշական է նաեւ այն, որը 45 տարեկանից հետո հաստ աղու քաղցկեղի առաջացման ռիսկը շատ բարձր է, եւ ցանկալի է տարին մեկ անգամ անցնել հետազոտություն, կատարել կոլոնոսկոպիա: Հիվանդը կարող է անցնել էնդոսկոպիկ հետազոտություն՝ հիմնվելով սեփական գանգատների վրա կամ  կանխարգելիչ նպատակներով անցնել հետազոտություն: Եթե հիվանդի տարիքը  45-ից անց է, էնդոսկոպիկ ախտորոշումը պետք է անցկացվի որպես կանխարգելիչ միջոցառում: Շնորհիվ հենց այսպիսի հաճախակի հետազոտությունների՝ ճիշտ ժամանակին՝ վաղ շրջանում, հնարավոր է դառնում հայտնաբերել մարսողական ուղու չարորակ եւ բարորակ գոյացությունները, երբ դեռ հնարավոր է, պահպանելով օրգանը, կատարել ոչ միայն վիրաբուժական, այլեւ շատ ուռուցքների  էնդոսկոպիկ հեռացում՝ ընդ որում ապաքինման հավանականությունը, բնականաբար, զգալիորեն ավելի բարձր է, քան բարձիթողի դեպքերի բուժման  ժամանակ: Պետք է ուրախությամբ փաստեմ՝ դիմելության մշակույթի առումով հայ հասարակության  մեջ փոփոխություն կա: Մարդիկ այսօր ավելի ուշադիր  են  դարձել իրենց առողջության նկատմամբ եւ, փառք Աստծո, արդի բժշկությունը բավականին մեծ քայլերով առաջ է ընթանում: Մեր ոլորտը նույնպես շատ արագ տեմպերով առաջընթաց է ապրում: Եթե նախկինում հայտնաբերելով խոց միայն  վիրահատություն էր ցուցվում, ապա այսօր մեր բժշկությունը  հնարավորություն է տալիս խոցը   հայտաբերել ավելի   վաղ փուլերում եւ բուժել կոնսերվատիվ եղանակներով:

 Հելիկոբակտեր պիլորին առաջին անգամ հայտնաբերել են ավստրալիացի գիտնականներ Ռոբին Ուորենը եւ Բարրի Մարշալը, ինչի համար նրանք 2005 թվականին արժանացել են  Նոբելյան  մրցանակի: «Helicobacter pylori» բակտերիան ճանաչվել է քաղցկեղի առաջացման ռիսկի գործոն, իսկ նրա ժամանակին էռադիկացիան համարվում է ստամոքսի քաղցկեղի կանխարգելման  արդյունավետ միջոց: Ելնելով վերը նշվածից՝ ասեմ, որ այս ինֆեկցիայի ախտորոշումը ստամոքսի խոցային հիվանդություններով տառապող հիվանդների մոտ պարտադիր է, որի հայտնաբերումից հետո իրականացվում է հակա-հելիկոբակտերային թերապիա:

-Բժի՛շկ, ըստ Ձեր աշխատանքային փորձի, ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրում:

-Նույն խոցային հիվանդությունը երիտասարդացում է ապրում: Բայց, փառք Աստծո, այսօրվա տեխնոլոգիաները հնարավորություն են տալիս հեշտ ու արագ ախտորոշել խնդիրը, եւ դեպքերի մեծամասնությունում կոնսերվատիվ եղանակով հասցնել ցանկալի արդյունքի:

- Բժի՛շկ, Դուք ասոցացիայի անդա՞մ եք:

-Այո՛, ես հայկական գաստրոէնտերոլոգների ասոցացիայի անդամ եմ, կառույց, որը մեզ տալիս է գիտելիքների ընդլայնման հնարավորություններ, շատ հետեւողական է, ունի շատ լավ ղեկավարություն: Համընթաց քայլելով մեր ոլորտի եվրոպական եւ ամերիկյան վերջին նորարարությունների հետ՝ մշտապես մասնակցություն եմ ունենում կազմակերպված  կոնֆերանսներին, ծանոթանում բուժման վերջին նորարարական տեխնիկաներին եւ դիագնոստիկ սխեմաններին: Մեր ասոցացիան բժիշկներիս հնարավորություն է տալիս  մշտապես ձեռքներս պահել նորարարությունների  զարկերակի վրա: Ցավոք սրտի, դեռ էնդոսկոպիստների ասոցացիա Հայաստանում չկա, բայց ես եվրոպական էնդոսկոպիստների ասոցացիայի անդամ եմ, եւ վերջերս Պրահայում մասնակցում էի ասոցացիայի ամենամյա կոնֆերանսին, որտեղ քննարկման առարկա էր ամենավերջին նորարարությունները, ներկայացված էր մեր առջեւ ծառացած խնդիրների լուծման մանրամասները, կատարվում էր փորձի փոխանակում:

Վերջերս Հայաստանում կազմակերպվեց կոնֆերանս Երեւանի Մխիթար Հերացու անվան բժշկական համալսարանում, որտեղ քննարկվեցին մի շարք խնդիրներ: Առաջնահերթություն տրվեց հելիկոբակտեր պիլորիին (Helicobacterpylori), դրա բուժման ճիշտ սխեմային: Ներկայացվեց նաեւ, թե որ փուլերում ինչ մոտեցումներ պետք է ցուցաբերվեն:

- Պարո՛ն Գեւորգյան, Ձեր ընտանիքում կա՞ն բժիշկներ:

- Այո՛, շատ կան բժիշկներ. մայրս, տատիկս, մայրիկիս երկու եղբայրները: Անկեղծ   ասած՝ մինչեւ 7-8-րդ դասարանը ես  ցանկանում էի իրավաբան դառնալ, բայց մայրս մշտապես  ինձ ուղղորդում  էր դեպի բժշկություն, երեւի թե հաշվի առնելով  իմ բնավորության գծերը, քանի որ ինքս շատ նվիրվող եմ, բոլոր հիվանդներիս նվիրվում եմ անմնացորդ: Բժշկությունն ինձ համար առաջին հերթին կոչում է, հետո միայն` մասնագիտություն:

- Ո՞ւմ եք  համարում ձեր ուսուցիչը:

- Իմ կյանքում  ծնողներս  իմ ուսուցիչն են եղել եւ կան. նրանք մշտապես ինձ ուղղորդել են դեպի լավն ու  կատարյալը, օգնել տարբերակել սեւը սպիտակից, իսկ իմ նեղ մասնագիտացման ընտրությունն ավելի որոշակիացավ իմ առողջական խնդրից հետո: Այդ տենդենցը միշտ առկա է  եղել բժիշկների մի մասի մոտ, երբ իրենց առողջական խնդրից ելնելով են որեւէ ուղղվածություն ընտրում:

Իմ նեղ մասնագիտացման հիմքը՝ որպես գաստրոէնտերոլոգ,  դրվեց իմ օրդինատուրայի ղեկավարը՝ Գագիկ Հակոբյանը, իսկ որպես էնդոսկոպիստ ՌԴ-ի իմ կոլեգան՝ Միխայիլ Մոնախովը:

- Եւ որպես վերջաբան՝ Ձեր մաղթանքը մեր հանրությանը:

- Կհորդորեմ, որ  հասարակությունը չվախենա  բժշկությունից: Եթե ունեք գանգատներ, մի՛ թողեք խնդիրը մեծանա եւ խորանա: Առողջությունը դիմադրում է շատ բաների, բայց հասնում է մի կետի, երբ հանձնվում է, եւ սկսում է հիվանդությունը գլուխ բարձրացնել: Եթե ազգը առողջ լինի, երկրում էլ առողջ մթնոլորտ կլինի:

Ցանկացած բժիշկ իր հիվանդին երբեք միայնակ չի թողնի դժվար ճանապարհն անցնելիս

Բժշկությունը պահանջում է անընդհատ կատարելագործում, նոր շունչ…. Հայաստանում այսօր դիմածնոտային վիրաբուժության վիճակը մասնագետների խոսքերով բարձր դիրքերում է, զարգանում է նկատելիորեն արագ տեմպերով՝թե՛մասնագիտական տեսանկյունից եւ թե՛պատրաստվածության, որն իր մեջ ներառում է նաեւ արտերկրում վերապատրաստվելը: Այդ ակտիվությունը օրեցօր ավելանում է, բայց ինչպես ցանկացած ճյուղ բժշկության մեջ, այնպես էլ դիմածնոտային վիրաբուժությունը կարիք ունի անընդհատ թարմացվելու եւ կատարելագործվելու, այսինքն՝տեղում կանգնել ու սպասել ինչ-որ նորությունների՝չի կարելի, պետք է մշտապես աշխատել՝  նորանոր բարձունքների հասնելու համար:

 http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է Սուրբ Աստվածամայր բժշկական կենտրոնի դիմածնոտային վիրաբույժ ՌՈԶԱ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԸ, ում հետ զրույցը ծավալվեց  դիմածնոտային վիրաբուժության  արդի  մակարդակի վերաբերյալ:

-Բժշկուհի, այսօր բժշկությունը զարգանում է մեծ արագությամբ: Արդյոք  ձեր կլինիկան  հասցնո՞ւմ է քայլել ժամանակին համընթաց:

-Իմ կարծիքով ընդհանուր առմամբ դիմածնոտային վիրաբուժությանմակարդակը Հայաստանում բարձր մակարդակի է, կոնկրետ մեր բաժանմունքի պարագայում գործիքների հագեցվածության խնդիր կա. եթե այդ խնդիրը լուծվեր, կատարյալ կլիներ մեր կողմից իրականացվող բուժօգնության մակարդակը:

-Հիմնականում ի՞նչ գործառույթներեն իրականացվում ձեր  բաժանմունքում:

-Մեր բաժանմունքում իրականացվում են դիմածնոտային պրոֆիլի բազմաթիվ վիրահատություններ, աշխատում ենք տարբեր տարիքային խմբերի հետ, բայց մեր հիմնական ուղղվածությունըկապված է մինչեւ 7 տարեկան երեխաների հետ, որոնց մոտ առկա են դիմածնոտային տարատեսակ խնդիրներ՝ տրավմաներ, ուռուցքներ, բնածին արատներ եւ այլ բնույթի խանգարումներ:

- Չնայած Ձեր երիտասարդ տարիքին, ընտրել եք շատ պատասխանատու մասնագիտություն: Ե՞րբ որոշեցիք նման քայլ կատարել:

-Որոշումս կայացրել եմ, երբ  դեռ սովորում էի10-րդ դասարանում, մինչ այդ առհասարակ ինձ պատկերացնում էի իրավաբանության բնագավառում, բայց երբ ծանոթացա քույիկիսընտրած մասնագիտությանը, այնինձ շատ հրապուրեց, և ես որոշեցի գնալ նրահետքերով, ինքնըստինքյանքայլերս ուղղորդվեցին դեպի բժշկություն, դեպի դիմածնոտային վիրաբուժության հետաքրքիր աշխարհ:

-Բժշկուհի, հասցնում եք արդյո՞ք աշխատանքը համատեղել վերապատրաստումներին մասնակցելու հետ:

-Բնականաբար պարտավոր ենք հասցնել, քանզի եթե ցանկացած անձ իրեն կատարյալ է համարում, դա իր կողմից կատարած ամենամեծ սխալն է: Բժշկությունն այն բնագավառն է, որը երբեք չի դոփում տեղում, օր-օրի զարգանումէ, ուստի, մենք` բժիշկներս էլ, պետք է համընթաց քայլենք բժշկության նորարությունների հետ:

-Խոսենք դիմածնոտային արատների մասին:

-Առավել հաճախ հանդիպող դիմածնոտային արատները վերինշրթունքի ժողովրդական լեզվով ասած` նապաստակի շրթունք կամ քիմքի ճեղքվածքն է` գայլի երախը, որըկարող է առաջանալ տարբեր պատճառներից, որի առաջացման մեջ կարող է գերակշռել ժառանգականության հակվածությունը, ինչպես նաեւ կենսաբանական որոշակի գործոններ այն անձանց մոտ, ովքեր  բնակվում են քիմիական  գործարաններին կից տարածքներում, ռադիացիայով հարուստ տեղամասերում են: Ի դեպ,  մեր ստատիստիկայով եթե գնահատենք, ապա առավել հաճախ այս արատները հանդիպում են այն դեպքերում, երբ մայրը հղիության առաջին եռամսյակի ընթացքում հիվանդանում է գրիպով:Ես կարող եմ վստահաբար ասել, որ մեր բժշկական կենտրոնում նման խնդրով դիմած երեխաները ստանում են  բարձր որակավորմամբ վիրահատություն,հետագայում չունենալով հետվիրահատական բարդություններ:Վիրահատությունից մի քանի տարի անցնրանք կարող են դառնալ հասարակության լիիրավ անդամ:Իհարկե կան ծնողներ, ովքերարատի սկզբնական շրջանում ցանկանում են հրաժարվել երեխայից, որովհետեւ մտածում են, որ հետագայում կարող են բախվել եւ սոցիալ-հոգեբանական, եւ այլ խնդիրների հետ, բայց միանշանակ պետք է հավաստեմ, որ նման խնդիր ունեցող երեխաների առողջացման լուծումը կա:

-Ո՞րն եք համարում Ձեր հաջողության գրավականը:

-Կարծում եմ, իմ հաջողության միակ գրավականը միանշանակ իմ նվիրվածությունն է իմ սիրած աշխատանքին, սերը եւ աշխատասիրությունը. ես շատ շնորհակալ եմ իմ ներկայիս աշխատանքային  փորձի համար, որի հիմքերը դրեցին իմ ուսուցիչները, հանձինս մեր բաժանմունքի ղեկավար` պարոն Ավագյանի եւմեր բաժանմունքի ավագ կոլեգաների, որոնցից շատ շնորհակալ եմ: Միաժամանակ ինձ համար ուսուցիչ եմ համարում իմ ղեկավարինեւ երբեք չեմ խուսափել ասել, որ եսայս հիվանդանոց եմ եկել, այսպես ասած,սկզբնական մակարդակով,եւայս ամենին հասել եմ նրանց շնորհիվ, որոնք,փառք Աստծո,ամեն հարցում,ամեն խնդրի դեպքում իմ թիկունքին կանգնած են եղել,քանի որ  նրանց օգնությամբ ոչ միայն նեղ մասնագիտացում եմ ստացել, այլև  գիտելիքներ եմ ձեռք բերելբժշկության այլ ուղղություններից:

-Բժշկուհի, ի՞նչ կասեք դիմելիության կուլտուրայի մասին:

-Մենք մեր ամենօրյա աշխատանքի ընթացքում շփվումենք տարբեր տիպի մարդկանց հետ, որոնք գտնվում են սոցիալական տարբեր  աստիճաններում,  եւ յուրաքանչյուրին յուրովի մոտեցում ենք ցուցաբերում:Կցանկանամ, որ մեր երկրում բարձրանաբժիշկների պաշտպանվածության  մակարդակը, քանի որ հանդիպում ենք շատ դեպքերի, երբ մեզ դիմում են արդեն բարձիթողի վիճակներում, երբ ինչքան էլ որ ուժեր ներդնենք պրոֆեսիոնալ ամենաբարձր մակարդակով, միեւնույն է, լիրաժեք առողջացում չենք կարող ապահովել: Երբեմն ծնողներն այդ փաստը չգիտակցելով` չարանում են բժշկի հանդեպ, մտածելով, թե բժիշկը չէրցանկանում փրկել իրենց երեխայինտվյալ խնդրի առկայության դեպքում:

-Որպես կանխարգելիչ միջոցներ՝ ի՞նչ կառաջարկեք:

-Ցանկացած խնդրի առաջին իսկ նշաններին բախվելու դեպքումչպետք է զբաղվել ինքնաբուժությամբ, որովհետեւ իրականում շատ հաճախ ենք հանդիպում արդեն նման  բարդացած իրավիճակներում հայտնված հիվանդների, ովքեր թե ծնողների եւ թե շրջապատի մադկանց անհիմն խորհուրդների արդյունքում հայտնվում են բարձիթողի վիճակներում: Խորհուրդս է՝ առաջինիսկ նշանների դեպքում դիմել համապատասխան բժշկի օգնությանը, որպեսզի թե հետագա բուժումը, եւ թե արդյունքներն ավելի դրական լինեն:

-Որպես վերջաբան՝ Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

-Առաջին հերթին մեր հասարակությանը կմաղթեմքաջառողջություն, եւ հավատ. ցանկացած խնդրի առկայության դեպքում մեծ հավատով տոգորված լինենթե իրենց սեփական ուժերի, թե բուժող բժշկի հանդեպ, քանզի ցանկացած հիվանդության դեպքում առողջացման միակ գրավականը հավատն է դեպի իրենց բուժող բժիշկը: Ցանկացած բժիշկ իր հիվանդին երբեք միայնակ չի թողնի այդ դժվարին ճանապարհն անցնելիս: Շատ կցանկանայի, որ մեր հասարակությունը ավելի ուշադիր լինի իր առողջության նկատմամբ եւ տարվա կտրվածքով գոնե մեկ անգամ անցնի պրոֆիլակտիկ հետազոտություն։ Ժամանակին հետազոտվելը թույլ կտա խուսափել հիվանդությունների հետագա բարդություններից, քանի որ ճշգրիտ եւ ժամանակին արված ախտորոշումը արդյունավետ բուժման գրավականն է։

Կրծքագեղձի վաղ ախտորոշման համար պետք է իրականացվեն սկրինինգային միջոցառումներ

Հայաստանում մահացության գլխավոր պատճառներից մեկը՝ քաղցկեղ հիվանդությունն է: Բավականին եւ էականորեն աճել է քաղցկեղ ունեցողների թիվը` հայ հասարակությանն ու պետությանը կանգնեցնելով տնտեսական նոր մարտահրավերների առջեւ: Նման իրավիճակի պատճառը, թերեւս, ուշ ախտորոշումն է: Հայաստանում քաղցկեղի կառուցվածքը եւ ռիսկի գործոնները ցույց են տալիս, որ նախ` ազգային կարողությունները բավարար չեն քաղցկեղը կանխարգելելու եւ վերահսկելու առումով, երկրորդ` առկա է տեղեկացվածության պակաս հասարակության շրջանում մահվան ամենամեծ պատճառներից մեկի եւ դրա ռիսկի գործոնների վերաբերյալ:

Հայաստանում քաղցկեղից մահացության եւ հիվանդացության ցուցանիշը շարունակում է վերելք ապրել. առավել շատ են կրծքագեղձի քաղցկեղի դեպքերը: Ոլորտի մասնագետները դա կապում են  հիվանդության վաղ շրջանում հայտնաբերման ցածր ցուցանիշների հետ: Քաղցկեղն այլեւս դատավճիռ չէ. այս կարգախոսով առողջապահության ոլորտի մասնագետները կոչ են անում ժամանակ գտնել՝ տարեկան գոնե մեկ անգամ հետազոտում անցնելու համար:

Քաղցկեղի հստակ պատճառները դեռեւս անհայտ են, սակայն կան գործոններ եւ վիճակներ, որոնք մեծացնում են հիվանդանալու հավանականությունն ապագայում: Կրծքագեղձի քաղցկեղի ռիսկը տարիքի հետ մեծանում է: 40 տարեկանից հետո կանայք յուրաքանչյուր տարի պետք է անցնեն մամոգրաֆիկ հետազոտություն: 
Կրծքագեղձի քաղցկեղից մահացության դեպքերի մեծ մասը բաժին է ընկնում ցածր եւ միջին եկամուտ ունեցող երկրներին, որտեղ կանանց մեծ մասն ախտորոշվում է հիվանդության ուշ փուլերում` կանանց վատ իրազեկվածության պատճառով: Հայաստանում դիտվում է կրծքագեղձի քաղցկեղի նոր դեպքերի ցուցանիշի աճ:  Քաղցկեղի վաղ հայտնաբերման մասին գիտությունը որեւէ ստույգ երաշխիք չունի,  սակայն հստակ է, որ կանոնավոր ստուգումները կարող են  դրական արդյունք արձանագրել, գոյացությունը հայտնաբերել վաղ փուլում եւ բուժել: Պարբերաբար այցելությունները բժշկին հնարավորություն է տալիս վաղ փուլում հայտնաբերել կրծքագեղձի ցանկացած նորագոյացություն` բուժման մեջ հաճախ հասնելով դրական արդյունքի` վերջնական ապաքինման: Այս թեմայի շուրջ http://bestgroup.am/ կայքի  զրույցը ծավալվեց ԵՊԲՀ Ճառագայթային ախտորոշման ամբիոնի դոցենտ, բժշկական գիտությունների թեկնածու, Վ. Ա. Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնի բժիշկ-մամոգրաֆիստ, մամոգրաֆիայի բաժանմունքի ղեկավար ՀԱՍՄԻԿ ԴԱՎԹՅԱՆԻ հետ, բժշկուհի, ով ունի բավականին պատկառելի ավանդ եւ ներդրում մեր բժշկագիտության զարգացման մեջ:

<<Ասեմ, որ բավականին փոքր տարիքում որոշեցի բժիշկ դառնալ, իսկ ինստիտուտում ուսանելու վերջին տարիներին վերջնական որոշում կայացրի` դառնալ ռենտգենոլոգ, իսկ երբ արդեն սկսեց զարգանալ մամոգրաֆիան, դա 22 տարի առաջ էր, որոշեցի նեղ մասնագիտացումս ուղղորդել դեպի մամոգրաֆիան` դառնալով բժիշկ-մամոգրաֆիստ: Մամոգրաֆիան առաջատար դեր ունի կրծքի հիվանդությունների ախտորոշման գործում: 2011թվականից սկսած՝ բեկումնային էր մամոգրաֆիկ հետազոտությունների առումով, քանի որ մամոգրաֆիան կատարվում էր տոմոսինթեզով /շերտերով/, այն մեծ հնարավորություններ տվեց, որ ավելի ճշգրիտ պատկերներ ստանանք: Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնում իրականացվում է կրծքագեղձի հետազոտություն՝ նոր՝ թվային մամոգրաֆիայով եւ տոմոսինթեզով՝ HOLOGIC Selenia Dimensions, Digital mammography system, Digital Tomosynthesis system։ Թվային մամոգրաֆիայի հիմնական առավելությունն այն է, որ ճառագայթման չափաբաժինը նվազագույնի է հասցվում, իսկ հետազոտության արդյունքներն ավելի հավաստի են լինում։ Տոմոսինթեզով թվային մամոգրաֆիայի հետազոտության առանձնահատկություններն են փոքր ուռուցքների հայտնաբերումը, գոյացությունների եզրերի, չափի, տեղակայման ավելի ստույգ որոշումը, ինչպես նաեւ քաղցկեղի բազմաօջախային աճի դեպքում բոլոր ուռուցքների հայտնաբերումը: Թվային մամոգրաֆիայի շնորհիվ մեծացել է հետազոտությունների արագությունը, ռենտգեն պատկերները ստացվում են համակարգչի էկրանին, կրճատվել է հետազոտության ժամանակը, հեշտացել կրծքագեղձի ռենտգեն պատկերների պահպանումը։ Այս մեթոդի եւս մեկ կարեւոր առավելությունն է ավելորդ բիոպսիաների կրճատումը։ Փոքր, չշոշափվող նորագոյացությունների հայտնաբերման դեպքում թվային մամոգրաֆիան թույլ է տալիս ասեղային ուղեցուցային տեղայնացում կատարել. կրծքագեղձի կասկածելի օջախի մեջ մտցվում է շատ բարակ ասեղ` լարով, ու այդ լարով վիրաբույժը վիրահատության ժամանակ գտնում է ուռուցքը։ Վիրաբույժը հեռացնում է կրծքագեղձի ամբողջ կասկածելի օջախը, որը նորից ուղարկվում է մամոգրաֆիստին` նախավիրահատական նկարների հետ համեմատության համար, որից հետո նյութն ուղարկվում է լաբորատորիա՝ հետազոտության։ Ասեմ, որ մամոգրաֆիան չի կարող տալ վերջնական 100 տոկոսանոց արդյունք, որի միջոցով կարողանանք պատկերացում կազմել չափի, տեղակայման, կառուցվածքի, բնույթի  մասին: Ոչ բոլոր դեպքերում է, որ կարողանում ենք տեսնել ուռուցքը  չարորակ է, թե բարորակ: 95 տոկոսի դեպքում տեսնում ենք, որ գոյացությունը չարորակի տպավորություն է թողնում, իսկ 5 տոկոսի դեպքում` բարորակի, որն էլ հետագայում ճշտվում է բիոպսիայի միջոցով: Արդյունքի ճշգրտության համար պետք է թիմային աշխատանք իրականացվի: Հասարակության մեջ շատ թյուր կարծիք կա, որ մամոգրաֆիան տալիս է 100 տոկոսանոց պատկերը, իրականում  կարող են լինել դեպքեր, երբ  կարող է լինել 100 տոկոսանոց արդյունք, բայց ոչ բոլոր դեպքերում. այն իրականում կախված չէ մասնագետից, ուղղակի կարող են լինել տարատեսակ եւ կասկածելի բնույթի օջախներ, այդ դեպքում պետք է կատարվի բիոպսիա, որից հետո նոր ստույգ պատկերը կստանանք: Մեր բժշկական կենտրոնում առկա տեխնիկան մեզ թույլ է տալիս գնահատել կրծքագեղձի իրական վիճակը: Ասեմ, որ բավականին շատացել են եւ երիտասարդացել կրծագեղձի հիվանդությունները: Ի գիտություն բոլորին` ասեմ, որ մամոգրաֆիան առողջ կանանց հետազոտություն է։ Պարտադիր չէ, որ կինը բողոքներ ունենա, գոյացություններ շոշափի, որ գնա մամոգրաֆիայի։ Միակ ցուցումն այստեղ տարիքն է, 25 տարեկանից սկսած հանդիպում են կրծքագեղձի քաղցկեղով տառապողներ, ինչը կարող է կապված լինել սթրեսների, վատ ապրելակերպի, ինչպես նաեւ բջջային հեռախոսների ճառագայթման հետ: Կրծքագեղձի վաղ ախտորոշման համար պետք է իրականացվեն սկրինինգային միջոցառումներ: 40 տարեկանից բարձր տարիքում կատարվում է մամոգրաֆա, իսկ մինչեւ 40-ը` սոնոգրաֆիա: Ռենտգեն մամոգրաֆիան առաջնային հետազոտման միջոց է, որին զուգակցում ենք սոնոգրաֆիան, որովհետեւ գոյացություններ կան, երբ կրծքագեղձերի մամոգրաֆիան չի տալիս հստակ պատկերը, գոյացությունների եզրերը, կառուցվածքը, չափերը. սոնոգրաֆիան այդ դեպքերում ցուցված է: Կրծքագեղձի ախտորոշման համար մեծ նշանակություն ունի նաեւ մագնիսա-ռեզոնանսային տոմոգրաֆիան: Լինում են դեպքեր, երբ կինը գալիս է համակարգչային շերտագրում հետազոտություն անցած. համակարգչային շերտագրում հետազոտությունը կրծքագեղձի համար չի արվում, կրծքագեղձի համար մագնիսա-ռեզոնանսային տոմոգրաֆիա է արվում, սոնոգրաֆիա, մամոգրաֆիա:  Ինձ համար շատ ցավալի փաստ է, որ թերեւս կրծքի մագնիսա-ռեզոնանսային տոմոգրաֆիայի լուրջ մասնագետ դեռեւս չկա: Մեր երկրում կա 4 կլինիկա, որտեղ իրականացնում են կրծքի  մագնիսա-ռեզոնանսային տոմոգրաֆիա, բայց դրանց արդյունքներն ինձ չեն գոհացնում: Իրականում մեր հասարակությունը պետք       է գիտակցի, որ առաջնային օղակներում էլ կան լավ մասնագետներ, ժամանակին իրենց էլ դիմեն: Ասեմ, որ բավականին մեծացել է սոցիալական փաթեթով դիմողների թիվը, ուրախալի փաստ է, որ գոյություն ունի մեխանիզմ, երբ սոցփաթեթի շահառուները շատ պարտաճանաչ այցելում են տարին մեկ կամ 6 ամիսը մեկ և դիմում հերթական հետազոտության, որից հետո բժիշկները ուղղորդում են ավելի մանրակրկիտ հետազոտությունների: Ցավոք սրտի, դիմելիության կուլտուրան միջին մակարդակի վրա է մեր երկրում, ինձ թվում է հիմնական խնդիրը միայն հասարակության վատ ֆինանսական պայմաններն են: Իսկ որպես վերջաբան՝ կհորդորեմ մեր հասարակությանը, որ ավելի զգոն լինեն կրծքագեղձի առողջության նկատմամբ: Հարկավոր է տարին մեկ անգամ անցնել պարտադիր հետազոտություն: Եթե կա ինչ-որ խնդիր, ուրեմն օրգանիզմը ահազանգ է տալիս, և այդ ահազանգը չպետք է անտեսել: Եղեք առողջ, սիրեցեք ինքներդ ձեզ>>: