Առատ մազածածկույթ, ճարպակալում՝ այս խնդիրները հատկապես դեռահաս աղջիկների համար պարզապես մղձավանջ են: Նրանք իրենց տանջում են տարատեսակ «նիհարեցնող» թեյերով, անիմաստ վարժություններով, հացամթերքից հրաժարվելով և այլևայլ մեթոդներով, սակայն արդյունքը կա՛մ ժամանակավոր է, կամ էլ, մեղմ ասած, բոլորովին գոհացուցիչ չէ:

Իսկ գուցե շաքարի բարձր պարունակություն արյան մե՞ջ: Սա էլ իր հերթին մեկ այլ խնդիր է, որի տարածումն այնպիսի մասշտաբների է հասնում, որ անգամ չենք պատկերացնում: Այն դարձել է մեր առօրյա կյանքի մի մասը, և շատ հաճախ մեր շրջապատում որևէ մեկի մասին խոսելիս կարող ենք լսել «շաքար ունի» արդեն սովորական դարձած արտահայտությունը:

Ահա այս և նման, իսկ ավելի հաճախ՝ բոլորովին տարբեր, սակայն միևնույն էնդոկրին համակարգին վերաբերող այլ խնդիրների դեպքում, ինչպես և բոլոր հիվանդությունների պարագայում, առաջնայինը ճիշտ ախտորոշումն է, որից հետո արդեն՝ գրագետ բուժումը: Թե՛ մեկը, թե՛ մյուսը պահանջում են բարձր որակավորում ունեցող հմուտ մասնագետի օգնություն, քանի որ միայն գիտակ բժիշկը կկարողանա ճիշտ ախտորոշել և համապատասխան բուժում նշանակել, որը կտա իրական արդյունքներ:

Իսկ ինչպես վերը թվարկված, այնպես էլ՝ բազմաթիվ այլ խնդիրների գրագետ լուծումներ ձեզ կառաջարկի «Էլիտ-Մեդ» բժշկական կենտրոնի էնդոկրինոլոգ Լուսինե Աղաբաբյանը՝ բարեհամբույր ու հոգատար մի բժշկուհի, որի փորձն ու գիտելիքներն արդեն երկար տարիներ օգնում են բազմաթիվ հիվանդների:

Այսպիսով՝ պետք չէ և առավել ևս՝ չի կարելի զբաղվել ինքնաբուժությամբ, ինքն իրեն հատուկ սննդակարգ նշանակելով և մանավանդ՝ առանց բժշկի նշանակման դեղորայք ընդունելով: Էնդոկրինոլոգ Լուսինե Աղաբաբյանն այդ ամենը կանի Ձեր փոխարեն՝ պարգևելով Ձեզ իրական առողջություն:

Իսկ բժշկուհու հետ կապ հաստատելու համար կարող եք այցելել Հակոբ Հակոբյան փող. 3/15, 0033, «Էլիտ-Մեդ» բժշկական կենտրոն կամ զանգահարել +374 99 00 06 13 հեռախոսահամարով:

Մարդիկ միմյանց բարեմաղթանքներ շռայլելիս սովորաբար նշում են առողջությունը՝ ընդգծելով, որ դրա լիարժեքության պարագայում ամեն ինչ հնարավոր է: Սակայն անգամ թեթև խնդիրներն էականորեն փոխում են մարդու կյանքի որակը, էլ չենք խոսում բարդությունների մասին, որոնք հաճախ, ցավոք, կարող են անդառնալի լինել:

Այնուամենայնիվ, խնդիրները լուծելի են, եթե հայտնաբերվում են հնարավորինս վաղ և ստանում են պատշաճ լուծում: Հիվանդությունը կարող է չվերաճել օնկոլոգիական խնդրի, եթե ճիշտ ժամանակին կատարվի ճիշտ հետազոտություն: Իսկ մերօրյա բժշկությունը դա թույլ է տալիս, և այն էլ՝ Հայաստանում:

Այսպես՝ 2014-ին «Տարվա գինեկոլոգ-էնդոսկոպիստ» անվանակարգում համաժողովրդական քվեարկության և փորձագիտական գնահատման արդյունքներով լավագույն մանկաբարձ-գինեկոլոգ ճանաչված, իսկ այս տարի «Որակի նշան» մրցանակաբաշխությանը «Տարվա բժիշկ» մրցանակի արժանացած բժիշկը՝ «Մոր և մանկան առողջության պահպանման գիտահետազոտական կենտրոն» ՓԲԸ-ի Գինեկոլոգիական ծառայության ղեկավար, Վիրաբուժական գինեկոլոգիայի բաժնի վարիչ Արման Կարապետյանը, իրականացնում է բացառիկ վիրահատություններ՝ էնդոսկոպիկ և վագինալ եղանակներով:

Սրանք ժամանակակից բժշկության այնպիսի մեթոդներ են, որոնք թույլ են տալիս միևնույն հիվանդությունները գրեթե նույն ծավալով կատարել ոչ թե կտրվածքի, այլ ընդամենը փոքրիկ անցքի միջոցով՝ չառաջացնելով հետվիրահատական բարդություններ: Ճիշտ պահին էնդոսկոպիային դիմելու շնորհիվ հնարավոր է կանխել անգամ արգանդի պարանոցի քաղցկեղի առաջացումը, ինչպես նաև հեռացնել միոմաները՝ առանց արգանդի հեռացման:

Բարեհամբույր և իր գործի իսկական գիտակ բժիշկ Կարապետյանին դիմում են ամենատարբեր խնդիրներով՝ չբերություն, միոմաներ, կիստաներ, բնածին արատներ և այլն: Նրա բոլոր հիվանդները միաբերան փաստում են՝ Արման Կարապետյանի կիրառած մեթոդների շնորհիվ իրենք ոչ միայն կարողանում են ապաքինվել, այլև ստանում են կյանքի ամենամեծ պարգևը՝ մայրանալու երջանկությունը:

Էնդոսկոպիկ և վագինալ եղանակներով բացառիկ վիրահատություններով առողջության լիակատար վերականգնման համար կարող եք դիմել հետևյալ հեռախոսահամարներով՝ (374 +10) 53 06 90, (+374 91) 47 56 01, կամ պարզապես այցելել «Մոր և մանկան առողջության պահպանման գիտահետազոտական կենտրոն»:

Կինը պիտի գոնե տարին մեկ անգամ հետազոտվի. գինեկոլոգ-էնդոսկոպիստը՝ հիվանդության առաջին ահազանգերի և այլ հարցերի մասին

Առաջին վիրահատություններն արվել են դեռ հազարավոր տարիներ առաջ: Իհարկե, դրանք չեն եղել վիրահատություն՝ այսօրվա դասական իմաստով, սակայն ունեցել են միևնույն նպատակը, ինչ մեր օրերում՝ բուժել մարդուն:

Տարիների ընթացքում ինչպես բոլոր ոլորտները, բժշկությունը, բնականաբար, նույնպես տեղում չի դոփել և օրըստօրե ավելի ու ավելի է կատարելագործվում՝ բացահայտելով մարդու ունակությունների անսահմանությունը:

Այսպես՝ եթե նախկինում վիրահատություն ասելով հասկանում էինք բառի բուն իմաստով հատել՝ կտրել վերքը, ապա այսօր ժամանակակից բժշկությունը թույլ է տալիս պարզապես հրաշքներ գործել՝ կատարել վիրահատություն՝ առանց մեծ կտրվածքի՝ փոքրիկ անցքերի միջոցով: Դա արվում է էնդոսկոպիկ մեթոդով՝ շահեկանորեն տարբերվելով ավանդական եղանակից: Վիրաբուժական այս մեթոդը կիրառվում է բժշկության տարբեր ոլորտներում, որոնցից մեկն էլ գինեկոլոգիան է, ուստի այս անգամ http://bestgroup.am/ կայքի  զրուցակիցն է «Մոր և մանկան առողջության պահպանման գիտահետազոտական կենտրոն» ՓԲԸ-ի Գինեկոլոգիական ծառայության ղեկավար, Վիրաբուժական գինեկոլոգիայի բաժնի վարիչ Արման Կարապետյանի հետ:

Պատահական չէ, որ հենց մեր զրուցակիցը 2014-ին «Տարվա գինեկոլոգ-էնդոսկոպիստ» անվանակարգում համաժողովրդական քվեարկության և փորձագիտական գնահատման արդյունքներով ճանաչվեց լավագույն մանկաբարձ-գինեկոլոգ, իսկ այս տարի «Որակի նշան» մրցանակաբաշխությանը նա արժանացավ «Տարվա բժիշկ» մրցանակի: Շնորհիվ տարիների փորձառության և բազմաթիվ վերապատրաստումների՝ ներկայումս վիրահատությունների 90-95 տոկոսը նա իրականացնում է էնդոսկոպիկ և վագինալ եղանակներով, որոնց առավելություններն անհամեմատելի են ավանդական «բաց» եղանակով արվող վիրահատությունների հետ:

Իր հիվանդների հանդեպ անսահման հոգատար վերաբերմունք ունեցող և իսկապես սրտացավ բժիշկ Արման Կարապետյանի անունը ծանոթ ու հարազատ է բազմաթիվ կանանց, որոնց նա իրավամբ պարգևել է ոչ միայն առողջություն, այլև՝ մայրանալու երջանկություն, իսկ դրանից առավել կնոջ կյանքում թերևս ոչինչ չկա: 

-Պարոն Կարապետյան, ինչո՞վ է զբաղվում գինեկոլոգ-էնդոսկոպիստը:

-Սկսեմ նրանից, թե ինչ է անում վիրաբույժը, քանի որ սա վիրաբուժական գինեկոլոգիայի բաժանմունքն է: Եթե նախկինում վիրահատությունները կատարում էին, օրինակ, որովայնահատման՝ կտրվածքի տարբերակով, էնդոսկոպիան այսօր թույլ է տալիս նույն վիրահատությունները՝ գրեթե նույն ծավալով, կատարել առանց կտրվածքների:

-Ո՞րն է դրա առավելությունը:

-Հիվանդը հետվիրահատական շրջանում ցավային համախտանիշ չի ունենում, իսկ դա նշանակում է, որ կյանքի որակը ցավի առումով չի փոխվում: Նույնիսկ դեպքեր են եղել, երբ մարդիկ զարմացել են՝ իրենք վիրահատվա՞ծ են, թե՞ ոչ, քանի որ հիվանդը չունի վերք, միանգամից ապաքինվում է, գրեթե նույն օրը վերադառնում է կյանքի բնականոն ռեժիմին: Դեպքեր ենք ունենում, որ մի օր էլ չլրացած՝ հիվանդը կարող է դուրս գրվել հիվանդանոցից, բացի այդ՝ հետվիրահատական բարդությունների տոկոսն է մինիմալ լինում, կպումներ չի առաջացնում, ուստի և չի ազդում ռեպրոդուկտիվ ֆունկցիայի վրա, և չի զարգանում չբերություն: Արդեն 20 տարուց ավելի է՝ զբաղվում եմ նման վիրահատություններով, բայց մի դեպք չեմ հիշում, որ դրա հետևանքով առաջանան կպումներ: Իհարկե, կարող են այլ պատճառներով կպումներ լինել, օրինակ՝ ինֆեկցիոն բնույթի և այլն, կամ եթե կինն ունենա էնդոմետրիոզ, եթե չբուժեն, կպումներ կառաջանան, սակայն գրեթե 90 տոկոսից ավելի դեպքերում կպումներ չեն առաջանում:

-Ի՞նչ հնարավորություններ է ընձեռում էնդոսկոպիան:

-Էնդոսկոպիան անսահման հնարավորություններ ունի, օրինակ՝ արգանդի բնածին արատների շտկման դեպքում հիվանդը մեկ օր էլ չի մնում. առավոտյան գալիս է, երեկոյան գնում տուն: Կամ՝ տարբեր միոմաների ժամանակ, երբ նախկինում դա ավարտվում էր արգանդի հեռացմամբ, այսօր էնդոսկոպիկ վիրահատությունը թույլ է տալիս բացարձակ առանց կտրվածքի նույն միոմաները լիովին անվնաս հեռացնել:

-Դրանից հետո կինը կարո՞ղ է նորմալ հղիություն ունենալ:

-Այո՛, կարող է:

-Իսկ ի՞նչ կնշեք հենց Ձե՛ր պրակտիկայից:

-Եղել են կանայք, որոնք ունեցել են բավականին ծանր պաթոլոգիա, երբ, օրինակ, ներարգանդային տարբեր միջամտություններից հետո առաջանում են կպումներ արգանդի խոռոչում, ինչի հետևանքով կանայք դաշտան չեն տեսնում և զրկվում են հղիանալու հնարավորությունից: Մի քանի էնդոսկոպիկ վիրահատություններ են անցնում, ձևավորվում է  նոր արգանդի խոռոչ, լորձաթաղանթը վերականգնվում է դեղորայքային միջամտություններով, երկու-երեք նման վիրահատությունից հետո վերանակնգնում է դաշտանը, և կանայք հղիանում են: Դա համարում ենք մեծ արդյունք, որովհետև նախկինում ոչ միայն չէին կարող հիանալ, անգամ դաշտանը չէր վերականգնվում:

-Իսկ հետո ծննդաբերությունը բնական ճանապարհո՞վ է լինում, թե՞ կեսարյան հատմամբ:

-Բնական ճանապարհով:

-Ձեզ ամենից հաճախ ո՞ր հիվանդությունների դեպքում են դիմում:

-Գրեթե բոլոր հիվանդությունների դեպքում էլ դիմում են՝ չբերության, միոմաների, կիստաների, բնածին արատների դեպքում… Սկսած 20 տարեկանից մինչև 80 և ավելի՝ դիմում են: Ամենամեծը, որ վիրահատել ենք, եղել է 87 տարեկան, խնդիրը կապված էր արգանդի իջեցման հետ:

-Պարոն Կարապետյան, տարիներ առաջ Դուք մեր կայքին հարցազրույց էիք տվել՝ նշելով, որ կցանկանաք, որ մեր կանանց շրջանում ձևավորվեր բժշկին դիմելու կուլտուրա: Այսօր՝ տարիներ անց, այս առումով փոփոխություն տեսնու՞մ եք:

-Չեմ կարող ասել, թե իդեալական է, բայց միտում կա, այդ ամենին գումարվել են առաջնային օղակներում պարտադիր հետազոտությունները, նաև փաթեթների շրջանակներում արվող հետազոտությունները, որոնք հնարավորություն են տալիս հիվանդությունը հայտնաբերել վաղ շրջանում:

Կան հիվանդություններ, որոնք երբ արդեն սկսում են անհանգստացնել, բավականին բարդացած են լինում, գրեթե անլուծելի են դառնում: Օրգանիզմը միշտ ինչ-որ կերպ ահազանգում է, հիմնականում մարդիկ անտեսում են, սակայն դրանք հետագայում վերաճում են օնկո հիվանդությունների, որոնք  կարելի էր կանխել շատ ավելի շուտ:

Օրինակ՝ գալիս է կինը, ասում է՝ խնդիր ունեմ: Հետազոտում ենք, հայտնաբերում արգանդի պարանոցի քաղցկեղ՝ բավականին բարդ ստադիայում: Պարզ հարց է՝ երբվանի՞ց եք այս վիճակում, ասում է, որ յոթ տարվա դաշտանադադարի ֆոնի վրա նախանցած տարի քսվող արյունային արտադրություն է ունեցել, անցած տարվա ընթացքում ևս մեկ-երկու անգամ եղել է արյունային արտադրություն, սակայն բժշկի չի դիմել: Անցել է ևս վեց ամիս, նորից արյուն է տեսել, դարձյալ չի դիմել, և երբ հետո արյունը սկսել է հաճախանալ, կինը դիմել է բժշկի, և արդեն հայտնաբերվել է բարդ ստադիայում արգանքի պարանոցի քաղցկեղ:

-Որքա՞ն հաճախ կինը պիտի հետազոտվի՝ նման խնդիրներց խուսափելու համար:

-Կինը պիտի գոնե տարին մեկ անգամ հետազոտվի, մինիմալ բաներ կան, որ պետք է արվեն՝ սկսած կրծքագեղձերի հետազոտությունից և այլն… Եթե գոնե տարին մեկ անգամ կանայք ստուգվեին, մենք այսօր չէինք ունենա այն պատկերը, որն ունենք…

-Կնշե՞ք օրգանիզմի այսպես ասած՝ ահազանգ, ազդակ, ըստ որի՝ մարդը կարող է հասկանալ, որ բժշկին այցելելու ժամանակն է:

-Օրինակ՝ մանկական հասակում՝ 13-14-15 տարեկանում, երբ աղջիկ երեխան դաշտան չի տեսնում, դա ծնողի համար պիտի անհանգստանալու առիթ լինի: Երբեմն լինում են դեպքեր, որ հետազոտությունը պարզում է՝ այդ երեխան ունի բնածին արատ՝ արգանդի բացակայություն, ինչի հետևանքով էլ դաշտան չի տեսնում: Մարդ կա՝ մինչև 20 տարեկան չի դիմում, իհարկե, շատ բան չի փոխում դա, սակայն որքան շուտ հայտնաբերես, այնքան ավելի վաղ կկարողանաս պլանավորել ապագայում կատարվելիք վիրահատությունները:

Օրինակ՝ հեշտոցի բացակայության դեպքում կարողանում ենք վիրահատության միջոցով ստեղծել այն. այդ վիրահատությունը կոչվում է կոլպոպոեզ: Այս դեպքում հիվանդը մինիմալ ժամանակ է անցկացնում հիվանդանոցում: Անգամ նման աղջիկները, օգտվելով փոխնակ մայրության ծրագրից, արտամարմնային բեղմնավորման մեթոդով երջանկանում են՝ ունենում են երեխա: Ձվաբջիջները վերցնում ենք, բեղմնավորում ամուսնուց և տեղադրում փոխնակ մոր արգանդում. ամիսներ անց զույգն ունենում է երեխա, և ընտանիքը դառնում է է՛լ ավելի լիարժեք:

Հիմա բնածին բազմաթիվ արատներ ենք սկսել հայտնաբերել. արգանդի խոռոչը ձևափոխված է, և առաջանում է կրելախախտ: Մի քանի անգամ վիժումից հետո դիմում են մեզ, երբ արդեն հետազոտում ենք, էնդոսկոպիկ միջամտություն ենք անում, հասկանում ենք պատճառը: Խնդիրն այն է, որ այն այլ մեթոդով չի հայտնաբերվում, իսկ այս մեթոդն այնքան էլ տարածված չէ: Գուցե սերնդափոխություն լինի բժշկության մեջ, և ավելի շատ բժիշկներ սկսեն զբաղվել սրանով… Մեր կլինիկա եկած երիտասարդներին մենք, իհարկե, սովորեցնում ենք, և ես վստահ եմ, որ 5-10 տարուց արդեն այլ պատկեր կլինի:   Իսկ այսօր կարող ենք ասել, որ այս ճյուղը զարգանում է, ընթացքի մեջ է, տարբեր սարքավորումներով հագեցվածության առումով էլ մեզ մոտ իրավիճակը վատ չէ, լավ է:

-Բժի՛շկ, ի՞նչ կմաղթեք հայ կանանց:

Կցանկանամ, որ երջանիկ լինեն, դրանով ամեն ինչ ասված է…

Ինձ գրավել է այն, որ մարդկանց կարող եմ օգնել. Միքայել Շուքուրյանը պատվով շարունակում է պապիկի և հայրիկի գործը

Երեք սերունդ՝ պապ, հայր, որդի, և երեքն էլ՝ քիթ-կոկորդ-ականջաբաններ: Այո՛, դուք չսխալվեցիք, խոսքը Շուքուրյանների անվանի ընտանիքի մասին է՝ Կիմ Շուքուրյան, Արթուր Շուքուրյան, և այսօր արդեն՝ Միքայել Շուքուրյան՝ երիտասարդ ու խոստումնալից, ընդամենը 25 տարեկան, սակայն արդեն բավականաչափ փորձված, իսկ ամենակարևորը՝ պատասխանատվության մեծագույն զգացում ունեցող բժիշկ:

Միքայել Շուքուրյանը ՀՀ վաստակավոր բժիշկ, Երևանի Մ. Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի Քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ամբիոնի վարիչ, «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի Քիթ-կոկորդ-ականջի հիվանդությունների բաժանմունքի ղեկավար, ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ, բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Արթուր Շուքուրյանի որդին է՝ պապիկի և հայրիկի գործն արժանավոր շարունակողը: Նա նույնպես աշխատում է «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնում և արդեն հասցրել է ճանաչվել ու սիրվել շատերի կողմից՝ շնորհիվ մասնագիտության հանդեպ իր մեծագույն սիրո և պարտաճանաչության:

http://bestgroup.am/ կայքի  զրուցակիցն է Միքայել Շուքուրյանը։

-Բժի՛շկ, իսկապե՞ս ցանկանում էիք ընտրել այս մասնագիտությունը, թե՞, այնուամենայնիվ, Ձեր ծնողներն են ուղղորդել:

-Փոքր ժամանակվանից միշտ աչքիս առաջ են եղել բժշկի մասնագիտությունը, հորս կերպարը, թեև, ցավոք, կարճ ժամանակահատված, սակայն հասցրել եմ տեսնել պապիկիս՝ որպես բժշկի, իսկ հայրս կուռքի պես էր, որ տեսնում էի՝ մարդիկ ինչպե՛ս են իրեն շնորհակալություն հայտնում, գնում էի հիվանդանոց, տեսնում էի՝ ի՛նչ է անում հայրս հիվանդների համար, որքա՛ն երախտապարտ են նրան մարդիկ…

Քիթ-կոկորդ-ականջաբանությունը ես ինքս եմ ընտրել, ծնողներս ինձ չեն ուղղորդել, դա ինձ հարազատ մասնագիտություն է եղել փոքրուց, միշտ երազել եմ նմանվել հորս, իսկ ընտրությունը եղել է միայն իմ ցանկությամբ:

-Ի՞նչն է Ձեզ գրավում այս ոլորտում:

-Մեր ոլորտը նեղ մասնագիտական է, իմ մեջ ի սկզբանե սեր է եղել հենց այս մասնագիտության հանդեպ, հատկապես ականջն է հետաքրքրել, որովհետև փոքր ժամանակվանից հայրս ինձ ու քրոջս ասում էր՝ մեծանաք՝ ձախ ականջը քեզ, աջ ականջը՝ իրեն (ծիծաղում է-խմբ.), ու դա փոքրուց մնացել է մեջս:

Ինձ գրավել է այն, որ մարդկանց կարող եմ օգնել, դպրոցական տարիքից արդեն գիտեի՝ ինչ եմ դառնալու, համալասարանում էլ արդեն քիք-կոկորդ-ականջաբանության ոլորտում էի ցանկանում մասնագիտանալ, գալիս էի հիվանդանոց, մեր բաժնի վարիչի հետ մտնում էի վիրահատարաններ, նրան հարցեր էի տալիս, դրա հետ մեկտեղ՝ սերս գնալով ավելի էր շատանում:

-Հայրիկը հաճա՞խ է Ձեզ օգնում իր խորհուրդներով:

-Իմ ողջ կյանքում հայրս ինձ օգնում է ոչ միայն բժշկության ոլորտին վերաբերող խորհուրդներով, այլև՝ կյանքի: Ես մեծացել եմ բժիշկների ընտանիքում, որն ինձ այնպիսի լավ դաստիարակություն, կյանքի այնպիսի օրինակ է տվել, որ ես դրա շնորհիվ հասել եմ շատ բաների, իսկ խորհուրդներ հայրս միշտ տալիս է, մենք միշտ էլ ընկերական հարաբերությունների մեջ ենք եղել, մինչ օրս ինձ օգնում է:

-Ձեր ծնողներից ստացած ամենակարևոր խորհուրդը ո՞րն է:

-Մայրս ինձ ասել է՝ դու մտնում ես մի բնագավառ, որտեղ ոչ բոլորն են քեզ նման պարզ, քեզ նման ճշմարտախոս, բարի… Աշխատիր այդ ոլորտում կարողանալ քեզ այնպես դրսևորել, որ մարդիկ քեզ սխալ չհասկանան: Մենք որքան էլ փորձում ենք օգնել մարդկանց, նախ՝ ոչ բոլորն են դա հասկանում, երկրորդ՝ բժիշկը չի կարող հարյուր տոկոսով իդեալական լինել, դուք էլ գիտեք, որ բժշկական սխալներ լինում են: Մայրս խորհուրդ է տվել՝ երբ գա մի օր, որ դու քո արարքից փոշմանես, հիշիր, որ դա ոչ առաջին արարքն է, ոչ վերջինը, ուղղակի պիտի չընկճվես, աշխատիր միշտ ուժեղ լինել, որովհետև ընտրել ես այնպիսի մասնագիտություն, որն անմիջապես առնչվում է մարդու կյանքին:

-Ի՞նչ զգացողություն ունեիք, երբ առաջին հվանդին էիք հետազոտում:

-Բոլորը պատկերացնում են՝ դու բժիշկ ես, նստած ես, հիվանդը գալիս է, դու հետազոտում ես. նման բան գոյություն չունի: Դու գալիս ես, մտնում ես մի կոլեկտիվ, որին պիտի հարմարվես: Առավոտվանից սկսվում է մեր հինգ րոպեանոց ժողովը, գալիս ես, տեսնում՝ նստած է բաժնի վարիչը, կոլեգաների հետ քննարկում է հիվանդնությունների ընթացքը… Ես միշտ իմ հոր հետ եմ աշխատում: Առաջին հիվանդի ժամանակ ձեռքերիդ մեջ դող է ընկնում, գործիքային հետազոտություն պիտի անես, սկսում ես մարդուն հետազոտել ու զգում ես, որ դա արդեն ռեալ կյանք է, այնպես չէ, որ համալսարանում նստած ինչ-որ բաներ ես լսում, այլ իրական մարդու ես հետազոտում: Իհարկե, ձեռքերը դողում են, կարող է լեզուն էլ կապ ընկնել, բայց մարդուց է կախված… Ես, որքան հնարավոր է, փորձում եմ ցույց չտալ, որ կարող է որևէ բանից խառնված լինեմ, աշխատում եմ հնարավորինս զուսպ մնալ, բայց շատ դժվար էր… Առաջին հիվանդի քիթն էի նայում, գործիքային հետազոտություն էր, ես զգում էի՝ ձեռքս ինչպե՛ս է դողում, բայց աշխատում էի գոնե այնպես անել, որ ձայնիցս չհասկանա, որ ինքն իմ առաջին հիվանդն է:

-Իսկ առաջին վիրահատությու՞նը:

-Առաջին վրահատությանը մասնակցել եմ Արթուր Կիմիչի՝ հորս հետ, եթե չեմ սխալվում՝ եղել է բերանի խոռոչում՝ նշիկների վրա: Առաջին անգամ էր, հայրս ասաց՝ միշտ պետք է համբերատար լինես: Ես լվացվեցի, կտրվածք արեցի, դրանով վստահություն մտավ մեջս, որովհետև ստացվեց առաջին անգամ…

-Մասնագիտական ասպարեզում երազանք, նպատակ ունե՞ք:

-Ես ունեմ պապ, որը կազմավորումն է դրել այս մասնագիտության, շարունակողն է հայրս, նա շարունակել է իր հոր գործը, ավելի է ընդլայնել… Հասնում է մի պահ, որ ես պետք է շարունակեմ: Իմ երազանքն այն է, որ ես ինձ հավասարազոր համարեմ իմ հորը, կարողանամ հասնել նրա մակարդակին, կամ գոնե կարողանամ ինձ վստահ զգալ, որ ինչ-որ ձևով նմանվել եմ հորս:

Առաջին նպատակս այն է, որ զարգացնեմ մեր բաժանմունքը: Սարքավորումների առումով մեր ԼՕՌ բաժանմունքը եվրոպական բոլոր ստանդարտներին համապատասխանում է, բացի այդ, ինչ վերաբերում է արտերկրի բժիշկների հետ համագործակցությանը, մեր բաժնի վարիչի սերտ կապերի շնորհիվ արտերկրում գործընկերներ ունենք, համագործակցում ենք, գնում ենք վերապատրաստման, մեր փորձը բերում ենք այստեղ:

Ես երկու շաբաք առաջ եմ վերադարձել ՌԴ-ից, գնացել եմ այնտեղի պետական հիվանդանոց, որի բաժնի վարչը մեր բաժնի վարիչի հետ է համագործակցում, հետագայի համար պլաններ կան, որ այնտեղ իրականացվող վիրահատությունները մեզ մոտ էլ իրականացվեն: Սեպտեմբերին, հոկտեմբերին սեմինարների հրավեր ենք ստացել իրենցից: Ես եղել եմ նաև Կիևում, որտեղ դարձյալ մեծ սիրով մեզ հետ կիսվել են փորձով: Փարիզում  մասնակցել եմ սեմինարի, մեր ֆրանսահայ բժիշկը՝ Եղիա Կարապետյանը, այս տարի եկել էր, մեր զինվորներին էր վիրահատում, ԱՄՆ-ից մեզ մոտ խխունջի հետ կապված վերականգնողական վիրահատություն անող մասնագետ էր եկել, ՌԴ-ից էլ ունենք հայ մասնագետ… Շատերի հետ ենք համագործակցում, և բոլորը նշում են, որ ամեն ինչով պատրաստ են օգնել մեզ:

-Ի՞նչ հետաքրքրություններ ունեք բժշկությունից դուրս, ինչպե՞ս եք անցկացնում Ձեր ազատ ժամանակը:

-Բժշկությունից դուրս՝ իմ կյանքն անցնում է ծնողներիս, շրջապատիս հետ, տան անդամներից հետո ինձ համար շրջապատս է՝ ընկերներս, հետաքրքրությունս նրանց հետ ժամանակ անցկացնելն է, ինչպես տնեցիների հետ եմ ժամանակ անցկացնում, այնպես էլ՝ նրանց, նրանք էլ իմ տան անդամների հետ նույնպես ընկերություն են անում: Բացի այդ՝ սպորտով եմ զբաղվում՝ լողով, բայց դա ինձ չի հետաքրքրում (ժպտում է-խմբ.), ես ֆուտբոլ եմ սիրում:

-Ի՞նչն է կյանքում ամենաթանկը:

-Ծնողներս են ամենաթանկը, առաջնային դեր ունեն իմ կյանքում, ինչպիսին որ ես կամ՝ մեծ մասամբ նրանց շնորհիվ է, երկրորդ՝ իմ շրջապատի: Ինձ համար իմ ընտանիքն ու ընկերներն են ամենաթանկը, նրանք իմ ընտանիքի անդամների պես են:

-Կցանկանա՞ք, որ Ձեր երեխաները շարունակեն Ձեր գործը:

-Հետաքրքիր հարց եք տալիս, կյանքում չէի մտածել այդ ուղղությամբ, ուզում էի այդ ճանապարհն ամբողջովին անցնել, նոր հասկանալ՝ արդյոք կուզենա՞մ իմ երեխաներն էլ այդ մասնագիտությունն ընտրեն, թե՞ ոչ: Եթե զուտ ցանկությամբ նշեմ, այո, կուզեմ, բայց երբ մտածում եմ, թե հիմա ես ի՛նչ ապրումներ եմ ունենում և ի՛նչ պատասխանատվությամբ եմ վերաբերվում… Մարդիկ կան, որ ուղղակի որոշում են բժիշկ դառնալ ու դառնում են, ես էլ եմ այդպես եղել, բայց այնպես է ստացվել, որ իմ ընտանիքում հայրս է բժիշկ, պապիկս է բժիշկ եղել, ու իրենք հասել են իրենց մասնագիտության գագաթնակետին, և ես միշտ մտածել եմ՝ կարո՞ղ եմ արդյոք նրանց հասնել: Եվ երբ մտածում եմ՝ իմ երեխան էլ պիտի իմ պապիկին հիշի, իր պապիկին, իր հորը… Ես իմ երեխային չեմ ստիպի, ընտրության հնարավորություն կտամ, թող ինքը որոշի, ինչպես ինձ չեն ստիպել և թույլ են տվել որոշել: Եթե իմ երեխային հետաքրքրի իմ մասնագիտությունը, ես ամենուրախ մարդը կլինեմ:

-Ի՞նչ կմաղթեք մեր ընթերցողներին:

-Ես ընթերցողներին կմաղթեմ այն, ինչ լսել եմ իմ ավագ ընկերներից՝ եթե դուք ընտրում ենք որևէ մասնագիտություն, ու դա ձեզ դուր է գալիս, փորձեք մինչև վերջ տրվել դրան, տրվել ՝ չի նշանակում մի օր գնալ աշխատանքի, հաջորդ օրը մոռանալ դրա մասին, տրվել՝ նշանակում է ապրել այդ մասնագիտությամբ: Դու կարող ես լավ մասնագետ դառնալ, միայն եթե տրվես քո աշխատանքին, կարդաս, զարգանաս, տեղեկություններ ստանաս այդ ամենի մասին, ամեն շարժին հետևես… Իսկ ամենաշատ տեղեկությունները մենք գրքերից ենք ստանում, ես միշտ զղջացել եմ, որ համալսարանական տարիներին ավելի շատ չեմ կարդացել, նաև դա է եղել մորս խորհուրդներից մեկը: Մայրս միշտ ասում էր՝ մի օր գլխիդ ես տալու, դու այնպիսի մասնագիտություն ես ընտրել, որ կարդալը քեղ շատ է պետք, անընդհատ պետք է զարգանալ, շատ կարդալ…

Բժիշկը վստահ է՝ ՀՀ-ին բազմազավակ ընտանիքներ են պետք

Կանանց խնդիրների մասին իրենցից էլ լավ գիտեն երևի թե միայն գինեկոլոգները: Հենց նրանք են, որ քաջատեղյակ են թե՛ դեռահաս աղջնակի, թե հասուն կնոջ խնդիրներին, իսկ երբ խոսքը հղիության մասին է, ապա այս դեպքում վստահելի գինեկոլոգն ուղղակի, կարելի է ասել, ընտանիքի բարեկամն է:

Հղիության ընթացքում, բնականաբար, գերխնդիր է այն ճիշտ ու գրագետ վարելը, իսկ այդ հարցում կնոջը հսկող բժիշկը պարզապես անփոխարինելի է. շատ դեպքերում նրա աշխատանքից կախված է նույնիսկ կնոջ տրամադրությունը, իսկ այն նման կարևոր շրջանում, անշուշտ, երկրորդական չէ:

Աշոտ Սիրունյան՝ այս անունն արդեն տարիներ շարունակ ծանոթ ու հարազատ է բազմաթիվ կանանց, որոնց բերկրանքն ու երջանկությունն ապահովվել են բժիշկ Սիրունյանի հոգատարության, ճշտապահության և աշխատանքին անսահման նվիրվածության շնորհիվ:

 http://bestgroup.am այս անգամ զրուցել է հենց նրա՝ իր գործի իսկական գիտակ, անգամ մանրուքներում բարձր պրոֆեսիոնալիզմ դրսևորող բժշկի՝ «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնի գլխավոր տնօրենի՝ ծննդօգնության գծով տեղակալ, մանկաբարձական բաժնի ղեկավար Աշոտ Սիրունյանի հետ:

-Պարոն Սիրունյան, այս անգամ ցանկանում ենք անդրադառնալ սեռավարակներին: Ինչպե՞ս են դրանք ազդում հղիության վրա:

-Մի քիչ ավելի լայն մոտենանք այս հարցին. կա սեռավարակների մի շարք, ինչպես, օրինակ, տրիխոմոնադան, գոնորեան, որոնք այնքան էլ հաճախ չեն հանդիպում, գոնորեան ավելի քիչ է հանդիպում, քան տրիխոմոնադան: Կա նաև սիֆիլիս ինֆեկցիան, բայց, անկեղծ ասած, վաղուցվանից չեմ հանդիպել: Դրանք, ինչպես բոլոր վարակները, կարող են փոխել հեշտոցի միջավայրը և ներարգանդային ինֆեկցիայի համար առաջացնել նպաստավոր պայմաններ, ինչի հետևանքով կարող են առաջանալ երեխայի զարգացման խնդիրներ, չափերի, ջրերի քանակի փոփոխություններ և այլն: Դրանք, որպես բորբոքային պրոցեսներ, կարող են բերել անգամ վաղաժամ ծննդաբերության, ինչպես նաև՝ վիժման:

Այդ ինֆեկցաների հետ մեկտեղ կան պայմանական ինֆեկցիաներ, որոնք ապրում են սեռական ուղիներում և, տարբեր պատճառներով միջավայրը փոխվելու ժամանակ, կարող են գլուխ բարձրացնել, օրինակ՝ գարդներելան, ուրեապլազման, միկոպլազման և այլ ինֆեկցիաներ: Դրանք իրենց հերթին կարող են բերել վերոնշյալ խնդիրներին:

Խոսքը ավելի հաճախ հանդիպող վարակների մասին է, որոնք ստանդարտով հետազոտվում են, սակայն անպայման չէ, որ լինեն սեռավարակներ: Այդպիսին է, օրինակ, ցիտոմեգալովիրուսը: Եվ շատ հաճախ գալիս են կանայք, որոնք ցանկանում են բուժել պապիլոմա վիրուսը:

Եթե նշածս նախորդ վիրուսները բուժման կարիք ունեն, ապա, օրինակ, ցիտոմեգալովիրուսը բուժման կարիք չունի, ուղղակի պետք է պատշաճ ձևով ստուգել, հետազոտություններ անցկացնել՝ պարզելու համար՝ այն կա՞, թե՞ ոչ: Նույնիսկ առկայության դեպքում բուժել հնարավոր չէ, դա այն վիրուսն է, որը դիմադրողականության բարձր շեմին դառնում է քրոնիկ:

-Իսկ պապիոմա վիրու՞սը:

-Ինչ վերաբերում է պապիլոմա վիրուսին, այն ոչ մի ազդեցություն պտղի վրա չի թողնում, անպտղության պատճառ չի հանդիսանում, և միակ վտանգն այն է, որ եթե պապիլոմա վիրուսն առկա է ծննդաբերության ժամանակ, ցանկալի չէ, որ պտուղը մոր ուղիներով դուրս գա, ուստի կեսարյան հատում են անում, որովհետև երեխայի մոտ դիմադրողականություն չկա, պապիլոմա վիրուսն անմիջապես կարող է լուրջ խնդիրներ առաջացնել:

-Իսկ կնո՞ջ համար ինչով է վտանգավոր պապիլոմա վիրուսը:

-Պապիլոմա վիրուսը վտանգավոր է նրանով, որ կարող է առաջացնել արգանդի պարանոցի քաղցկեղ, պետք է ուղղակի հաճախ հետազոտվել՝ տեսնելու համար, թե ինչ վիճակ է:

-Նշված մյուս վարակները կարո՞ղ են անպտղության հանգեցնել:

Վերը նշված վարակներն ավելի շատ կրելախախտ են առաջացնում, քան անպտղություն, հղիությունը չի շարունակվում, ինչ-որ էտապում կարող է ընդհատվել:

-Իսկ լինու՞մ է անպտղություն՝ անհայտ պատճառներով:

Միանշանակ. լինում է անբացատրելի պատճառներով անպտղություն, որը միջազգային տվյալներով բավականին մեծ տոկոս է կազմում՝ 17-18 տոկոս, սակայն անպտղությունը կարող է արտահայտված լինել նաև, օրինակ, կնոջ օրգանիզմի, այսպես ասած, սխալ դասավորմամբ:

-Պարոն Սիրունյան, անդրադառնանք կորոնավիրուսին՝ հղիության ժամանակ:

-Ցանկացած վիրուս, իսկ կորոնավիրուսը՝ հատկապես, կարող է առաջացնել խնդիրներ՝ կապված հղիության հետ՝ ընդհուպ մինչև ներարգանդային պտղի մահ: Հղիության դեպքում ամենավտանգավոր գործոնն այն է, որ կորոնավիրուսը կարող է բարձրացնել արյան մակարդելիությունը. եթե բարձրացավ, կարող է լինել ցանկացած խնդիր՝ թրոմբոզներ և այլն… Վտանգավոր վիրուս է…

Հետկորոնավիրուսային շրջանում հղիների մոտ շատ անգամ պտղի աճի հապաղում է նկատվում, ջրերի քանակն է քիչ լինում, բայց սա անպայման չէ, մեծ մասը նորմալ է անցկացնում հղիությունը:

-Նշված երեք վարակները՝ միկոպլազմա, գարդներելա, ուրեապլազմա, բուժման առումով միմյանցից շա՞տ են տարբերվում, նաև հղիության վրա իրենց ազդեցությամբ որքանո՞վ են տարբեր:

-Ազդեցությունը նույնն է, բուժումն էլ գրեթե նույնն է:

-Իսկ ոչ սեռական ճանապարհով փոխանցվող վիրուսների մասին ի՞նչ կասեք:

-Դրանք տարբեր են, սեռավարակները փոխանցվում են սեռական ճանապարհով, իսկ պայմանական միկրոֆլորայի խախտումը անպայման չէ, որ փոխանցվի սեռական ճանապարհով: Դրան կարող է հանգեցնել նույն կորոնավիրուսը. երբ դիմադրողականությունն ընկնում է, կարող են գլուխ բարձրացնել և՛ սունկը, և՛ գարդներելան, և՛ ուրեապլազման:

-Բժի՛շկ, իսկ ճի՞շտ է, որ հանրային լողավազաններից օգտվելիս այդպիսի վարակներ կարող են անցնել, թե՞ դա պարզապես մարդկանց շրջանում տարածված հերթական առասպելն է:

-Չեմ կարծում, ճիշտ է՝ ժողովուրդը խոսում է, բայց չկա այդպիսի բան, սակայն եթե ջուրը ֆիլտրացիա չի անցնում, ոչ միայն սեռավարակներ, այլև ուրիշ վարակներ կարող են անցնել:

-Քանի որ անդրադարձանք այսպես կոչված առասպելներին, հերքեք կամ հաստատեք, խնդրում եմ, թե ճի՞շտ է արդյոք, որ կեսարյան հատման ժամանակ մեջքից սրսկումը վտանգավոր է, հետագայում ցավեր է առաջացնում և այլն:

-Բացարձակ վտանգավոր չէ, պատկերացրեք՝ միայն մեր ծննդատանը տարեկան կեսարյանների քանակը հազարից ավելի է, դա նշանակում է, որ մենք տասնյակ տարիներ հաշմանդամնե՞ր ենք այստեղից թողնում. դա աբսուրդ է:

Բազմաթիվ կանայք բողոքում են մեջքի ցավերից, դա կապում են սրսկման հետ, որովհետև սրսկումը կատարվում է գոտկամասում, բայց կանայք մոռանում են, որ անմիջապես ծննդաբերելուց կամ կեսարյանից հետո իրենք սկսում են գրկել բալիկին, ինչու չէ՝ 1-2-3 բալիկի, ու ամբողջ օրը երեխան ձեռքի վրա է, դիրքային խնդիրներ են առաջանում, ողնաշարի խնդիրներ են առաջանում, որոնք կանայք կապում են դրա հետ:

-Որպես մեր զրույցի վերջաբան՝ ի՞նչ կմաղթեք հայ կնոջը:

Հաշվի առնելով Հայաստանի Հանրապետության այսօրվա ծանր վիճակը, ու այն, թե ի՛նչ ճանապարհով է անցնում հիմա մեր երկիրը՝ մեզ նոր մարդիկ են պետք, հնարավոր դեպքում՝ շատ երեխաներ…

Գլաուկոման արդեն վաղուց չի համարվում անբուժելի հիվանդություն

 Բժշկի մասնագիտությունը երբեք հեշտ ճանապարհ չի ենթադրում, բայց, երբ արդեն հաշվարկում ես, թե ինչ ներդրեցիր եւ ինչ ստացար, ինչ ձեռքբերումներ եղան բժշկության ասպարեզում, համոզվում ես, որ աշխատանքդ եղել է բազմաբովանդակ եւ հետաքրքիր: Դա առավել ցայտուն զգացվում է, երբ մարդկանց լիարժեք տեսողություն պարգեւելու, կյանքը լիաթոք վայելելու շնորհակալ գործն ես անում` քո բազմավաստակ աշխատանքային փորձով ու բացառիկ գիտելիքների շնորհիվ իրականացնելով ակնաբուժական մի շարք բարդագույն վիրահատություններ: Այս ամենը վերաբերում է  Ս․Վ.․Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի գլաուկոմայի բաժանմունքի ղեկավար, դոցենտ ԼԻԼԻԹ ՈՍԿԱՆՅԱՆԻ, ով  նաեւ հաճելի կին է ու, ինչպես պարզվեց, հետաքրքիր զրուցակից:

-Երկար տարիներ գլաուկոման համարվում էր ամենավտանգավոր հիվանդություններից մեկը, քանի որ անխուսափելիորեն բերում էր կուրության: Գիտության զարգացման եւ բանիմաց բժիշկների շնորհիվ այսօր պահպանվում են առկա տեսողական ֆունկցիաները եւ կանխարգելվում հնարավոր բարդությունները: Տիկի՛ն Ոսկանյան, ինչպե՞ս կբնութագրեք գլաուկոմա հիվանդությունը:

-Գլաուկոման առաջացնում է տեսողական ֆունկցիաների անվերադարձ կորուստ: Հաճախ ուղեկցվում է երկու աչքի ախտահարումով: Ռիսկի գործոններ են տարիքը (հիմնականում 60-ից բարձր տարիքային խումբը), ժառանգականությունը, կարճատեսությունը, շաքարային դիաբետը, զարկերակային հիպերտենզիան, գլյուկոկորտիկոիդային նյութափոխանակության խանգարումները, վաղ տարիքային հեռատեսությունը, անատոմիական առանձնահատկությունները (ակնագնդի փոքր չափերը, հեռատեսությունը, առաջային խցիկի նեղ անկյունը, ծանծաղ առաջային խցիկը, խոշոր ոսպնյակը եւ այլն), աչքի տարած վնասվածքները եւ բորբոքային հիվանդությունները (ուվեիտ), միգրենը, համակարգային գիշերային հիպոտենզիան, ծայրամասային վազոսպազմը (Ռեյնոյի համախտանիշ), ստերոիդների երկարատեւ օգտագործումը եւ այլն:

-Գլաուկոման, ըստ ծագման, քանի՞ տեսակի է լինում:

-Գլաուկոման, ըստ ծագման, լինում է առաջնային, երկրորդային եւ բնածին: Բնածին գլաուկոման երեխաների մոտ զարգանում է ծնված օրվանից մինչեւ 35 տարեկանի շեմը, ինֆանտիլ գլաուկոմա, երբ 3-4 տարեկանից հետո երեխայի մոտ զարգանում է հիվանդությունը, եւ յուվենիլ` երիտասարդական, որը զարգանում է մինչեւ 35 տարեկանը: Ավելի շատ պացիենտներին, երեւի թե, կհետաքրքրեն առաջնային եւ  երկրորդային գլաուկոման, ընդհանրապես սովորական գլաուկոման, որը զարգանում է 50 տարեկանից հետո եւ համարվում է առաջնային: Կհետաքրքրի նաեւ առաջնային գլաուկոման, որը զարգանում է աչքում առանց որեւէ այլ ներակնային հիվանդության առկայության: Այսինքն՝ զարգանում է ինքն իրեն, քանի որ մարդն ունի այդ գենը, որը պատասխանատու է հիվանդության զարգացման համար, որի ժամանակ տեսողական նյարդը սկսում է սպեցիֆիկ փոխվել, վնասվել: Երկրորդային համարվում է այն գլաուկոման, որը զարգանում է աչքում որպես այլ ներակնային հիվանդության, ասենք, չբուժված կատարակտայի, շաքարային դիաբետի հետեւանք: Երբ ոչ թե ընդհանուր, այլ շաքարային դիաբետը թերի է բուժված, բուժումը լիրաժեք չէ, աչքում զարգանում են տարբեր խնդիրներ, որոնք կարող են հանգեցնել գլաուկոմայի: Օրինակ, ներակնային ուռուցքները, բորբոքումները: Եթե առաջնային գլաուկոման բուժելու համար արդի բժշկության մեջ բազմաթիվ մոտեցումներ ունենք, ապա երկրորդային գլաուկոմայի բարդությունն այն է, որ պետք է բուժվի նաեւ բուն հիվանդությունը, որպեսզի հիմնական պատճառը չզարգանա:

Գոյություն ունի գլաուկոմայի բուժման 3 եղանակ, որոնք ուղղված են ներակնային ճնշման իջեցմանը մինչեւ նպատակային ճնշման մակարդակ ու եղած տեսողությունը հնարավորինս պահպանելուն: Դրանք են՝ դեղորայքային, լազերային եւ վիրահատական: Լազերային բուժման տեսակներից լազերային իրիդէկտոմիայի դեպքում ներակնային հեղուկի արտահոսքը հետին խցիկից դեպի առաջային խցիկ հեշտացնելու նպատակով ծիածանաթաղանթի ծայրամասային հատվածում ձեւավորվում է փոքր անցք: Կատարվում է բբի ֆունկցիոնալ կամ օրգանական բլոկի ժամանակ, կանխարգելիչ նպատակով փականկյուն եւ նեղանկյուն գլաուկոմաների դեպքում:

Իսկ լազերային տրաբեկուլոպլաստիկայի ժամանակ տրաբեկուլյար ցանցի ներքին մակերեսին բազմաթիվ լազերային ազդակներով ազդելով՝ լավանում է ցանցի թափանցելիությունը ներակնային հեղուկի արտահոսքի համար: Կատարվում է բացանկյուն գլաուկոմայի դեպքում:

Եվ վերջապես, դիոդլազերային ցիկլոկոագուլյացիայի ժամանակ լազերով ազդելով թարթչային մարմնի ելունների վրա եւ առաջացնելով դրանց ատրոֆիա՝ նվազեցվում է հեղուկի արտադրությունը: Կիրաովում է ցավացող նեովասկուլյար գլաուկոմայի վերջին փուլում կամ գլաուկոմայի ուշ փուլերում:

Վիրահատությունները բազմազան են, ուղղված են արտահոսքի նոր ճանապարհ ստեղծելու եղանակով հիմնականում ներակնային հեղուկի արտահոսքը լավացնելուն:

-Բժշկուհի՛, եթե աչքի մեկը բնածին գլաուկոմայով է տառապում, հավանականությունը մե՞ծ է, որ մյուս աչքն էլ կկրի այդ հիվանդությունը:

-Բնածին գլաուկոմայի տեսակները տարբեր են: Կան դեպքեր, երբ ախտահարվում է միայն մեկ աչքը, եւ, եթե բժիշկը հետազոտելիս հայտնաբերում է հենց այդ տեսակը, պացիենտին զգուշացնում է, որ երկրորդ աչքը վտանգված չէ: Բայց կա բնածին գլաուկոմայի տեսակ, երբ երկու աչքը միաժամանակ են ախտահարվում, ու նման դեպքերում մի աչքում հիվանդությունը հայտնաբերելուց հետո պացիենտին զգուշացնում ենք, որ մյուս աչքում էլ շուտով գլաուկոմա կլինի, քանի որ կան նախանշաններ, օրինակ, տարբեր փոփոխություններ աչքի կառուցվածքում: Երբեմն հանդիպում են դեպքեր, երբ 14 տարեկանի մոտ է հայտնաբերվում զարգացած գլաուկոմա, քանի որ կարող է տեսողությունը նորմայում լինել, եւ չնկատվի, որ աչքում կան փոփոխություններ, որոնք կբերեն գլաուկոմայի զարգացման:

-Բժշկուհի՛, ինչո՞ւ է հիվանդությունը ստացել «գող» անվանումը:

-Ընդհանրապես չարորակ հիվանդություններին բնորոշ «կոմա» անվանումը եկել է հնուց, քանի որ այդ հիվանդությունը աննկատ զարգանում էր եւ խլում տեսողությունը:  «Տեսողության գող» ասվածը վերջերս է զարգացում ապրել, քանի որ կան գլաուկոմայի բացանկյուն տեսակներ, երբ առանց որեւէ նախանշանների, 100 տոկոսանոց տեսողություն պահպանելով՝ խլում են տեսադաշտից բավականին մեծ ծավալ, ազդում տեսողական նյարդի վրա, եւ մարդը չի նկատում, որ տեսողոթյունը վնասվում է: Ցավի ժամանակ աչքը տրորում է, ցավն անցնում է, կամ աչքի խավարումը կարող է առավոտյան լինել, երեկոյան՝ ոչ, այսպես ասած, գնում-գալիս է տեսողությունը: Եվ «տեսողության գող» անվանումը ստացավ այն բանից հետո, երբ մարդը  աստիճանաբար կորցնում է տեսողությունը՝ չզգալով դա, քանի որ այդ պահին անհանգստանալու պատճառ, նշան չկա: Բայց որեւէ փուլում հիվանդը ստիպված է լինում դիմել բժշկի օգնությանը:

-Գլաուկոմայի բուժման ոսկե միջինը Դուք ո՞րն եք համարում:

-Կատարյալ, լիարժեք եւ վերջնական բուժում հնարավոր է իրականացնել վիրաբուժական միջամտության միջոցով: Այն դեպքերում, երբ տեսողական նյարդը մեծ վնասվածք է ստացել, ինձ համար ոսկե միջինը միմիայն վիրահատական միջամտությունն է, իսկ եթե նյարդը դեռ պահպանված է, ապա կարող ենք դիմել դեղորայքային բուժման: Ավելի վաղ փուլում առավել արդյունավետ է շունտավորումը:

-Գլաուկոմայի դեպքում մե՞ծ է կրկնակի վիրահատության հավանականությունը:

-Մեծ չէ, բայց լինում են դեպքեր, որ պետք է կատարվի երկրորդ, երրորդ վիրահատական միջամտությունը: Առաջնային գլաուկոմայի դեպքում մեկ վիրահատությունը բավականին արդյունավետ է: Ընդհանրապես վիրահատությունը պետք է կատարվի այն դեպքում, երբ մարդը տարիներ շարունակ դեղորայքային բուժում է ստանում, երբ վնասվում է լորձաթաղանթը, որի վրա հետագայում պետք է աշխատես:

-Ակնային վիրահատությունների համար պետության կողմից աջակցություն կա՞:

-Այո՛, սոցիալապես անապահով խավի, զինվորականների, ուժային կառույցների ներկայացուցիչների գլաուկոմայի վիրահատությունները Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնում իրականացվում են անվճար հիմունքներով: Բացառություն են կազմում ամենաժամանակակից մեթոդներով արվող վիրահատությունները:

-Հետվիրահատական բարդություններ լինո՞ւմ են:  

-Մենք բոլորս ցանկանում ենք խուսափել մեծ վիրահատություններից, քանի որ երկար տեւող վիրատահական միջամտության դեպքում կլինեն հետվիրահատական բարդություններ: Իսկ մինիմալ ինվազիվ վիրահատությունների դեպքում բարդությունների աստիճանը իջեցված է 0,01 տոկոսի, գրեթե չկա:

-Աչքի վիրահատություների դեպքում նշվում է, որ պետք է աչքի ճնշումը լինի նորմայում, կմանրամասնե՞ք:

-Բարձր ճնշմամբ կատարվող վիրահատությունների դեպքում մենք լինում ենք ռիսկի գոտում, բայց դա չի նշանակում, որ բարձր ճնշում ունեցող աչքը չի կարելի վիրահատել: Եթե կան ուղեկցող ակնային վիրահատություններ, այդ դեպքում պետք է կարգավորել ճնշումը, ապա նոր միայն իրականացնել վիրահատությունը:

Ընդհանրապես գլաուկոմայի վիրահատություն կատարվում է եղած տեսողությունը պահպանելու համար: Լինում են դեպքեր, երբ տեսանյարդը ընկճված է, ոչ թե վնասված, եւ այն վիրահատությունից հետո առողջանում է: Բայց ամեն մեկին յուրովի մոտեցում է անհրաժեշտ ցուցաբերել, որովհետեւ մեկի մոտ կարող է արդյունքը բավարար լինել, մյուսի մոտ`ոչ: Տարիքի հետ բոլորն էլ նյարդաթել կորցնում են, անկախ նրանից՝ տեսողությունը 100 տոկոսանոց է, թե՝ ոչ, կան աշխույժ եւ թույլ նյարդաթելեր:

-Գլաուկոմայի բուժման համար կա՞ն գիտական արդի մոտեցումներ:

-Իհարկե կան վիրահատական միջամտությունների ավելի արագ եւ արդյունավետ նորարարական մոտեցումներ: Սովորական շուտավորմամբ բացվում է արտահոսքը, կան տարբեր շուտավորման ձեւեր, որոնք ուղղում են վնասված հատվածները, կան նաեւ դեղապատ շունտեր, որոնց օգնությամբ դեղն է ազդեցություն գործում: Բոլորն էլ գիտեն, որ գլաուկոման արդեն վաղուց չի համարվում անբուժելի հիվանդություն, գլաուկոման կատարակտայի հետ զուգորդվելու դեպքում էլ ավելի լավ արդյունքներ է տալիս միջամտությունից հետո: Մարդիկ 100 տոկոսանոց տեսողությամբ ցանկանում են լազերային կորեկցիայի դիմել, բայց լավ կլինի, որ այդպես հանգիստ դիմեն նաեւ մինիմալ ինվազիվ ակնային վիրահատության:

-Որպես վերջաբան Ձեր մաղթանքը եւ հորդորը մեր հասարակությանը:

-Կցանկանամ, որ մեր հասարակությունը զգոն լինի: Մենք տարել ենք դառը պարտություն, եւ մեր հիշողության մեջ այն դեռ երկար դաջված կմնա, ու ժամանակ է պետք, որպեսզի երկիրն ապաքինվի: Հույս ունեմ, որ այդ կորուստը մեզ կմիավորի, ու մեր երկիրը իր ծաղկունքը դեռ կապրի, քանի որ մեր ազգը արժանի է լավագույնին: Մենք դեռ պիտի հասնենք մեր նվիրական երազանքների երկրին:

Քիթ-կոկորդ-ականջաբան

Կրթություն

2003-2009                                                       ԵՊԲՀ, ընդհանուր բժշկության ֆակուլտետ

2009 առ այսօր                                              ԵՊԲՀ, կլինիկական օրդինատոր քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ամբիոն

Վերապատրաստումներ

8/2014                                                             Գերմաներեն լեզվի A2 մակարդակի դասընթաց, Շտուտգարտ,  Գերմանիա

7/2016                                                             DAAD կրթաթոշակ, գերմաներեն լեզվի B2 դասընթաց, Մյունխենի Համալսարան,  Գերմանիա

09/2018                                                           «Ականջի միկրովիրաբուժություն» Միջազգային սեմինար, Կիև, Ուկրաինա

5/2021                                                             Վերապատրաստում քիթ-կոկորդ-ականջաբանության Ազգային բժշկական կենտրոն, ''Ժամանակակից օտովիրաբուժություն'' թեմայով, Մոսկվա, Ռուսաստան

Կոնֆերանսներ, Սեմինարներ

10/2014                                                           «Քիթ-կոկորդ-ականջաբանության    ժամանակակից հարցեր» կոնֆերանս, Երևան, Հայաստան

02/12-14/2015                                               ”Լսողության առաջին համաշխարհային կոնգրես”  Դելի, Հնդկաստան

07/2015                                                           “Քաղաքացիական հասարակության հիմքեր” ամարային դասընթաց

04/2016                                                           Ռուսաստանի օտորինոլարինգոլոգիայի

                                                                        XIX Համագումար, Կազան, Ռուսաստան

06/2017                                                           IFOS Համաշխարհային,Կոնգրես,

Փարիզ, Ֆրանսիա

09/2017                                                           «Օտորինոլարինգոլոգիայի արդիական խնդիրներ» կոնֆերանս, Երևան

10/2018                                                           «Օտորինոլարինգոլոգիայի արդիական խնդիրներ» Կոնֆերանս, Երևան

11/2019                                                           «Օտորինոլարինգոլոգիայի արդիական խնդիրներ» Կոնֆերանս, Երևան

Լեզուների իմացություն

Հայերեն, ռուսերեն ,անգլերեն ազատ,  գերմաներեն,

Անդամակցություն

DAAD- ի շրջանավարտների խորհրդի անդամ

Հրապարակումներ

2 հրապարակում

Հետաքրքրություներ

սպորտ, ճանապարհորդություն

Միայն պացիենտից է կախված, թե ինչպես կզարգանա տվյալ հիվանդությունը

Ողնաշարային հիվանդությունների մեծ մասի հիմքում ընկած են ողերի եւ աճառային սկավառակների (դիսկերի) դեգեներատիվ փոփոխություններ: Հնարավոր են նաեւ մկանա-կապանային համակարգի կոնստրուկտիվ եւ ֆունկցիոնալ փոփոխություններ, որոնք էլ ներազդում են մեր նյարդային համակարգի վրա: Դեգեներացիաների պատճառը հիմնականում մարմնի դիրքն է: Հայտնի է, որ ողնաշարը ամենաքիչը ծանրաբեռնված է հորիզոնական դիրքում, կանգնած դիրքում ծանրաբեռնվածությունը մեծանում է, նստած դիրքում՝ առավել եւս: Մարդու ողնաշարի գոտկային հատվածի վրա ծանրությունը 4 անգամ ավելի մեծ է, երբ նա կանգնած է` համեմատած պառկած դիրքի հետ:

«Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի ողնաշարի ախտաբանական ծառայության ղեկավար, օրթոպեդ-վերտեբրոլոգ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄՈՄՋՅԱՆԸ մասնագիտական հաջողությունների, անմնացորդ նվիրումի, մեծ պատասխանատվության եւ ոլորտի զարգացմանն ուղղված գործունեության համար արժանացել է «Տարվա բժիշկ» մրցանակի: Հենց նրա շնորհիվ է Հայաստանում առաջինը ներդրվել ողնաշարի տրանսպեդիկուլյար ֆիքսացիայի եղանակը, ողերի պեդիկուլյար սուպտրակցիոն ոսկրահատման (PSO) եղանակը, ողնաշարի առանձին ողերի հեռացման (VCR) եղանակը, ողերի կոտրվածքների կիֆոպլաստիկ բուժումը, ուռուցքների ամբողջական հեռացման մեթոդը, կոտրվածքների նվազագույն ինվազիվ բուժումը, պարանոցային ստենոզների բուժման լամինոպլաստիկ մեթոդը, սկոլիոզների տրանսպեդիկուլյար բուժման ամբողջական մեթոդը եւ այլն: Մենք նախ շնորհավորեցինք սիրված բժշկին մրցանակ ստանալու կապակցությամբ, ապա խնդրեցինք խոսել շատ ցավոտ թեմայի՝ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում եւ դրանից հետո իրենց ոլորտում ի հայտ եկած խնդիրների մասին:

-Պատերազմի ընթացքում ստացած վնասվածքները բավականին լուրջ էին, ծանր: Քանի որ նոր զինատեսակներ էին օգտագործվել, վնասվածքներն էլ նոր բնույթի էին, տարօրինակ, իսկ դա դժվարեցնում էր թե՛ ախտորոշումը, թե՛ բուժումը: Ընդամենը մեկ դրվագ ներկայացնեմ: Մեզ մոտ էր եկել հիվանդ, ու անզեն աչքով էլ զգացվում էր, որ նրա պարանոցի ողը վնասված է: Սակայն մենք չէինք կարողանում տեսնել՝ կոնկրետ ինչն է վնասված. արտաքուստ չէր երեւում: Ի վերջո պարզվեց, որ բեկորն այնքան փոքր էր եղել, որ, չնայած անցել էր  ողնուղեղով եւ ողնաշարով, սակայն մաշկի ծալքերի մեջ անցքերը չէին երեւում:

-Սովորաբար ո՞ր դեպքերում են ձեզ դիմում:

-Մեզ դիմում են այն ժամանակ, երբ ողնաշարի հատվածում ունենում են ցավային համախտանիշներ: Դրանք կարող են ունենալ տարբեր պատճառներ, օրինակ, դեգեներատիվ ցավային, դիրքային կեցվածքի տարբեր շեղումներ, նորագոյացություններ եւ բորբոքային հիվանդություններ: Պետք է ուշադրություն դարձնել նաեւ ողնաշարի շեղումներին, երբ առանց ցավի ողնաշարը շեղված է դեպի կողք կամ դեպի հետ, այսինքն`առկա են սկոլիոտիկ, կիֆոտիկ ձեւախեղումներ (դեֆորմացիաներ): Բորբոքային հիվանդություններին ամենաբնորոշը մեզ համար Բեխտերեւի հիվանդության ժամանակ ողնաշարի թեքվածությունն է դեպի առաջ: Այդ պաթոլոգիայի ժամանակ կարողանում ենք ուղղել ողնաշարը` այն բերելով ճիշտ կեցվածքի: Եթե ուշադրություն դարձրել եք, կան բազմաթիվ մարդիկ, ովքեր 30-40 տարեկան հասակում բավականին զգալի ծռված են ման գալիս, եւ այդ շեղումը հնարավոր է ուղղել Հայաստանի պայմաններում: Սակայն, ցավոք, մարդիկ տեղեկացված չեն եւ այդ խնդրով շարունակում են ապրել: Կան հիվանդներ, որոնց թեքված դիրքը պայմանավորված է տարիքային փոփոխություններով, սակայն նրանք համեմատաբար քիչ են, երեւի, մոտավորապես 100 հոգի:

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում օստեոխոնդրոզը:

-Օստեոխոնդրոզը ողնաշարի հիվանդություն է, որով հիվանդանում է հասուն բնակչության մեծ մասը: Այդ հիվանդության ժամանակ ախտահարվում են միջողային սկավառակները, հետեւաբար,  առաջանում է լուրջ ձեւախախտում: Ընդ որում, տարբեր հիվանդների մոտ ախտահարվում են մարմնի տարբեր հատվածներ, օրինակ, գոյություն ունի պարանոցի օստեոխոնդրոզ, կրծքավանդակային հատվածի օստեոխոնդրոզ… Բոլոր տարիքի մարդկանց մոտ օստեոխոնդրոզի առաջացմանը նպաստող գործոններն են ռեւմատիզմը, ներզատիչ համակարգի խանգարումները, ողնաշարի պաթոլոգիան, ժառանգական նախատրամադրվածությունը: Օստեոխոնդրոզի բուժման մեթոդներից են մանուալ թերապիան (մերսում), հատուկ մարմնամարզությունը, որոշակի դեղորայքային թերապիան, ֆիզիոթերապիան:

-Իսկ ի՞նչ կասեք միջողային սկավառակի ճողվածքի մասին:

-Միջողային սկավառակների միջեւ կա ֆիբրոզային օղակով շրջապատված դոնդողանման միջուկ, իսկ Ճողվածքն այս օղակի տեղախախտումը կամ պատռվածքն է, որի դեպքում դոնդողանման միջուկը դուրս է գալիս արտաքին շերտ՝ հանգեցնելով նյարդային վերջավորությունների սեղմվելուն: Դա բավական ցավոտ հիվանդություն է, իսկ դրան նպաստող գործոններից են նստակյաց կյանքը, մշտական ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունը կամ գոտկատեղի հատվածում շարժունության պակասը: Միջողային ճողվածքի հիմնական ախտանշաններն են ուժեղ ցավը, վերջույթների թմրածությունը, գլխացավերն ու գլխապտույտները: Եվ ժամանակին բուժօգնություն չստանալու դեպքում հիվանդությունը կարող է հանգեցնել անշարժացման: Հիվանդությունը կարելի է բուժել մի քանի մեթոդով, պարզապես հարկավոր է ժամանակին որոշել հիվանդության տեսակն ու առանձնահատկությունները, իսկ դրա համար հարկավոր է անցնել համալիր հետազոտություն, որը պետք է պարունակի ՄՌՏ-ի արդյունքները: Միջողային ճողվածքի ոչ վիրահատական բուժման արդյունավետ մեթոդներն են՝ դեղորայքային, ուլտրաձայնային թերապիա, ողնաշարի ձգում, բուժական մարմնամարզություն, գոտի ու սեղմիրան:

Ճողվածքի բուժման դեպքում վիրահատական միջամտությունը ոչ միշտ է համարվում լավագույն տարբերակը, այն պայմանավորված է ճողվածքի մեծությամբ եւ պացիենտի տարիքով:

-Որո՞նք են սկոլիոզի հիմնական ախտանիշները:

-Սկոլիոզն առավել հաճախ հանդիպող ողնաշարային հիվանդություններից է, որի ախտանիշներն արտահայտվում են ոսկրային, նյարդային, սրտանոթային, շնչառական համակարգերի ներգրավմամբ: Այն, ըստ ողնաշարի թեքման փուլի, բաժանվում է չորս աստիճանի՝ 0-10, 10-25, 25-40 եւ 40-ից բարձր: Սկոլիոզը նկատելի է դառնում հիմնականում երկրորդ աստիճանի դեպքում, երբ սկսում են այտուցվել ողնաշարի հարակից մկանները, ողնաշարը թեքվում է դեպի մկանային հատվածի կողմ։ Առաջին հերթին պետք է ուշադիր հետեւել երեխայի աճման ընթացքին։ Սկոլիոզը նկատելուն պես պետք է դիմել մասնագետին՝ հստակ հասկանալու համար՝ տվյալ հիվանդությո՞ւնն է, ինչ բուժում է հարկավոր, եւ ինչից է առաջացել։ Սկոլիոզը վիրահատում են բարդացած փուլում (3-րդ եւ 4-րդ աստիճանների դեպքում), իսկ ողնաշարի դեֆորմացումը թույլ չտալու նպատակով հիվանդին հագցնում են հատուկ սեղմիրան՝ պահպանելով ողնաշարային համակարգը:  

-Ի՞նչ կասեք դիմելիության կուլտուրայի մասին:

-Մեզ մոտ, ցավոք, շատ են գալիս արդեն բավականին ծանր վիճակում գտնվող հիվանդներ, երբ դեֆորմացվածությունը բավականին մեծ է լինում, եւ դրա ուղղումը մեզանից պահանջում է շատ ավելի մեծ ջանքեր, ժամանակ: Բացի այդ, ռիսկի գործոնն է շատ բարձր լինում: Ուրախությամբ կարող եմ նշել, որ մենք աշխատում ենք ժամանակակից բոլոր մեթոդներով, այսինքն` վիրահատությունը կատարվում է մեկ այլ բժշկի հսկողությամբ, ով անընդհատ հետեւում է, որպեսզի նյարդը չվնասվի: Մեր կենտրոնում կա համարյա ամեն տեսակի նորագույն տեխնիկա, հնարավորությունները մեծ են: Միայն շատ ծախսատար տեխնիկան է բացակայում, որովհետեւ փոքր երկրին ձեռնտու չէ ձեռք բերել այդ տեխնիկան, որը տարվա կտրվածքով շատ քիչ է օգտագործվելու:

-Աշխատանքի բերումով շփվում եք երիտասարդ կադրերի հետ, ի՞նչ ապագա ունի բժշկի մասնագիտությունը:

-Քանի որ աշխատել եմ տարբեր կլինիկաներում, շփվել նաեւ երիտասարդ կադրերի հետ, կարող եմ վստահաբար հավաստել, որ մեր բնագավառում այսօր ավելի շատ են խելացի ու բանիմաց երիտասարդները, քան մեր երիտասարդության տարիներին էին: Դրա պատճառը նաեւ այն է, որ նրանք ավելի շատ են շփվում արտերկրների տարբեր մշակույթների, բարքերի հետ, իսկ հնարավորություններն ավելի լայն են,  քանի որ դրսից էլ են բժիշկներ գալիս Հայաստան, եւ տեղի է ունենում փորձի փոխանակում:

-Իսկ որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք մեր ընթերցողներին:

-Մեր երկրում հետազոտման, բուժվելու շատ հնարավորություններ կան, ու պարտադիր չէ միայն բուժման նպատակով այցելել մեզ, թող գան նաեւ կանխարգելիչ ստուգումների: Ախտաբանական բոլոր տեսակի հիվանդությունների դեպքում մենք կարողանում ենք օգնել պացիենտին, մեր կլինիկայում ներդրված վիրահատական միջամտության ձեւերը Հայաստանի այլ կլինիկաներում ներդրված չեն: Եվ միայն պացիենտից է կախված, թե ինչպես հետագայում կզարգանա տվյալ հիվանդությունը. կշարունակի՞ արդյոք այն ավելի խորանալ, թե ժամանակին կկարողանանք կանխարգելել ու վերադարձնել ողնաշարի առողջությունը: Հետեւողական եղեք ողնաշարի նկատմամբ, քանի որ այն մեր հիմնական հենաշարժական համակարգն է, որով պայմանավորված է նաեւ մեր առողջ կենսակերպն ու կյանքի որակը:

Բժիշկը հիվանդի վստահված անձն է. Արթուր Շուքուրյան

Քիթ, կոկորդ, ականջ՝ երեք տարբեր, սակայն միևնույն ժամանակ՝ խիստ փոխկապացված օրգաններ, որոնցից մեկի ախտահարումը շատ դեպքերում ազդում է նաև մյուսի վրա, ընդ որում՝ այս երեք օրգաններից ցանկացածի հետ կապված խնդիր ունենալու դեպքում բժիշկը մեկն է՝ քիթ-կոկորդ-ականջաբան:

http://bestgroup.am/-ի զրուցակիցն է ՀՀ վաստակավոր բժիշկ, Երևանի Մ. Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի Քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ամբիոնի վարիչ, «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի Քիթ-կոկորդ-ականջի հիվանդությունների բաժանմունքի ղեկավար, ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ, բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Արթուր Շուքուրյանը:

Արդեն քանի՜ տարի շարունակ հոգատար ու բանիմաց բժիշկն իր ծով գիտելիքների և սեփական աշխատանքին անսահման նվիրվածության շնորհիվ օգնության ձեռք է մեկնում իրեն դիմած հիվանդներին, որոնց առողջության վերականգնման համար չի խնայում ջանք ու եռանդ, ինչը փաստում են հենց իրենք՝ հիվանդները՝ շնորհակալության խոսքեր շռայլելով իրենց իրապես առողջություն պարգևած բժշկին:

Ի դեպ՝ Արթուր Շուքուրյանի տիկինը ԵՊԲՀ Օրթոպեդիկ ստոմատոլոգիայի ամբիոնի վարիչ, բ. գ. թ. Աննա Վարդանյանն է,  իսկ նրանց զավակները՝ Լորա և Միքայել Շուքուրյանները, նույնպես ընտրել են ծնողների բարդ ճանապարհը, և այսօր երկու երիտասարդ ու խոստումնալից բժիշկներն էլ աշխատում են «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնում:

-Պարոն Շուքուրյան, ո՞վ է բուժող բժիշկը հիվանդի կյանքում:

-Դա այն մարդն է, որին հիվանդն այն ժամանակ, երբ դիմում է, վստահում է իր կյանքի մի հատվածը, որ կարողանա ճիշտ պատասխան ստանալ իր հիվանդության հետ կապված, չգիտեմ՝ ինչպես ձևակերպել, գուցե՝ մոտիկ մարդ, անձնավորություն, որն այդ ժամանակ դառնում է հիվանդի վստահված անձը: Նա իր հարազատը չէ, որովհետև հիվանդը չգիտի, թե ով է բժիշկը, բայց մյուս կողմից էլ քանի որ դիմել է, ուրեմն՝ գիտի բժշկի մասին, վստահում է նրան, կարելի է ասել, շատ դեպքերում՝ անգամ կյանքը:

-Երբ հիվանդը դիմում է բժշկին, հոգեբանական տեսանկյունից բժիշկն առաջինն ի՞նչ պիտի անի նրա համար:

-Քանի որ մարդը քեզ դիմում և վստահում է, ուրեմն՝ դու պիտի աշխատես այդ վստահությունը ոչ միայն արդարացնել, այլև կարողանալ ազնվորեն պատասխանել բոլոր հարցերին և լիարժեք բացատրել, թե ինչի՛ հետ է կապված հիվանդությունը, ո՛րն է պատճառը, ի՛նչ արդյունք կարող է տալ բուժումը, ի՛նչ հնարավորուոթուններ կան ժամանակակից բժշկության մեջ և այլն:

-Դուք, որպես բժիշկ, ի՞նչ առաքելություն ունեք:

-Պետք է արդարացնես այն վստահությունը, որ կա հիվանդների կողմից, կարողանաս իրենց ճիշտ ձևով բացատրել ամեն ինչ հիվանդության, քո հնարավորությունների, բժշկության հնարավորությունների մասին և իսկապես լինես ազնիվ հիվանդի նկատմամբ: Ամենակարևորը դա է, բժիշկը պետք է վերաբերվի հիվանդին այնպես, ինչպես իր հարազատին, մտերիմին, կամ ինչու չէ՝ ինքն իրեն, երբ ինքը լիներ հիվանդի տեղը, ինչպե՞ս կցանկանար, որ իրեն վերաբերվեին… Կարևորը ազնվությունը, ճշմարտությունն է:

-Մասնագիտական ասպարեզում բժիշկը վախենալու իրավունք ունի՞:

-Կարծում եմ, որ բժիշկը պիտի վախենա, վախի զգացումը պետք է լինի, բայց դա ոչ թե այն վախն է, որ չես կարող անել, բայց պիտի անես որևէ բան, այլ ինչ-որ չափով վախը կապված պիտի լինի այն բանի հետ, թե ինչ արդյունքի կհասնես վերջիվերջո, վախն այդ տեսակետից պիտի լինի, որովհետև շատ անգամ բժիշկը, իհարկե, համարյա հարյուր տոկոսով գիտի ելքը, թե ինչ արդյունք կլինի բուժումից, վիրահատությունից հետո, բայց, միևնույն է, նրա մեջ մնում է, կարելի է ասել, կասկած: Բժիշկը գործ ունի մարդկային օրգանիզմի հետ, որը մեխանիզմ չէ, մեքենա չէ, որ դու կարողանաս ինչ-որ սարք օգտագործել, մի մասը փոխել և իմանալ՝ ինչ կլինի, դրա համար սա է հիմնական վախի գաղափարը:

Ես էլի եմ կրկնում՝ բժիշկը, իհարկե, վախի զգացում կարող է ունենալ, ու թեև համարյա միշտ վստահաբար գիտի իր արդյունքը, սակայն դարձյալ ինչ-որ կասկած մնում է: Ցանկացած բժշկի մոտ դա կարող է լինել, և դա ճիշտ է, որովհետև հնարավորություն է տալիս բուժման ընթացքում, երբ տեսնում ես, որ արդյունքն այն չէ, փոխել բուժման տակտիկան, ռազմավարությունը, ուրիշ մեթոդ օգտագործել:

-Ի՞նչն է ամենադժվարը Ձեր մասնագիտության մեջ:

-Ամենադժվարը ճիշտ ախտորոշումն է, որովհետև տարբերակված ախտորոշումն ամենակարևորն է՝ ճիշտ հասկանաս ո՛ր հիվանդությունն է հիվանդի մոտ, ինչու՛ է այդպես ,և ճիշտ ուղղորդված ձևով կատարես բուժում:

-Որևէ արտառոց, տարօրինակ, հետաքրքիր դեպք կհիշե՞ք Ձեր մասնագիտական գործունեությունից:

-Այս վերջերս եղավ՝ մի ամիս առաջ, հայմորիտի՝ վերին ծնոտային խոռոչի բորբոքման վիրահատության ժամանակ խոռոչի մեջ գտանք կաթնատամ: Հիվանդն այդքան մեծ չէր տարիքով՝ 30-32 տարեկան, խոռոչի բորբոքում էր առաջացել, այնպիսի բորբոքում էր, որ հիվանդը երկարատև դեղորայքային բուժում էր ստացել, որն էֆեկտիվ չէր, և նշանակվեց վիրահատություն, որը կատարվեց էնդոսկոպիկ մեթոդով, այսինքն՝ քթի խոռոչի միջից մենք հատուկ գործիքներով մտանք հայմորյան խոռոչ, և այդ ժամանակ հայտնաբերվեց կաթնատամ, որը, ինչպես պարզվեց, երկար ժամանակ իր մոտ պահպանվել է մանկական հասակից, կաթնատամը թռել էր դեպի  խոռոչ և առաջացրել բորբոքում:

-Երեք օրգաններից՝ քիթ, կոկորդ, ականջ, ամենաշատը որի՞ հետ կապված խնդրով են Ձեզ դիմում:

-Տոկոսային առումով՝ սովորաբար վերին շնչուղիների հետ կապված, ֆարինգիտներ, տոնզիլիտներ, այսինքն՝ քմային նշիկի բորբոքում, քթի խոռոչներ, միջնապատի ծռվածություն, շնչառության հետ կապված խանգարումներ, պոլիպներ, վերջերս նաև՝ կապված մեզ մոտ ախտորոշման զարգացման հետ, ականջի տարբեր պաթոլոգիաներով են շատ դիմում:

Ներկայումս ՀՀ-ում գործում են երկու պետական ծրագրեր: Մեկը խխունջային ներպատվաստման ծրագիրն է, երբ մանկական հասակում հայտնաբերվում են լսողության թերություններ նորածինների մոտ, և մինչև մեկ տարեկան փորձում ենք շտկել՝ կատարելով վիրահատություններ, և երկրորդ պետական ծրագիրը մանկական հասակում նորածինների աուդիոլոգիական սկրինինգն է, որն արվում է մինչև հինգ օրական երեխաներին. ախտորոշում ենք խանգարումները:

Բացի դրանից՝ գիտեք նաև, որ Աշխատաքի և սոցիալական հարցերի նախարարության հետ մենք փորձում ենք հաշվառել այն մարդկանց, որոնք ունեն լսողության այս կամ այն խանգարումը, և օգնել նրանց, մանավանդ մեծահասակներին՝ տրամադրելով լսողական ապարատներ, այսինքն՝ կատարվում է պրոթեզավորում:

Առաջին ծրագիրը 2008 թվականից է ներդրված, դա նորածինների աուդիոլոգիական սկրինինգն է: Այն ժամանակ առողջապահության նախարարը պրոֆեսոր Քուշկյանն էր, որը հաստատեց այս ծրագիրը, որը մինչ օրս գործում է: Դրան ավելացավ խխունջայիյն ներպատվաստման ծրագիրը, իսկ 1993 թվականից հենց մեր կլինիկայի բաժանմունքում կատարում ենք պրոթեզավորում:

-Պարոն Շուքուրյան, կյանքի նշանաբան ունե՞ք:

-Կարծում եմ՝ հիմնականը, որ լինես քո տեղում, միշտ կարողանաս որոշել՝ ո՛րն է քո տեղը, ինչպե՛ս կարող ես օգտակար լինել քո շրջապատին, քո ընտանիքին, հարազատներին, ընկերներին, հիվանդներին…

-Ինչպե՞ս կշարունակեք այն միտքը, որ բժշկի գործը որքան էլ բարդ է, նույնքան էլ…

-Այստեղ պիտի պատասխանեմ այսպես, որ երբ հիվանդը բժշկին շնորհակալություն է հայտնում, դա ամենաբարձր զգացումն է, որ բժիշկը վաստակում է:

-Ի՞նչ ապագա եք տեսնում Ձեր ոլորտում գործող երիտասարդների համար:

-Կարծում եմ, որ մեր երիտասարդները շատ բանիմաց են, ձգտող, նպատակային գաղափարներ ունեն… Շատ բան մեզնից է կախված՝ կկարողանա՞նք նրանց ճիշտ ուղու վրա դնել, տալ այն հնարավորույունները, որոնց կարիքն ունեն… Նրանք կարող են դառնալ շատ լավ մասնագետներ, ես ցանկանում եմ և համոզված եմ, որ նրանց սպասում է լավ ապագա:

-Հայաստանում Ձեր ոլորտում ի՞նչ բացեր կան:

-Ցավալի է, բայց եթե անկեղծ լինենք, դա կապված է սարքավորումների հետ: Ցավոք սրտի, ցանկացած ասպարեզում բժշկության մեջ երևի դա է հիմնականը, որովհետև մեր մասնագետները բավականին հմուտ են, փորձառու, ճիշտ ուղու վրա են, բանիմաց են, նրանց դժվարությունները կապված են այս կամ այն սարքավորման բացակայության հետ: Սա է հիմնական բացը, որը կապված է ֆինանսական դժվարությունների վրա:

-Քիթ-կոկորդ-ականջաբանը, բնականաբար, համագործակցում է այլ ոլորտի բժիշկների հետ, ամենաշատը ո՞ր մասնագետի հետ եք առնչվում:

-Հիմնականում նյարդաբանների հետ, դիմածնոտային բժիշկների, ատամնաբույժների հետ, նաև վիրաբույժների, նեյրովիրաբույժների…

-Ո՞րն է եղել ամենաբարդ վիրահատությունը Ձեր գործունեության ընթացքում:

-Ամենաբարդ վիրահատությունները կապված են ականջի հետ, և երբ կան ներգանգային բարդություններ, որոնց ժամանակ, ճիշտն ասած, և՛ բժիշկն է մի քիչ դաժվարություններ զգում, որովհետև չգիտի՝ ինչպիսի արդյունք կլինի, և հիվանդի, նրա հարազատների համար մի քիչ ավելի դժվար է, բայց երբ ճիշտ ձևով է ամեն ինչ կատարվում, և կարողանում ես օգնել այդ հիվանդներին… Ամենադժվարը ներգանգային բարդություններն են…

-Ի՞նչ եք կարծում, բժիշկը հիվանդին պիտի ասի՞ ողջ ճշմարտությունը հիվանդության հետ կապված, թե՞ ոչ:

-ԽՍՀՄ տարիներին մոտեցումն այնպիսին էր, որ եթե, օրինակ, հիվանդի մոտ կար ուռուցք, չգրված օրենք կար, որ մինչև վերջ ախտորոշումը չէր ասվում հիվանդին, ասվում էր բարեկամներին, և տառապողը դառնում էր բարեկամը, կամ այն անձը, որին ասում էինք: Եվ հիվանդի մեջ, չիմանալով, արդեն կասկածներ էին առաջանում:

Այսօրվա ժամանակակից մոտեցումն այն է, որ հիվանդին ամբողջությամբ ասում ես, բայց ախտորոշումն ասելով՝ նաև նշում ես, թե ինչպիսի՛ հնարավորություններ կան, այնպես չէ, որ հիվանդը դառնում է մի հուսահատ անձ, որովհետև իրեն ասում են՝ կներես, ոչ մի հնարավորություն չկա:

Կարծում եմ, որ հիվանդը պիտի ամբողջությամբ իմանա իր ախտորոշումը, իր հնարավորությունները, իմանա, թե դրանք նա կարո՞ղ է իրականացնել մեր երկրում, թե՞ պիտի փորձի այլ երկրների բժշկական կենտրոններում գտնել իր բուժման ձևը, հնարավորությունները… Դա էլ պիտի անկեղծ ասենք իրենց:

Մեզ մոտ ինչքան այդպիսի դեպք լինում է, մենք ինֆորմացիան տալիս ենք, եթե մենք անզոր ենք, չենք կարողանում բուժումն ապահովել ամբողջությամբ, այդ ժամանակ անկեղծորեն ասում ենք, թե որտեղ կարելի է այն ստանալ:

-Գաղտնիք չէ, որ ապրում ենք տեղեկատվական հեղեղի դարում, ամեն մեկը կարող է համացանցում որոնել և ցանցացած հիվանդության մասին տեղեկություն ստանալ: Դուք, որպես բժիշկ, խորհուրդ կտա՞ք որևէ հիիվանդության մասին տեղեկություն ստանալ ցանկացողին վերցնել այն համացանցից, թե՞ ավելի ճիշտ է միանգամից մասնագիտական գրականություն կարդալ կամ դիմել բժշկի…

-Համացանցի ընձեռած այդ հնարավորությունը պետք է հիվանդին էլ, ցանկացած մարդու էլ, որ նա ընդհանուր գաղափար ստանա, բայց, հավատացեք, ինտերնետում եղած ողջ ինֆորմացիան չի կարող փոխարինել բժշկին, որովհետև ցանկացած բժիշկ իր փորձն ունի իր ասպարեզում, և չի կարող պատահել՝ նա ինչ-որ ձևով ավել տեղեկություն  չտա այլ հնարավորությունների մասին, դրա համար հիմնվել միայն այդ ինֆորմացիայի վրա՝ ճիշտ չէ, պետք է անպայման դիմել մասնագետի:

-Ի՞նչ կցանկանաք հավելել, պարոն Շուքուրյան:

-Ես կցանկանամ, որ մեր ազգը փոխի իր մոտեցումն առողջ ապրելակերպի հետ կապված, կուզեմ, որ լինենք ավելի սպորտային… ԽՍՀՄ ժամանակներում տարբեր համակարգեր կային, որոնք օգնում էին ավելի սպորտային լինել, ավելի ճիշտ ձևով սնվել, իսկապես՝ առողջությունն ամենաթանկ բանն է, դա չպետք է մոռանալ, և դրա մասին պետք է մտածել երիտասարդ տարիքից:

Առողջ երեխաներն ազգի գոյության հիմքն են

Ճանաչել աշխարհն ու մարդկանց, հիանալ շրջապատող երեւույթներով, գույներով ու պատկերներով: Թվում է, թե այդ ամենը տրված է բոլորին, մինչդեռ չնախատեսված հիվանդությունները, վնասվածքները, իսկ երբեմն էլ՝ բնածին արատները զրկում են մարդուն տեսողությունից: Սա սոցիալական, առողջապահական ու հոգեբանական լրջագույն խնդիր է, եւ բժիշկն իր պացիենտին օգտակար է լինում ոչ միայն բուժական գործով, այլեւ հոգեբանական շփմամբ, հետեւաբար, յուրաքանչյուր բժիշկ պետք է տիրապետի նաեւ փսիխոթերապիայի մեթոդներին: http://bestgroup.am/  զրուցակիցն է Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի մանկական բաժանմունքի ղեկավար, «Անհասության ռետինոպաթիայի կանխարգելման եւ բուժման» ծրագրի համակարգող, բժշկական գիտությունների թեկնածու, ԵՊԲՀ ակնաբուժության ամբիոնի դոցենտ ՌՈՒԶԱՆՆԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆՆ է: Նա պատկառելի աշխատանքային փորձ ունի եւ բարձր պրոֆեսիոնալիզմի շնորհիվ շատ երեխաների է վերադարձրել լավ տեսնելու, լիարժեք կյանքով ապրելու երջանկությունը:

-Ի՞նչ ակնային խնդիրներով են հիմնականում Ձեզ դիմում:

-Հաճախ դիմում են օպտիկական շեղումների (կարճատեսություն,​ հեռատեսություն),  ինչպես նաեւ աստիգմատիկ խնդիրների դեպքում: Այսօր, ցավոք, երեխաները չարաշահում են ժամանակակից տեխնոլոգիաների օգտագործումը, դպրոցում չեն հետեւում ճիշտ տեսողական, լուսային կանոններին, ճառագայթումը, արտանետումներն են շատացել: Բացի այդ, երեխաները ֆիզիկապես շատ քիչ են ծանրաբեռնվում, դեմքով թեքվում են դեպի գիրքը, տետրը, ինչը հանգեցնում է ոչ միայն ողնաշարի ձեւախեղումների, այլեւ երկրորդային օպտիկական արհեստական շեղումների, կեղծ կարճատեսության, աչքի լարվածության… Ծնողներին խորհուրդ ենք տալիս երեխաների ֆիզիկական ակտիվությունը զարգացնելու պայմաններ ստեղծել, որպեսզի նրանք կարողանան շարժվել, իրենց բաժին ֆիզիկական էներգիան կորցնեն, նյութափոխանակությունը ճիշտ ընթանա, օրվա ընթացքում տեսահորիզոն ունենան: Երեխան պետք է ե՛ւ աշխույժ լինի, ե՛ւ ունենա տեսահորիզոն, որպեսզի աչքը՝ որպես օպտիկական համակարգ, կարողանա գործել: Չպետք է մոռանալ, որ աշխարհն է փոխվել, մարդկանց կենցաղը, եւ երեխայի հիվանդությունն էլ (սկսած նրա բեղմնավորումից մինչեւ ծնվելը, մեծանալը) ընտանիքի, ընտանեկան պայմանների, նյարդային, հոգեբանական վիճակի հայելային արտացոլումն է: Կան ծնողներ, որ երեխային պարտադրում են ինչ-որ ծավալի աշխատանք կատարելուց հետո միայն դուրս գալ տնից, ինչի պատճառով երեխան հայտնվում է սթրեսային վիճակում, դիմադրողականությունն ընկնում է, տարբեր նեւրոլոգիական դրսեւորումներ է սկսում ձեռք բերել: Ուստի ծնողներին խորհուրդ ենք տալիս պահանջկոտ լինել երեխաների նկատմամբ, սակայն նրանց չզրկել իրենց ամենամեծ թանկ բանից՝ մանկությունից:

Մեզ դիմում են նաեւ ոսպնյակի բնածին եւ ձեռքբերովի պղտորումների ու աչքի բորբոքային հիվանդությունների դեպքում, որոնք կարող են զուգորդվել համակարգային հիվանդությունների հետ (օրինակ, հոդերի բորբոքումներ, պարբերական հիվանդություններ եւ այլն): Դրանք կրկնվող են, եւ ամեն մի պացիենտի ցուցաբերվում է անհատական մոտեցում, այդ խնդիրների լուծման նպատակով համագործակցում ենք նաեւ համապատասխան մասնագետների հետ:

Մեր ուշադրության կենտրոնում են նաեւ վաղաժամ ծնված երեխաների ակնաբուժական խնդիրները, որոնք շատ վաղ ախտորոշվում են, եւ ձգտում ենք ժամանակին կանխարգելել հնարավոր վերահաս տեսողական շեղումները:

-Մանկական կուրության կանխարգելման գերազանցության կենտրոնը ի՞նչ է իրենից ներկայացնում:

-Դա մեր բաժանմունքներից մեկն է, որը Ալեքսանդր Սերգեեւիչ Մալայանի եւ Ռազմիկ Աբրահամյանի համատեղ աշխատանքի ու բարեգործական ծրագրի ֆինանսավորման շնորհիվ  հաջողվել է կառուցել, այն գործում է վերարտադրողական առողջության, պերինատալոգիայի, մանկաբարձության եւ գինեկոլոգիայի հանրապետական ինստիտուտի շենքում: Կենտրոնը սպասարկում է ամեն տեսակի մանիպուլյացիայի կամ վիրաբուժական միջամտության կարիք ունեցող երեխաների, ովքեր միջամտություն ստանալուց հետո մնում են մեր խնամքի տակ նաեւ հետվիրահատական շրջանից հետո:Գործում են վիրասրահ եւ ախտորոշիչ բաժանմունք, որոնք Ռոջեր Օհանեսյանի գերջանքերի շնորհիվ հագեցած են ժամանակակից միկրոսարքավորումներով: Երբ հանրապետությունում դեռեւս չկային այս հնարավորությունները, ծնողները ստիպված էին լինում երեխային հետազոտության նպատակով տանել Սանկտ Պետերբուրգ, Մոսկվա, իսկ ժամանակ կորցնելը ճակատագրական կարող է լինել երեխայի համար: Բացի այդ, ոչ բոլոր ծնողներն ունեն նյութական հնարավորություն: Իսկ հիմա ամեն ինչ արվում է մեզ մոտ:

-Ի՞նչ կասեք դիմելիության կուլտուրայի մասին:

-Ծնողների դիմելիությունը, անկախ նրանց սոցիալական վիճակից, բավականին բարձր է: Եթե տեղամասային բժիշկը չի կողմնորոշվում ախտորոշման հարցում, պացիենտին ուղեգրում է կենտրոնացված խոշոր կլինիկաներ: Բայց ամենամեծ պատասխանատվությունը մեր՝ մանկական ակնաբուժական կենտրոնի ծառայությանն է, որտեղ բուժվում են ցանկացած փոքրիկ ռեֆրակցիոն շեղումներից մինչեւ տարբեր օրգանական ակնային շեղումներ, բնածին գլաուկոմա, ձեռքբերովի գլաուկոմա եւ այլ հիվանդություն ունեցողները: Ու շատ հազվադեպ է պատահում, որ ուշացած են դիմում, ընդ որում, երեխաներն էլ են աչալուրջ այդ հարցում: Մենք բարեգործական ծրագրերով հասնում ենք մինչեւ ծայրամասային գյուղեր,​ կամ այնտեղի մասնագետների, բնակչության համար կազմակերպվում են կոնսուլտացիաներ: Այնպես որ՝ մարդիկ հիմնականում իրազեկված են, ու բավականին քիչ են հիվանդության բարձիթողի վիճակում դիմողները:

-Ըստ Ձեզ, ո՞րն է առողջության բանաձեւը:

-Առողջության բանաձեւը ձգտելն է ճիշտ, առողջ կենսակերպի, նաեւ բարձր տրամադրությունն է, բնության տվածը գնահատելը, պահպանելը: Ինչպես Թումանյանն է ասում. «Ամեն անգամ Քո տվածից երբ մի բան ես Դու տանում, Ամեն անգամ, երբ նայում եմ, թե ի՜նչքան է դեռ մնում,- Զարմանում եմ, թե` ո՜վ Շռայլ, ի՜նչքան շատ ես տվել ինձ, Ի՜նչքան շատ եմ դեռ Քեզ տալու, որ միանանք մենք նորից»։

-Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք, կհորդորեք մեր հասարակությանը:

-Ես միշտ դասախոսության ժամանակ հորդորում եմ իմ ուսանողներին, որ ընտանիք կազմելը պլանավորելիս սթափ մտածեն, քանի որ երրորդ մարդու ներկայի ու ապագայի նկատմամբ են պատասխանատվություն ստանձնելու: Ապագա մայրերին խորհուրդ կտամ պահպանել հղիությունը, ամեն կերպ փորձել կանխարգելել վաղաժամ ծննդաբերությունը, ենթարկվել կանխարգելիչ հետազոտության, գնահատել առողջական վիճակը, խստագույնս հետեւել բժշկի, գինեկոլոգի կողմից տրված խորհուրդներին: Ի վերջո, յուրաքանչյուր մարդու բժիշկն առաջին հերթին ինքն է, ու երբեմն կարելի է զրկել իրեն ամենօրյա հաճույքներից, որպեսզի ներսում կազմավորվող երեխան առողջ ու ժամանակին ծնվի: Առողջ երեխաներն ազգի գոյության հիմքն են, դա ռազմավարական հզոր նշանակություն ունի:

Կմաղթեմ, որ նորածինն աչք բացի լիարժեք ընտանիքում, առողջ մթնոլորտում, ի սկզբանե առողջ լինի թե՛ հոգեպես, թե՛ ֆիզիկապես, զարգանա առողջ, լուսավոր ապագայով, թերթի անակնկալներով, լույսով, գեղեցիկ ապագայով, իմաստալից հեռանկարով լեցուն կյանքի էջերը: