ՀՌԻՓՍԻՄԵ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ. <<Ցանկանում եմ, որպեսզի յուրաքանչյուր կին զգա մայրանալու բերկրանքը>>

Յուրաքանչյուր մարդու կյանքում ընտանիքն ու երեխան գերագույն արժեքներ են, առանց որոնց հազիվ թե մարդը իրեն կատարյալ երջանիկ զգա: Երեխաները մեր կյանքը լցնում են սիրով, ջերմությամբ, ամենավառ գույներով գունավորում են, իմաստ հաղորդում մեր կյանքին: Յուրաքանչյուր մանկան լույս աշխարհ գալով աշխարհը հարստանում է նոր գույներով, մոլորակն ավելի գեղեցիկ ​ է դառնում: Նոր մա՜րդ է ծնվում, ծնողների ու հարազատների երջանկությունը, հասարակության մասնիկը, նրա վաղվա կառուցողն ու ծաղկեցնողը, ևս մեկը, որ ​ կանգուն պիտի պահի երկրագունդը:​

Թեև աշխարհի բոլոր կանայք ծնվում են մայրանալու՝ բնությունից տրված կարողությամբ, հատկություններով ու մայրական հազարումի բնազդներով, բայց, ավաղ, նրանց որոշ մասը իրենց բնությամբ զրկվում են մայրանալու երջանկությունից: Երջանիկ է այն կինը, որը կատարել է իր կյանքի ամենակարևոր առաքելություններից մեկը՝ զավակ է լույս աշխարհ բերել։ Ավա՜ղ, ամեն կնոջ չէ, որ բնությունը <<կամենում է>> այդ երջանկությունը: Դժբախտաբար, մայրանալու բախտն ու​ երջանկությունը ոչ բոլոր կանանց է տրվում, ոչ բոլորն են կարողանում զգալ, ապրել, վայելել մայր դառնալու աստվածային զգացողությունը։ ​

Անպտղություն. Ժամանակների մտահոգող խնդիրներից մեկը, պետության համար ռազմավարական նշանակության խնդիր, ժողովրդագրական, վիճակագրական խնդիր, որը ոչ միայն մեր պետության ու հասարակության առջև է ծառացած: Ամբողջ աշխարհում պետական, հասարակական և մասնավոր ընկերություններն այս հարցին հատուկ ուշադրություն են դարձնում։

Արտամարմնային բեղմնավորումը (ԱՄԲ) և նրա մոդիֆիկացիաները (ձևափոխումները)՝ ICSI (սպերմատոզոիդների ներցիտոպլազմատիկ  ներարկում), սաղմերի սառցապահպանում (կրիոկոնսերվացիա), դոնորական ծրագրերը, փոխնակ մայրությունը, ինչպես նաև արհեստական սերմնավորումը ամուսնու (ԱՍԱՍ) և դոնորական (ԱՍԴՍ) սերմով, վերաբերում են օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաներին: Այս մեթոդների մեծ մասն օգտագործվում է այն ժամանակ, երբ բնական ճանապարհով հղիանալը կամ ընդհանրապես հնարավոր չէ կամ հավանականությունը ավելի փոքր է, քան օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաների օգտագործման պարագայում: Ժամանակակից բժշկությունն իր զինանոցում ունի անպտղության բուժման համար անհրաժեշտ բոլոր նախադրյալները։

«Ֆերթիլիթի սենթր» պտղաբերության կենտրոնում շատ հաճախ անհնարին թվացյալը դառնում է հնարավոր։  Մեր զրուցակիցն է «Ֆերթիլիթի սենթր» պտղաբերության կենտրոնի​ մանկաբարձ-գինեկոլոգ, ռեպրոդուկտոլոգ​ Հռիփսիմե Գրիգորյանը, որի հետ զրուցեցինք ոլորտի նվաճումների և սպասվող ծրագրերի մասին։

Հմայիչ կին է, առավել ևս՝ հաճելի զրուցակից: Իսկ ոչ պակաս հաճելի զրույցից պարզ է դառնում, որ գործ ունենք մարդկային ու մասնագիտական բարձր արժեքների ու որակների տեր ​ անհատականության հետ, որն իր բնագավառում արդեն իսկ կայացած-իրեն հաստատած մասնագետ է: Իսկ բժշկի դիմող յուրաքանչյուրին հե՛նց այս հատկանիշներն են հետաքրքրում: Իր երկարատև բարեխիղճ աշխատանքի շնորհիվ իր այցելուները նրան հենց այդպիսին էլ ​ ճանաչել, ընդունել ու գնահատել են:​ Բժշկուհին իր հաջողության բանալին գտել է ի սկզբանե. դա իր հիվանդների հանդեպ մարդասիրությունից ծնված սերն է:​ Կայացած կնոջ կերպարը որքան գրավիչ, այնքան էլ երբեմն վախեցնող է թվում, քանի որ հակասում է մեր հասարակության մեջ դեռևս գոյության իրավունքը պահպանած կարծրատիպային մտածողությանն ու արժեքներին: Սակայն 21-րդ դարի կինը կարողացավ կոտրել այդ մոտեցումը` ապացուցելով, որ հնարավոր է լինել նվիրված կին, մայր, սիրել ընտանիքն ու երեխաներին, նրանց հարկավոր ժամանակ ու ուշադրություն նվիրել, սակայն ընտանիքից դուրս ունենալ նաև իր սեփական աշխարհը, ուր դրսևորվում և նյութականանում են կնոջ մասնագիտական երազանքները: Մեր զրուցակիցն այդ կանանցից մեկն է, որն առաջնորդվելով մարդկանց ամեն կերպ աջակցելու մարդասիրական մղումներով՝ ընտրեց այս բարդ ու պատասխանատու մասնագիտությունը։

-Բժշկուհի, ե՞րբ է դրվում անպտղություն ախտորոշումը, և ե՞րբ պետք է դիմել բժշկի օգնությանը։

 -Ընդունված է համարել, որ ամուսնական զույգը, որը շուրջ մեկ ​ տարի ապրում է կանոնավոր սեռական կյանքով, բեղմնականխիչ մեթոդներ չի կիրառում, և այդ պարագայում չի արձանագրվում հղիություն, ապա պետք է դա համարել որպես անպտղություն և դիմել բժշկի՝ պարզելու առկա է տղամարդու՞ անպղություն, կնո՞ջ անպտղություն, թե՞ գործ ունենք անպտղության համակցված տեսակի հետ:​

Ցավոք սրտի, համաշխարհային տվյալներով գրանցվում է ​ անպտղության ցուցանիշների աճման միտում։ Այս պարագայում, իհարկե, առավել արդյունավետ է համարվում ֆերտիլության (պղաբերության) ցուցանիշների խանգարումների վաղ հայտնաբերումը և կանխարգելումը։

-Որո՞նք են անպտղության պատճառները:

-Նախ՝ ասեմ, որ անպտղությունը լինում է առաջնային և երկրորդային: Առաջնային անպտղություն ախտորոշվում է, երբ կնոջ մոտ երբևէ հղիություն չի գրանցվել: Երկրորդային անպտղություն ախտորոշվում է այն դեպքում, երբ կնոջ կյանքում գրանցվել է հղիություն անկախ նրանից, թե ինչ ճանապարհով և ինչ ելքով է գրանցվել հղիությունը: Անպտղության պատճառ կարող են հանդիսանալ էնդոկրին համակարգի տարբեր խանգարումները, որոնք բերում են  ձվազատման բացակայությունը, արգանդափողային գործոնը, արգանդային պատճառները, որոնցից են թե՛ զարգացման արատները, թե նորագոյացուցությունները, արգանդի միոմաները և պոլիպները, արական գործոնով պայմանավորված, ինչպես նաև՝ անհայտ ծագման անպտղություն: Անհայտ ծագման ախտորոշումը դրվում է այն դեպքում, երբ ախտորոշման արդի մեթոդներով  չեն հայտնաբերել անպտղության պատճառը՝ ո՛չ կնոջ, և ո՛չ էլ տղամարդու մոտ: Եթե խոսենք երկրորդային անպտղության մասին, ապա այս դեպքում կնոջ մոտ բացակայում է հղիությունն առաջին երեխայից հետո կամ նախկին եղած, բայց վիժումերով կամ չզարգացող հղիությամբ ավարտված հղիությունից հետո:

Ամեն դեպքում անպտղության տարածվածությունը, ինչպես շատ երկրներում, մեզանում նույնպես բարձր ցուցանիշներ է գրանցում, և պատկերն այն է, որ ամեն 6-րդ զույգը տառապում է անպտղությամբ, որն իրականում մեր պետության համար շատ լուրջ ժողովրդագրական խնդիր է: Իրականում մեր ազգի աճի ցուցանիշը բավականին ցածր է. որպեսզի ազգը զարգանա և վերարտադրվի, պետք է լինի 2,1 ցուցանիշ, իսկ մեր երկրի դեպքում, եթե, իհարկե, չեմ սխալվում, բավականին ցածր ցուցանիշ է՝ 1,6։

Հարգելիներս, հորդորս այն է, որ առկա որևէ խնդրի դեպքում պետք չէ կորցնել թանկագին ժամանակը, անհապաղ, առանց վարանելու պետք է դիմել համապատասխան նեղ մասնագետների օգնությանը:

 -Ո՞րն է համարվում​ կնոջ ռեպրոդուկտիվ  շրջանը։

-Կնոջ ռեպրոդուկտիվ վերականգնողական շրջանը հիմնականում համարվում է 20-42 տարիքային շեմը, երբ դեռ հնարավոր է սեփական ձվաբջջով ինքնուրույն հղիանալ։ Իհարկե, ցավոք սրտի, պետք է նշեմ, որ կնոջ մոտ 35 տարեկանից հետո ռեպրոդուկտիվ պոտենցիալը նվազում է, 40-ից հետո՝ ավելի կտրուկ , իսկ 45-ից հետո՝ նույնիսկ պահպանված դաշտանի պայմաններում, համարվում է, որ սեփական ձվաբջջով հղիանալու շանսերը շատ չնչին են լինում։ Իրականում կարող է մինչև 20 տարեկան էլ կրկին խնդիրներ առաջանան. նկատի առնենք, որ երիտասարդների օրգանիզմը այդ տարիքում, որպես այդպիսին, դեռ կայացած չի լինում, այդ իսկ պատճառով մայրանալու իդեալական տարիքը​ համարվում է 20 տարեկանից սկսած:

-Ե՞րբ է անհրաժեշտություն առաջանում արդեն դիմելու արտամարմնային բեղմնավորման օգնությանը:

-Արտամարմնային բեղմնավորման ցուցումները բազմաթիվ են: Կանանց մոտ կան ցուցումներ, որոնք հիմնականում​ կապված են լինում արգանդափողերի անցանելիության հետ, որով պայմնավորված էլ հայտնաբերվել է այդ մեթոդը:  ԱՄԲ- ն, որպես բուժման մեթոդ, հետագայում սկսել է  կիրառվել նաև տղամարդկանց գործոնների դեպքում, երբ առկա էին սերմի որակի և քանակի ծանր փոփոխություններ: Կանանց ցուցումների մեջ վերը նշեցի փողերի անանցանելիությունը, ինչպես նաև՝ ձվարանների ցածր պաշարը, երբ կնոջը պետք է օգնել շուտ հղիանալ՝ ժամանակ չծախսելով տարատեսակ բուժումների վրա։ Իհարկե, կարող են լինել նաև հորմոնալ էնդոկրին համակարգի հետ կապված խնդիրներ, որոնք կարող են ցուցում լինել արտամարմնային բեղմնավորման համար՝ ենդոմետրիոզը , անօվուլյացիան Նորագույն զարգացող մեթոդներից է  արտամարմնային  ձվաբջիջների և ձվարանային հյուսվածքի սառեցումը: Վերջինները հայտնաբերվել են պահպանելու պտղաբերությունն այն կանանց մոտ, ովքեր ունեն տարբեր ուռուցքային խնդիրներ , որոնց պարագայում պետք է անցնեն  քիմիաթերապիա և վիրահատություն, ճառագայթային բուժում․ բոլոր այս մեթոդները կարող են անդառնալի վնասել ձվարանները, և քաղցկեղից բուժվելուց հետո կինն ուղղակի չկարողանա հետագայում մայրանալ։ Իհարկե, նման մեթոդների կիրառումից առաջ պարտադիր է ուռուցքաբանի հետ համատեղ խորհրդատվությունը, հակացուցումների բացակայությունը։ Կանայք ՝ սառեցնելով իրենց ձվաբջիջները կամ սաղմնիկները, հնարավորություն են ունենում հետագայում իրագործելու իրենց մայր դառնալու բաղձալի երազանքը:

Այսօր սկսել է տարածում գտնել մինչև 35 տարեկան չամուսնացած աղջիկների մոտ ձվաբջիջների պահպանումը, քանի որ​ երբեմն երկրորդ կեսին գտնելը դժվար է լինում, ժամանակատար, իսկ ժամանակի և տարիքի հետ  կնոջ օրգանիզմի վերարտադրողական պոտենցիալը նվազում է, և այդ իսկ պատճառով մեր հորդորն է մինչեւ 35 տարեկան աղջիկներին, որոնք չունեն զուգընկեր կամ դեռ չեն պլանավորել ամուսնանալ,​ պահպանեն իրենց ձվաբջիջները ՝ կրիոկոնսերվացիայի ճանապարհով ՝ պլանավորելու հետագա հղիությունը։

 -Բժշկուհի, ովքե՞ր կարող են օգտվել Հայաստանում ​ մեկնարկած անպտղության հաղթահարման ծրագրից։

-Բավականին շատ խմբեր են ներգրավված այդ ծրագրի մեջ. ծրագիր, որն հնարավորություն է ընձեռում այն զույգերին, ովքեր չեն կարողանում ծնող դառնալ։ Եթե համեմատելու լինենք նախկին պետպատվերի ծրագրի սահմանափակ խմբերի հետ,  ՀՀ տարածքի մինչև 35 տարեկան բոլոր կանայք կարող են ​ օգտվել արտամարմնային բեղմնավորումից ​ և սերմնավորում անելու հնարավորությունից, և 36-42 տարեկան կանայք կարող են օգտվել ինսիմինացիայից,  պատերազմում զոհված զինվորների ծնողերին արտամարմնային բեղմնավորման մեծ հնարավորություն է​ տալիս թե՛ իրենց ձվաբջիջներով, թե՛ դոնորական ձվաբջջներով։ Պետության կողմից վերջերս ընդունված այս օրենքով կարող են օգտվել անգամ փոխնակ մոր փոխահատուցման ծառայությունից, այն հերոսների մայրիկներին, ովքեր ունեն տարբեր առողջական խնդիրներ, ովքեր չեն կարող կրել այդ հղիությունը: Սկսել են ներառվել նաև սահմնամերձ գոտու երկրորդային անպտղությամբ տառապող բնակիչները, որոնք ​ դիմում են երկրորդ բալիկի համար, և որոնց ցուցված է արտամարմնային բեղմնավորումը։ Իհարկե, կան որոշ սահմանափակումներ, բայց, միևնույն է, հաշվի առնելով այս ցուցումները սա մեծ աջակություն է պետության կողմից իր քաղաքացուն՝ հաղթահարելու անպտղությունը: Պետբյուջեի միջոցներով արհեստական ​ բեղմնավորման ծրագիրն այսուհետ բաց է լինելու ՀՀ բոլոր քաղաքացիների համար` անկախ բնակության վայրից, սոցիալական վիճակից, ամուսնական կարգավիճակից։ Կարծում ենք, որ այս ծրագիրը շատ սպասված էր։

-Ձվաբջջի դոնորություն. ​ ովքե՞ր կարող են լինել դոնորներ, ո՞ր դեպքերում է այս մեթոդի կիրառությունը դառնում անհրաժեշտություն։

-Դոնորները պետք է համապատասխանեն որոշակի պահանջների: Դոնորներ կարող են լինել մինչև 35 տարեկան առողջ կանայք, որոնք չունեն առողջական խնդիրներ, գենետիկորեն հետազոտված են: Նրանք պետք է պարտադիր անցնեն մի շարք հետազոտություններ։ Ձվաբջջի դոնորությունն օգտագործվում է, երբ կնոջ ձվարանային պաշարը սպառված է լինում: Ձվարանային պաշարի սպառումը կամ նվազումը մի շարք պատճառներ ունի, որոնց մեջ կարևոր է տարիքային գործոնը: Պաշարի սպառում դիտվում է նաև ձվարանների ծանր վարակներից, վիրահատություններից, աուտոիմուն և մի շարք այլ սոմատիկ հիվանդություններից, սթրեսներից, քիմիաթերապիայից հետո, ինչպես նաև ժառանգական նախատրամադրվածության հետևանքով:

-Ի՞նչ պետք է հասկանալ ​ ներարգանդային ինսեմինացիա բառակապակցության տակ։

-Մեր օրերում բավականին հաճախ կիրառվում է ներարգանդային ինսեմինացիա, երբ արգանդի խոռոչ է ներարկվում նախապես հատուկ մշակված, ընտրված սպերմատոզոիդների զանգվածը: Միջամտությունն իրականացվում է​ օվուլյացիայի շրջանում (դաշտանային ցիկլի միջին շրջանում): Դրան հաջորդող բոլոր գործընթացներն ընթանում են բնական կերպով: Իսեմինացիան համարվում է բավականին արդյունավետ մեթոդ, որը մոտավորապես 3-4 անգամ ավելի է մեծացնում հղիանալու հավանականությունը։ Սերմնավորումը հավասարազոր է մեկ արտամարմնային բեղմնավորման փորձի,​ այն համարվում է առաջնային մեթոդներից մեկը, որի դեպքում կարևոր պայման է, որ ​ արգանդափողերը լինեն անցանելի և, իհարկե, մշակված սերմը սերմի հատուկ քանակությունից պակաս չպետք է լինի, որպեսզի կարողանանք հաջողության հասնել։

-Ի՞նչ պատկեր ունի կանանց և տղամարդկանց մոտ անպտղությունը տոկոսային հարաբերությամբ:

-Նախկինում կարծիք կար, որ անպտղությունն առավելապես դիտվում է կանանց կողմից առկա խնդիրների հետևանքով: Իրականում կանանց և տղամարդկանց մոտ այն հավասարապես է արտահայտված: Կարելի է ասել, որ ցուցանիշները գրեթե նույն մակարդակի վրա են, մեկ երրորդ դեպքերում՝ կանանց, մեկ երրորդ դեպքերում՝ տղամարդկային անպտղություն, իսկ մնացյալ դեպքերում երկուսի գործոնների առկայություն։ Իհարկե, ըստ բժշկական գրականության՝ կան 10 կամ 15 տոկոս դեպքեր, երբ անպտղությունը լինում է անհայտ պատճառագիտության, այսինքն՝ և՛ կինը, և՛ տղամարդը լիարժեք առողջ են, ​ ոչ մի խնդիր չունեն: Ստացվում է, որ կան պատճառներ, որոնք դեռես բացահայտված չեն ժամանակակից գիտության կողմից,​ և կան պատճառներ, որոնք բացահայտվում են ավելի խորը ուսումնասիրությամբ: Անհայտ պատճառի անպտղության բուժման  ցուցումներից է իսեմինացիան, իսկ եթե դա չի ստացվում, ​ դիմում են արտամարմնային բեղմնավորման օգնությանը։ Երբեմն սերմը ինքնուրույն չի կարող բեղմնավորում կատարել, այդ ժամանակ օգնության է գալիս արտամարմնային բեղմնավորման  մեկ քայլ առաջ մեթոդը՝ սերմի ներցիտոպլազմատիկ ներարկումը, ձվաբջջի մեջ այսպես կոչված ICSI-ի, որի էությունն հետևյալն է՝ ուղղակի վերցնում են առողջ սերմը և ներարկում ձվաբջջի մեջ։

-Բժշկուհի, իսկ ի՞նչ է իրենից ներկայացնում արգանդի միոման։

​-Միոման արգանդի մկանային օջախային գերաճն է: Կախված իր տեղակայումից՝ այն կարող է անպտղության պատճառ դառնալ կամ ընդհանրապես չխանգարել կնոջը: Իհարկե, եթե կա միոմա, պարտադիր առնվազն տարին մեկ անգամ պետք է համապատասխան հետազոտություններ անցնել ՝ հասկանալու համար՝ արդյոք կա՞ վիրահատման կարիք, թե՞ ոչ, որովհետև ​ ոչ բոլոր միոմաներն են ​ վիրահատական միջամտության ենթակա։ Վիրահատման ենթակա են շատ մեծ չափի միոմաները ինչպես նաև արգանդի խոռոչի ներսում  տեղեկայված կամ  արգանդի խոռոչ ներթափանցող միոմատոզ հանգույցները: Կան նաև միոմաներ, որոնք խոռոչից դուրս են աճում և կարող են չխանգարել հղիության ընթացքին: Իհարկե, երբ միոմա կրող կինը հղիանում է, այս դեպքում հղիությունը դասվում է բարձր ռիսկի հղիության շարքին, որովհետև վիժելու, վաղաժամ ծննդաբերելու ռիսկերը մեծանում են: Այդ իսկ պատճառով խորհուրդ է տրվում լինել մանկաբարձ-գինեկոլոգի խիստ հսկողության տակ:

-Բժշկուհի, խոսեք, խնդրեմ, հղիության արհեստական ընդհատումների մասին։

-Շատ հաճախ արհեստական ընդհատումը լինում է  անցանկալի հղիություն  հղիության պարագայում կամ, ցավոք, պտղի սեռով պայմանավորված: Սակայն լինում են​ նաև բժշկական ցուցումներով ընդհատումներ,  երբ հղիությունը վտանգում  է կնոջ կյանքը, կամ առկա են պտղի զարգացման արատներ։ Բժշկական ցուցումով ընդհատումները կատարվում է միայն բժշկական կոնսիլիումի եզրակացությամբ։  Արհեստական ընդհատումը կնոջ օրգանիզմի համար կարող է ունենալ մի շարք ծանր հետևանքներ: Եթե հղիությունն ընդհատվում է դեղորայքի միջոցով, այն կնոջ օրգանիզմում առաջացնում է հորմոնալ ֆոնի մեծ տեղաշարժ։ Երբ դեղորայքն ընդունում են առանց բժշկի ցուցման, այն կարող է բերել արյունահոսության, ընդհուպ մահվան ելքով։ Իսկ երբ հղիությունն ընդհատվում է գործիքային միջամտությամբ, այն կարող է հանգեցնել տարատեսակ խնդիրների։ Դրանք կրելով վարակային բնույթ՝​ կարող են առաջացնել կպումներ, ընդհուպ անգամ արգանդի թափածակում։ Այդ իսկ պատճառով պետք է լինեն խիստ բժշկական ցուցումներ, և նոր միայն կատարվի արհեստական ընդհատում։ Ես հորդորում եմ կանանց՝ եթե հղիություն չեն պլանավորում, անշուշտ, իրենց գինեկոլոգի ցուցումով, պաշտպանվելու համար կարող են օգտվել որևէ հակաբեղմնավորիչ մեթոդից, ոչ թե ամեն անգամ ընդհատել անցանկալի հղիությունը, որը, ցավոք սրտի, մեզանում մեծ տարածում ունի։

Բայց հուրախություն մեզ՝ ներկա սերունդն ավելի տեղեկացված է, ավելի գրագետ, երիտասարդ կանայք հիմնականում միայն բժիշկների ցուցումներից ելնելով են օգտվում համապատասխան հակաբեղմնավորիչ միջոցներից ու մեթոդներից:

 -Այսօր, կարծեք թե, երիտասարդ կանայք բավականին շատ են դիմում կեսարյան հատմամբ ծննդալուծման: Ի՞նչ կասեք այդ առումով։ Արդյոք այս մոտեցումն ավելի՞ ընդունելի է:

- Կեսարյան հատումների թիվը մեր ժամանակներում իսկապես ​ աճում է ամբողջ աշխարհում: Կեսարյան հատումը օրգանիզմի համար արդեն իսկ համարվում է տրավմա, այն նախընտրելի է միայն խիստ ցուցումների դեպքում, մինչդեռ մեր տարածաշրջանում շատ մեծ տարածում ունի: Բանն այն է, որ երիտասարդ ծննդկանների մոտ բնական ճանապարհով ծննդալուծման նկատմամբ կա չհիմնավորված վախ, մինչդեռ  պետք է խնդրին գիտակցաբար մոտենալ, և չպետք է վախենալ բնական ճանապարհով ծննդաբերելուց: Չպետք է վախենալ ցավից, ​ քանզի երեխային​ գրկելիս​ ծննդաբերական ամեն ցավ կմնա անցյալում: Պետք է հիշել, որ​ կեսարյան հատման հետվիրահատական շրջանն ավելի բարդ է, այդ շրջանում ցավերը կարող են տևել մոտ 4-6 շաբաթ։ ​

 -Վերջին տարիներին երիտասարդները մինչև ընտանիք կազմելը հետազոտման նպատակով ավելի հաճախ են դիմում գինեկոլոգի​ ծառայություններին:

-Շատ գովելի է և գրագետ մոտեցում է մինչ ամուսնությունն ու հղիությունը պլանավորել հետազոտում անցնել, քանի որ  հանկարծակի հայտնաբերված խնդիրների դեպքում հնարավոր կլինի նախապես բուժում անցնել ՝ արդյունքում նվազեցնելով հետագայում չհղիանալու կամ վիժում ունենալու հավանականությունը:

-Ի՞նչ խորհուրդ կտայիք անպտղությամբ տառապող ամուսնական զույգերին:

-Վերարտադրողական բժշկությունը անընդհատ զարգացող գիտություն է, որը երբեմն, ցավոք սրտի, արձանագրում է նաև անհաջող ելքեր։ Իհարկե, մենք անում ենք հնարավորն ու անհնարինը լավագույն արդյունքներին հասնելու համար, բայց, բնականաբար, բոլորս գիտակցում ենք, որ  չենք կարող մշտապես 100 տոկոսանոց արդյունք ապահովել։ Իսկ մեր այն զույգերին, որոնց ​ մոտ չի ստացվում բնական ճանապարհով հղիանալ, հորդորում եմ երբեք չընկճվել, չհանձնվել, հավաքելով իրենց վերջին ներուժը՝ պայքարել և հավատով անցնել այդ դժվարին, բայց այնքան բաղձալի ճանապարհը: Ծնող դառնալու,​ մայրության բեկրանքն զգալու այդ աստվածատուր սուրբ նպատակը թող ձեզ ուժ ու կամք տա այն իրականություն դարձնելու ճանապարհին։

Ուզում եմ, որ եմ մեր կանայք սիրեն իրենց, լինեն առողջ ու երջանիկ, ուզում եմ, որ խուսափեն հղիության ուղղակի սեռով պայմանավորված ընդհատումներից՝ հիշելով, որ, վստահաբար, աշխարհում մի տեղ կա մի զույգ, որը երազում է ծնող դառնալ:

Կյանքի բոլոր ասպարեզներում ու փուլերում կանայք շարժիչ ուժ են, դեռևս երեխայի պրենատալ շրջանից մինչև խորը ծերություն, երբ երազում ես օրվա հոգսերից հետո մի պահ գլուխդ դնել մորդ ծնկներին, կամ մայրդ առնի քեզ իր ափերի մեջ, կտրվես իրականությունից, ընդարմանաս ու հասկանաս, որ կա կյանքում իրական ու անփոխարինելի ՍԵՐ....

Հաճախ ժպտացեք, սիրելի կանայք, սեր տվեք, սեր առեք, ապրեք ու ապրեցրեք....

Մանկական բժիշկ-ստոմատոլոգ

Կրթություն

Բարձրագույն

2020-2022 թթ.  Ազգային Առողջապահության Ինստիտուտ, մանկական ստոմատոլոգիա

2018-2020 թթ.  Հայկական Բժշկական Ինստիտուտ, մագիստրատուրա, ստոմատոլոգիական ֆակուլտետ

2014-2018 թթ.  Հայկական Բժշկական Ինստիտուտ, բակալավրիատ, ստոմատոլոգիական ֆակուլտետ

Միջնակարգ

2003-2011 թթ.  Սանկտ-Պետերբուրգի թիվ 206 միջնակարգ դպրոց (Ռուսաստան)

2011-2014 թթ.  ք. Արմավիրի թիվ 2037 միջնակարգ դպրոց զորամասի ներքո (ավարտել  է ոսկի մեդալով)

Աշխատանքային փորձ

2020-2021 թթ.  ք. Երևան, մանկական թիվ 4 ստոմատոլոգիական պոլիկլինիկա, բժիշկ-օրդինատոր, մանկական ստոմատոլոգ

2021 թ. մինչ օրս  ք. Արմավիր, <<DentaMed Clinic>>  կլինիկայում, որպես մանկական բժիշկ-ստոմատոլոգ

2022 թ. մինչ օրս  ք. Երևան, <<Wellness Dental Clinic>> կլինիկայում, որպես մանկական բժիշկ-ստոմատոլոգ

Անդամակցություն

Armenian Dental Association

Մասնակցություն

2015 թ-ից սկսած անցել է մի շարք վերապատրաստումներ <<մանկական ստոմատոլոգիա և մանկական հոգեբանություն>> թեմաներով:

Վարում է հեղինակային դասընթացներ՝  տարբեր տարիքային խմբերի շրջանում. տնային պայմաններում բերանի խոռոչի պատշաճ հիգիենայի պահպանման վերաբերյալ, ինչպես նաև պացիենտներին տալիս խորհրդատվություն. մեծ ուշադրություն դարձնել բերանի խոռոչի հիվանդությունների կանխարգելման կարևորությանը։

Պարբերաբար սոցիալական կայքերում տեղադրում է օգտակար հրապարակումներ և տեսանյութեր:

ԿԱՐԵՆ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ․ Ցանկացած հիվանդության դեպքում առողջացման առաջին կարևոր գրավականը հավատն է դեպի բուժող բժիշկը

Առողջությունը ֆիզիկական, հոգեկան և սոցիալական բարեկեցիկ վիճակ է, որին հասնելու համար չափազանց կարևոր են բուժառուի դրական տրամադրվածությունն ու հիվանդությանը հաղթելու հաստատակամ որոշումը: 

Հայաստանում այսօր դիմածնոտային վիրաբուժության մակարդակը, ըստ մասնագետների, միջինից բարձր դիրքերում է, և այն զարգանում է նկատելիորեն արագ տեմպերով: Սակայն այս ոլորտում էլ պետք է մշտապես աշխատել՝ նորանոր բարձունքների հասնելու համար:

Մեր զրուցակիցը «Նաիրի» բժշկական կենտրոնի դիմածնոտային վիրաբույժ Կարեն Վարդանյանն է, որը վերջերս <<ՏԱՐՎԱ ԲԺԻՇԿ-ՈՐԱԿԻ ՆՇԱՆ-2023>> մրցանակաբաշխությանն արժանացավ <<Տարվա երիտասարդ դիմածնոտային վիրաբույժի>> կոչմանը: Բժիշկ, որի համար տարիների փորձը մեծ նշանակություն ունի, և դա է, որ նրան դարձնում է առավել ճանաչված ու վստահելի: Նա հաճելի զրուցակից է, իր գործի մեծ գիտակ, մարդ, որն իր մասնագիտական բարձր որակների ու ազնվության համար վայելում է հիվանդների վստահությունը։ Բժշկի հաջողության գրավականն են մասնագիտական ունակությունները, բժիշկ- հիվանդ ճիշտ փոխհարաբերությունները, ազնվությունը և իրմասնագիտությանն ու գործին մեծ նվիրվածությունը:

-Պարոն Վարդանյան, որո՞նք են ծնոտների բորբոքային հիվանդությունները և դրանց առաջացման պատճառները։

-Ծնոտի բորբոքային հիվանդությունները կարող են առաջանալ տարբեր պատճառներից. կարող ենք տարանջատել ատամի հետ կապված խնդրից առաջացած և ոչ դրա հետ կապված բորբոքային հիվանդություններ։ Սովորաբար, եթե նշված հիվանդություններն ատամներից չեն առաջանում, դրանք կարող են կապված լինել բնածին կիստոզ գոյացությունների հետ, որոնք ի սկզբանե բորբոքված չեն և ոչ մի կերպ չեն անհանգստացնում, սակայն որևէ գործոնի ազդեցությամբ կարող են բորբոքվել և ուղեկցվել ցավային ախտանիշով և բորբոքման այլ տարաբնույթ նշաններով։ Նշենք, որ ստորին ծնոտի մարմնով անցնում է ստորին ատամնաբնային նյարդը, որի դեպքում ցավային ախտանիշը բավականին սուր է լինում։

Ավելի հաճախ հանդիպող մեծ խումբ են կազմում ատամներից առաջացած բորբոքային խնդիրները, որոնց դեպքում ատամի շուրջը գտնվող հյուսվածքների բորբոքումից կարող են առաջանալ ծնոտների ոսկրի բորբոքային խնդիրներ։ Օրինակ՝ կարող է այդ բորբոքումը տարածվել և ընդգրկել ծնոտի ոսկրային հյուսվածքը, կարող է ատամի արմատից առաջանալ արմատային կիստա, որը չունենա և ոչ մի ախտանիշ, բայց էլի որևէ պահի որևէ ազդակի ազդեցությամբ բորբոքվել ու ընդգրկել ծնոտի ոսկրային հյուսվածքը։ Ծնոտների բորբոքային խնդիրների դեպքում ցավը կարող է լինել թեթև տեղայնացված ատամի տակ, կարող է նաև ճառագայթել դեպի ականջ, դեպի վերին ծնոտ։

Ծնոտի բորբոքային խնդիրների բուժման համար անհրաժեշտ է հասկանալ, թե նշված պատճառներից որն է առաջացրել բորբոքում։

Սովորաբար, պահանջվում է վիրաբուժական մոտեցում՝ համակցված դեղորայքային բուժման հետ։ Հազվադեպ դեպքերում հնարավոր է լինում ծնոտների բորբոքային խնդիրները վերացնել առանց վիրահատական միջամտության՝ միայն դեղորայքային և պահպանողական միջոցներով։

 -Հայմորիտ. արդյո՞ք Ձեր տիրույթում է այս հիվանդության բուժումը։

-Հայմորիտը բավականին մեծ տարածում ունի․ այլ անվանմամբ՝ վերծնոտային խոռոչի բորբոքում։ Այդ խոռոչները քթի հարակից խոռոչներից են, որոնք հաղորդակցվում են քթի խոռոչի հետ։ Անատոմիական մյուս առանձնահատկությունն այն է, որ վերծնոտային խոռոչները շատ մոտ են տեղակայված վերին կողմնային ատամների արմատներին։ Այդ պատճառովայս խոռոչները կարող են բորբոքվել թե՛ նշված ատամների բորբոքումների պատճառով, թե՛ քթի խոռոչի խնդիրների պատճառով։ Բորբոքման դեպքում կարող են լինել տիպիկ նշաններ՝ տվյալ շրջանում դեմքի ցավ, ծանրության զգացում, ցավերը կարող են տարածվել դեպի ճակատային և գագաթային շրջաններ՝ առաջացնելով գլխացավեր։

Սուր հայմորիտի դեպքում, եթե նախկինում չեն եղել երկարատև բորբոքային գործընթացներ, ապա հնարավոր է բորբոքումը վերացնել դեղորայքային և պահպանողական միջոցներով՝ չդիմելով վիրահատական եղանակների։ Սակայն եթե բորբոքումը պարբերաբար կրկնվում է և երկարատև ընթացք ունի, ապա սովորաբար քրոնիկ բորբոքված լորձաթաղանթը միայն պահպանողական միջոցներով չի բուժվում, ուստի կարիք է լինում վիրահատական եղանակով վերացնել բորբոքումը։

-Ոսկրաբորբ․ կմանրամասնե՞ք:

-Ոսկրաբորբ կամ ոսկրածուծաբորբ․ բժշկության մեջ հայտնի է օստիոմելիտ   տերմինով, որն ինքնին շատ յուրահատուկ  հիվանդություն է։ Այս խնդրի ժամանակ բորբոքումը տարածվում է ոսկրի խորքային հյուսվածքի՝ սպունգանման շերտի մեջ, որտեղ գտնվում է ոսկրածուծը ։ Այս բորբոքումն առաջանում է ախտածին միկրոբների ազդեցությամբ, բայց դրա հետ մեկտեղ գումարվում են ալերգիկ գործընթացներ, որոնք ուժեղացնելով միմյանց ազդեցությունը՝ ի վերջո, հանգեցնում են ոսկրածուծի սուր բորբոքման, որը ուղեկցվում է ուժեղ ցավով, ինչպես նաև փափուկ հյուսվածքների այտուցով։ Ոսկրածուծաբորբը կարող է անցնել քրոնիկ ընթացքի, որի հետևանքով բորբոքված ոսկրի օջախում ձևավորվում է մեռուկացած ոսկրի բեկոր (սեկվեստր)։ Ճիշտ նույն սկզբունքով սուր բորբոքումը կարելի է վերացնել դեղորայքային և պահպանողական միջոցներով, սակայն քրոնիկ օստեոմիելիտի բուժումը վիրահատական է։

-Հնարավո՞ր է, արդյոք, դիմածնոտային բորբոքային հիվանդությունները զարգացում ապրեն առանց ցավային ախտանիշների։

Այո,հնարավորէ։Երբօրգանիզմիդիմադրողականությունը շատ է թուլացած, և օրգանիզմը չի կարողանում, ախտածին միկրոբներին ի պատասխան, առաջացնել բորբոքային համարժեք պատասխան, ապա այդ բորբոքումը կարող է ընթանալ առանց ցավի, առանց այտուցի և մյուս ախտանիշների։ Բայց այդ դեպքերում վնասը ավելի տարածուն է և ավելի վտանգավոր։

-Քունք-ստործնոտային հոդախախտ. որո՞նք են հոդախախտի առաջացմանբուն պատճառները:

-Քունք-ստործնոտային հոդի տարատեսակ խնդիրների առաջացման պատճառները հասկանալու համար հարկավոր է լավ պատկերացնել այհոդի կառուցվածքը:
Քունք-ստործնոտային հոդը բաղկացած է ստորին ծնոտի հոդային ելունից, որը գտնվում է գանգի հիմի համապատասխան փոսության` հոդային փոսիկի մեջ: Նրանց միջև կա աճառային սկավառակ, որը վերացնում է երկու ոսկրային բաղադրիչների մակերեսների անհամապատասխանությունը: Հոդային սկավառակի առկայության շնորհիվ է, որ այս հոդը կարող է առաջ սահելուն զուգահեռ` միաժամանակ նաև պտտվել դեպի առաջ, հետ, կողմնային ուղղությամբ, ինչպես նաև` զուգակցել մի քանի ուղղությամբ շարժումներ:
Այս բարդ գործառույթը հոդը կարողանում է իրականացնել այն բանի շնորհիվ, որ ծնոտը առաջ տանող մկանի (կողմնային թևակերպահին մկանի) մկանաթելերից որոշները միանում են սկավառակին, որի շնորհիվ` ծնոտի առաջ շարժվելու ընթացքում սկավառակը համաչափ առաջ է սահում հոդի առաստաղի վրա և հետ չի մնում հոդագլխիկի շարժումներից: Հաճախ այս գործառույթի խանգարման հետևանքով առաջանում են հոդի այնպիսի խնդիրներ, երբ շարժման ժամանակ սկավառակը համաչափ չի տեղաշարժվում հոդագլխիկի հետ:
Այն տեղակայվում է ավելի առաջ (ըստ մի տեսության` հենց այն մկանաթելերի    գերլարվածության հետևանքով, որոնք միանում են սկավառակին, իսկ համաձայն մի այլ տեսության՝ աճառային մակերեսների անհարթությունների հետևանքով առաջացող շփման ուժերի պատճառով) և ծնոտի շարժման ժամանակ առաջացնում են բնորոշ «շրխկոցի» և «կտոցի» ձայներ:
Հոդի այս բաղադրիչները շրջապատված են հոդային շապիկով, որը հոդային տարրերը պահում է միմյանց նկատմամբ ճիշտ դիրքում, ամրացնում է գանգի հիմի ոսկրերը և պահպանում է հոդը ավելորդ ծավալի շարժումներից:
Այնուամենայնիվ, քունք-ստործնոտային հոդի գերձգումների հետևանքով (որոնք կարող են լինել, օրինակ,  երկարատև բերանը բաց վիճակում պահելու, բերանը չափազանց մեծ ծավալով բացելու և լ ուրիշայլ դեպքերում)` հոդային շապիկը թուլանում է, որի հետևանքով հոդագլխիկը չափազանց առաջ տեղաշարժվելով` կարող է դուրս գալ հոդի բնական դիրքից և առաջացնել հոդախախտ:
Եթե հոդախախտը դառնում է սովորութային, այսինքն՝ ո չափով բերանի բացման ժամանակ կարող է առաջանալ հոդախախտ, ապա այն կարող է կյանքի որակը  էականորեն վատացնել։ Նման դեպքերում հնարավոր է վիրահատական եղանակով վերացնել սովորութային հոդախախտը։

Եթե հոդախախտը եզակի անգամներ է եղել, ապա այն հնարավոր է ուղղել հատուկ՝ ոչ վիրահատական եղանակով։

 -Ինչի՞ց կարող է առաջանալ ծնոտի կոտրվածքը:

-Ծնոտի կոտրվածքները հիմնականում առաջանում են վնասվածքներից, երբ տրավմատիկ ուժը ազդում է ծնոտի ոսկրի վրա՝ առաջացնելով կոտրվածք։ Բայց կոտրվածք կարող է առաջանալ նաև առանց որևէ վնասվածքի։ Այն կոչվում է ախտաբանական կոտրվածք։ Դա կարող է առաջանալ կամ ոսկրերի այնպիսի հիվանդությունների դեպքում, երբ թուլանում է ոսկրի խտությունը և ամրությունը, որոնք այնքան էլ շատ չեն հանդիպում, կամ, օրինակ, կարող են առաջանալ, երբ ծնոտի մարմինը քայքայվում է կիստոզ գոյացությամբ կամ ուռուցքային ախտահարմամբ, որի արդյունքում ծնոտի պատերը նշված հատվածում բարակում են, և, ի վերջո, ծնոտը կոտրվում է ամենասովորական ծամողական ճնշումից։

-Բժիշկ, տեղյակ ենք, որ այս տարի արժանացել եք <<Տարվա երիտասարդ դիմածնոտային վիրաբույժ>> մրցանակի։ Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ են տալիս բժիշկներին այդ մրցանակները:

-Իհարկե, ցանկացած մրցանակ ինքնին պարտավորեցնող է, քանզի բժիշկը քաջ գիտակցում է, որ իր ընտրած ուղին ի սկզբանե նախատեսված չէ գնահատանքի և մեծ փառքիարժանանալու: Գիտելիքները, տաղանդը ունակությունները տրված են բժշկին, որպես Աստծո կողմից շնորհված պարգև և առաքելություն, ևե թե քեզ տրվել է նման պարգև, ապա պետք է անշահախնդիր բարին արարես:

 -Որպես վերջաբան, Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

-Առաջին հերթին մեր հասարակությանը կմաղթեմ քաջառողջություն և հավատ: Ուզում եմ, որ ցանկացած խնդրի առկայության դեպքում մեր հայրենակիցները զինվեն մեծ հավատով թե՛ իրենց սեփական ուժերի, թե՛ բուժող բժշկի հանդեպ, միշտ հիշեն, որ ցանկացած հիվանդության դեպքում առողջացման առաջին կարևոր գրավականը հավատն է իրենց հանդեպ և հավատը՝ դեպի բուժող բժիշկը: Շատ կցանկանայի, որ մեր հասարակությունը սովորություն դարձնի լրջորեն հետևել սեփական առողջությանը, հետևողականորեն հոգ տանի իր առողջության համար, գոնե տարին մեկ անգամ կամովին պրոֆիլակտիկ հետազոտություն անցնի։ Վաղ փուլում առողջական խնդիրներն ի հայտ բերելը թույլ կտա խուսափել հիվանդությունների հետագա բարդություններից, քանի որ ժամանակին և ճշգրիտ ախտորոշումն արդյունավետ բուժմանհիմնական գրավականն է։ Առույգ ու խաղաղ պահեք ձեր հոգեաշխարհը: Երջանիկ լինելու համար պետք է գնահատել կյանքի ամեն մի պահը, այն դարձնել տոն: Իսկ մարդը կատարյալ երջանիկ կարող է լինել, երբ մարմնով և հոգով առողջ է: Եթե լավ մտածենք, կհամոզվենք, որ կյանքում կան խիստ անկարևոր հարցեր, որոնք մենք հաճախ շատ ենք կարևորում: Իսկ սեփական առողջությամբ զբաղվելու ժամանակ երբեմն չենք գտնում: Պետք է գնահատենք մեր ունեցածը, պետք է սիրենք մեզ, պահպանենք այն, ինչ ունենք, ինչ մեզ կամեցել է Տերն Աստված ինքը: Իսկ բժշկի համար ամենաթանկ գնահատականն արդեն ապաքինված հիվանդի գոհունակ ժպիտն էու սրտանց ասված շնորհալալանքի խոսքը։

Բժշկի համար իր աշխատանքի ամենաբարձր գնահատականը ապաքինված և իր առողջությունը վերագտած  հիվանդի օրհնանքն է

Էնդոկրինոլոգիան բժշկության ամենաարագ զարգացող ճյուղերից մեկն է, որը զբաղվում է էնդոկրին համակարգի հիվանդությունների բուժմամբ: Էնդոկրին հիվանդությունները դանդաղ և երկարատև, հաճախ ամբողջ կյանքի ընթացքում բուժում պահանջող հիվանդություններ են, քանի որ դրանք հիմնականում քրոնիկ ընթացք ունեն։ Էնդոկրինոլոգիական հիվանդությունները քրոնիկական  հիվանդություններ են, որոնք ազդում են կյանքի որակի վրա եւ կարիք ունեն մշտական հսկողության:

Տարեցտարի մարդկանց մոտ նկատվում է էնդոկրին համակարգի հիվանդությունների թվի կայուն աճ, ինչը կապված է շրջակա միջավայրի, սոցիալ-տնտեսական գործոնների, ինչպես նաև մշտական ​​սթրեսային իրավիճակներին, որոնց հետ ամեն օր բախվում են մարդիկ: Ժամանակակից էնդոկրինոլոգիան շատ առաջ է գնացել բազմաթիվ հիվանդությունների պաթոգենեզի, ինչպես նաև դրանց բուժման մեթոդների ուսումնասիրության մեջ, որը թույլ է տալիս ոչ միայն հայտնաբերել հիվանդությունը, այլև իրականացնել իրավասու կանխարգելում:

Մեր զրուցակիցն է «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի  էնդոկրինոլոգ Լիանա Գրիգորյանը: Բավականին հաճելի զրուցակից, մարդ, որն իր բնագավառում առաջնորդվում է ազնիվ լինելու սկզբունքով, անչափ ուշադիր ու հոգատար է հիվանդների նկատմամբ, շփվելու յուրահատուկ մոտեցում ունի թե՛ գործընկերների, թե՛ այցելուների հետ, եւ նրա հոգատարությունն ու սերը գնահատվում են բոլորի կողմից:

Երիտասարդ բժշկուհու համար մասնագիտությունն առաջին հերթին մարդուն առողջություն ու ժպիտ պարգեւելու առաքելություն է, իսկ դա իր ոլորտում լավագույնը դառնալու նախապայմաններից է: Ընդհանրապես ամեն ոք մասնագիտական ոլորտ պետք է մտնի հավատով, որ հենց ինքն է փոխելու այն աշխատանքային աշխարհը, որում ապրում է։ 

-Որո՞նք են Հայաստանում ամենատարածված էնդոկրին հիվանդությունները։

- Նշեմ, որ էնդոկրին հիվանդությունների շարքը բազմազան է, սակայն Հայաստանում ամենատարածվածներից են շաքարային դիաբետը՝ իր դասակարգումներով, աուտոիմուն թիրեոիդիտը, վահանաձև գեղձի թերֆունկցիան, ըստ բժշկական տերմինաբանության՝ հիպոթիրեոզը, գերֆունկցիան՝ թիրեոտոկսիկոզը, հանգույցավոր խպիպները, ճարպակալումը, ինչպես նաև մեր պրակտիկայում ոչ հաճախ հանդիպող մակերիկամի գոյացությունները:   

Ցավոք, պետք է նշեմ, որ այսօր շատ լայն տարածում ունեն նաև վահանաձև գեղձի չարորակ  գոյացությունները, որոնք նախորդ տարիների համեմատ զգալիորեն երիտասարդացել են: Հատկապես շատ է հանդիպում վահանաձև գեղձի պապիլյար կարցինոման, բայց նաև պետք է նշեմ, որ վահանաձև գեղձի մյուս չարորակ գոյացությունների համեմատ այն բարորակ ընթացք ունի և ժամանակին հայտնաբերելու դեպքում լիարժեք բուժվում է և կյանքի տևողության վրա չի ազդում:

-Ինչպե՞ս անել, որ շաքարային դիաբետը այլ հիվանդությունների առաջացման պատճառ չդառնա։ Ինչպե՞ս պաշտպանվել դրանից։

-Շաքարային դիաբետն ամբողջ օրգանիզմի հիվանդություն է, չնայած հիվանդության ընթացքում առաջին հերթին վնասվում են անոթների պատերը, և նյարդային բջիջների թաղանթները: Այստեղ պետք է ցավով նշեմ, որ դրանց ախտահարումը լինում է անդառնալի: Այդ  իսկ պատճառով առաջին պլան են մղվում անոթային բարդությունները՝ ինֆարկտը, ինսուլտը, ստորին վերջույթների անոթների ախատահարումները, գանգրենան՝ փտախտը, ընդհուպ մինչև վերջույթների ամպուտացիան՝ ծայրատումը: Ամբողջ աշխարհում տարեկան չորս միլիոն մարդ մահանում է շաքարային դիաբետի բարդություններից: Այն մահացության տեսանկյունից երրորդ տեղն է գրավում սիրտ-անոթային և օնկոլոգիական հիվանդություններից հետո։ Հետևաբար, որպեսզի չախտահարվեն մյուս օրգան-համակարգները,  պետք  է առավելագույնս  պահպանել արյան մեջ գլյուկոզայի  մակարդակը: Ցանկալի է, որ առավոտյան քաղցած ժամանակ գլիկեմիայի մակարդակը չգերազանցի  6 մմոլ-ը, և ուտելուց երկու ժամ հետո, օրվա ընթացքում, այն չգերազանցի 8 մմոլ-ը, որը մենք կհամարենք արդեն բավարար կոմպենսացիա:

-Չափից ավելի քաղցրի գործածումը  կարո՞ղ է, արդյոք,  դիաբետի առաջացման պատճառ դառնալ:

-Իրականում շաքարային դիաբետի առաջացման պատճառները շատ ավելի լուրջ են,  քան մեծ քանակությամբ քաղցրի օգտագործումը: Օրինակ, տիպ մեկ շաքարային դիաբետի առաջացման հիմքում ընկած են այն աուտոիմուն գործընթացները, որոնց դեպքում դիտվում է իմունիտետի ագրեսիվ ռեակցիա օրգանիզմի սեփական բջիջների նկատմամբ: Դրա հետևանքով  վնասվում են ենթաստամոքսային գեղձի բջիջները,  և առաջանում է ինսուլինի բացարձակ անբավարարություն: Ցավոք սրտի,  այս երևույթի պատճառները մինչ  օրս անհայտ են: Տիպ երկու շաքարային դիաբետի առաջացման համար շատ կարևոր է գենետիկ նախատրամադրվածությունը, ինչպես նաև  նպաստող պայմանները: Հետևաբար՝ գենը ժառանգելը  չի նշանակում, որ դա հիվանդությունը զարգանալու  պարտադիր պայման է: Շատ կարևոր են նախատրամադրող պայմանները: Դրանք են՝ հաճախակի սթրեսները, քաշի ավելացումը, ճարպակալումը, պասիվ կենսակերպը, ալկոհոլի չարաշահումը, արագ սննդից հաճախակի օգտվելը:   

 - Դիաբետից խուսափելու ի՞նչ կանխարգելիչ ﬕջոցներ կան:  Եթե հիվանդությունը ժամանակին չկանխարգելվի և չվերահսկվի բժշկի կողմից, ապա  ի՞նչ վտանգներ կարելի է սպասել։

- Պարզապես պետք է վարել առողջ ապրելակերպ, ճիշտ սնվել, հետևել ֆիզիկական ակտիվությանը, հրաժարվել ծխելուց: Քանի որ տիպ երկու շաքարային դիաբետի հիմքում ընկած է հիպերինսունիլիզմը և ճարպակալումը, հետևաբար, պետք  է խուսափել մեծ քանակությամբ յուղոտ, ճարպոտ սննդի օգտագործումից, ալկոհոլի չարաշահումից, սահմանափակել հեշտ յուրացվող ածխաջրերի օգտագործումը, գազավորված ըմպելիքները, ավելի շատ օգտագործել միրգ, բանջարեղեն: Խորհուրդ է տրվում շաբաթը առնվազն  մեկ-երկու անգամ այցելել մարզասրահ, քանի որ ճիշտ և գրագետ մարզման դեպքում մեծանում է օրգանիզմի հյուսվածքների զգայնությունը ինսուլինի նկատմամբ, հետևաբար, քաշի նվազումը արյան մեջ բերում է ինսուլինի մակարդակի կարգավորմանը, և կանխարգելվում շաքարային դիաբետի առաջացումը:  Այստեղ  մի շատ կարևոր հանգամանք կա, այն է՝ հիվանդությունը պետք է վերահսկվի ինչպես բժշկի, այնպես էլ բուժառուի կողմից: Բուժառուները պետք է սովորեն  ինքնուրույն հսկել օրվա տարբեր ժամերին իրենց շաքարի մակարդակը և տվյալների մասին տեղեկացնել բժշկին: Ինչպես և պետք է հետևեն արյան ճնշմանը և խոլեստերինի մակարդակին: Հետևաբար,  շատ կարևոր է  բժիշկ-բուժառու փոխհարաբերությունը: Ժամանակին չվերահսկելու դեպքում կարող են առաջանալ այնպիսի բարդություններ, ինչպիսիք են՝ նեֆրոպաթիան՝ երիկամների անոթների ախտահարումը, որն ուղեկցվում է քրոնիկ երիկամային անբավարությամբ, ռետինոպաթիան ՝ աչքի անոթների ախտահարումը, որը բերում է ոչ միայն տեսողության իջեցման, այլև  կարող է հանգեցնել ընդհուպ մինչև կուրության: Դե իսկ սպասելի են դիաբետիկ ոտնաթաթը, դիաբետիկ նեյրոպաթիաները, ստորին վերջույթների անոթների ախտահարումները, գանգրենան, որը կարող է ավարտվել վերջույթների անդամահատմամբ: Տղամարդկանց մոտ կարող է մինչև իսկ զարգանալ իմպոտենցիա:

- Որոն՞ք են շաքարային դիաբետի նախանշանները:

- Շաքարային դիաբետի նախանշաններն են՝ բերանի չորություն, մշտապես ծարավի զգացում, հաճախամիզություն, հատկապես՝ գիշերային ժամերին, քաշի կտրուկ փոփոխություն, ընդհանուր թուլություն, էներգիայի պակաս, հոգնածության զգացում, տեսողության իջեցում, ճնշման տատանումներ, քոր, ոտնաթաթերի այրոց կամ սառնության զգացում, վերջույթների թմրածություն, ծակոցներ և ձգձգվող ընթացքով չլավացող վերքեր:  Այս ամենը ահազանգ է առ այն, որ կա խնդիր, և ցանկալի է, ավելին՝ հարկ է  հետազոտվել:

-Հնարավո՞ր է բուժել այս հիվանդությունը առանց ինսուլինի օգնության, և, առհասարակ, այս հիվանդությանը դիմագրավելու այլընտրանքային ի՞նչ ﬕջոցներ կան:

-Եթե խոսքը  վերաբերում է տիպ մեկ շաքարային դիաբետին, որի մասին  ես վերը նշեցի,  այդ դեպքում դիտվում է ինսուլինի բացարձակ անբավարարություն, հետևաբար, բուժումը պետք է լինի միայն ինսուլինով: Տիպ երկու շաքարային դիաբետի բուժման համար գոյություն ունեն հակադիաբետիկ մի շարք դեղամիջոցներ, որոնք բազմազան են և տարեցտարի նորացվում են: Յուրաքանչյուր բուժառուի համար դեղամիջոց ընտրելիս ցուցաբերվում է անհատական մոտեցում՝ հաշվի առնելով որոշակի ցուցումներն ու հակացուցումները: Սակայն պետք է նշել, որ շաքարային դիաբետի բուժման մեջ դեղորայքային բուժումը երրորդ տեղում  է դիետայից և ֆիզիկական ակտիվությունից հետո: Այսինքն՝ եթե բուժառուն  չի հետևում ճիշտ սննդակարգին, ֆիզիկական ակտիվությանը, չի վարում առողջ ապրելակերպ, ապա նույնիսկ ամենաորակյալ դեղորայքը չի կարող ունենալ իր դրական ազդեցությունը  և լիարժեք նպաստել բուժառուի առողջական վիճակի էական բարելավմանը:  

  -Որպես վերջաբան, Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր հասարակությանը:

-Կցանկանամ, որ հասարակությունը հնարավորինս առողջ լինի, որ մարդիկ որքան կարող են, հեռու մնան սթրեսներից, ինչքան էլ մերօրյա պայմաններում դա շատ դժվար է,  հետևեն ճիշտ սննդակարգին, պահպանեն ֆիզիկական ակտիվությանը, մի խոսքով՝ առողջ ապրելակերպ վարեն: Շատ կարևոր է, որ մարդիկ գիտակցեն,  որ յուրաքանչյուրիս կյանքն իր ձեռքում է, որ պետք է սիրել իր եսը, պետք է ապրել դրական լիցքերով՝ ներաշխարհը խաղաղ պահել, լինել բարի ու կամեցող: Չարն ու նախանձը կործանարար են: Կցանկանամ, որ ամենուրեք տիրի փոխադարձ  սերը։ Սիրեք միմյանց, մարդիկ, սիրեք ձեզ շրջապատող աշխարհը, գնահատեք՝ ինչ ունեք, եղեք  ավելի ներողամիտ ու զիջող: Ապրեք հոգեպես խաղաղ, բացասական մտքերից ու զգացողություններից ձեզ զերծ պահեք։

Իսկ բժշկի համար իր աշխատանքի ամենաբարձր գնահատականը, ինչ խոսք, ապաքինված և իր առողջությունը վերագտած  հիվանդի օրհնանքն է,  սրտից բխած նրա անսահման երախտիքի ու շնորհակալանքի ջերմ խոսքը:  Հավատացեք, դա մի ամբողջ աշխարհ արժի։ 

«Քեզ բացակա չենք դնի». Ի հիշատակ մեծահամբավ գիտնական Կառլեն Օգսենի Հովնանյանի ծննդյան 85-ամյա հոբելյանի

Իրականում ճշմարիտ է ասված` մեզնից յուրաքանչյուրը ծնվում է այս երկրի վրա իրեն ի վերուստ տրված յուրահատուկ առաքելությամբ։ Ոմանք լույս աշխարհ են գալիս, որպեսզի հանճարեղ մի բան արարեն իրենց ասպարեզում, մյուսները` որպեսզի լույս աշխարհ բերեն ու մեծացնեն այդ հանճարներին, մյուսներն էլ ծնվում են, որպեսզի միլիոնավոր մարդկանց կյանքեր փրկեն։

Կցանկանայի և կարծում եմ՝ տեղին է մեջբերել մեծանուն հայագետ Հրաչյա Աճառյանի փայլուն մտքերից մեկը. «Մարդու ուղեղը աշխատող գութանի խոփի նման է, որքան աշխատում է, այնքան պայծառանում է»:

Անձնուրացորեն իրենց գործի նվիրյալ մարդկանց կենսագրությունը կարդալիս ապշում ես, թե ինչպես է մի մարդ իր կյանքի ընթացքում (նույնիսկ եթե նա երկար կյանք է ունեցել) հասցրել այդքան մեծածավալ աշխատանք անել։ Ի դեպ, ցավոք և սակայն հանուն արդարության՝ պետք է նշել, որ այսպիսի մարդկանց անունը միշտ չէ, որ հայտնի է դառնում լայն հասարակությանը։ Այս մարդիկ իրենց արածն ազդարարողներից չեն, նրանք լուռ ու անաղմուկ տրվում են իրենց գործին ու ամբողջովին տարվում են դրանով, տքնում են անտրտունջ և հրաշքներ արարում։ Այդպիսի «հրաշագործներից» է Կառլեն Հովնանյանը, որի անունը, ինչպես ասվեց, ամենայն հավանականությամբ, ընթերցողներից քչերին է հայտնի։

Այնուամենայնիվ, դժվար է կանխագուշակել, թե ինչպես կզարգանար Հայաստանում բժշկագիտությունը, եթե այս ասպարեզում չլիներ Կառլեն Հովնանյանի նման գիտակն ու նվիրյալը․ չմոռանանք, որ մեր հերոսը Խորհրդային Հայաստանի բժշկագիտության մեծ ու մեծահամբավ երախտավորներից էր։

Այսօր հարկ է, որ արդի հայ գիտությունը միջազգային հարաբերություններում և գլոբալ արժեքային շղթաներում լինի աշխարհի բոլոր երկրների այցեքարտերից մեկը, եւ ըստ այդմ՝ հանդիսանա արտաքին հարաբերությունների կարևորագույն բաղադրիչ: Ներկայիս համացանցային դարում գիտելիքն ամենուր է, այն ուտում է մարդկանց ուղեղները, այնինչ մեր մեծանուն և հզոր գիտնականները կարողանում էին այնքան մատչելի մատուցել իրենց ներուժը և երիտասարդ գիտնականների համար ստեղծում անարգել պայմաններ՝ ինքնադրսևորվելու և խորանալու ու առաջ գնալու գիտության ճանապարհներով՝ փորձելով արժևորել նրա ծանրակշիռ և արժեքավոր գիտական վաստակը: Շատերը չեն թաքցնում, որ մինչ օրս երախտապարտ են այս մեծ գիտնականին ու մարդուն՝ կյանքի կարևոր ճանապարհին ճիշտ ուղով իրենց ուղղորդելու համար: Նրա հետ շփումը հայ մարդու տեսակի իրական ու սքանչելի դաստիարակություն էր, ներքուստ փխրուն, ինքնամփոփ ու ազնվագույն մի անհատականություն, որ երբևէ ի հայտ չէր բերում սեփական խնդիրները:

Այսօրվա մեր հոդվածը կրում է «Քեզ բացակա չենք դնի» խորագիրը և նվիրված է Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության համաճարակաբանության և հիգիենայի՝ հետագայում Ա. Բ. Ալեքսանյանի անվան համաճարակաբանության, վիրուսաբանության և բժշկական մակաբուծաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտի բազայի հիման վրա դեռևս Խորհրդային Միության տարիներին կառավարության որոշմամբ ստեղծված էլեկտրոնային միկրոսկոպիայի՝ այդ տարիների խոշորագույն համարվող լաբորատորիայի հիմնադիր, Հայաստանի Հանրապետության գիտությունների ազգային ակադեմիայի մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտի էլեկտրոնային միկրոսկոպիայի լաբորատորիայի վարիչ, Հայաստանում բժշկակենսաբանական բնագավառում էլեկտրոնային միկրոսկոպիայի ոլորտի հիմնադիր, էլեկտրոնային միկրոսկոպիայի հայկական ընկերության նախագահ, Հայաստանի Հանրապետության գիտությունների ազգային ակադեմիայի Նուրբ օրգանական քիմիայի ինստիտուտի գիտաշխատող, շուրջ 200 գիտական աշխատասիրությունների, նորարարական​ առաջարկությունների և մեթոդական ձեռնարկների հեղինակ, կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, Ռուսաստանի Դաշնության բնական գիտությունների ակադեմիայի իսկական անդամ, ակադեմիկոս, երջանկահիշատակ Կառլեն Օգսենի Հովնանյանի ծննդյան օրվան: Այսօր՝ մայիսի 7-ին, նա կդառնար 85 տարեկան:

Կառլեն Հովնանյանի հակումը գիտական աշխատանքի նկատմամբ դրսևորվեց դեռևս անցյալ դարի 50-ական թվականներին՝ Երևանի պետական բժշկական համալսարանում /նախկինում ինստիտուտ/ ուսանելու տարիներին։ Որպես գիտնականի` նրա ձևավորման գործում մեծ դեր է խաղացել ականավոր գիտնական-մանկավարժ, ԽՍՀՄ- ում վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարի գործիչ, ականավոր համաճարակաբան, ակադեմիկոս Արտո Բոգդանի Ալեքսանյանը։ Ավարտելով ԲՈՒՀԸ՝ Հովնանյանը որպես բժիշկ աշխատանքի է անցնում հանրապետության հակահամաճարակային կայանում և ապա՝ Հանրապետական հակապալարախտային դիսպանսերի վիրաբուժական բաժանմունքում: Հակումը և հետաքրքրությունը հիմնարար գիտական աշխատանքների նկատմամբ նրան բերում է Երևանի պետական համալսարանի կենսաբանական ֆակուլտետի ասպիրանտուրա՝ մանրէաբանություն մասնագիտությամբ, որտեղից էլ գործուղվում է Մոսկվա՝ ԽՍՀՄ բժշկական գիտությունների ակադեմիայի Ն. Ֆ. Համալեյայի անվան համաճարակաբանության և մանրէաբանության ինստիտուտի մեր հայրենակից, հանրաճանաչ գիտնական, պրոֆեսոր Արշալույս Արամի Ավագյանի կողմից ղեկավարվող ախտածին միկրոօրգանիզմների կազմաբանության բաժին։ 1968 թվականին Մոսկվայում մեր հայրենակիցը փայլուն պաշտպանում է թեկնածուական թեզը սպիրոխետոզների և էվոլյուցիոն տարբեր մակարդակների վրա գտնվող մակրոօրգանիզմների փոխներգործությունների սուբմիկրոսկոպիկ թեմայով։

Կ. Օ․ Հովնանյանի նախաձեռնությամբ 1968թ. Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության համաճարակաբանության և հիգիենայի՝ հետագայում Ա. Բ. Ալեքսանյանի անվան համաճարակաբանության, վիրուսաբանության և բժշկական մակաբուծաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտի բազայի հիման վրա Խորհրդային Միության տարիներին կառավարության որոշմամբ ստեղծվեց էլեկտրոնային միկրոսկոպիայի՝ այդ տարիների խոշորագույն համարվող լաբորատորիան: Նրա՝ որպես գիտության կազմակերպչի, տաղանդը փայլուն կերպով դրսևորվեց վարակների, բակտերիաների և նախակենդանիների սուբմիկրոսկոպիկ առանձնահատկություններին նվիրված համամիութենական գիտաժողովի կազմակերպման գործում: Լինելով էլեկտրոնային միկրոսկոպիայի հայկական ընկերության անդամ և հետագայում նախագահ՝ նա մեծ աշխատանք է կատարում գիտության  այդ բնագավառում:

Իր կյանքի վերջին չորս տարին և մինչ կյանքի վերջին օրը նա աշխատեց Հայաստանի Հանրապետության գիտությունների ազգային ակադեմիայի Նուրբ օրգանական քիմիայի ինստիտուտում: Շնորհիվ նրա և իր գործընկերների անդուլ ջանքերի՝ Միկրոսկոպիայի հայկական ընկերությունը դարձավ Միկրոսկոպիայի միջազգային ֆեդերացիայի և Միկրոսկոպիայի Եվրոպական ընկերության լիիրավ անդամ։ Հովնանյանը շուրջ 200 գիտական աշխատասիրությունների, նորարարական​ առաջարկությունների և մեթոդական ձեռնարկների հեղինակ է: Կ. Հովնանյանը մեծ մասնակցություն է ունեցել հանրապետական, համամիութենական, միջազգային բազմաթիվ գիտաժողովներում և համաժողովներում, ինչպես Խորհրդային Միության, այնպես էլ աշխարհի մի շարք քաղաքներում՝ Մոսկվա, Սանտ Պետերբուրգ, Կիև, Տալին, Թբիլիսի, Կանկուն, Բեռլին, Դրեզդեն, Վիեննա, Դավոս, Վաշինգտոն, Կանազավա և այլն:

Միկրոսկոպիայի համաշխարհային ֆեդերացիայի և եվրոպական ընկերության, ինչպես նաեւ միկրոսկոպիստների, մակաբուծաբանների եվրոպական ընկերությունների անդամ էր։ Իր ընթացիկ գիտական հետազոտություններին զուգահեռ՝ գիտնականը կարողացավ ամփոփել իր տարիների գիտահետազոտական աշխատանքների արդյունքները և հաջողությամբ պաշտպանել դոկտորական թեզը․ փայլուն մի աշխատություն, որը բոլորովին նոր խոսք էր միկրոօրգանիզմների կազմաբանության և մակաբուծության էվոլյուցիոն տեսության բնագավառում։

Կառլեն Հովնանյանը այն եզակի անհատներից էր, ով առանձնանում էր մարդկային բարձր արժեքներով, իր գործին, իր հայրենքին նվիրվածությամբ ու անսահման համեստությամբ:

Բայց, որքան էլ նա լռեր իր մարդասիրական քայլերի մասին, բարեբախտաբար, կան մարդիկ, որոնք այսօր սիրով ու ակնածանքով պատմում են մեծանուն գիտնականի, մեծ հայի կերպարի մասին:

Կառլեն Հովնանյանի մասին իր հուշերով մեզ հետ կիսվել է նրա հետ աշխատանքային երկարատև ուղի անցած, կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, սննդի անվտանգության և կենսատեխնոլոգիայի բաժնի վարիչ, Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարանի կենդանական ծագման հումքի և մթերքի վերամշակման տեխնոլոգիայի ամբիոնի վարիչ Աստղիկ Փեփոյանը:

«Կառլեն Օգսենի   Հովնանյանին ճանաչում եմ դեռևս Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտից՝ 2000-ականներից։ Միասին ապրել ենք բավականին երջանիկ, «արարիչ» օրեր՝ լցված գիտական ստեղծագործական բուռն քննարկումներով՝ հաջողված, երբեմն նաև չհաջողված համատեղ գիտափորձերով, որոնք հիմք էին հանդիսանում նոր, ավելի խորը գիտական հետազոտությունների։ Կենսաբանական գիտությունների դոկտոր Կառլեն Հովնանյանը մեծ մարդ էր՝ միջազգային բարձր ճանաչմամբ գիտնական, հրաշալի ընկեր և, ինչպես ինքն էր ասում, պարզապես հայրենասեր մարդ։

Գիտության մեջ ամենակարևորը գաղափարն է՝ կա գաղափար, լուծում գտնելն արդեն դառնում է տեխնիկական խնդիր։ Գիտնական Կառլեն Հովանանյանի ուժը հենց նոր գաղափարների մեջ էր։ Նրան պարզապես պետք էր թևեր տալ, և նա հստակ կարող էր, նրա միտքն ի զորու էր մեծ գիտական նվաճումների հասնել։ Առաջին անգամ նրա կազմակերպչական ջիղը նկատեցին, ցավոք, արտերկրում, երբ Շվեյցարիայի Դավոս քաղաքում մասնակցում էինք եվրոպական միկրոսկոպիստների գիտաժողովին, որը կազմակերպվել էր Եվրոպական Միկրոսկոպիայի միության կողմից․ Այդ տարիներին Կառլեն Հովնանյանը Հայաստանի Միկրոսկոպիստների միության նախագահն էր։ Գիտաժողովին մասնակցում էին ավելի քան 650 գիտական պատվիրակներ և 700-ից ավելի ցուցահանդեսային փորձագետներ՝ աշխարհի 36 երկրներից:

Հիշում եմ, թե ինչպես բոլոր մասնակիցների մեջ մեզ, ի դեմս Կառլեն Հովնանյանի, համաժողովի նախագահը առանձնակի խանդավառությամբ ընդունեց:

Իր մասնագիտական շրջապատում Կառլեն Հովնանյանը լրիվ այլ մարդ էր, ոգեշնչված և ոգեշնչող գիտնական․ այսպես ներկայացրեց նրան պրոֆեսոր Nick Schryvers-ը՝ Միկրոսկոպիստների միության քարտուղարը։ Կոնֆերանսը տևեց 4-5 օր։ Կոնֆերանսի ողջ ընթացքում Հայաստանը կոնֆերանսի կազմակերպիչների, լավագույն միկրոսկոպիստների ուշադրության կենտրոնում էր, բուռն գիտական քննարկումների մեջ․ նրանք պարզապես ապշած էին Հայաստանի գիտական հզորությամբ։ 2016 թվականին Լիոնում կայացած համաժողովի միկրոսկոպիստների կոնֆերանսին Կառլեն Օգսենիչի պատրաստած մասնագետների պնդմամբ բացառիկ գիտական նմուշներն ուսումնասիրվեցին «ցուցահանդեսային մանրադիտակներով»՝ տեղում ձևակերպվեց մեր նոր բակտերիալ նանոկառուցվածքներին վերաբերող աբստրակտը, որը նախատեսվում էր « մեծ հոդված>> դարձնել։

Չգիտեմ, գուցե և արմատներով վանեցի լինելն էր նաև Կառլեն Հովնանյանի մեծ հայրենասիրության դրդապատճառը:

Կոնֆերանսների ժամանակ Կառլեն Օգսենիչը երբեք չէր շեղվում հիմնական նպատակից, միշտ տեղում էր՝ սեփական անձի և հայրենիքի նկատմամբ մշտապես պատասխանատվությամբ լեցուն։

2005-2006 թվականներին Հայաստանում գիտության մեջ վարչական բնույթի փոփոխություններ տեղի ունեցան։ Խելացի, հայրենասեր մարդու համար պարզից էլ պարզ էր, որ այդ մեխանիկական փոփոխությունները լավ բանի չեն բերելու, ավելին՝ դրանք տանում են մեզանում գիտության և կրթության մակարդակի կտրուկ վատթարացմանը, ավելին՝դրանք սպառնալիք են երկրի ապագայի համար։ Այդպես էր մտածում և Կառլեն Հովնանյանը։ Սարսափում էինք Հայաստանի նման փոքր երկրի համար «դատարկ» գովազդի չափերից և ձևից, ինչը գրավել էր գիտությանը և ԳԱԱ-ին, իսկ հետագայում՝ նաև ամբողջ երկիրը: Բայց Հայաստանը լքելու վերաբերյալ խոսք անգամ չկար։ Վերջին ժամանակներում էլ շատ մտահոգված էր ԳԱԱ-ի «լուծարմանը» վերաբերող խոսակցություններով։ Ասում էր, որ ԳԱԱ-ն, անշուշտ, լուրջ վերափոխումների կարիք ունի, բայց սխալ է գիտության այս կաճառը լուծարելը։ Մտահոգված էր երիտասարդների կրթությամբ, գիտության ապագայով․․․Որքան էլ դառնանում էր ներկայից, միշտ զարմանալիորեն լավատես էր, առաջ նայող, ստեղծագործ․․․ Այդպիսին էր մեր Կառլեն Օգսենիչը, զգայուն, երբեմն անհանդուրժող, բայց խորաթափանց և հայրենասեր գիտնականը»,- իր խոսքի ավարտին նշեց տիկին Փեփոյանը։

Կառլեն Հովնանյանն իր էությամբ կյանքը հաստատող անձնավորություն էր։ Այսօր շատերն են իրավամբ հպարտանում, որ ճանաչել են նրան, նրա հետ ճանապարհ անցել: Երկրում տեղի ունեցող որևէ իրադարձությունից անմասն չէր, միշտ հայրենիքի հոգսերին արձագանող, այդ հոգսերով ապրող ու մտահոգ մարդ էր։ Նրա գիտական ժառանգությունը զգալի ազդեցություն է ունեցել հայ բժշկագիտական մտքի հետագա զարգացման, ինչպես նաև երիտասարդ սերնդի մի շարք գիտնականների մասնագիտական հայացքների ձևավորման վրա:

Հատուկ սեր էր տածում երիտասարդ ուսումնատենչ կադրերի հանդեպ, անշահախնդիր խրախուսում էր և օգնում բոլորին և այդ ամենը՝ առանց ցուցադրման: Մարդու մեջ բարձր էր գնահատում աշխատասիրությունը, ճշտապահությունն ու պարկեշտությունը, պատասխանատվության զգացումը, օժտված էր հայ մարդուն զարդարող հատկանիշներով, մարդկային-բարոյական բարձր նկարագրի տեր էր, բարեկամասեր էր, ընկերասեր:

Ցավ ի սիրտ, Կառլեն Հովնանյանը կյանքից հեռացավ գիտական ուժերի ամենածաղկուն շրջանում՝ իր հետ տանելով բազում չիրականացված գիտական ծրագրեր:

Հանճարների, գիտնականների անխամրելի աստղաբույլից է Կառլեն Հովնանյանը, որի կատարածը գիտության մեջ մեծագույն սխրանք էր, իսկ կյանքը՝ բացառիկ հրաշք: Նրա համառ աշխատանքի արդյունքում էր, որ բժշկագիտական տեսադաշտը մեզանում զգալիորեն ընդլայնվեց:

Կարծես թե մեղուն գտել էր բազմաբույր մի ծաղիկ և պոկ չէր գալիս կենսավետ նեկտարից. մինչև կյանքի վերջը նրա հաղորդությունը եղավ գիտության ամբրոսիան:

Կառլեն Հովնանյանը այն եզակի անհատներից էր, ով առանձնանում էր մարդկային բարձր արժեքներով ու անսահման համեստությամբ: Նա այսօր էլ ՀՀ -ում և դրա սահմաններից դուրս մեծ հարգանք վայելող գիտնական է, որի  բազմամյա վաստակը գիտության մեջ պարզապես անգնահատելի է:

Բժշկագիտության մեջ յուրահատուկ անհատականություն էր՝ իր տարբերվող մտածողությամբ ու հույզերով, իր թողած գործի արժեքով ու ճշտությամբ, ծանրությամբ ու ծանր ապրումներով, որոնք մի օր եկել ու չեն հեռանում՝ մշտապես իմաստավորելով այս հոգսաշատ կյանքը: Թող մեզ ներեն տարբեր ասպարեզների նվիրյալները, կարծում եմ, որ այսպիսի մարդիկ հիմնականում բժշկության, ասպարեզում են։

Գիտնականի դուստրը՝ Մարգարիտա Հովնանյանը, նույնպես առողջապահության ոլորտի նվիրյալ է, մասնագիտությամբ բժշկուհի, որ բավականին երկար տարիներ է, ինչ աշխատում է Վլադիմիր Ավագյանի անվան բժշկական կենտրոնում, որպես ալերգոլոգ-իմունոլոգ:

Իր ընտանիքի, հարազատների, ընկերների եւ գործընկերների, ինչպես նաեւ նրա օգնությամբ կյանք վերադարձած անձանց հուշերն են միշտ նրան հետապնդում, նրանց հոգեցունց անդրադարձը դեպի նրա նեղ կյանքը, դեպի կյանքի հովնանյանական բանաձևի արտածման բանալին:

Աշխատանքը նրա տարերքն էր, հոբբին: Ծննդավայրը նրա համար յուրատեսակ սրբավայր էր, որին կապված էր իր ողջ էությամբ: Նրա կյանքը լեգենդ դարձավ: Մինչդեռ նա լեգենդ էր դեռ կենդանության օրոք: Իր բազում պարգևներից և կոչումներից, իր բարձր հեղինակությունից նա երբեք չէր մեծամտանում, գիտությանը սիրահարված մարդ էր՝ համեստ մարդ՝ հաճախ իրարամերժ, հակասական բնավորության գծերով, բայց միշտ զգոն և աչալուրջ, միշտ աշխատասեր ու պահանջկոտ:

Այնքա՜ն շատ է նրա մասին ասելիքը, որ դժվար է այն տեղավորել մեկ հրապարակման մեջ: Կարծում ենք, որ սույն հրապարակումը մի սովորական կանգառ է նրա անցած լուսավոր ճանապարհին: Մոռացվող մասունքներ ու թառամող ճյուղեր նրա դափնեպսակին չեն եղել ու չեն էլ լինելու։ Վստահաբար ասենք, որ նվիրյալ բժիշկ-գիտնականի մեծ վաստակի շնորհիվ նրա դափնեպսակը ժամանակի հետ հաստատապես էլ ավելի է գունազարդվելու:

Կառլեն Հովնանյանը շատ խիզախ էր իր որոշումների մեջ, իրեն բնորոշ կոլորիտով երբեք չէր հանդուրժի մտավորականին ոչ հարիր կեցվածք, տիպիկ հայ մարդու օրինակելի կերպար էր, բացառիկ մտավոր հնարավորություններով օժտված գիտնական, որը կանգնած է եղել և այսօր էլ շարունակում է կանգնած լինել հայ բժշկագիտության ակունքներում:

Բարձր գնահատելով Կառլեն Հովնանյանի բացառիկ մարդասեր տեսակը, գիտական երկարամյա արգասաբեր գործունեությունը, անուրանալի ավանդը բժշկագիտության մեջ` ի նշան հարգանքի և երախտիքի առ նրա անձն ու կատարած աշխատանքը, մենք ցանկանում եք հանրությանը, մեր ընթերցողին ներկայացնել անվանի հայի, բժշկագիտության նվիրյալի կյանքը, գործունեությունը՝ հնարավորություն ստեղծելու վերագնահատելու, արժևորելու և վայելելու գիտնականի ու մարդու նրա բացառիկ տեսակը:

Բժշկագիտությունը դեռ շատ երկար կխոսի նրա թողած ձեռագրի, գիտական հարուստ ժառանգության մասին, կվերաիմաստավորվեն նրա թողած բժշկագիտական ավանդը, բարեգործությունները, հաճախ ինքնամոռացության հասնող գիտական խիզախումները:

Հիշատակդ անմար, մեծանուն գիտնական, բոլորի համար ավագ ընկեր և լավագույն խորհրդատու, հրաշալի մարդ:

Այսօր նյարդավիրաբուժությունն հագեցած  է առավել արդյունավետ վիրահատական միջոցներով, ինչի շնորհիվ  հաջողվում է հաղթահարել տարբեր աստիճանի  բարդության  նյարդավիրաբուժական հիվանդություններ 

Նյարդավիրաբուժությունը բժշկության վիրաբուժական մասնագիտություններից ամենաերիտասարդներից է: Այն վիրաբուժության ճյուղ է, որն իր մեջ ներառում է կենտրոնական և ծայրամասային նյարդային համակարգերի հիվանդությունների բուժումը վիրահատական ճանապարհով։ Գնալով ընդլայնվում ու առռաջընթաց է ապրում նյարդավիրաբուժության ոլորտը․ ոլորտ, որ ժամանակի պահանջներին համընթաց զարգացմամբ արդեն իսկ դասվում է բժշկության ապագա առաջատար գիտությունների շարքին։ Ներկա ժամանակներում նյարդավիրաբուժությունն հագեցած է առավել արդյունավետ վիրահատական միջոցներով, ինչի շնորհիվ էլ համապատասխան ցուցումների առկայության դեպքում  հաջողվում է հաղթահարել տարբեր աստիճանի  բարդության  նյարդավիրաբուժական հիվանդություններ ու իրավիճակներ։

Մեր զրուցակիցն է <<Էրեբունի>> ԲԿ  նյարդավիրաբուժական բաժանմունքի բժիշկ-նյարդավիրաբույժ Նաիրի Մարգարյանը: Որքան էլ գայթակղիչ է բժշկի աշխատանքը, նույնչափ պարտավորեցնող և դժվար է, ու ըստ մեր զրուցակցի՝ բազմակի անգամ ավելի մեծ մարդասիրություն, համբերություն, բարություն է պահանջում, քան շատ այլ մասնագիտություններ։ Բժիշկն այս համոզմանն է եկել իր աշխատանքի ընթացքում և ի սկզբանե գտել է հաջողության բանալին. դա  մարդասիրությունից ծնված սերն է իր հիվանդների հանդեպ: Բոլորիս լավ հասկանալի է հիվանդի հոգեբանությունը։ Լավագույն բժիշկ փնտրելիս ու ընտրելիս հիվանդը ոչ պակաս կարևորում է մարդկային վերաբերմունքը: Բուժմանն հավասար՝ հիվանդին  իր առողջությամբ մտահոգ, իր մասին ոչ միայն մասնագիտորեն, այլ նաև մարդկայնորեն հոգ տանող բժիշկ է հարկավոր: Միայն այս երկուսի զուգակցությամբ կարող է ձևավորվել  բժիշկ-հիվանդ անչափ կարևոր փոխադարձ կապը, որի առկայությունն ինքնին բուժման արդյունավետության գրավական է:       

-Պարոն Մարգարյան, գլխուղեղի ուռուցքներից կխոսե՞ք:

-Գլխուղեղի ուռուցքը գանգի խոռոչում ոչ նորմալ հյուսվածքի աճ է։ Ուռուցքը կարող է աճել ինչպես գլխուղեղի ներսում, այնպես էլ նրա կողքին՝ սեղմելով այն։ Տարբերում են գլխուղեղի ուռուցքների երկու հիմնական խումբ` գլխուղեղից կամ նրա թաղանթներից աճող ուռուցքներ (առաջնային) և մետաստատիկ ուռուցքներ (երկրորդային), որոնք այլ օրգաններից տարածվում են դեպի գլխուղեղ։ Գանգի խոռոչի ներսում առաջացող ուռուցքներից են, օրինակ, գլիոմաները, մեդուլոբլաստոմաները, մենինգիոմաները, հիպոֆիզի ադենոման, կրանիոֆարինգիոմաները և այլն։ Գլխուղեղի մետաստատիկ ախտահարում հաճախակի առաջանում է թոքերի, կրծքագեղձի, մաշկի, աղիների և այլ օրգաններում առաջնային ուռուցքների առկայության դեպքում։ Չարորակ և բարորակ ուռուցքների  ախտանշանները սկզբնական շրջանում սկսվում են ցավային ախտանիշով: Գլխուղեղի ուռուցք ունեցող անձը կարող է ունենալ տարբեր գանգատներ ՝ գլխացավ, սրտխառնոց եւ փսխում, ձեռքի կամ ոտքի թուլություն, խոսքի խանգարում, տեսողության կամ լսողության խանգարում, վարքի փոփոխություն, ցնցումներ և այլն։ Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե որտեղ է գտնվում ուռուցքը, որ կենտրոնների ախտահարումն է առաջացնում և այլն։ Սկզբնական շրջանում ուռուցքները երբեմն կարող են զարգանալ առանց որոշակի գանգատների։

-Ինչպե՞ս կբնորոշեք վերտեբրոպլաստիկան։

-Վերտեբրոպլաստիկան տարբեր ախտաբանական գործընթացների հետևանքով փոփոխված ողի (ողերի) անատոմիական ամբողջությունը վերականգնող վիրաբուժական մեթոդ է: Ողնաշարի վնասվածքների հետևանքով ողնաշարային սյունը և նրա առանձին ողերը կարող են վնասվել (կոտրվել, դեֆորմացվել)՝ թուլացնելով ողնաշարի ամրությունը: Դա հաճախ առաջացնում է ոչ կայուն ողնաշար, որի բուժումն  առանձնահատուկ բուժական մոտեցում է պահանջում:
Վերտեբրոպլաստիկայի մեթոդներից է ողի մարմնի ցեմենտավորումը, որի ժամանակ ձևափոխված ողի մարմնի մեջ ներարկվում է ոսկրային ցեմենտ, որը երկբաղադրիչային ասեպտիկ սոսնձի համակարգ է՝ արագ չորացող և պնդացող:

-Ճողվածքների վերաբերյալ, որոնք, ի դեպ, լայն տարածում ունեն,  ի՞նչ կասեք։  Կխնդրեի փոքր-ինչ մանրամասնել:

-Ճողվածքների ցավային ախտանշանն արտահայտվում է թմրածության զգացումով, ցավի ճառագայթմամբ դեպի վերջույթներ։ Ավելի շատ հանդիպում են պարանոցային ճողվածքներ, որոնց ժամանակ լինում են պարանոցի, ուսի, թևի ցավեր, թմրածություն, իսկ գոտկային հատվածի ճողվածքի ժամանակ ցավը ճառագայթում է դեպքի ոտքեր: Կրծքային ճողվածքներ շատ քիչ են հանդիպում։
Լինում են նաև քրոնիկ դեպքեր, երբ հիվանդը մեզ դիմում է արդեն պարալիզված վիճակում, և այսպիսի դեպքերում մեր անելիքը վիրահատելն է՝ հնարավորության սահմաններում  փրկելու վնասված նյարդը։ Թեև միանշանակ չի կարելի ասել, սակայն կարող է լինել և  ճողվածքի կրկնվելու հավանականություն: Իհարկե, ցանկացած վիրահատություն կարող է կրկնվել, բայց եթե վիրահատությունը կատարվի գրագետ և պրոֆեսիոնալ, կրկնվելու հավանականությունը քիչ կլինի։

-Ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:

-Վստահորեն կասեմ, որ ես ունեցել եմ լավագույն ուսուցիչներ: Այդպիսին կարող եմ համարել անվան բժիշկներ Մամիկոն Եղունյանին, Կարապետ Մոմջյանին և երջանկահիշատակ Վահրամ Համբարձումյանին․ մարդիկ, որոնք անմնացորդ  նվիրումով ու ջանադրությամբ իրենց գիտելիքները փոխանցել են ինձ և վստահել են մեզ՝ երիտասարդներիս, ինքնուրույն վիրահատություններ կատարել: Ես նրանցից շա՜տ բան սովորեցի՝ գիտելիքներից մինչև բժշկի էթիկա ու մարդկայնություն։ Շնորհակալ եմ ճակատագրին, որ իմ մասնագիտական կայացման ճանապարհին ինձ նրանց հանդիպեցրեց:

-Ի՞նչ կասեք առողջապահության առաջնային օղակի մասին:

-Առաջնային օղակը մեծ դեր ունի հիվանդությունների կանխարգելման և վաղ ախտորոշման գործում, և ներկայումս  մեծ աշխատանք է տարվում այդ օղակի դերի է՛լ ավելի բարձրացման ուղղությամբ: Իրականում վաղ հայտնաբերված հիվանդության բուժումն ավելի լիարժեք և արդյունավետ է։
Պետք է առաջնային օղակներում իրականացվի համակցված և գրագետ բուժօգնություն, և խնդրի վաղ հայտնաբերման շնորհիվ հիվանդները պետք է ուղղորդվեն համապատասխան կլինիկաներ, որպեսզի չբախվենք արդեն բարդացած դեպքերի: Իսկ մարզային բժշկության մեջ արդեն իսկ ուրախալի փաստ ունենք․ արդեն իսկ կա դրական դինամիկա՝ մարզային առողջապահական հաստատությունները ապահովվում են նորագույն հետազոտական ու բուժական սարքավորումներով, ձեռք է բերվում ժամանակակից տեխնիկա։ Անշուշտ, գովելի շարժ է։

-Բժիշկ Մարգարյան, մեր ժամանակներում բժշկությունը սրընթաց  զարգանում է, և հարկ է, որ բժիշկն իրազեկ  լինի համաշխարհային արդիական նորարարություններին։ Դուք հասցնո՞ւմ եք վերապրաստումների գնալ, կատարելագործել Ձեր գիտելիքները՝ հասու լինելու  նորագույն բուժական մեթոդներին ու միջոցներին:

-Այո, իհարկե, գիտելիքները համալրելը բժշկի համար այսօր մեծ կարևորություն ունի։ Ցանկացած ասպարեզում, բժշկության մեջ է՛լ առավել, նորի հետ համընթաց չքայլեցիր, տեղդ չես գտնի, արածդ գործը բուժառուներիդ վստահություն ու գոհություն չի բերի: Վերջին վերապատրաստումը մեկ տարի առաջ եմ անցել գլխուղեղի և պարանոցի անոթների միկրովիրաբուժական տեխնիկայի գծով, ՌԴ-ի   մայրաքաղաքում։ Մի շարք այցելություները Մոսկվայի առաջատար կլինիկաներ ինձ համար մեծ փորձ ձեռք բերելու  լավագույն հնարավորություն էր՝ գլխուղեղի անոթային խնդիրների ուղղությամբ։ 

-Ձեր կարծիքով՝ մեր բժշկությունը արդյոք համընթա՞ց է եվրոպական չափանիշներին:

-Եթե հաշվի առնենք մեր բժիշկների պատրաստվածությունը, մասնագիտական կարողությունները, ունակությունները, գիտելիքները, վստահորեն կարելի է ասել, որ շատ դեպքերում մենք չենք զիջում եվրոպական մասնագետներին, առաջատար երկրներում կիրառվող բուժման միջամտություններին եղանակներին ու մեթոդներին: Մեր և նրանց բուժական համակարգերի միջև տարբերություն կա թերևս առողջապահության կազմակերպման և պետության կողմից առողջապահության ֆինանսավորման միջև, սակայն կարծում եմ՝ դա ժամանակի խնդիր է, և հուսով եմ, որ մոտ ապագայում այդ խնդիրն էլ կլուծվի: Անշուշտ, դեռևս մեծ է տեխնիկական հագեցվածության տարբերությունը, սակայն այդ առումով զգալի առաջընթացը հուսադրող է: Որպես խոսուն օրինակ, կարող եմ բերել օրթոպեդիայում կիրառվող իմպլանտների բազմազանությունը Հայաստանում. Այժմ մեզանում գործածության մեջ առկա են համաշխարհային համբավ վայելող գրեթե բոլոր ընկերությունների իմպլանտները:

-Այսինքն՝ Ձեր դիտարկմամբ, մեր առողջապահությունը ընդհանուր առմամբ բարձր մակարդակի վրա՞ է:

-Այո՛: Նույնը կարող ենք ասել և նյարդավիրաբուժության վերաբերյալ՝ որպես հայ բժշկագիտության մի առանձին ճյուղի։  Պետք է նշել, որ վերջին տարիներին Հայաստանում կատարվում են գրեթե բոլոր տեսակի վիրահատական միջամտություններ, ընդ որում, նույնպիսի առաջնակարգ տեխնոլոգիաներով ու վիրահատական եղանակներով, որպիսիք կիրառվում են արտասահմանյան առաջադեմ երկրներում։

-Ի՞նչ կասեք Ձեր ոլորտի երիտասարդ կադրերի մասին:

-Ունենք շատ խելացի ու լավ պատրաստված երիտասարդ մասնագետներ: Նկատենք, որ ի տարբերություն նախորդ տարիների՝ այսօր տեղեկատվական բազան ավելի հարուստ է, հասանելի է համաշխարհային մասնագիտական գրականությունը, ավելի շատ են մասնագիտական շփումները, փորձի փոխանակումը թե՛ երկրի ներսում, թե՛ դրսում։ Մի խոսքով՝ հնարավորություններն ավելի են շատացել, բժշկության որակն ավելի է բարձրացել, այդ մասին է վկայում նաև երիտասարդ բժիշկների մեծ ներգրավվածությունն աշխատանքներին: Կարծում եմ՝ այդ առումով որևէ խնդիր չունենք: Երիտասարդ կադրերը գիտակցում են որ պետք է անցնել դժվարին ճանապարհ, ուղղակի չպետք է դոփել տեղում, այլ մշտապես պրպտել, տեղեկանալ ոլորտի առաջխաղացմանը միջազգային ասպարեզում, ջանալ, որ  սխալվելու հավանականությունը քիչ լինի կամ ընդհանրապես բացառել այն: Եվ կա՛ն, զգալի են այդ ամենի երաշխիքները՝ նկատելի է երիտասարդ մասնագետների՝ ավելիին հասնելու, իրենց գործն ավելի լավ անելու եռանդն ու ձգտումը։ Ես վստահ եմ, որ մեր բժշկության  ապագան հուսալի ձեռքերում է:

-Որպես վերջաբան, Ձեր մաղթանքը հայ հասարակությանը:

-Ամփոփիչ խոսքս սկսեմ մեր ժողովրդին առողջության մաղթանքով։ Իսկ առողջ լինելու համար յուրաքանչյուրս պիտի հոգ տանի իր մարմնի համար։ Շատ կցանկանայի, որ մարդիկ ավելի ուշադիր լինեն  իրենց  սեփական մարմնի նկատմամբ։ Ցավոք, մենք հաճախ զլանում ենք հիշել մեր այդ կարևոր ու առաջնահերթ պարտավորության մասին՝ ավելի հաճախ նեղվելով ու մտահոգվելով ծանոթ- բարեկամի խնդիրներով և նրանց իրենց առողջությանն հետևելու խորհուրդներ տալով։ Իսկ իրե՞նցը․․․ Բժշկին մնում է հորդորել, եթե կուզեք՝ նաև խնդրել մարդկանց՝ հաճախակի հետազոտվեք, հարգելիներս, չէ՞ որ այսօր Հայաստանում  առկա են ամենանորագույն սարքավորումներ և համապատասխան մասնագետներ, որոնք ձեզ կօգնեն այս կամ այն հիվանդությունից ապահովագրվելու և ժամանակին հիվանդության առաջն առնելու՝ բարդացումների ու սրացումների հավանականությունը  երբեմն հավասարեցնելով նվազագույնի։ Մինչդեռ ոչ հեռու անցյալում մարդիկ այդ ամենի համար ստիպված էին բռնել օտար երկրների ճամփան։
Գնահատեք ու պահապան եղեք ձեր առողջությանը։

Բժշկությունը կոչում է, որը երևի թե մարդուն տրվում է ի սկզբանե

Չնայած նոր և առաջադեմ տեխնոլոգիաների ի հայտ գալուն, ինչպիսիք են համակարգչային տոմոգրաֆիան (ՀՏ) և մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիան (ՄՌՏ), հետազոտության ռենտգենաբանական մեթոդները շարունակում են մնալ առաջատարը բազմաթիվ հիվանդությունների ախտորոշման գործընթացում՝ պայմանավորված այս մեթոդների իրականացման պարզությամբ և արագությամբ, ինչպես նաև այն հանգամանքով, որ հիվանդների հատուկ նախապատրաստում չի պահանջվում: Հիվանդների համար պակաս կարևոր չէ նաև տվյալ ախտորոշիչ մեթոդի հասանելիությունը՝ վերջինիս բարձր տեղեկատվության և ցածր արժեքի պարագայում: Օրգանների ռենտգենաբանական հետազոտությունը թույլ է տալիս պարզել դրանց ձևը, դիրքը, տոնուսը, կծկողականությունը, լորձաթաղանթի ռելիեֆի վիճակը:
Ճառագայթային ախտորոշումը կլինիկական բժշկության անքակտելի մասն է, այն ունի տասնամյակների պատմություն և հետազոտական ձևավորված ավանդույթներ:
http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է ԵՊԲՀ ճառագայթային ախտորոշման ամբիոնի դասախոս, «Հերացի» թիվ 1 համալսարանական հիվանդանոցի «Լևոն եւ Քլոտիա Նազարեան» ռադիոլոգիայի կենտրոնի բժիշկ-ճառագայթաբան, համալսարանական կլինիկաների ճառագայթային անվտանգության պատասխանատու ԳԱՅԱՆԵ ԳԱԼՍՏՅԱՆԸ, որի երկարատև աշխատանքն ու պատկառելի ավանդը բժշկագիտության զարգացման գործում անգնահատելի է: Հաճելի կին է, նույնպիսի զրուցակից, ազնիվ ու սկզբունքային մարդ, իր գործի գիտակ: Վաստակաշատ բժշկուհու կարծիքով` իր մասնագիտության տեր մարդիկ համամարդկային սիրո կրողներն են: Բուժառուների վստահությունը, սերն ու հարգանքը համարում է բժշկի աշխատանքային գործունեության մեծագույն նվաճումն ու ամենաբարձր գնահատականը և նրանց փոխադարձաբար սեր տալով ու սեր ստանալով՝ անսահման նվիրումով ծառայել է ու շարունակում է ծառայել մարդկանց:

-Բժշկուհի, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում ռենտգենոգրաֆիան, ո՞ր դեպքերում է այն ցուցված և ո՞ր դեպքերում հակացուցված:

-Ռենտգենոգրաֆիան ռադիոլոգիայի մի ենթաճյուղն է, ես կասեի՝ ռադիոլոգիայի հիմնաքարը, քանի որ ռենտգեն ճառագայթային ախտորոշումը, որպես բժշկության բաժին, գոյություն ունի 1895 թվականից, երբ գերմանացի ֆիզիկոս Վիլհելմ Կոնրադ Ռենտգենը հայտնաբերեց մարդկությանը մինչ այդ անհայտ ճառագայթները, և հետագայում այն կոչվեց նրա անունով։ Տարիների ընթացքում առիթ է եղել այն կատարելագործել, ստեղծել ռադիոլոգիան:​ Ռենտգեն հետազոտության մեջ կիրառվում են իոնիզացիոն ճառագայթներ, որոնք բացի ցուցումներից, ունեն նաև հակացուցումներ, այդ թվում՝ մի շարք բացասական ազդեցություններ օրգանիզմի վրա: Ռենտգենյան ճառագայթներով հետազոտություններն ունեն հակացուցումներ՝ կապված տարիքային շեմի հետ. մեծահասակներ, մանկական տարիքի երեխաներ, ինչպես նաև հղիներ: Ռենտգեն հետազոտությունը թույլատրվում է միայն խիստ անհրաժեշտության, օրինակ՝ կոտրվածքների դեպքում. իրավիճակ, որը պարտադիր թելադրում է հետազոտում, որպեսզի հետագայում բուժմոտեցումները լինեն ճշգրիտ և գրագետ: Իսկ ցուցումները կիրառվում են շնչառական, ոսկրային համակարգի հիվանդությունների և տրավմատիկ խնդիրների դեպքում։ Աղեստամոքսային տրակտի հետազոտությունները լինում են բավականին ինֆորմատիվ, քանի որ աղեստամոքսային տրակտի անատոմիայից բացի, դրանք թույլ են տալիս պարզել օրգանիզմի ֆունկցիայի վիճակը: Միաժամանակ ակնհայտ է դառնում բազմաթիվ հիվանդությունների հայտնաբերումը կոնտրաստային նյութի կիրառմամբ: ​
Այս մեթոդը կիրառելի է նաև կնոջ անպտղության ախտորոշման ժամանակ։ Քանի որ ռենտգեն հետազոտությունն ունի իր մատչելիությունը (կատարվում է արագ, և պատկերները հնարավորինս արագ են արտահայտվում), բնականաբար, այն մեծ և լայնածավալ կիրառելիություն ունի։ Կարծում եմ, որ հետազոտության այս մեթոդը երբևիցէ դուրս չի գա գործածությունից, որքան էլ այսօր արդիական են առավել նորագույն և կատերարելագործված հետազոտական մեթոդներ: -Ըստ Ձեզ՝ նորագույն մեթոդները եկան լրացնելու՞, թե՞ փոխարինելու առկա ախտորոշման մեթոդներին:

-Պետք է նշել, որ նորագույն մեթոդները միանշանակ եկան լրացնելու, ոչ թե փոխարինելու մինչ այդ գործողներին: Եվ, ընդհանրապես, դիագնոստիկայում մի մեթոդը չի կարող փոխարինել մյուսին, դրանք որպես կանոն լրացնում են միմյանց: Առաջինն ի հայտ է եկել ռենտգեն հետազոտությունը, այնուհետև ուլտրաձայնային հետազոտությունը, որից հետո, էլ ավելի կատարելագործվելով, ի հայտ է եկել համակարգչային շերտագրությունը, ՄՌՏ քննությունը։ Այսօր արդեն էլ ավելի կատարելագործված մեթոդ կա՝ ՊէՏ (Պոզիտրոն էմիսիոն տոմոգրաֆիա): Դա համակցված համակարգչային տոմոգրաֆիա հետազոտությունն է, որն այսօր համարվում է հետազոտական մեթոդներից ամենակատարելագործվածը: Սակայն ախտորոշման լավագույն պատկեր ստանալու համար դրանք բոլորը հարկավոր է մեկը մյուսով լրացնել՝ ստանալու վերջնական գրագետ պատկեր, ինչպես և լավագույն արդյունք:

-Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ մակարդակի վրա է մեր ժամանակներում ռադիոլոգիան:

-Շատ կարճ ժամանակաշրջանում ռադիոլոգիան հասավ բավականին բարձր մակարդակի։ Վերջին տարիներին, իսկ ավելի ստույգ՝ վերջին հինգ տարիներին այն թռիչքաձև զարգացում ապրեց։ Այս հետազոտությունը մեծապես կիրառելի էր Քովիդի, ինչպես նաև պատերազմի ժամանակաշրջանում՝ արագ ու ճշգրիտ կողմնորոշվելու, գրագետ ախտորոշելու առումով։ Վերջին տարիներին մեր երիտասարդ կադրերը ակտիվ համագործակցում են արտերկրի առաջնակարգ մի շարք համալսարանների ու դպրոցների հետ՝մեզանում ապահովելով ժամանակակից բուժմոտեցումների ակտիվ արդիականացում։ Իհարկե, անելիք ներ շատ կան և դեռ կլինեն, պարզապես մշտապես պետք է լինել գիտության նոր նվաճումներին հետամուտ:

-Ի՞նչ կասեք այս ասպարեզում ներգրավված երիտասարդ կադրերի մասին:​ Եվ առհասարակ, ապագա բժշկությունն ինչպիսի՞ մասնագետների ձեռքերում է լինելու։

-Ես կխոսեմ ռադիոլոգիայի մասին՝ ավելացնելով հետևյալը: Դասախոսում եմ Մխիթար Հերացու անվան բժշկական համալսարանի ճառագայթային ախտորոշման ամբիոնի կլինիկական օրդինատորիայում, պատրաստում ռադիոլոգներ, և շատ ուրախ եմ, որ մենք այսօր ունենք բավականին լավ պատրաստված հուսալի կադրեր: Մեր երիտասարդ մասնագետները պրպտող են, նպատակասլաց, ձգտող, ակտիվորեն հետաքրքրված են համացանցում առկա բժշկական տեղեկատվությամբ, ուսումնասիրում են արտասահմանյան բժշկական գրականություն, առաջնորդվում են արդի բժշկության նորարական մեթոդներով, արագ յուրացնեւմ դրանք, ուղղորդվում համաշխարհային առողջապահության նորագույն ուղեցույցներով։​ Սա է, որ մեզ հիմք է տալիս հավատալու՝ այո՜, ապագայում մեր բժշկությունը հուսալի ձեռքերում է, և դրանում, իհարկե, մեծ պետք է լինի ավագ սերնդի դերը։ Մեր փորձը փոխանցելով նրանց՝ սերտ կապ կհաստատվի փորձված մասնագետների և ռադիոլոգիայում իր առաջին քայլերն անող երիտասարդ կադրերի միջև: Շատ դեպքերում արդի նորարական մեթոդների շուրջ երիտասարդներն իրենց քաղած նոր տեղեկությունները կիսում են ավագ սերնդի հետ, որոնց մասին, հնարավոր է, մենք՝ ավագներս դեռևս տեղյակ չենք: Ուրախությամբ պետք է փաստել, որ երիտասարդ կադրերի շարքում առանձնանում են իրենց մասնագիտական գիտելիքներով ու հմտություններով փայլող և անվերջ նորը որոնող - պրպտողի իրենց տեսակով առանձնացող կադրեր, որոնք հուրախություն մեզ՝ նկատելիորեն կարող են գերազանցել մինչև իսկ ավագներիս: Չմոռանանք՝ ժամանակները փոխվել են, մեր սերունդը նման լայնածավալ տեղեկատվության հնարավորություններ չուներ, ինչ այսօր վիճակված է մեր ապագա մասնագետներին: Բժշկագիտությունն այսօր՝ օրավուր զարգացման նոր թափ առնող տեխնոլոգիաների դարաշրջանում, հսկայական առաջընթաց է ապրել, անկասելի զարգացում, որին հրաշալիորեն հաղորդակից են մեր երիտասարդ բժիշկները: -Բոլորն էլ կյանքում ունեն իրենց ուսուցիչը: Ո՞վ է նա Ձեզ համար: -Եթե սկսեմ կլինիկական օրիդինատուրայից, ապա պետք է նշեմ, որ իմ առաջին քայլերի մեջ իր անգնահատելի ավանդով առանձնանում է, ցավոք սրտի, արդեն հանգուցյալ Մովսես Հայրապետի Մովսիսյանը: Չեմ կարող չհիշատակել նաև Արմեն Կարպի Ղազարյանի անունը. երկուսն էլ փորձառու բժիշկներ, որոնք իրենց փորձն ուսուցանելու առումով անգնահատելի դեր են ունեցել իմ՝ որպես մասնագետի կայացման մեջ: Արմեն Ղազարյանն ինձ ուղղորդեց խորանալու ուլտրաձայնային հետազոտության և համակարգչային տոմոգրաֆիայի հիմունքների մեջ, իսկ աշխատանքային տարիներին իմ կյանքում եղան բժիշկներ, որոնցից ես կրկին սովորելու շատ բան ունեցա։ Ընդամենը մեկ տարի աշխատելով հանրաճանաչ, իր նեղ մասնագիտացման մեջ յուրովի փայլ ունեցող Աննա Ալեքսանդրի Համբարձումյանի հետ (ցավոք՝ արդեն հանգուցյալ)՝ տիրապետեցի գերինֆորմատիվ գիտելիքների: Ախտորոշման նրա եզրակացություններն անքննելի էին։ Պարզ, բայց տպավորիչ մի օրինակ: Նախկինում ընդունված էր՝ շատերը մեկնում էին ՌԴ՝ Մոսկվա քաղաք, հետազոտման կամ բուժման, (կամ դրանք կրկնելու նպատակով), ու երբ հետազոտող բժիշկներն հիվանդի հետազոտման պատմության մեջ կարդում էին Աննա Ալեքսանդրյանի անունը, գալիս էին մի համոզման՝ կարիք չկա կատարել կրկնակի հետազոտություն, եթե ախտորոշման եզրակացության տակ դրված էր Աննա Ալեքսանդրյանի ստորագրությունը: Բոլորի համար նրա եզրակացությունը հիմնավոր էր և վերջնական:

-Ընդհանրապես ընդունված ավանդույթ է, որ երեխաներն ընտրում են իրենց ծնողների մասնագիտությունը: Ձեր երեխաների դեպքում արդյո՞ք այդպես է։

-Հուրախություն ինձ՝ տղաս գնաց իմ ճանապարհով. նա ընտրել է բժշկության հետաքրքիր աշխարհը: Գերազանցությամբ ավարտելով բժշկական քոլեջը՝ նա այժմ սովորում է Մխթար Հերացու անվան բժշկական համալսարանի բուժական ֆակուլտետի երկրորդ կուրսում: Թեև ես որդուս չեմ ուղղորդել բժշկության ասպարեզ, դա նա ինքն է ընտրել սեփական կամքով և, սակայն, հակված չէ խորանալու իմ նեղ մասնագիտության մեջ: Նա ավելի շատ հակված է դեպի նյարդաբանություն և նյարդավիրաբուժություն: Ակնհայտորեն տարված է բժշկությամբ, սովորում է գերազանց, դեռևս առաջին կուրսից լսում է առցանց դասախոսություններ: Փոքրուց նրան դաստիարակել եմ որպես անհատականություն, հաշվի եմ նստել նրա կարծիքի հետ՝ հորդորելով առաջնորդվել սեփական նախասիրություններով: Տեսնելով նրա ունակությունները և գիտելիքների պաշարը (սա, խնդրեմ, չհամարեք գովեստի խոսքեր)՝ խորապես ցանկանում էի, որ որդիս ընտրեր բժշկությունը: Ես ինքս պաշտում եմ բժշկությունը, և եթե ինձ կրկին հնարավորություն ընձեռվեր մասնագիտություն ընտրելու, ապա առանց վարանելու նորից ու նորից կընտրեի բժշկությունը։ Ի դեպ, իմ արմատներում բժիշկներ չկան: Պապիկս հեքիմ է եղել, իսկ իմ նեղ մասնագիտական ընտրության մեջ ինձ ուղղություն է տվել Գրիգորի Օկոևը, որին ես շատ երախտապարտ եմ: Այդ նա ինձ տեղեկացրեց ճառագայթային ախտորոշման կլինիկական օրդինատուրա բացվելու մասին: Նրա խորհրդով ես դարձա բժիշկ-ռադիոլոգ` ճառագայթային ախտորոշման մասնագետ:

-Ի՞նչ են տալիս մասնագիտական ասոցիացիաները բժիշկներին:

-Ասոցիացիաներն այսօր բավականին լուրջ կառույցներ են։ Նախկինում մենք՝ նույն մասնագիտության տեր բժիշկներս, հնարավորություն չունեինք միմյանց ճանաչելու, միասին քննարկելու ոլորտում առկա խնդիրները, տարբերակներ գտնելու և լուծումներ տալու, փորձի փոխանակություն կատարելու: Այսօր ես աշխատում եմ ասոցիացիաների կողմից կազմակերպված բոլոր կոնֆերասներին ներկա գտնվել, քանզի դա շատ անհրաժեշտ է՝ հաղորդակից լինելու համար ոլորտի առաջընթացին:

-Ըստ Ձեր երկարատև աշխատանքային փորձի՝ ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել:

-Ցավոք սրտի, այսօր բավականին երիտասարդացել են, մինչև իսկ կարելի է ասել, որ առաջին տեղում են ուռուցքային, հիվանդությունները: Դրան զուգահեռ կատարելագործվել են և ախտորոշիչ մեթոդները, ինչի շնորհիվ հնարավոր է դառնում հիվանդությունների վաղ են հայտնաբերումը, և հիվանդներին հաջողվում է արագ հրաժեշտ տալ քաղցկեղին կամ այն դարձնել կյանքի հետ համատեղելի:

-Ձեր դիտարկմամբ՝ ի՞նչ մակարդակում է գտնվում մեզանում առողջական խնդիրների ի հայտ գալու դեպքում​ անհապաղ բժշկի դիմելու մշակույթը:

-Հուրախություն ինձ՝ վերջին ժամանակները դիմելիության մշակույթը մեզանում զգալիորեն դրական միտում է ձեռք բերել՝ կամաց-կամաց արմատավորվելով բնակչության գիտակցության մեջ: Այսօր անգամ կարող են դիմել հոգեբանի և հոգեբույժի, բայց, ցավոք սրտի, պետք է նշել, որ հասարակության վերաբերմունքը, հարգանքը բժշկի հանդեպ մի տեսակ նվազել է։ Շատ դեպքերում հիվանդները չարդարացված պահանջկոտ են, շատ անհամբեր են, չեն սպասում, որ հետազոտությամբ ստացված պատկերը լիարժեք և գրագետ վերծանվի, չեն գիտակցում՝ միգուցե կարիք կա այլ մասնագետի հետ քննարկելու առկա խնդիրը: Այս հարցերում երբեմն տարրական ըմբռնումը բացակայում է. պահվածք, որն ինձ շատ խորը ցավ է պատճառում, բայց լիահույս եմ, որ այդ օրն էլ կգա, երբ մարդիկ ավելի գիտակից մոտեցում կցուցաբերեն:

-Ըստ Ձեզ՝ բժշկությունը առաքելությո՞ւն է, թե՞ կոչում:

-Երևի կդժվարանամ իրականում դրանք միմյանցից տարանջատել: Բժշկությունը կոչում է, որը երևի թե մարդուն տրվում է ի սկզբանե: Սերմը պետք է լինի, որ հետո այն ծլարձակի ու տա իր ցանկալի պտուղները: Կարծում եմ՝ ինձ համար այն առաջնահերթ կոչում է:

-Որտե՞ղ, ինչո՞ւմ եք գտնում Ձեր անդորրը աշխատանքից դուրս:

-Միանշանակ՝ իմ ընտանիքում, ընկերներիս և իմ հարազատների շրջապատում։ Առավոտյան շտապում եմ աշխատանքի, իսկ աշխատանքից հետո էլ շտապում եմ տուն գնալ։ Աշխատանքային առօրյա լարվածությունը և հոգնածությունը աշխատում եմ երբեք ընտանիք չտանել, անկախ ամեն ինչից, ամեն օր ուրախ տրամադրությամբ եմ գալիս իմ սիրած աշխատանքին:

-Շնորհակալություն հետաքրքիր տեղեկություններով հարուստ ու հագեցած զրույցի համար: Որպես վերջաբան, ի՞նչ կմաղթեք մեր հասարակությանը:

-Ցանկանում եմ մեր երկրին և ոչ միայն մեր երկրին, խաղաղություն: Թող այնքան ցանկալի խաղաղությունը թևածի ամբողջ աշխարհում, բոլորիս ընտանիքներում: Իսկ որպես բժիշկ, կցանկանամ, որ մեր հիվանդները լինեն ավելի համբերատար և հավատով լցվեն բժիշկների հանդեպ։ Այսօր կամ երբևէ թող քննարկման նյութ չդառնա երկար տարիների փորձառու բժշկի մեկ վրիպումը՝ մոռանալով նրա երկար տարիների անմնացորդ նվիրումն ու անձնվեր աշխատանքը։ Ցանկալի է նաև, որ մարդիկ չզբաղվեն ինքնաբուժությամբ, համոզված լինեն, որ հաստատ կգտնեն իրենց սրտի բժշկին, որին անվերապահորեն կվստահեն ու կհավատան: Իսկ հավատը բուժման կեսն է:
Պետք է ամեն պահը գնահատել՝ երջանիկ լինելու համար, և այդ պահը իրենց կյանքում դարձնել տոն: Կցանկանամ նաև, որ մարդիկ դժվարին պահերին ոչ թե հուսահատվեն, այլ որոշակի դասեր քաղելով՝ ամրանան: Դժվարին պահերը չեն, որ պետք է մեզ հուշեն կյանքը գնահատելու անհրաժեշտության մասին․ կյանքում կան խիստ անկարևոր հարցեր, որոնք մենք հաճախ անհարկիորեն շատ ենք կարևորում: Պետք է գնահատենք մեր ունեցածը, պահպանենք այն, ջանանք սիրել և լինել սիրված:​ Իսկ բժշկի համար ամենաթանկ գնահատականն արդեն ապաքինված հիվանդի օրհնանքն է:

 Դիմածնոտային վիրաբուժությունն Հայաստանում աշխարհի մակարդակով չի զիջում առաջատարներին

Ժամանակակից համաշխարհային բժշկության ռիթմն ու մրցակցությունը պահանջում են անընդհատ կատարելագործվել ու ընդլայնել արդեն ձեռք բերած կարողություններն ու մասնագիտական որակը՝ ինչպես ժամանակի առաջադրած պահանջներին, այնպես էլ այս ոլորտում օրավուր տեղի ունեցող  առաջընթացին համահունչ ու համընթաց: Մեր զրույցի թեման այս անգամ բժշկագիտության ճյուղերից մեկն է՝ դիմածնոտային վիրաբուժությունը, որն Հայաստանում վերջին տարիներին դարձել է բժշկության ամենապահանջված ուղղություններից մեկը և մեծ կիրառություն  ստացել։ Մեզանում այսօր իրականացվում են դիմածնոտային վիրաբուժության ոլորտին վերաբերող բոլոր միջոցառումներն ու միջամտությունները՝ ուղղված մարդու կյանքի որակի բարձրացմանը:  Իսկ դա ինքնին նշանակում է որ դիմածնոտային վիրաբույժի նեղ մասնագիտացում ձեռք բերած մեր բժիշկները հավուր պատշաճի տիրապետելով իրենց մասնագիտությանը՝ մշտապես հետամուտ են առաջատար երկրների փորձին՝ ջանալով իրենց աշխատանքը կատարել միջազգային փորձի վրա հենվելով:

Մասնագետների բարձր որակավորումից բացի, որակյալ աշխատանքի երաշխիք է  և դիմածնոտային բաժանմունքի լիովին հագեցվածությունը բարձր տեխնոլոգիական սարքավորումներով, ինչն  հնարավորություն է տալիս էսթետիկ և դիմածնոտային վիրաբուժության բնագավառում իրականացնել ամենաբարդ վիրահատություններ՝ բուժառուներին վերադարձնելով լիարժեք կյանքի:

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է «Նաիրի» բժշկական կենտրոնի դիմածնոտային վիրաբույժ Կարեն Վարդանյանը: Բժիշկ լինելը պարոն Վարդանյանի համար առաջին հերթին  մեծ պատասխանատվություն է, և այդ հավատամքն է, որ նրան դրդում է ամեն հիվանդի մոտենալ յուրովի ու պատրաստ լինել՝ սեփական ուժերի գերլարման հաշվին անել առավելագույնը։ Բժշկի կոչումը մղում է նրան՝ լսել  բուժառուին, կարդալ նրա հոգին, հասկանալ նրա կարիքները և, օգտագործելով իր գիտելիքները՝ ուղեկցել նրան դրանք հաղթահարելու դժվար ճանապարհին։ Ահա սա է Կարեն Վարդանյանի գործելաոճը, բուժառուի հետ հարաբերվելու միջոցն ու կերպը, որը, խոստովանենք, բժիշկ-բուժառու համագործակցության հրաշալի օրինակ է։

Փորձառու մասնագետի հետ ունեցած ընդամենը մեկ հանդիպումն էլ բավական է՝ հասկանալու համար, որ նա իր մասնագիտության տերն է ողջ էությամբ ու հոգով։ Քանի՜-քանի երախտապարտ բուժառուի երախտագիտության ու շնորհակալանքի ջերմ խոսքեր է լսել, քանի՜- քանիսն են հեռացել կյանքի նկատմամբ իրենց հավատը վերագտած․․․ Ինքն այդ մասին համեստորեն լռում է, նրա համար կարևորը բուժառուի գոհությունն է։

-Պարոն Վարդանյան, ի՞նչ վիրահատություններն են մտնում Ձեր իրավասության շրջանակներում, և որո՞նք եք ամենահաճախ կատարելու առիթ ունենում:

-Մեր բաժանմունքի իրավասությունների մեջ մտնում են հետևյալ վիրահատությունները` դիմածնոտային շրջանի ձեռքբերովի և բնածին դեֆորմացիաների ուղղում, դիմային ոսկրերի վնասվածքների վիրահատական բուժում, դեմքի և պարանոցի շրջանի չարորակ նորագոյացությունների հեռացում, ֆունկցիոնալ տարբեր խնդիրների վերացում՝ միջնապատի թեքություն, շնչառության խանգարում, բերանի խոռոչի ֆունկցիոնալ խնդիրների հետ կապված վիրահատություններ. անատամության վերականգնում իմպլանտներով, թքագեղձերի բորբոքային հիվանդությունների բուժում, և, իհարկե, դեմքի էսթետիկ վիրահատություններ: Դիմածնոտային վիրաբուժությունն ինքնին  բավական լայն սպեկտր է՝ սկսած բարդ ատամների հեռացումից մինչև ամենաբարդ ռեկոնստրուկտիվ վիրահատություններ: Ինչպես տեսնում ենք՝ բավականին ընդգրկուն  սպեկտր է, ես թվարկեցի երևի թե շատ քիչ մասը՝ ավելի նեղ մասնագիտականը:

-Ի՞նչ պատճառների հետևանք է պարանոցի ուռուցքների առաջացումը:

-Պարանոցի ուռուցքները հիմնականում նույն պատճառով են առաջանում, ինչպես և ամբողջ մարմնի ուռուցքները: Կա մի յուրահատուկ պատճառ, որն ազդում է բերանի խոռոչում. դա ծխախոտի ծուխն է: Այն բերանի խոռոչի ուռուցքների առաջացման ամենամեծ պատճառներից է։ Վստահաբար, չեն գտնվի մարդիկ, որոնք չգիտեն կամ չեն գիտակցում, որ ծխելը, ամենամեղմ ձևակերպմամբ, վնասակար է առողջությանը և կարող է առաջացնել տարբեր բարդության մի շարք խնդիրներ։ Գիտենք նաև, որ ծխելը երկարատև քրոնիկական վնաս է պատճառում լորձաթաղանթին,  և բնականաբար, երկարատև ծխելու դեպքում առաջացած վնասվածքների հետևանքով լորձաթաղանթի դիմադրողականությունն ընկնում է, և ի հայտ են գալիս ուռուցքային խնդիրներ: Այս հատվածին բնորոշ այլ ուռուցքներից են թքագեղձերի ուռուցքները։ Այլ ուռուցքների նման՝ նրանց առաջացմանն էլ նպաստում են ընդհանուր սթրեսային ֆոնը, սխալ սննդակարգը, ժառանգական նախատրամադրվածությունը:

Յուրահատուկ տեղ են գրավում լեզվի ուռուցքները։ Ինչպես և բերանի խոռոչի լորձաթաղաթի ուռուցքները, դարձյալ հիմնականում առաջանում են ծխելու հետևանքով,  չնայած ամբողջ աշխարհում կա շատ մտահոգիչ միտում․ վերջին տասը տարիների ընթացքում կտրուկ ավելացել են նաև չծխողների շրջանում բերանի խոռոչի, հատկապես լեզվի ուռուցքները:  Սովորաբար չծխողների մոտ առաջացած լեզվի և բերանի խոռոչի ուռուցքները շատ ավելի ագրեսիվ են ընթանում և ունենում վատ ավարտ։

Լեզվի ուռուցքն ունի մի առանձնահատկություն, որն այն դարձնում  ավելի վտանգավոր․ լեզուն ունի շատ լավ զարգացած ավշային անոթներ, իսկ լեզվի քաղցկեղը հիմնականում տարածվում է այլ օրգաններ, առաջին հերթին ավշային անոթներով: Բնականաբար լեզվի քաղցկեղի դեպքում ավելի հաճախ են հանդիպում մոտակա մետաստազները, այսինքն՝ մետաստազներ դեպի պարանոցային ավշահանգույցներ։ Պետք է հիշել, որ լեզվի ուռուցքը այն ուռուցքն է, որը պետք է վաղ փուլերում անմիջապես հայտնաբերել և վիրահատական ճանապարհով հեռացնել, քանի որ ուշացած դեպքերում բուժումը քիչ էֆեկտիվ է լինում։

Այդ իսկ պատճառով  շատ կարևոր է, որ բուժառուները իմանան՝ ինչպես պետք է պարբերաբար ինքնազննում անեն և վաղ հայտնաբերեն այդ ուռուցքի մասին հուշող նշանները:

Բերանի խոռոչի քաղցկեղի մասին հուշող նշանները հայտնաբերելու համար ուղղակի պետք է սովորություն դարձնել հաճախակի՝  գոնե շաբաթը մեկ անգամ, ստուգել բերանի խոռոչը՝ ուշադրություն դարձնելով չլավացող վերքերին, գունափոխված հատվածներին, հանգույցներին։ Օրինակ՝ երբ բերանի խոռոչում հայտնաբերվում է սպիտակ բիծ, որը ոչ մի կերպ չի մաքրվում, ապա շատ մեծ հավանականությամբ՝ դա լեյկոպլակիա կոչվող խնդիրն է, որը համարվում է նախաքաղցկեղային վիճակ։

Թվարկված ախտանիշները նկատելու դեպքում պետք է ճիշտ ժամանակին դիմել համապատասխան մասանագետի օգնությանը:

-Ի՞նչ նպատակով են կատարվում օրթոգնատիկ վիրահատությունները:

-Օրթոգնատիկ վիրահատությունների նպատակն է դիմածնոտային շրջանում վերականգնել էսթետիկ և ֆունկցիոնալ խնդիրները, վերացնել կծվածքի և դեմքի անհամաչափությունը (դիսպրոպորցիոնալ խանգարումները): Oրթոգնատիկ վիրահատությունների միջոցով հնարավոր է վերացնել ծամող համակարգի, խոսքի հետ կապված խնդիրները, վերականգնել կծվածքը, դեմքի համաչափությունը և էսթետիկան:

Սովորաբար օրթոգնատիկ վիրահատությունները կատարվում են այն ժամանակ, երբ կծվածքը հնարավոր չէ ուղղել ոչ վիրահատական մեթոդներով։

-Որո՞նք են կծվածքի խնդիրների պատճառները:

-Կծվածքի խնդիրները լինում են բնածին և ձեռքբերովի: Բնածին պատճառների հիմքում գենետիկ գործոններն են, իսկ ձեռքբերովի խնդիրների պատճառներն են վնասվածքները, մանկական հասակում ծնոտների շրջանում առաջացած բորբոքային խնդիրները, վնասակար սովորությունները:

Օրինակ՝ ծծակի երկարատև օգտագործումը կարող է հանգեցնել դիմացի ատամների դրսային թեքված շեղման:

Մեկ այլ օրինակ կարող է լինել՝ սեղանատամների վաղ հեռացումը, երբ մշտական ատամները դեռ նոր են դուրս եկել, և դրանց հիման վրա պետք է ձևավորվի ծնոտը, և այդ ատամների վաղաժամ հեռացումը բերում է ծնոտի և կծվածքի փոփոխություններին։

-Ալցհեյմերի հիվանդություն․ ի՞նչ հիվանդություն է այն և ինչպիսի՞ կլինիկական  նկարագիր ունի:

-Ալցհեյմերի հիվանդությունը համարվում է նյարդաբանական հիվանդություն, որով զբաղվում են նյարդաբանները, բայց, կարծում եմ, ցանկացած բժիշկ պետք է տեղյակ լինի այդ հիվանդության պատմությանը։ Չնայած այսօր լիովին պարզաբանված չեն այս հիվանդության առաջացման սկզբնաղբյուրները, սակայն ըստ պարզաբանված մեխանիզմի՝ գլխուղեղում առաջանում է մի սպիտակուց՝ β-ամիլոիդ, որը կուտակվելով վնասում է նյարդային բջիջներին։ Այն ժամանակի ընթացքում բերում է ուղեղի որոշ կենտրոնների ֆունկցիաների աստիճանաբար նվազման՝ կախված այն փաստից, թե որտեղ է կուտակվում։

Այս հիվանդության բուժման համար վերջնական հայտնաբերված  դեղամիջոց, բուժման միջոց չկա, որը կկանխի այդ սպիտակուցի առաջացումը: Սակայն մենք գիտենք, որ մարդու հատկապես նյարդային համակարգը օժտված է շատ մեծ պլաստիկությամբ, և եթե ինչ-որ մի հատվածի ֆունկցիան տուժում է. մնացած կենտրոնները կարող են այդ ֆունկցիան վերցնել իրենց վրա, և, հետևաբար, այդ հատկության շնորհիվ որոշ հիվանդների մոտ այդ հիվանդությունը ընթանում է գրեթե առանց ախտանշանների,  իսկ որոշների մոտ՝ շատ ծանր  ընթացք է ունենում։ Նկատենք, որ հիվանդության կանխման ու առաջացման դեպքում թեթև ընթացքի համար շատ կարևոր է. որ մարդիկ թեկուզ ծերունական տարիքում պահպանեն իրենց մտավոր ակտիվությունը։ Բավականին շատ հետազոտություններ են արված, որոնք հաստատում են, որ այն բուժառուները, ովքեր ի սկզբանե ունեցել են ինտելեկտի ավելի բարձր մակարդակ, նրանց թե՛ աշխատանքի, և թե՛ կենսակերպի բերումով  մինչև խորը ծերունական տարիքը պահպանվում են այդ ակտիվ վիճակը, որը պահում է ուղեղի որոշակի տոնուսը։ Այսպիսի բուժառուների մոտ այդ հիվանդության առաջացման դեպքում բավականին թեթև ընթացք է ունենում:

-Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ մակարդակում է Հայաստանում դիմածնոտային վիրաբուժությունը, և դիմածնոտային ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել։

-Ըստ ինձ՝ արդի դիմածնոտային վիրաբուժության մակարդակը Հայաստանում ցածր դիրքում չէ։ Իրականությունն այն է, որ մեր երկրում կատարվում են մեծածավալ վիրահատություններ, որոնք կատարվում են ամբողջ աշխարհում, և մեր երկիրը ամբողջ աշխարհի մակարդակով վատ դիրքում չէ։ Ավելին՝ ԱՊՀ երկրների ցանկում Հայասատանն առաջատարների  շարքում առաջին եռյակում է: Ինչ վերաբերում է դիմածնոտային հիվանդությունների երիտասարդացմանը ապա այդպիսի միտում նկատվում է ոչ միայն նշված հիվանդությունների, այլ առհասարակ ուռուցքային հիվանդությունների առումով։  Իսկ ընդհանուր առմամբ, կարելի է ասել, որ երիտասարդացում են ապրել այն հիվանդությունները, որոնք կախյալ են օրեցօր ավելացող սթրեսից և սխալ սննդակարգից:

-Կյանքում, ինչպես և բժշկության մեջ կայանալու ճանապարհին ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:

-Կյանքի ճանապարհին ինձ հանդիպած ուրաքանչյուր մարդ՝ որպես մասնագետ իմ ձևավորման  մեջ իր ուրույն դերն է ունեցել: Ես կարծում եմ, որ սովորել կարելի է բնությունից, գրքերից, երեխաներից, ընկերներից, և ոչ միայն: Երևի թե կյանքում պատահական հանդիպումներ չեն լինում։ Ամեն մի հանդիպում մեզ ինչ-որ բան սովորեցնելու նպատակ ունի։ Կա մի հին խոսք․ խելացի մարդը կարող է բոլորից սովորել, իսկ անխելքը ոչ ոքից չի սովորում, նույնիսկ՝ իր սխալներից: Այս առումով ես բոլորին կարող եմ համարել ինձ ուսուցիչ, նույնիսկ այն մարդկանցից, ովքեր նպատակ չեն ունեցել ինձ ինչ-որ բան սովորեցնելու։ Դիմածնոտային վիրաբուժության մեջ  իմ առաջին ուսուցիչը համարում եմ դիմածնոտային վիրաբույժ Հայկ Ենոքյանին, նա իմ կլինիկական օրդինատուրայի առաջին ղեկավարն էր, որից ես շատ բան եմ սովորել։ Այնուհետև օրդինատուրաս անցել եմ զինվորական հոսպիտալում՝ Կարեն Սևտերտերյանի ղեկավարության ներքո։ Երկուսն էլ մարդիկ էին, որոնք ինձ տվել են գիտելիքների մեծ բազա, հնարավորություն՝ փորձս ավելացնելու, կայանալու և վստահորեն անցնելու իմ ճանապարհը։ Իսկ բժշկության ասպարեզում դա այնքան էլ հեշտ գործ չէ։ Կցանկանայի նշել նաև իմ մասնագիտական կայացման ճանապարհին ինձ հանդիպած բոլոր այն բժիշկներին, որոնք չլինելով իմ անմիջական ղեկավարը, այնուամենայնիվ՝ հոգատարությամբ ու սրտացավորեն  ջանացել են, որ գիտելիքներս ավելանան, փոխանցել են ինձ իրենց հմտություններն ու փորձը։

-Ի՞նչ եք կարծում, կա՞, արդյոք, տեղաշարժ սեփական առողջությամբ հետաքրքրվելու և հիվանդությունը վաղ փուլում կանխելու նպատակով դիմելիության մակարդակի բարձրացման ուղղությամբ։ Ի՞նչ մակարդակի վրա է  մեզանում դիմելիության մշակույթը:

- Ցավոք, մեզանում դեռևս շարունակվում և պահպանվել են հայկական մտածելակերպին բնորոշ մոտեցումները, երբ չեն դիմում բժշկի հիվանդության վաղ փուլերում, այսպես ասած՝ թողնելով դանակը ոսկորին հասնի, երբ որ արդեն բժշկության հնարավորությունները զգալիորեն սահմանափակվում են:  Իսկ նվազ հնարավորություններով բարդացած վիճակները հաղթահարելը երբեմն դառնում է անհնարին։ Բնականաբար,  տարիների ընթացքում այդ միտումը փոփոխության է ենթարկվել։ Եթե համեմատենք 10-15 տարի առաջվա հետ, իհարկե, փոփոխությունը նկատելի է՝ շնորհիվ առողջապահական համակարգի և տեղեկատվական դաշտի միջոցով ակտիվ լուսաբանումների։ Ուզում եմ հատուկ ընդգծել լրատվամիջոցների մեծ դերը առողջապահության խնդիրների լուսաբանման հարցում, լրատվական հրապարակումների  շնորհիվ  կապ է ստեղծվում բուժառուների հետ, ու շահեկանորեն ավելանում է վաղ փուլերում բժշկի դիմողների թիվը: Բժշկին դիմելը չի համարվում ճոխություն, այն ուղղակի անհրաժեշտություն է: Եվ դրա արդյունքը և՛ հիվանդն է զգում, և՛ բժիշկը:

-Բժշկությունը առաջին հերթին առաքելությո՞ւն կհամարեիք, թե՞ կոչում:

-Ինձ համար այդ երկու բառերը հոմանիշներ են, քանզի բժշկությունն ինքնին առաքելություն է մարդասիրական առաքելություն։ Գրագետ և գիտակից բժիշկը չի կարող իր մասնագիտությունը համարել գումար աշխատելու միջոց կամ բիզնեսի մի ձև։ Բժիշկը պիտի պատրաստ լինի հարկ եղած շատ դեպքերում զրկանքներ կրել հանուն իր առաքելության: Եվ, հետևաբար, այսպիսի առաքելությունը  բժշկի համար նաև կոչում է: Իհարկե, շատ կարևոր է և մասնագիտական ակադեմիական մոտեցումը բժշկի աշխատանքին, և կարծում եմ՝ բժշկությունը և՛ առաքելություն է, և կոչում է, և՛ միաժամանակ մասնագիտություն:

-Յուրաքանչյուր ասպարեզում սերնդափոխությունը բնականոն երևույթ է։ Ձեր դիտարկմամբ՝ ինչպիսի՞ն է բժշկության  ապագան, վստահելի՞  են, արդյոք, հերթափոխն ընդունող նոր կադրերը։

-Վստահաբար՝ այո՛։ Ովքեր որոշում են դիմածնոտային վիրաբուժությամբ զբաղվել, նրանք հստակ գիտակցում են իրենց ընտրությունն ու հետագա քայլերը, և ես համոզված եմ, որ  եմ նրանց ինքնակրթության ու ինքնազարգացման  ընթացքին ոչինչ չի խանգարի: Դիմածնոտային վիրաբուժությունը համեմատաբար նոր մասնագիտություն է։ Այն առաջացել է որպես միջմասնագիտական ուղղություն՝ վիրաբուժական ստոմատոլոգիայի, պլաստիկ վիրաբուժության, քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ոլորտներում, և դիմածնոտային վիրաբուժությամբ սովորաբար սկսել են զբաղվել այն մարդիկ, ովքեր մասնագիտացած են եղել վերը նշված ճյուղերից որևէ մեկի մեջ:

Մեզանում բժշկության ապագան ինձ պատկերանում է բավականին խոստումնալից, կարելի է ասել՝ այն հուսալի ձեռքերում է: Անժխտելի է, որ այսօր ասպարեզն համալրվում է բանիմաց, խորագետ երիտասարդ մասնագետներով, որոնք աչքի են ընկնում նորն ու արդիականն ըմբռնելու ունակությամբ, մասնագիտական լայն հետաքրքրություններով, ձգտում են հետամուտ լինել միջազգային առողջապահական առաջընթացին, սիրում են իրենց գործը և ունեն շատ մեծ ներուժ՝ տիրապետելու բուժման ժամանակակից մեթոդներին:

-Որպես մեր զրույցի վերջաբան`  ինչո՞վ կավարտեք այն։  Գուցե  բժշկի ու պարզապես մարդու պարզ խոսքով։ Արդ, Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

- Գուցե զարմանալի թվա Ձեզ, ես աշխատում եմ հիվանդություններից չխոսել, այլ խոսել մեր հասարակության դրական տեղաշարժերից, կյանքի որակը բարելավելուց, հաջողության հասնելու սկզբունքներից ու հնարավորություններից։ Իմ կարծիքով՝ բժշկի մասնագիտության իսկական իմաստը հենց դա է՝ ոչ թե միայն հիվանդություններով զբաղվել, այլ օգնել, որ մարդիկ չբախվեն  այդ  խնդիրներին ու հեշտ հասնեն դրանցից ազատվելուն: Իրականում բավականին շատ բան կա մաղթելու մեր հասարակությանը։ Երանի թե ազգովի գանք սթափ գիտակցության և խելամտորեն դուրս գանք մեր կյանք ներխուժած ներկա սթրեսային վիճակից, որ պայմանավորված է վերջին տարիներն մեզ պատուհասած համազգային աղետներով։ Խոսքս ամբողջացնեմ մի ցանկությամբ՝ կուզենայի մեր հասարակությանը տեսնել ավելի ներողամիտ, բարեկիրթ, ուժեղ ու սթափ՝ ամեն պարագայում:  Բոլորին առողջություն եմ մաղթում և ամենակարևորը՝ երբեք չհիասթափվել, պահպանել հավատը վաղվա օրվա հանդեպ։ Շատ կարևոր է հասկանալ ու միշտ հիշել, որ կյանքի ճանապարհը երկար և բարդ է, երբեմն էլ՝ չհուսադրող ու վհատեցնող։ Մի թողեք, որ մարի ձգտումն ու հավատը, և, համոզված եղեք՝ հաջողությունը կժպտա ձեզ: Սիրեք ու եղեք սիրված, սեր ու ջերմություն տարածեք ձեր շուրջը, բարին արարեք, ու այդ դրական էներգիան կվերադառնա ձեզ, որպես աստվածային ընծա ձեր հոգիներին: Առողջություն և բարեկեցություն ամենքին: Բարեկեցիկ և առողջ հասարակությունը երկրի ամրության ու պետության ապահովության հուսալի երաշխիք է:

  Դիմածնոտային վիրաբույժ

 ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ  

2012 – 2015    Կլինիկական օրդինատուրա «Դիմածնոտային վիրաբուժություն»   մասնագիտությամբ, «Միքայելյան» վիրաբուժության ինստիտուտ,

ՀՀ   ՊՆ ԿԿԶՀ, ԵրՊԲՀ:

2010 – 2012      Ստոմատոլոգիական ֆակուլտետ, մագիստրատուրա, Երևանի Մ.Հերացու անվ. Պետական Բժշկական Համալսարան

2006 – 2010       Ստոմատոլոգիական ֆակուլտետ, բակալավրիատ, Երևանի Մ.Հերացու անվ. Պետական Բժշկական Համալսարան

1995 – 2005       Արարատի մարզի գ. Մխչյանի միջն. դպրոց

ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅՈՒՆ  

2019 – ից            Դիմածնոտային վիրաբույժ, «ՆԱԻՐԻ» Բժշկական Կենտրոն, Երևան

2015 – 2017         Ծառայություն ՀՀ ԶՈւ-ում, գնդի Բուժ.կետի բժիշկ

                                    (բ/ծ ավ. լեյտենանտ)

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՄԻՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

 Դիմածնոտային և Բերանի Խոռոչի Վիրաբույժների Հայկական   Ասոցիացիայի անդամ

ԼԵԶՈՒՆԵՐԻ ԻՄԱՑՈՒԹՅՈՒՆ        Հայերեն (մայրենի), Ռուսերեն, Անգլերեն, Գերմաներեն