վնասվածքաբան-օրթոպեդ

ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ

1999֊2005թթ․ ավարտել է Մխիթար Հերացու անվան Երևանի պետական բժշկական համալսարանի ընդհանուր բժշկության ֆակուլտետը,

2005֊2008թթ․ կլինորդունատուրա վնասվածքաբանություն և օրթոպեդիա մասնագիտությամբ, 

ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ՓՈՐՁ

2008֊2010թթ․ ծառայել է ՀՀԶՈՒ, որպես բուժկետի պետ։

2011թ֊ից մինչ օրս աշխատում է Ռուբիկ Հարությունյանի անվան Աբովյանի բժշկական կենտրոնում, որպես վնասվածքաբան-օրթոպեդ։

Վերապատրաստումներ

ՌԴ, Եվրոպա։

ՄՐՑԱՆԱԿՆԵՐ

2021թ֊ին ՀՀՊՆ կողմից պարգևատրվել է <<Գարեգին Նժդեհ>> հուշամեդալով։

Բնական ճանապարհով ծննդաբերությունը մնում է ամենանախընտրելի տարբերակը

Մանկաբարձ-գինեկոլոգի մասնագիտությունը մի կարեւոր առանձնահատկություն ունի, որով  տարբերվում է մյուս բժշկական մասնագիտություններից. կինը շարունակաբար շփվում է գինեկոլոգի հետ ե՛ւ պրոֆիլակտիկ, ե՛ւ բուժման նպատակներով կյանքի տարբեր փուլերում: Իսկ բժշկի աշխատանքում վստահությունը շատ կարեւոր է. երբ հիվանդը ճանաչում է բժշկին, նա չի բարդույթավորվում տարբեր խնդիրներով դիմելիս: Ջերմ հարաբերությունների շնորհիվ բժիշկը նաեւ տեղյակ է լինում ընտանիքի հոգեբանական, սոցիալական ու անգամ ժառանգական առանձնահատկություններին, ինչը հեշտացնում է բուժման ու հիվանդությունների կանխարգելման ընթացքը:                          

http://bestgroup.am/  զրուցակիցն է «Սլավմեդ» բժշկական կենտրոնի եւ «Նոր Արաբկիր» առողջության կենտրոնի մանկաբարձ-գինեկոլոգ ԱՐՄԻՆԵ ՄԽԻԹԱՐՅԱՆԸ  հիմնականում զբաղվում է ծննդօգնությամբ եւ  հղիության վարումով, երկար տարիների աշխատանքային փորձ ունեցող բժշկուհու պրակտիկայում քիչ չեն նաեւ դեպքերը, որ իր մոտ ծննդաբերել են կանայք, ովքեր իր օգնությամբ են լույս աշխարհ եկել:
-Հիմա շատ է խոսվում այն մասին, որ Հայաստանում մեծացել է անպտղության դեպքերի թիվը: Որո՞նք են դրան նպաստող հիմնական գործոնները:
-Անպտղության պատճառները բազմաթիվ են, սակայն դրան նպաստող առաջնային գործոններից են բորբոքային հիվանդությունները, որոնց առաջացմանն էլ նպաստում են միգրացիոն պրոցեսների ակտիվացումը եւ դրա հետեւանքով ինֆեկցիաների ավելի մեծ տարածումը, վատ էկոլոգիան ու անառողջ սնունդը, հորմոնալ ֆոնի խանգարումներն ու սթրեսները, ինչպես նաեւ  տղամարդկային անպտղության գործոնը: Հենց այդ պատճառով շեշտակի մեծացել է կնոջը մայրության բերկրանք պարգեւելու գինեկոլոգի դերակատարությունը:
-Զույգերը պետք է միասի՞ն դիմեն բժշկի:
-Ցանկալի է՝ դիմեն մինչ ամուսնությունը, որպեսզի ստուգվեն հետագա հնարավոր առողջական խնդիրներից խուսափելու համար: Կան հիվանդություններ, որոնք նպաստում են հղիության ընթացքի բարդացմանը, օրինակ, սեռավարակները, էնդոկրին բնույթի խնդիրները եւ  թրոմբոֆիլիաները, որոնք ունեն ժառանգական նախատրամադրվածություն: Կյանքի ընթացքում այդ հիվանդությունը նշաններ ցույց չի տալիս, բայց հղիության ժամանակ գլուխ է բարձրացնում:

-Որո՞նք են սեռավարակների տեսակները:
-Սեռավարակներ համարվում են այն հիվանդությունները, որոնք հիմնականում սեռական ճանապարհով տղամարդուց կնոջն են փոխանցվում, կնոջից՝ տղամարդուն: Երբեմն սեռավարակներով վարակումը կատարվում է վարակակիր արյան հետ շփումից կամ ուղղահայաց ճանապարհով՝ մորից պտղին: Սեռական հարաբերությունների սկզբում հաճախ չեն բավարարում վերարտադրողական եւ սեռական առողջության հարցերի վերաբերյալ անհրաժեշտ գիտելիքները: Սեռավարակները հասարակական առողջապահության համար շատ կարեւոր խնդիր են, բայց անհրաժեշտ հակաբիոտիկների եւ ստանդարտացված բուժման ուղեցույցների օգտագործման դեպքում դրանք ենթարկվում են կանխարգելման եւ արդյունավետ բուժման: Բացի սեռավարակներով վարակվելու բարձր վտանգից, որպես անպաշտպան սեռական հարաբերությունների արդյունք, աճում է վերարտադրողական առողջության այլ խնդիրների ռիսկը, այդ թվում՝ անցանկալի հղիությունը եւ վաղ տարիքում անապահով արհեստական վիժումները:
-Ո՞րն է համարվում անպտղության շեմը:
-Եթե զույգերը ակտիվ սեռական կյանք են վարում եւ չեն պաշտպանվում մեկ տարի, դրանից հետո հղիություն չգրանցվելն արդեն համարվում է առաջնային անպտղություն: Այդ դեպքում կինը պետք է դիմի բժշկի, եւ պետք է հետազոտվեն թե՛ ինքը, թե՛ ամուսինը, որպեսզի հասկանալի լինի չհղիանալու պատճառը: Տարիքային շեմ կարող ենք համարել մինչեւ 45 տարեկանը, բայց, իհարկե, լինում են նաեւ հրաշքներ, երբ կինը հղիանում է 48 եւ ավելի մեծ տարիքում:
-Ի՞նչ կասեք կեսարյան հատման մասին, որին հաճախ դիմում են երիտասարդ հղիները:
-Կեսարյան հատումը ծննդաբերության վիրաբուժական մեթոդ է: Այն հիմնականում իրականացվում է հղիության 39-րդ շաբաթից հետո, երբ երեխան լիովին զարգացած է եւ կենսունակ: Երբեմն հարկ է լինում ծննդօգնության նման տարբերակի գնալ ավելի վաղ շրջանում՝ ելնելով հղիի կամ պտղի առողջական վիճակից:
-Ինչո՞ւ են դիմում կեսարյան հատման:
-Երբ բնական ծննդաբերական ուղիներով երեխայի ծնունդը վտանգված է կամ կան խոչընդոտներ, ծննդօգնության միջոց է ընտրվում կեսարյան հատումը: Երբեմն այդ վիրահատությունը պլանավորվում է հղիության ավելի վաղ փուլերում, սակայն հիմնականում որոշումը կայացվում է ծննդաբերության ժամանակ, երբ առաջանում են բարդություններ: Կեսարյան հատումը կատարվում է ըստ ցուցումների, որոնք բազմաթիվ են:

-Ինչպիսի՞ ռիսկեր ունի կեսարյան հատումը:  
-Գնալով կեսարյան հատումը դառնում է ծննդօգնության ավելի ու ավելի տարածված մեթոդ, սակայն այն, այնուամենայնիվ, վիրաբուժական միջամտություն է, ինչը կրում է որոշակի ռիսկեր թե՛ մոր, թե՛ երեխայի համար: Բնական ճանապարհով ծննդաբերությունը մնում է ամենանախընտրելի տարբերակը բարդությունների բացակայության դեպքում:
Ես կտրականապես դեմ եմ առանց ցուցումների կեսարյան հատմանը, որովհետեւ որովայնի բոլոր շերտերը, առողջ օրգանը՝ արգանդը, վնասվում են երեխային դուրս բերելու ժամանակ: Երիտասարդները ցանկանում են հեշտ ունենալ երեխային, բայց չեն գիտակցում հետագա հետվիրահատական բարդությունները: Մենք ունենք բազմաթիվ ցավազրկման միջոցներ, որոնք հեշտացնում են ծննդաբերության ընթացքը: Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունն էլ կանանց հորդորում է հակացուցումներ չլինելու դեպքում նախընտրել բնական ծննդաբերությունը:

-Ի՞նչը կարող է լինել կնոջ մոտ արյունահոսության պատճառը:
-Արյունահոսության դեպքում անմիջապես պետք է դիմել բժշկի: Կան ներքին եւ արտաքին արյունահոսություններ, ներքինի վտանգը մեծ է, ցավերը ուժեղ են լինում, դա կարող է արտարգանդային հղիության կամ ձվարանի կիստայի պատռվածքի ահազանգ լինել, կարող են լինել նաեւ էնդոկրին խանգարումներ, էնդոմետրիումի պոլիպներ եւ գերաճ: Իսկ ուժգին ցավի առկայության դեպում, պարզ է, միանգամից կդիմեն բժշկի:  
-Որո՞նք են դաշտանային ցիկլի խանգարման պատճառները:
-Դաշտանային ցիկլի խանգարման պատճառները բազմազան են՝ սկսած էնդոկրին բնույթի խանգարումներից: Կարող է լինել դաշտանային ցիկլի խանգարում, երկարատեւ դաշտան, արյունահոսություն, մի քանի ամիս չլինելուց հետո կարող են ունենալ ոչ ռեգուլյար բնույթի երկարատեւ դաշտան, արդյունքում հայտնաբերվում են էնդոմետրիումի գերաճեր: Դրանց բուժումը վիրահատական է, մեծամասամբ հիտերոսկոպիայով է կատարվում, լորձաթաղանթը զգուշությամբ հեռացվում է, որից հետո ուղարկվում է զննման, որպեսզի հասկանանք բուն պատճառը, ինչու ոչ, հերքվի նաեւ չարորակ գոյացության առկայությունը:
-Դաշտանային ցիկլի ո՞ր խանգարման դեպքում պետք է անհանգստանալ:  
-Ցանկացած տիպի խանգարում, իհարկե, վտանգավոր է եւ պահանջում է մանրակրկիտ հետազոտություն: Անհանսգտանալ պետք է, եթե դեռահասության շրջանում չի հայտնաբերվում ցիկլի խանգարման պատճառը:

-Ի՞նչ հետազոտություններ են արվում դաշտանային ցիկլի խանգարումների ժամանակ:
-Հետազոտությունները տարբեր են: Առաջին փուլում անամնեզ՝ արտաքին զննում, գինեկոլոգիական զննում: Իրականացվում են նաեւ հորմոնալ հետազոտություններ:
Եթե դաշտանային ցիկլի խանգարումների պատճառը հորմոնալ է, ապա բուժումն իրականացնում է բժիշկ-էնդոկրինոլոգը:

-Կա՞ն հիվանդություններ, որոնք «երիտասարդացում» են ապրել:
-Արգանդի պարանոցի քաղցկեղը երիտասարդացում է ապրել, որի հիմնական պատճառը պապիլոմա վիրուսի զարգացումն է:

-Հե՞շտ է ամեն օր գործ ունենալ մարդկային կյանքերի հետ:
-Իհարկե հեշտ չէ: Հատկապես ծննդաբերության ժամանակ գործ ունես միանգամից երկու կյանքի հետ, ինչը մեծ պատասխանատվություն, հսկայական նյարդային ու ֆիզիկական  էներգիա է պահանջում: Մեր աշխատանքային օրն իրականում երբեք սովորական աշխատանքային ռեժիմով չի սահմանափակվում. եթե անհրաժեշտ է, ցանկացած  ժամի պիտի օգնություն ցուցաբերես հիվանդին սեփական առողջության, քնի ու հանգստի, ինչու ոչ, նաեւ սեփական ընտանիքի հետ լինելու հաշվին: Հեշտ ճանապարհ չէ, կարեւորը՝ գիտակցված լինի ընտրությունդ:

-Հայաստանում սովորաբար դիմում են բժշկին, երբ արդեն հիվանդությունը խորացել է: Այդ առումով փոփոխություններ չե՞ն նկատվում:

-Իրականում այդ խնդիրը կա, բայց հուսադրող է, որ մի քանի խմբերի շրջանում կան դրական տեղաշարժեր: Կանայք ավելի շատ են սկսել հետեւել իրենց առողջությանը, ավելի տեղեկացված են ու սկսել են հիվանդությունների ու խնդիրների ի հայտ գալու ավելի վաղ շրջանում դիմել բժշկին:

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին:
-Խելացի են, պրպտող, ճկուն են մտածում ու, եթե ընտրել են այս մասնագիտությունը, ուրեմն գիտակցորեն են մոտեցել այդ հարցին, սիրով են կատարել ընտրությունը:  
 -Ի՞նչ կմաղթեք եւ խորհուրդ կտաք հանրությանը, հատկապես՝ կանանց:
-Մաղթում եմ, որ բոլորը լինեն առողջ, հաճախ դիմեն իրենց համար վստահելի մասնագետին, անցնեն պլանային զննումներ, հետազոտություններ, որպեսզի վաղ ախտորոշվեն հիվանդությունները եւ հիմնովին բուժվեն։ Իսկ կանանց առանձնահատուկ մաղթում եմ, որ լինեն գնահատված, մայրանան եւ վայելեն մայր լինելու գերագույն զգացողությունը։ Ուշադիր լինեն իրենց առողջության հանդեպ, միշտ գեղեցիկի հետ շփվեն, լինեն կյանքով լի, հեռու պահեն իրենց սթրեսային իրավիճակներից: Ցանկացած դժվարին իրավիճակում պետք է շարունակել ապրել, Աստծո ներկայությունը մեր մեջ, հավատքը մեզ օգնում է ամեն հարցում:

Մարդկության գլուխգործոցը կինն է, նա եղել է, կա ու պետք է լինի մարդկային էության ավանդույթը կրողը, հիմքը ու շարունակողը: Ուստի ցանկացած կին պետք է կյանքում գոնե մեկ անգամ զգա մայրության բերկրանքը, եթե, իհարկե, նա բնությամբ մայր է, ոչ թե ուղղակի երեխա է ունենում, որպեսզի ուրիշները պահեն: Մայր լինելն անձնազոհություն է:

http://bestgroup.am/ զրուցակիցն է  մանկաբարձ-գինեկոլոգ, Արտամարմնային բեղմնավորման հայ-իսրայելական կենտրոնի ռեպրոդուկտոլոգիայի բաժանմունքի կլինիկական ղեկավար ՄԱՐԻՆԱ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ: Նա բավականին հմայիչ կին է եւ հաճելի զրուցակից, մարդ, ով ունի մասնագիտական բարձր որակներ, առաջնորդվում է ազնիվ լինելու սկզբունքով ու վայելում հիվանդների վստահությունը։

-Բժշկուհի, ի՞նչ է արտամարմնային բեղմնավորումը դոնորական ձվաբջիջներով:

-Երբ ամուսնական զույգը բախվում է անպտղության խնդրին, ենթարկվում է մեծ սթրեսի եւ հիասթափության: Ամուսիններն ստիպված են լինում անցնել շատ փորձությունների եւ հետազոտությունների միջով, որոնք երբեմն տեւում են տարիներ: Շատ հաճախ հղիանալու փորձերը անհաջող են լինում, կինը վատնում է տարիները, առողջությունը, ձվարանային պաշարը եւ, իհարկե, ֆինանսները: Պատահում է նաեւ, որ ամուսնական զույգի սեփական ձվաբջջով կամ սերմով նույնիսկ անհնար է լինում հղիանալ, կրել եւ ունենալ առողջ երեխա նույնիսկ արտամարմնային բեղմնավորման (ԱՄԲ) մեթոդով: Եվ միակ ելքը մնում է դոնորական ձվաբջջի կամ սերմի օգտագործումը։ Ընտանեկան զույգերի համար նման որոշում կայացնելը հեշտ չէ։ Հաճախ պացիենտները պրոֆեսիոնալ հոգեբանի օգնություն կարիք են ունենում: Եվ, երբ այդ որոշումը կայացված է լինում, վերջնական արդյունքին հասնելու դեպքում նրանք լինում են անհամեմատ երջանիկ, եւ անպտղության դեմ պայքարի վրա ծախսված բոլոր տարիները հատուցվում են երկար սպասված սիրելի երեխայով։

-Ովքե՞ր կարող են լինել սեռական բջիջների դոնորներ:

-Սեռական բջիջների դոնոր լինելու իրավունք ունեն 18-ից 35 տարեկան, ֆիզիկապես եւ հոգեպես առողջ այն քաղաքացիները, որոնք անցել են բժշկաժառանգաբանական հետազոտություն: Դոնորությունը կարող է լինել անանուն (անոնիմ), որի ժամանակ դոնորի անձնական տվյալները անհայտ են ռեցիպիենտին (ստացողին, ընդունողին), կամ ոչ անանուն:  Վարակային եւ ժառանգական հիվանդությունների հայտնաբերման նպատակով անպտուղ զույգի կողմից ընտրված ձվաբջջի դոնորը ենթարկվում է մանրազնին եւ բազմակողմանի հետազոտության: Անպտուղ (չբեր) կինը՝ ռեցիպիենտը, ընդունում է դեղամիջոցներ, որոնք արգանդի լորձաթաղանթը նախապատրաստում են սաղմի ընդունմանը: Հասուն դոնորական ձվաբջիջը դուրս է բերվում դոնոր կնոջ ձվարանից եւ լաբորատոր պայմաններում բեղմնավորվում անպտուղ կնոջ ամուսնու սերմնաբջիջներով՝ ԻՔՍ-ի տարբերակով: 3-5 օրվա ընթացքում սաղմերը զարգանում են փորձանոթում, որից հետո դրանք տեղադրվում են անպտուղ կնոջ արգանդի խոռոչում: Ռեցիպիենտի եւ դոնորի ցիկլերը համապատասխանեցվում են, կամ կատարվում է սաղմերի սառեցում, եւ հետագայում կինն անցնում է էնդոմետրիումի նախապատրաստում հորմոնալ պրեպարատների միջոցով` պատրաստի սաղմն ընդունելու համար: Դոնորը պետք է ունենա առնվազն մեկ սեփական առողջ երեխա, չունենա ֆենոտիպային ցայտուն առանձնահատկություններ, սուպերօվուլյացիայի (գերձվազատում) խթանելու եւ ֆոլիկուլների պունկցիայի հակացուցումներ:

-Ի՞նչ  ցուցումներ կարող են լինել դոնորի ձվաբջիջների օգտագործման համար։

- Ծնվելիս աղջիկներն արդեն ունենում են որոշակի քանակությամբ ձվաբջիջ մոտ1 500 000 է, եւ կյանքի ընթացքում դրանց թիվը ոչ թե ավելանում, այլ նվազում է, իսկ ռեպրոդուկտիվ շրջանում մնում է միայն 450-500 ձվաբջիջ: Այսպիսով, ձվաբջիջների ամենամեծ քանակը, ինչպես նաեւ դրանց լավագույն որակը լինում է 20-35 տարեկանում: 40 տարեկանից հետո այդ ցուցանիշներն անկում են ապրում, ձվաբջիջները լինում են անորակ ու հաճախ ունենում են ժառանգական շեղումներ:

-Դոնորական ձվաբջիջը ե՞րբ է կիրառվում:

-Դոնորական ձվաբջիջը կիրառվում է՝

Եթե կնոջ երկու ձվարանները հեռացված են առողջական պատճառներով:

Եթե սեփական ձվաբջիջները անորակ են եւ չեն կարող օգտագործվել բեղմնավորման գործընթացում: 

Խթանմանը ձվարանների զգայունության բացակայության դեպքում (դիմացկուն ձվարանների համախտանիշ) կամ դրանց խթանման հակացուցումները:

Եթե կինը ժառանգական կամ ձեռքբերովի հիվանդության կրող է, որը, մեծ հավանականությամբ, կարող է փոխանցված լինել երեխային:

 Եթե հիվանդը ուռուցքաբանական հիվանդության դեմ ստացել է քիմիաթերապիա կամ ռադիոթերապիա:

Եթե կնոջ ձվաբջիջներով արտամարմնային բեղմնավորման (ԱՄԲ) մի քանի փորձերը չեն հանգեցրել առողջ երեխայի ծննդի:

-Դոնորական ձվաբջիջների կամ սերմի օգտագործումը հղիության 100 տոկոս երաշխի՞ք է:

-Չնայած ԱՄԲ ոլորտում գոյություն ունեցող բուժման ժամանակակից եւ բարձր տեխնոլոգիական մեթոդներին, 100 տոկոս երաշխիք, ցավոք, գոյություն չունի: Բայց լավ արդյունքների վիճակագրությունը կայուն աճում, այսօր սառեցրած դոնորոկան սաղմի տեղրմն արդյունավետությունը հասնում է 50-60 տոկոսի: Դրա համար անհրաժեշտ է ընտրել ճիշտ կլինիկա եւ փորձառու բժիշկներ: Ավելի մեծ տարիքային խմբի պացիենտների մեծամասնությունն ունի ուղեկցվող քրոնիկական հիվանդություններ, որոնք կարող են բացասաբար ազդել երեխա կրելու ունակության վրա: Բայց բուժմանը ճիշտ մոտեցում ցուցաբերելու, բժշկի բոլոր ցուցումներին հետեւելու դեպքում դուք անպայման կարող եք հասնել ցանկալի արդյունքի:

-Որպես վերջաբան ի՞նչ խորհուրդ կտաք այն զույգերին, որոնց մոտ ախտորոշվել է անպտղություն:

- Պետք է անընդհատ ձգտել, չհուսահատվել, դիմել մասնագետի, վստահել նրան ու, ինչու ոչ, հավատալ հրաշքի: Ցանկանում եմ, որպեսզի յուրաքանչյուր կին առողջ լինի եւ վայելի մայրանալու բերկրանքը։

մանկաբարձ-գինեկոլոգ

Կրթություն

1989-1995 թթ․ սովորել է երևանի Մխիթար Հերացու անվան բժշկական համալսարանում 

 Ժամանակակից ստոմատոլոգիան ավելի մարդասիրական է

Դժվար թե գտնվի մեկը, որ չցանկանա հայելու մեջ տեսնել իր գեղեցիկ ժպիտի, սպիտակ, առողջ ատամների արտացոլումը: Ատամների սպիտակեցումը ժամանակակից ստոմատոլոգիայում ամենատարածված պրոցեդուրաներից է, բուժգործողություն, որը պրոֆեսիոնալ մոտեցում է պահանջում: Միայն բժիշկը կարող է որոշել գույնի փոփոխման պատճառը, եւ միայն նա կարող է ընտրել խնդիրը հարթելու առավել ճիշտ մեթոդը: Շարունակ կատարելագործվող արդիական նյութատեխնիկական բազան, բուժման նորագույն մեթոդներն ու տեխնոլոգիաները ստոմատոլոգի աշխատանքը դարձնում են ավելի արդյունավետ ու, գեղագիտական առումով, կատարյալ, բայց ոչ հեշտ:http://bestgroup.am/  զրուցակիցն է բժիշկ-ստոմատոլոգ, օրթոպեդ, Վանաձոր քաղաքի «Ժպիտ» ստոմատոլոգիական կլինիկայի ղեկավար ՆԵԼԼԻ ՂԱՄԲԱՐՅԱՆԸ:

-Ի՞նչ առաջընթաց ունի ստոմատոլոգիայում էսթետիկ ենթաբաժինը:

-Ստոմատոլոգիայի էսթետիկ բաժինը շատ արագ տեմպերով է զարգանում, եւ շատ պացիենտներ ձգտում են ունենալ լայն տարածում գտած «հոլիվուդյան ժպիտը»:

Կարելի է ասել, որ տափակաձեւ պլոմբաները, վիզուալ առումով անհաջող աշխատանքներն արդեն վաղուց անցյալում են: Հիմա ցանկացած գործընթաց, որ կատարում է ստոմատոլոգը, ենթադրում է էսթետիկ դրսեւորում: Նույնիսկ չերեւացող ատամը պետք է այնպես բուժել, շտկել, որ ե՛ւ գեղեցիկ լինի, ե՛ւ ֆունկցիոնալ:

-Շատե՞րն են ստոմատոլոգի դիմում ոչ միայն բուժման, այլ նաեւ ատամնաշարի հետ կապված էսթետիկ թերությունները շտկելու համար:

-Նոր տեխնոլոգիաները եւ ժամանակակից նյութերի անսահմանափակ հնարավորությունները թույլ են տալիս ունենալ գեղեցիկ եւ առողջ ատամնաշար: Ու, եթե ժամանակին պացիենտները դիմում էին ստոմատոլոգի միայն սուր ցավի դեպքում, ապա այժմ շատ բան փոխվել է, այսինքն՝ պացիենտներից շատերը դիմում են միայն ատամնաշարի էսթետիկ թերությունները շտկելու համար, որի արդյունքում շատացել է օրթոդոնտիկ եւ օրթոպեդիկ բուժման պահանջարկը, գալիս են զուտ վիզուալ շտկումների համար: Մարդկանց մոտ շատ ճերմակ եւ կատարյալ ուղիղ ատամներ ունենալու մեծ միտում կա, եւ նրանք պատրաստ են շտկել նույնիսկ աննշան թեքությունը:

-Խոսենք նորաձեւ դարձած ատամների սպիտակեցման մասին:
-Սպիտակեցումը բուժգործողություն է, որը պրոֆեսիոնալ մոտեցում է պահանջում: Միայն բժիշկը կարող է որոշել գույնի փոփոխման պատճառը, միայն նա կարող է ընտրել խնդիրը հարթելու առավել ճիշտ մեթոդը: Սպիտակեցումից առաջ պետք է բարելավել բերանի խոռոչի առողջական վիճակը, մաքրել ատամնափառը, բուժել լնդերի բորբոքումը: Ատամների սպիտակեցումը ժամանակակից ստոմատոլոգիայում ամենատարածված պրոցեդուրաներից է: Փայլուն ժպիտը որպես հաջողակ լինելու եւ առողջության խորհրդանշան դարձել է շատերի երազանքը՝ անկախ տարիքից եւ սոցիալական գործոններից: Մեր ստոմատոլոգների աշխատանքի հիմնական սկզբունքն անվնաս պրոցեդուրաների եւ հենց պացիենտին համապատասխանող մեթոդի բծախնդիր ընտրությունն է: Սպիտակեցումից առաջ անցկացվում է ատամների մասնագիտական մաքրում եւ, կարիք լինելու դեպքում, վերամիներալիզացնող թերապիա: Արդյունքի պահպանման համար անհրաժեշտ է տարին մեկ անգամ իրականացնել սպիտակեցում:

-Որո՞նք են ատամների սպիտակեցման ժամանակակից մեթոդները։

-Այժմ շատ մեծ տարածում ունի ատամների լուսային սպիտակեցումը, որն ապահովում է ձյունաճերմակ ժպիտ: Ամենաերիտասարդ, բայց, միեւնույն ժամանակ,  ամենահայտնին մեր օրերում հենց այդ մեթոդն է:

-Ասում են՝ ատամների սպիտակեցումը վնասում է ատամնաշարի էմալը: Որքանո՞վ է այս տեսակետը համապատասխանում իրականությանը։

-Եթե ատամների լուսային սպիտակեցումը կատարվում է բարձրորակ նյութերով եւ  ցուցումներին խիստ համապատասխան, ապա էմալը վնասելու խնդիր չի կարող առաջանալ:
-Կա՞ առանձնահատուկ սննդակարգ, որին պետք է հետեւել` սպիտակեցման արդյունքը հնարավորինս երկար պահպանելու համար:

-Ատամների լուսային սպիտակեցումից հետո խորհուրդ է տրվում պահել «սպիտակ դիետա», որի արդյունքում ատամների սպիտակեցումը պահպանվում է ավելի երկար:
Բավականին խիստ գրաֆիկ է սահմանվում առաջին մեկ-երկու շաբաթվա համար: Նոր սպիտակեցված ատամներն արագ գունավորվելու հատկություն ունեն, եւ ստացված արդյունքը հնարավորինս երկար պահպանելու համար խորհուրդ է տրվում մի քանի օր չօգտագործել ցիտրուսային մրգեր, գունավոր սնունդ եւ ըմպելիքներ։ Պարտադիր պայման է նաեւ ծխելը դադարեցնելը:  

-Ժամանակակից տեխնոլոգիաները չեն շրջանցել նաեւ ստոմատոլոգիան: Խոսենք վերջին ձեռքբերումներից:

-Կարծում եմ՝ ստոմատոլոգիան, հատկապես նրա էսթետիկ բաժինը բժշկության ամենաարագ զարգացող ճյուղերից մեկն է: Այժմ ստոմատոլոգիան ավելի է թվայնացվում, ինչը ստոմատոլոգներին մեծ հնարավորություններ է տալիս առավելագույն արդյունավետ դարձնել իրենց աշխատանքը: Ստոմատոլոգիան այն բնագավառն է, որտեղ, շատ հնարավոր է, հենց այս պահին էլ մի նոր բան է ստեղծվում: Այնպես չէ, որ ստոմատոլոգիան ամբողջությամբ փոխվում է, փոխվում են նյութի տեսակները, գործիքները, մոտեցումները, բայց երեւույթը, ընդհանուր հաշվով, մնում է նույնը՝ շարունակ կատարելագործվելով:

-Իսկ ի՞նչ ասել է թվային ստոմատոլոգիա:

-Վերջին տարիներին շատ մեծ դերակատարում ունեն թվային սարքավորումները: Թե՛ Հայաստանում, թե՛ ամբողջ աշխարհում մեծ տեմպով զարգանում է ստոմատոլոգիայի թվային ենթաբաժինը: Վաղուց ամեն ինչ գնում է դեպի թվայնացում, ու ստոմատոլոգիան եւս բացառություն չէ: Այն իրենից ենթադրում է ե՛ւ հարմարավետություն, ե՛ւ ժամանակի խնայում, ե՛ւ որակի բարձրացում: Թվային ստոմատոլոգիան բժշկության ինովացիոն ուղղություն է, որտեղ լայն ընդգրկում ունեն համակարգչային տեխնոլոգիաները: Այն ատամնածնոտային հիվանդությունների բուժման ժամանակ հնարավորություն է տալիս ստանալ բավականին մեծ էֆեկտիվ արդյունք, առավելագույն էսթետիկա:
-Կա տարածված կարծիք, ըստ որի` իմպլանտացիան շատ դժվարին, ռիսկային վիրահատություն է, ուստի արժե հնարավորինս խուսափել դրանից․ այս պնդումը համապատասխանո՞ւմ է իրականությությանը, թե՞ պարզապես միֆ է:

-Կարիք չկա խուսափել իմպլանտացիայից, քանի որ այն կատարվում է անզգայացման տակ, եւ պացինետը բացարձակ ոչ մի ցավ չի զգում: Իսկ ռիսկայնությունը որոշելու համար նախապես պացիենտը անցնում է մի շարք հետազոտություններ, որից հետո միայն պարզվում է՝ սկսե՞լ գործընթացը, թե ոչ:

-Եթե երեխան 14 տարեկան է, տրավմայից հետո բացակայում են երկու կենտրոնական կտրրիչները, կարելի՞ է պատրաստել կամրջաձեւ պրոթեզ:

-Այդ տարիքում չի կարելի պատրաստել կամրջաձեւ պրոթեզ, քանի որ ծնոտը դեռեւս լիարժեք ձեւավորված չէ:

-Արդյոք կարելի՞ է հղիների մոտ բուժել գինգիվիտը` լնդաբորբը:

-Դա հիպերտրոֆիկ գինգիվիտ է որպես այդպիսին, դեղորայքային բուժում հղիներին չի թույլատրվում, բայց, ամեն դեպքում, պետք է լինել հետեւողական եւ ծննդաբերությունից հետո իրականացնել համալիր բուժում:

-Ընդհանրապես ստոմատոլոգիան առողջապահության զարգացո՞ղ ուղղություն է:
-Ստոմատոլոգիան բժշկության ամենամեծ պահանջարկ ունեցող ուղղություններից մեկն է: Մրցակցության անընդհատ զարգացումն էլ իր հերթին բժիշկներին մղում է ինքնակատարելագործման եւ բուժման նոր, ավելի պրոգրեսիվ մոտեցումների որոնման: Դա էլ նպաստում է ոլորտի արագ թափով զարգացմանը: Այսօր ստոմատոլոգին այցը չի նույնացվում վախի, ցավի ու տհաճության զգացումների հետ: Ժամանակակից ստոմատոլոգիան, պրոթեզավորումը եւ ատամերի բուժումը դարձել են ավելի անվտանգ ու անցավ: Ժամանակակից ստոմատոլոգիական տեխնիկան, սարքավորումներն ու բժիշկների բանիմացությունը թույլ են տալիս այնպիսի խնդիրներ լուծել, որոնք ոչ վաղ անցյալում անհնար էին թվում: Այժմ ստոմատոլոգիան ոչ միայն զբաղվում է ատամների վերականգնմամբ, այլ նաեւ ատամների առավելագույն քանակության պահպանմամբ: Կարելի է ասել՝ ժամանակակից ստոմատոլոգիան ավելի մարդասիրական է:
-Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք մեր հասարակությանը:

 -Ասեմ, որ կանխարգելումը շահեկան է ե՛ւ ֆինանսական, ե՛ւ այլ առումներով, ու մասնագետին ժամանակին դիմելու դեպքում խնդիրները հարթվում են անհամեմատ ավելի դյուրին։ Սակայն ամենակարեւոր կանխարգելումը տարրական հիգիենայի պահպանումն է: Որպես բժիշկ մաղթում եմ միմիայն առողջություն: Թող մարդկանց հոգիներում լինեն խաղաղություն, հանգստություն եւներդաշնակություն:

Պոլիպ, հիպերպլազիա, սուբմուկոզ միոմա. ժամանակակից մեթոդով բուժումը՝ արդեն Հայաստանում

 Այն թեմայով, թե ինչ է ցանկանում կինը, գրել և այսօր էլ շարունակում են գրվել հաստափոր գրքեր, որոնք այդպես էլ վերջնական պատասխան չեն տալիս այդ, կարելի է ասել, հավերժական հարցին: Մի բան է հստակ՝ ինչպես բոլոր մարդիկ, կինն ուզում է երջանիկ լինել, իսկ երջանկության գլխավոր նախապայմաններից մեկը, անշուշտ, առողջությունն է: 

Ժամանակակից բժշկությունն այսօր հատուկ կանանց համար մշակել է ներարգանդային վիրաբուժության յուրահատուկ մեթոդ, որը կոչվում է հիստերոռեզեկտոսկոպիա:

Սա վիրահատական միջամտություն է, որը կիրառվում է ոչ միայն ախտորոշման, այլև բուժման նպատակով։

Հիստերոռեզեկտոսկոպիան կիրառվում է արգանդի լորձաթաղանթի հիպերպլաստիկ պաթոլոգիաների դեպքում (պոլիպ, պոլիպոզ, հիպերպլազիա), սուբմուկոզ միոմա, արգանդային արյունահոսություն…

Եթե ժամանակին արգանդի սուբմուկոզ միոմաների, ռեցիդիվող արգանդային արյունահոսությունների դեպքում կատարվում էին վիրահատություններ արգանդի հեռացմամբ, ապա այժմ կատարվում է օրգան պահպանողական վիրահատություն՝ միոմայի հեռացում, էնդոմետր էկտոմիա՝ էնդոմետրիալ շերտի հեռացում, որը հնարավորություն է տալիս կնոջը տանել մինիմալ տրավմատիկ վիրահատություն, որի հետևանքով չի տուժում կյանքի որակը:

Վիրահատությունը կատարվում է տեղային կամ ընդհանուր անզգայացմամբ: Ընթացքը կարճատև է, ռիսկը՝ ցածր, արդյունավետությունը՝ բարձր:

Սիրելի՛ կանայք, եթե ունեք նման խնդիրներ, վստահորեն կարող եք դիմել «Մոր և մանկան առողջության պահպանման գիտահետազոտական կենտրոն» ՓԲԸ-ի Գինեկոլոգիական ծառայության ղեկավար, Վիրաբուժական գինեկոլոգիայի բաժնի վարիչ, փորձառու և գրագետ բժիշկ Արման Կարապետյանին:

Նախապես գրանցվելու համար խնդրում ենք զանգահարել հետևյալ հեռախոսահամարով՝ +374 91- 47-56-01:

«Առողջ չքավորը երջանիկ է հիվանդ թագավորից»

Մեր կյանքն այսօր անվերջ պայքար է, եւ մենք հաճախ մոռանում ենք ամենակարեւորի` սեփական առողջության մասին։ Սակայն ինչ-որ պահի մեր օրգանիզմը սկսում է «ըմբոստանալ» նման անխնա վերաբերմունքից, օգնության կարիք ենք ունենում ու ստիպված դիմում ենք համապատասխան մասնագետի: Առողջության վերականգնումը պահանջում է նախ գտնել հիվանդության պատճառը,  ճշտել, թե որ ուղղություններով է այն ազդել, ինչպիսի վնասներ է հասցրել օրգանիզմին, եւ միայն դրանից հետո մշակել բուժման այնպիսի ծրագիր, որը թույլ կտա առանց վնաս հասցնելու առավելագույն օգուտ ստանալ: Չէ՞ որ բժշկության հիմնական կարգախոսն է` չվնասել:

http://bestgroup.am/  կայքի զրուցակիցն է օրթոպեդ-վնասվածքաբան, «NAIRI-COXA» կլինիկայի առաջատար մասնագետ, ՀՐԱՉՅԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ: Երկար տարիների վաստակ ունեցող եւ մեծ հեղինակություն վայելող բժիշկն իր գործի գիտակն է, բժիշկ դառնալու թիվ մեկ պայմանն ու գերագույն պահանջը համարում է ընտրած մասնագիտությունը սիրելն ու դրան նվիրվելը: Իսկ նվիրում նշանակում է անթիվ անքուն գիշերներ, շարունակական ուսում, անվերջ ինքնակրթություն, փորձի փոխանակում եւ վազք ժամանակին համընթաց: Եթե պատրաստ ես անվերապահորեն լծվել այս բեռին, ուրեմն ճիշտ ուղու վրա ես: Մարդու, առավել եւս, բժշկի համար մասնագիտությունն առաջին հերթին առաքելություն է: Լինել բժիշկ՝  նշանակում է աշխատել անձնվեր, հանդես գալ նախաձեռնողականությամբ, աչքի ընկնել խոհեմությամբ, պատասխանատվություն կրել յուրաքանչյուր արածի կամ չարածի համար: Կարող ես լինել հոյակապ բժիշկ, սակայն, եթե հիվանդը մարդկային վերաբերմունք չտեսնի, չի ձեւավորվի բժիշկ-հիվանդ անչափ կարեւոր փոխադարձ կապը:

-Պարո՛ն Հարությունյան, խոսենք կոքսարթրոզի եւ գոնարթրոզի մասին։

-Կոքսարթրոզը եւ գոնարթրոզը արթրոզների տեսակներ են, կոքսարթրոզը՝ կոնքազդրային հոդի, գոնարթրոզը՝ ծնկահոդի։ Կախված հիվանդության աստիճանից, դեֆորմացիայից եւ հիվանդների գանգատներից, բուժման տարբեր մոտեցումեր կան: Արթրոզների վերջնական բուժումը էնդոպրոթեզավորումն է՝ արհեստական հոդի տեղադրումը, բայց մինչ այդ նախապես պացիենտն անցնում է մանրակրկիտ հետազոտության փուլեր: էնդոպրոթեզավորումը, իհարկե, արդյունավետ ելք է, եւ մենք դրանով զբաղվում ենք խիստ մասնագիտացված. շատ արագ եւ որակով իրականացվում է գրագետ վիրահատական միջամտություն, անցնում ենք շատ ճիշտ հետվիրահատական ռեաբիլիտացիա, պացիենտին արագ ոտքի ենք կանգնեցնում՝ ազատելով ձեռնափայտերից։ Մինչ այդ, երբ արթրոզները չեն հասել իրենց, այսպես ասած, զարգացման ավարտին, կարելի է պայքարել հոդի կյանքի երկարացման համար։ Արդի բժշկական մոտեցումների մեջ կան բիոօրթոպեդիայի տեխնոլոգիաների ոչ միայն հիալուրոնաթթվի ներարկումներ, այլ պլազմոթերապիա՝ արյան շիճուկի տարբեր խտության ներարկումներ, եւ համաշխարհային բացառիկ նորույթը, որը հասցրել ենք Հայաստան, ցողունային բջիջների ներարկման մեթոդն է, որի արդյունքում ունենում ենք հոդի որակի խիստ լավացում: Վերապատրաստում անցնելուց հետո այդ մեթոդը բարեհաջող կիրառել ենք մեր պացիենտի վրա եւ շարունակելու ենք կիրառել այլ պացիենտների վրա նույնպես, քանի որ այն բավականին լավ արդյունքներ է գրանցում ամբողջ աշխարհում։ Մենք առաջարկում ենք արթրոզների բուժման լայն սպեկտր՝ սկսած ներարկումներից (բայց արդեն բիոօրթոպեդիայով, ոչ թե հասարակ սիլիկոնային ներարկումներով) եւ ավարտելով էնդոպրոթեզավորմամբ։

-Կխոսե՞ք օստեոպորոզի մասին։

 -Օստեոպորոզը, երեւի թե, աշխարհի ամենամեծ պրոբլեմներից է, այն շատ ցայտուն արտահայտվում է կանանց մոտ հորմոնային շեղումների ֆոնի վրա: Ուզում եմ նշել, որ հիվանդությունը «երիտասարդացում է ապրել» եւ պետք է հսկվի, քանի որ բարձիթողի վիճակում մնալու արդյունքում ունենում ենք հոդերի դեֆորմացիայի եւ ցավային համախտանիշների բարդագույն խնդիրներ։ Ռեաբիլիտացիոն թերապիայով եւ դեղորայքային բուժմամբ իրականացվում է հիվանդության ընթացքի հսկողությունը։

-Բացի օստեոպորոզը, ուրիշ ո՞ր հիվանդություններն են «երիտասարդացում ապրել»։

-«Երիտասարդացում ապրել է» ոսկրերի ասեպտիկ նեկրոզը, որը COVID 19-ի հետեւանք է: Այդ հիվանդությունը ոսկրի որոշակի հատված, ամենաշատը՝ ազդրի գլխիկն է ընդգրկում, որի հետեւանքով կոճերը կորցնում են իրենց սնուցումը, եւ ՄՌՏ ու ԿԱՏԵ հետազոտման պատկերում տեսնում ենք սնուցման պակաս: Դրա դեմ պետք է լրջագույն պայքար տանել, իսկ բուժման համար կիրառվում է արդիական բուժման մեթոդ համարվող ցողունային բջիջների մեթոդիկան, որը փրկություն է այս հիվանդության դեպքում:

-Իսկ հալուքս վալգուս հիվանդությունն ի՞նչ է իրենից ներկայացնում։

-Հալուքս վալգուսը (hallux valgus) հիվանդություն է, որի ժամանակ ոտնաթաթի առաջին մատը ծռվում եւ շեղվում է դեպի մյուս մատները: Ժողովրդական լեզվով դրանց հաճախ կոճեր են անվանում: Շատ կարեւոր է դրանց բուժելը, քանի որ, բացի էսթետիկ տհաճ տեսքը, դրանք փոխում են ծանրաբեռնվածության աստիճանը ոտքի վրա՝ առաջացնելով շարունակական խնդիր կմախքի համար։ Վիրահատությունը տալիս է արագ արդյունք. մոտավորապես չորս-հինգ շաբաթ է տեւում վերականգնողական շրջանը: Վիրահատությունից հետո պացիենտը կրում է մասնագիտացված օրթոպեդիկ կոշիկներ, ազատվում թե՛ կոսմետիկ, թե՛ օրթոպեդիկ խնդիրներից։

-Էնդոպրոթեզավորումից հետո ինչպե՞ս է ընթանում հետվիրահատական շրջանը։

-Մեր բաժանմունքը խիստ մասնագիտացված է էնդոպրոթեզավորման մեջ, մենք աշխատում ենք   եվրոպական ստանդարտներին համապատասխան, մասնագիտացում անցնելու համար վերապատրաստումների մեկնում ենք բավականին երկար ժամանակով՝ երեք ամիս աշխատելով Եվրոպայում։ էնդոպրոթեզավորումն իրականացվում է 40-50 րոպեում, վիրահատությունից երկու ժամ անց հիվանդը քայլում է հենակներով, երկրորդ օրը բարձրանում եւ իջնում է աստիճանավանդակով, դուրս է գրվում երրորդ օրը եւ հենակներից ազատվում 4-5 շաբաթ հետո։ Դա լավագույն կլինիկաների վիճակագրությունն է, որը մեկ տարուց ավելի հաջողությամբ կիրառում ենք Հայաստանում: Նշեմ նաեւ, որ արտերկրներից (ԱՄՆ, ՌԴ, Ղազախստան եւ այլն) էլ շատ պացիենտներ ունենք, ովքեր մեզ մոտ են գալիս, որովհետեւ իրենց երկրներում հերթերը շատ են, գները՝ թանկ:

-Պետության կողմից ֆինանսավորում ստանո՞ւմ են սոցիալական հատուկ խմբերում ընդգրկված մարդիկ։

-Այո, ոչ միայն պրոթեզավորման, այլ նաեւ որոշ այլ հիվանդությունների դեպքում հատուկ խմբերում ընդգրկված մարդիկ պետության կողմից աջակցություն ստանում են։

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին, մեր բժշկության ապագան հուսալի՞ ձեռքերում է։

-Մեր թիմը բավականին մեծ եւ հզոր է, որի անդամներն իրենց լավագույն ձեւով են դրսեւորում աշխատանքում, եռանդուն, պրպտող, ձգտող երիտասարդներ, բանիմաց, լավ կադրեր ունենք։

-Բոլորն էլ կյանքում ունեն իրենց ուսուցիչը, ո՞ւմ կարող եք համարել Ձեր ուսուցիչը:                          

-Վստահ կարող եմ իմ առաջին ուսուցիչ համարել Վիգեն Աշոտի Մարգարյանին, իմ ուսուցիչներից է նաեւ հարգարժան Հմայակ Սարգսի Գրիգորյանը: Հետագայում իմ կայացման մեջ ամենամեծ դերը,  իհարկե, խաղացել են Ֆինլանդիայի «Կոքսա» էնդոպրոթեզավորման կլինիկայի լավագույն մասնագետները, նրանց թվում՝ Էրիք Վիտան, ում հետ մինչ օրս շատ սերտ ընկերական կապերի մեջ եմ։

-Որպես վերջաբան Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

-Կցանկանամ, որ ամեն մեկը զբաղվի իր գործով, իր ոլորտում միայն նեղ մասնագիտացում անցնելուց հետո ծավալի աշխատանքային գործունեությունը: Եթե բժիշկը նույնիսկ լավագույնն է իր գործում, բայց չի կարողանում շփման եզրեր գտնել իրեն դիմող պացիենտների հետ, ապա բժշիկ կոչվելու իրավունք չունի։ Բժիշկն իրավունք չունի էթիկայի նորմերից դուրս իրեն ինչ-որ բան թույլ տալ, եւ կցանկանամ, որ այդ նորմերը երբեւէ չխախտվեն։ Ոչ բոլորը կարող են բժիշկ դառնալ, երկար տարիներ մնալ այդ ասպարեզում եւ բարձր դիրքերում պահել իրենց փառքն ու հարգանքը: Մասնագիտությունը ապրելակերպ է, կենսակերպ ու նաեւ՝ առաքելություն: Աշխատանքի ընթացքում լինում են հիասթափության պահեր, բայց չպետք է ընկճվել եւ դոփել տեղում, լճանալ: Ով սիրում է իր մասնագիտությունը, ընկճվելու իրավունք չունի, նա պիտի շարունակի իր գործունեությունը՝ հավատարիմ մնալով իրեն եւ Հիպոկրատին տված երդմանը: Բարեկեցիկ եւ առողջ հասարակությունը ապահով երկրի երաշխիքն է: Բոլորիս ցանկանում եմ առողջություն, սեր, բարեկեցություն եւ անամպ երկինք: Կցանկանամ, որ հասարակությունը լինի միշտ առողջ եւ ինքնաբավ, հասկանա, որ իր կյանքն իր ձեռքում է, սիրի իր ես-ը, լինի կամեցող: Իրականում շահում է նա, ով ավելի դիմացկուն է ու կամեցող: Կցանկանամ  լինեն ավելի համբերատար, սիրեն իրենց եւ իրենց շրջապատող աշխարհը:

Որպես վերջաբան ուզում եմ հիշեցնել Շոպենհաուերի հետեւյալ միտքը. «Առողջությունն այն աստիճան է հավասարակշռում կյանքի մնացած բարիքներին, որ, իրականում, առողջ չքավորը երջանիկ է հիվանդ թագավորից»:

 Առողջությունից ավելի կարեւոր ու անգնահատելի բան չկա

Առողջությունը բոլոր ժամանակներում մարդկության անփոխարինելի կապիտալն է, որի  պահպանման ուղղությամբ ազգերը մեկտեղում են գիտական ողջ ներուժը` փորձելով  բացահայտել կատարելության գաղտնիքներն ու լուծում տալ դեռեւս առկա խնդիրներին: ԼՕՌ հիվանդությունները, ցավոք, այսօր մեծ տարածում ունեն: Թույլ դիմադրողականությունը, նստակյաց կյանքը, գունանյութերով ու կոնսերվանտներով հարուստ սնունդը, հակաբիոտիկների չարաշահումը, ինչպես նաեւ հարբուխը, գրիպը ու տարբեր վիրուսները կարող են նպաստել քթի, կոկորդի եւ ականջի հիվանդությունների առաջացմանը:  Հայաստանում այսօր կյանքի որակի բարձրացման ուղղությամբ իրականացվում են քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ոլորտին վերաբերող բոլոր միջոցառումները: Հիվանդության բուժման գործում կարեւորվում է նաեւ հիվանդի գիտակցական մոտեցումը խնդրին` ինքնաբուժումից խուսափումը: Քիթ-կոկորդ-ականջաբանությունը (ԼՕՌ) բժշկության ամենապահանջված ուղղություններից մեկն է: Այս ոլորտը մշտապես կատարելագործվում է, ստեղծվում եւ բուժման մեջ կիրառություն են գտնում նոր մեթոդներ ու եղանակներ: ԼՕՌ բժիշկները ջանում են բուժօգնությունը կազմակերպել միջազգային չափանիշներին համապատասխան: http://bestgroup.am/  կայքի զրուցակիցն է «Նաիրի» բժշկական կենտրոնի քիթ-կոկորդ- ականջաբան, ԼՕՌ վիրաբույժ ԼԵՎՈՆ ԹՈՐՈՍՅԱՆԸ,  ով ունի  տարիքային տարբեր խմբերի հիվանդների հետ շփման հարուստ փորձ եւ, չնայած իր բավականին երիտասարդ տարիքին, արդեն հասցրել է տվյալ ասպարեզում հստակ ու հաստատուն քայլերով առաջ գնալ: Հետեւողական, իր գործում բարձր մասնագիտական մոտեցում ունեցող մի մարդ, ով ոչ միայն ունի մասնագիտական գերազանց գիտելիքներ, այլեւ արժանի է իսկական բժիշկ կոչվելուն:

-Ի՞նչ է քրոնիկական տոնզիլիտը, ի՞նչ տեսակներ ունի, եւ որո՞նք են դրա առաջացման պատճառները:
-Քրոնիկական տոնզիլիտը քմային նշիկների ախտահարումն է եւ դասվում է վերին շնչուղիների հիվանդությունների շարքին: Առաջացման հիմնական պատճառը բերանի խոռոչի բակտերիալ հավասարակշռության խանգարումն է, որի պատճառով խոռոչ են ներթափանցում պաթոգեն միկրոբներ, ախտահարում քմային նշիկները, եւ սկսվում է սուր բորբոքում: Քմային նշիկները համարվում են առաջնային պաշտպանիչ օրգաններից մեկը եւ մասնակցում օրգանիզմի ընդհանուր իմունային համակարգի գործունեությանը: Քրոնիկական տոնզիլիտն ունի երկու տեսակ` կոմպենսացված եւ դեկոմպենսացված:

-Ի՞նչ նորարական վիրաբուժական մեթոդներ են այսօր արդիական։

-Արդի բժշկության մեջ խորհուրդ է տրվում նշիկների վիրահատությունը կատարել ընդհանուր անզգայացման պայմաններում,  որը հնարավորություն է տալիս ավելի լիարժեք տարանջատել նշիկը մկանային հյուսվածքից ու հեռացնել այն: Ընդհանուր անզգայացման պայմաններում, երբ հիվանդը քնած է, հնարավոր է մշակել մազանոթները, որոնք հետագայում կարող են արյունահոսել: Դա ավելի ապահովություն է տալիս հիվանդին, հետվիրահատական շրջանի ցավերն են սկսում ավելի նվազ լինել, քանի որ նախկին բութ անջատման եղանակով չի արվում։

-Մեծ տարիքում իրականացվո՞ւմ է նշիկների վիրահատություն:

-Իրականում ցանկալի է վիրահատությունը իրականացնել մինչեւ քառասուն տարեկանի շեմը, բայց կան դեպքեր, որոնք անհապաղ վիրահատություն են պահանջում, օրինակ, սուր աբսցեսներ, որոնց բուժումը խնդիրը չի լուծում, եւ անհրաժեշտություն է լինում նշիկները հեռացնել: Կամ լինում են նշիկների քրոնիկական բորբոքմամբ պայմանավորված ռեւմատիկ հիվանդություններ, երբ պացիենտը մեզ դիմել է արդեն բավականին ծանր վիճակում, եւ կա ռեւմատոլոգների ցուցում այն մասին, որ նշիկները չհեռացվելու դեպքում իրենց մոտ բուժման բարեհաջող ելք չի կարող ապահովվել։ Վիրահատությունը, իհարկե, կարելի է կատարել նաեւ մեծ տարիքում, բայց հետվիրահատական շրջանը երկար է տեւում, եւ այդ ընթացքում պետք է շատ ավելի զգոն, հետեւողական լինել: Քրոնիկական տոնզիլիտը շատ անգամ բերում է ռեւմատիկ հիվանդություների, որի ընթացքում վնասվում են հոդերը, շատ աննկատ ձեւով՝ սիրտը։ Անգամ վաղ տարիքում  մեկ անգինա տանելու դեպքում ոչ ոք երաշխավորված չէ հիվանդանալուց, քանի որ նշիկները, կարծես թե, հանդիսանում են դարպասներ դեպի արյունատար համակարգ եւ բերանի խոռոչ:

-Քթի ադենոիդը ի՞նչ է իրենից ներկայացնում։

-Քթի ադենոիդը լինֆատիկ հանգույց է, որը հաճախ մեր վրացի գործընկերներն անվանում են երրորդ նշիկ, գտնվում է քիթըմպանում, մանկական հասակում այն անպայման լինում է, տարիքային նորմա է, որը ուղղակի չպետք է խանգարի շնչառությանը: Ու, եթե այն չափերով մեծանում է՝ փակելով շնչառությունը, եւ բուժման մեթոդները լիարժեք չեն, այդ դեպքում դիմում ենք վիրահատության,  որպեսզի քթըմպանը ազատվի՝ բացելով շնչառությունը: Դա կարող է լինել վաղ մանկական, մանկական տարիքում, որոշակի դեպքերում, լինելով բարորակ գոյացություն, բայց լավ արյունամատակարարող, ավելի մեծ տարիքում էլ կարող է ի հայտ գալ։ Ու, եթե տասնչորս-տասնհինգ տարեկանում դեռ ադենոիդը պահպանված է, մեր գործընկերները պետք է ավելի զգոն լինեն, քանի որ յուվենիլ անգիոֆիբրոմա կարող է ի հայտ գալ: Նման դեպքերում պացիենտը պետք է ուղարկվի հյուսվածքաբանական հետազոտման, վիրահատությունից հետո էլ ավելի զգույշ եւ ուշադիր մշակվեն,  աճման տեղերը այրվեն, որ կրկնվելու հավանականությունը քիչ լինի: Իսկ հետագայում, անհրաժեշտության դեպքում, պետք է իրականացվի համապատասխան բուժում, որ կրկնվելու հավանականությունը բացառվի։

-Միջնապատի թեքությունը հիմնականում ինչի՞ կարող է հանգեցնել։

-Այն հիմնականում կարող է հանգեցնել շնչառության դժվարացման, որը կարող ունենալ իր բացասական հետեւանքերը. քրոնիկական հոգնածություն, քնից արթնանալուց հետո՝ բերանի մշտական չորություն, որոշ դեպքերում՝ գլխացավեր: Դրանք ունեն երկու պատճառ. առաջինը՝ թթվածնի քաղց, երկրորդը՝ մեխանիկորեն միջնապատի ոսկրային կատարը կարող է այնպես արտահայտված լինել, որ խեցին մի փոքր մեծանալու դեպքում, կպչելով կատարին, կարող է ցավը ճառագայթորեն տարածվել դեպի գլուխ՝ նյարդերը սեղմվելով: Եվ հաճախ պացիենտները մեզ դիմում են նյարդաբանների ցուցումով, նյարդաբանների մոտ գլխացավերի դեմ բուժում անցնելուց հետո, եւ շատ դեպքերում վիրահատությունից հետո ցավերն անցնում են։

-Ի՞նչ է քթի ապնոէն։

-Քթի ապնոէն շնչառության կանգ է քնի ժամանակ։ Այն շատ անգամ առաջանում է քնած ժամանակ շնչառական ուղիների փակվելու պատճառով, իսկ սկզբնական պատճառը կարող է լինել առաջնային քթային դժվարաշնչությունը, որը պայմանավորված է թեք միջնապատով, մեծ խեցիներով, պոլիպներով, մանկական հասակում՝ ադենոիդներով: Երկար ժամանակ ոչ թե քթով, այլ բերանով շնչելու հետեւանքով քմային վարագույրը՝ քիմքի մկանները, կախվում են, ու հատկապես մեջքի վրա պառկած ժամանակ լեզուն ծանրանում, հետ է գնում, եւ քիմքը կպչում, փականի պես փակվում է, որի ժամանակ շնչելը դառնում է անհնարին: Դրան նպաստող շատ մեծ գործոն է նաեւ մարմնի ավելորդ զանգվածը, որի դեպքում ստոծանու վրա լրացուցիչ ծանրաբեռնվածություն է լինում ներշնչման ժամանակ, եւ թոքերը չեն կարողանում լիարժեք բացվել, որը կրկին բերում է բերանային շնչառության: Քթի ապնոէն երկու բաղադրիչ ունի. առաջինը՝ մեխանիկական՝ քիթ, քիմք, վերը նշված մնացյալը, եւ կենտրոնական: Դրա պատճառն այն է, որ ուղեղում կա մի հատված, որը պատասխանատու է շնչառության համար, համարվում է կիսաավտոնոմ հատված: Ու, եթե մենք արթուն վիճակում, այսպես ասած, գիտակցորեն շնչում ենք, ապա քնած ժամանակ նույն հատվածը ավտոնոմ այդ աշխատանքը կատարում է մեր փոխարեն, բայց մեքենայաբար փակման պատճառով որոշակի ժամանակահատվածով նորից կարող է հետաձգվել ներշնչելու պահը։ Այսինքն՝ մեր ուղեղը ամեն անգամ գերծանրաբեռնված լինելու ժամանակ կարող է ուշացնել ներշնչման պահը, ինչը, ցավոք սրտի, կարող է բերել վատ հետեւանքների, կոպիտ ասած, կարող է ավելի հաճելի լինել չշնչելը, քան շնչելը։

-Աղմուկն ականջներում ու ծանրալսությունն ինչի՞ հետեւանք են։  

-Ականջներում աղմուկ լինելու ժամանակ պետք է զգուշանալ առաջին հերթին լսողական նյարդի վնասումներից, չնայած աղմուկ կարող է լինել տարբեր պատճառներից: Ամեն դեպքում պետք է շտապ տարվեն հետազոտություններ, որպեսզի արդյունքում չունենանք լսողական ներվի վնասում,  այսինքն՝ պետք է գտնել աղմուկի բուն պատճառը, օրինակ, շատ անգամ արյան զարկերակային ճնշման բարձրացումը բերում է հենց անոթային խնդիրների: Դեռեւս պտղի սաղմնային կյանքի չորրորդ ամսվանից, երբ սկսում են զարգանալ լսողական օրգանները, լսողական նյարդի վրայով շատ մոտիկ անցնում է այն սնուցող անոթը, եւ արյունը նրա միջով անցնելու ժամանակ առաջացնում է մշտական ալիքաձեւ աղմուկ: Որպեսզի մենք ցանկանանք հասկանալ, թե դա մոտավորապես ինչ աղմուկ է, բացարձակ լռության մեջ կարող ենք խխունջը մոտեցնել ականջին եւ կլսենք ծովի ալիքների ձայն: Սակայն իրականում խխունջից ծովի ալիքների ձայն չի գալիս, պարզապես բարձր ճնշման դեպքում մեր լսողական նյարդի սնուցումը կարող է վատանալ, տարբեր պատճառներով անոթների վնասման ժամանակ էլ կրկին աղմուկ կլսվի: Այսինքն, երբ անոթերով արյունը վատ, ուրիշ հաճախությամբ է անցնում, մենք սկսում ենք լսել այդ աղմուկը, որը կարող է լինել սկզբնական ազդանշան, որ լսողական նյարդը լավ չի սնուցվում: Արյան խտության բարձր լինելու դեպքում նույնպես պետք  ուշադիր լինել, արյան մակարդելիությունը լավացնող դեղամիջոցներ ընդունել, որպեսզի սնուցումը անոթներում լավանա։

Ծանրալսությունն ավելի հաճախ ի հայտ է գալիս տարեց մարդկանց մոտ, բայց կարող է ի հայտ գալ նաեւ երիտասարդների մոտ, որի պատճառը կարող են լինել երկար ժամանակ ինչ-որ հաստոցի մոտ աշխատելը, պայթյունները, որոշակի դեպքերում՝ վիրուսային հիվանդությունները, որոնք կարող են բերել լսողական նյարդի վնասման: Դա կարող է լինել հակաբիոտիկների կիրառման ժամանակ, որոնք կարող են նյարդի վրա թողնել օտոտոքսիկ ազդեցություն՝ վնասելով այն: Երբեմն էլ միջին ականջում հեղուկ է հավաքվում, եւ ճիշտ բուժլուծում չստանալու դեպքում հեղուկը կարող է մնալ այնտեղ եւ ունենալ թունավոր ազդեցություն՝ հանգեցնելով լսողական նյարդի վնասման: Իսկ տարեցների մոտ հիմնականում սնուցման խանգարումները, անոթների նեղացումը, ճնշման բարձրացումը, արյան խտացումն ու վերը նշված մի շարք այլ դրդապատճառները կարող են բերել լսողական նյարդի վնասման։ Ականջի նեւրիտների ժամանակ շատ կարեւոր է դրանց վաղ հայտնաբերումը, երբ հնարավոր է նյարդի ամբողջական կամ մասնակի վերականգնումը: Իսկ ավելի բարդացած դեպքերում դա գործնականում անհնար է դառնում։

Եթե վիրուսային հիվանդություններից կամ գոռալուց հետո ձայնի խռպոտությունը չի անցնում երկու շաբաթվա ընթացքում, ձայնալարերի վնասումից խուսափելու համար պացիենտը պարտադիր պիտի դիմի բժշկի: Ցանկացած բարձիթողի վիճակ, ուշացում կարող է դառնալ տարբեր գոյացությունների առաջացման պատճառ, քանի որ քիթ-կոկորդ-ականջը  փոխհամակցված օրգաններ են, եւ պետք  տարվի համակցված հետազոտում ու բուժում։

Նշեմ, որ հոտի եւ համի կենտրոնները տեղակայված են նույն տեղում՝ քթի մեջ, եւ հաճախ վիրուսով ախտահարվելու ժամանակ նյարդային բջիջներն էլ են որոշակի ձեւով ընդգրկվում վնասման պրոցեսի մեջ: Շատ անգամ դրանք ինքնուրույն վերականգնվում են, բայց լինում են նաեւ դեպքեր, երբ հոտի զգացողությունը երկար ժամանակ չի վերականգնվում: Երկու շաբաթ չվերականգնվելու դեպքում պետք է անպայման դիմել բժշկի, որպեսզի հնարավորինս շուտ հոտառական ուղիները բացվեն, դեղորայքի միջոցով այդ հատվածի այտուցները վերացվեն, հոտառական նյարդերը սկսեն սնուցվել, որպեսզի դա հետագայում չազդի նաեւ համի կենտրոնի վրա: Այդ նպատակով շատ անգամ կիրառվում են նյարդի սնուցումը բարելավող դեղամիջոցներ, պարզապես պետք է ուշադիր լինել սեփական առողջության նկատմամբ ու ժամանակին դիմել բժշկի՝ արդյունքում ունենալով բուժման ավելի լավ ելքեր։

-Որպես վերջաբան ի՞նչ խորհուրդ կտաք մեր հասարակությանը:

-Մարդկանց հորդորում եմ ավելի լուրջ վերաբերվել իրենց առողջությանը, ավելի լավ ճանաչել օրգանիզմը եւ ինչ-որ ֆիզիոլոգիական փոփոխություններ նկատելիս ավելի վաղ շրջանում դիմել բժշկի: Կցանկանամ, որ երիտասարդությունը ավելի իրազեկված լինի, դիմի բժշկի կանխարգելիչ բուժօգնության նպատակով: Փորձը ցույց է տալիս, որ ավելի հեշտ է կանխարգելել հիվանդությունը, քան հետագայում բուժել այն: Ցավոք սրտի, ինտերնետաբուժությունն ավելի շատ է ակտիվացել, մարդիկ գտնում են իրենց ցանկացած ինֆորմացիան եւ փորձում ինքնաբուժությամբ զբաղվել, որը վնասում է եւ խոչընդոտում բժիշկների աշխատանքին: Ինտերնետ պորտալը պետք է օգտագործվի խելամիտ սահմաններում: Պետք է հասարակության մեջ ձեւավորվի այն գիտակցությունը, որ դեղորայքային բուժումը նշանակվում է միայն բժշկի, այլ ոչ թե հարեւանի, բարեկամ-հարազատի կողմից: Մարդկանց մաղթում եմ լինել առողջ, քանի որ առողջությունից ավելի կարեւոր ու անգնահատելի բան չկա:

Այսօր մեր երկրում կան ժամանակակից սարքավորումներ եւ լավագույն մասնագետներ

 Վնասվածքաբանությունը բժշկության ճյուղերից է, որը զբաղվում է վնասվածքների բուժմամբ՝ ընդգրկելով կոտրվածքները, հոդախախտերը, ցնցումները, ձգումները, պատռվածքները, երկարատեւ ճնշման համախտանիշը, սալջարդերը, վերքերը։ Վնասվածքների հիմնական պատճառներն են՝ ավտովթարները, արտադրական վնասվածքները, բռնությունը եւ ահաբեկչությունը: Ժամանակակից վնասվածքաբանության բուժման եղանակները թերապեւտիկ եւ վիրաբուժական են: Հենաշարժիչ համակարգի վնասվածքների դեպքում հաճախ պահանջվում է ստացիոնար բուժում եւ պրոթեզավորում: «Իզմիրլյան» բժշկական կենտրոնի Օրթոպեդիայի եւ վնասվածքաբանության բաժանմունքում բուժօգնություն են ստանում ինչպես պրոֆեսիոնալ, այնպես էլ սիրողական սպորտով զբաղվող ու պարզապես ակտիվ կենսակերպ վարող մարդիկ: Կենտրոնը համալրված է ժամանակակից նորագույն տեխնոլոգիաներով եւ սարքավորումներով, ինչը վնասվածքների բուժման գործում հնարավորություն է տալիս կիրառելու վիրաբուժության նորագույն մոտեցումներ: Որակյալ բուժօգնություն ցուցաբերելու համար, բժշկի վարպետությունից զատ, նաեւ կազմակերպչական, նյութական այլ բազմաթիվ գործոններ են անհրաժեշտ: Սպորտային վնասվածքները մի շարք նրբություններով տարբերվում են ընդհանուր վնասվածքաբանության խնդիրներից: Ոչ գրագետ միջամտության դեպքում մարզիկը կարող է կորցնել իր սպորտային հմտություններն ու հրաժարվել սիրելի բնագավառից: Այդ իսկ պատճառով բուժական անձնակազմի նեղ մասնագիտացված կրթությունն ու համապատասխան տեխնիկական հագեցվածությունը պարտադիր պայմաններ են սպորտային վնասվածքի վերականգնման համար:

Բաժանմունքում բուժվում են սուր վնասվածքներ, օրթոպեդիկ տարբեր խնդիրներ, կատարվում են ախտահարված հոդերի վիրահատություններ, էնդոպրոթեզավորումներ եւ այլն: http://bestgroup.am/  կայքի  զրուցակիցն է «Իզմիրլյան» բժշկական կենտրոնի օրթոպեդ-վնասվածքաբան  ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆԸ , բժիշկ, ով բավականին բանիմաց եւ գիտակ մասնագետ է, աշխատանքին մոտենում է մեծ պատասխանատվությամբ, հոգատար է, ուշադիր բոլոր պացիենտների նկատմամբ, ինչի համար էլ վայելում է նրանց վստահությունը: Չնայած երիտասարդ տարիքին, մեր զրուցակիցն ունի բավականին լուրջ աշխատանքային փորձ եւ կատարյալ մարդկային որակներ:                  

-Ի՞նչ է օստեոպորոզը:                                                                                                                         

 -Օստեոպորոզը հիվանդություն է, որն ախտահարում է կմախքը: Այն բնորոշվում է ոսկրային հյուսվածքի զանգվածի նվազմամբ, միկրոարխիտեկտոնիկայի խանգարմամբ` բերելով ոսկրերի փխրունության բարձրացման եւ կոտրվածքների ռիսկի մեծացման: Ընդ որում, շատ հաճախ ոսկրերի կոտրվածքը տեղի է ունենում սեփական հասակի բարձրությունից ընկնելու դեպքում, որոնք կոչվում են, այսպես կոչված,  ցածր տրավմատիկ կոտրվածքներ:

-Ինչու՞ է օստեոպորոզը համարվում կարեւոր առողջապահական խնդիր:
-Օստեոպորոզը եւ դրա հետեւանքով առաջացած կոտրվածքներն առողջապահական կարեւոր խնդիրներ են, քանզի կապված են բնակչության զգալի հատվածի հիվանդացության, հաշմանդամության, մահացության եւ ֆինանսական ծախսերի հետ: Ըստ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալների, իր նշանակելիությամբ ոչ վարակիչ հիվանդությունների շարքում այն զբաղեցնում է չորրորդ տեղը` զիջելով սիրտ-անոթային, քաղցկեղային հիվանդություններին եւ  շաքարախտին:
-Կա՞ն, արդյոք, օստեոպորոզին բնորոշ կոտրվածքներ:
-Օստեորոպոզին առավել բնորոշ են կմախքի երեք շրջանների կոտրվածքները՝ նախաբազկի ստորին երրորդի, ազդրի պարանոցի եւ ողնաշարի կոտրվածքները:

-Ինչու՞ է զարգանում օստեոպորոզը:

-Գիտության նվաճումները թույլ են տվել առանձնացնել գործոններ, որոնք նպաստում են օստեոպորոզի առաջացմանը: Դրանցից են՝ տարիքը, սեռը, ռասան, ժառանգականությունը, որոնք հնարավոր չէ վերահսկել: Օստեոպորոզն առավել հաճախ դիտվում է մեծահասակների եւ կանանց մոտ: Մեծ նշանակություն ունի ժառանգական նախատրամադրվածությունը: Օստեոպորոզի հսկվող ռիսկի գործոններից են աղեստամոքսային համակարգի մի շարք հիվանդությունները, որոնք նվազեցնում են կալցիումի, միկրոէլեմենտների ներծծումը: Կարեւոր դերակատարում ունեն վիտամին D-ի անբավարարությունը եւ կալցիումի ոչ բավարար օգտագործումը: Որոշ էնդոկրին հիվանդություններ, գլյուկոկորտիկոիդների եւ վահանագեղձի հորմոնների երկարատեւ օգտագործումն օստեոպորոզի զարգացման գործոններ են: Կարեւոր նշանակություն ունեն ծխելը, ալկոհոլի եւ կոֆեինի չարաշահումը, ցածր ֆիզիկական ակտիվությունը:

-Ինչպե՞ս ախտորոշել օստեոպորոզը:
-Դենսիտոմետրիան այսօր օստեոպորոզի ախտորոշման «ոսկե» ստանդարտն է, որը թույլ է տալիս   գնահատել անձի ոսկրերի հանքային խտությունը: Այն հնարավորություն է ընձեռում նաեւ ախտորոշել օստեոպորոզը մինչեւ կոտրվածքի առաջանալը, կանխատեսել կոտրվածքի ռիսկը, գնահատել ոսկրային հյուսվածքի կորուստը եւ իրականացված բուժման արդյունավետությունը:

-Կա՞ն, արդյոք, օստեոպորոզի բուժման արդյունավետ մեթոդներ:
-Այսօր մեր երկրում օստեոպորոզի արդյունավետ բուժման համար կան համապատասխան դեղեր: Մեր կենտրոնում հնարավոր է իրականացնել երկէներգետիկ դենսիտոմետրիա եւ ստանալ մասնագետի խորհրդատվություն՝ պարզելու ոսկրերի հանքային խտության վիճակը, ախտորոշելու օստեոպորոզի առկայությունը, ստանալ բուժում, ինչպես նաեւ գնահատել իրականացված բուժման արդյունավետությունը: Օստեոպորոզը մեծ տարիքի անխուսափելի ուղեկիցը չէ: Այն կարելի է կանխել: Այսօր հնարավոր է բարձր ճշգրտությամբ գնահատել ոսկրերի հանքային խտությունը: Հնարավոր է որոշել օստեոպորոզի ռիսկի խմբին պատկանող անձանց եւ իրականցնել բուժում: Այսօր կան օստեոպորոզի բուժման միջոցներ, որոնց արդյունավետությունն ապացուցված է: Պետք է իմանալ, որ նպատակաուղղված կանխարգելումը, ճիշտ ժամանակին իրականացված ախտորոշումը եւ բուժումը վերաբերում են ոչ միայն օստեոպորոզին, այլ նպաստում են հաշմանդամության կանխարգելմանը, կյանքի որակի բարելավմանը եւ ակտիվ երկարակեցությանը:

Օստեոպորոզի ռիսկի գործոն է դիտարկվում սեռը: Կանանց պարագայում երեք անգամ ավելի մեծ է հիվանդանալու հավանականությունը: Այն շատ հաճախ առաջանում է կանանց մոտ մանավանդ դաշտանադադարի ժամանակ, քանի որ գնում է լուրջ նյութափոխանակության խանգարում, եւ կանացի օրգան համակարգերի վիրահատություններից հետո, երբ որ արգանդը ամբողջությամբ հեռացնում են, արդյունքում նվազում է կալցիի ընկալունակությունը կամ լիարժեք չի գործում: Շատ տարածված է դենսիտոմետրիա հետազոտությունը եւ, անցնելով լուրջ հետազոտություններ, նոր կհասկանաք՝ լուրջ օստեոպորոզ կա՞ կնոջ մոտ, թե ոչ։ Ռենտգեն հետազոտությունների եւ հետվնասվածքային բարդությունների ֆոնի վրա տեսնում ենք օստեոպորոզի պատկերը իրականում։ Օստեոպորոզը քրոնիկական պրոգրեսիվող համակարգային հիվանդություն է: Այն հենաշարժողական համակարգի, կմախքի նյութափոխանակության խանգարման հիվանդություն է: Օստեոպորոզի ժամանակ նվազում է ոսկրերի խտության աստիճանը, խանգարվում է միկրոհյուսվածքային կազմը: Ոսկրերի փխրունության բարձր աստիճանը պայմանավորված է ոսկրային հյուսվածքի մետաբոլիզմի խանգարումով:

-Ո՞ր տարիքում պետք է ուշադրություն դարձնել հենաշարժական համակարգի ձեւավորմանը։

-Ութ տարեկանից սկսած՝ կտրուկ աճ է զարգանում երեխաների մոտ, համակարգի մի մասը մյուս մասից անհամաչափ է զարգանում, որի հետեւանքով առաջանում են ողնաշարային դեֆորմացիաներ, առավել շատ դա նեյրովիրաբույժների գործն է: Խորհրդային տարիներին դպրոցական նստարաններն այնպես էին նախատեսված, որպեսզի կեցվածքը միշտ ուղիղ լիներ, իսկ այժմյան նստարաններն ուրիշ են, եւ երեխան նստում է այնպես, ինչպես իրեն հարմար է, որի արդյունքում կարող են հենաշարժական համակարգի հետ կապված խնդիրներ ծագել։

-Հիմնականում ի՞նչ խնդիրների դեպքում կարող են ձեզ դիմել։

-Դիմում են ցավային սինդրոմի դեպքում, կամ ծնողները հետեւողական են լինում իրենց երեխաների կեցվածքի հարցում: Ընդհանրապես ծնողները պետք է շատ ուշադիր լինեն, որովհետեւ կեցվածքի շեղումը նկատվում է մերկ ժամանակ, որն արտահայտվում է  ուսերի կամ կոնքային շրջանի դեֆորմացիաներով, ուսերի բարձ կամ ցածր լինելով, կրծքավանդակի դուրս ցցումով կամ կուզի առկայությամբ։

-Ի՞նչ կասեք կոտրվածքների մասին։

-Կոտրվածքը ոսկրի ամբողջության խախտումն է: Ելնելով քաղաքակրթության ընթացքից՝ կոտրվածքների առաջացման մեխանիզմները փոխվել են: Հիմա մենք գործ ունենք ավելի մեծ էներգիայով հարուստ վնասվածք առաջացնող մեխանիզմների հետ, քան եղել է 20-30 տարի առաջ: Ավտոճանապարհային պատահարների ժամանակ ավելի մեծ արագություն ունեցող մեքենաները, բնականաբար, ավելի լուրջ վնասվածքների պատճառ են դառնում: Կոտրվածքները լինում են ախտաբանական, վնասվածքային:

Ախտաբանական կոտրվածքը ոսկրի ախտահարման հետեւանքով առաջացած կոտրվածք է, օրինակ, ոսկրերի ինֆեկցիոն ախտահարման (օստեոմիելիտ եւ այլն), օստեոպորոզի, ուռուցքային հիվանդությունների արդյունք:

Տրավմատիկ վնասվածքներն առաջանում են արտաքին ազդակի հետեւանքով եւ  բաժանվում են երկու խմբի` կենցաղային եւ ոչ կենցաղային: Նրանք միմյանցից խիստ տարբերվում են էներգետիկության մակարդակով: Դրանց բուժման ընթացակարգին եւ  վերականգնողական շրջաններին վերաբերող որոշումները եւ հերթականությունները տարբեր են:

-Ո՞ր կոտրվածքներն են առավել վտանգավոր:

-Չկան ոչ վտանգավոր կոտրվածքներ. անգամ մատի կոտրվածքը կարող է կոնկրետ պացիենտի դեպքում հետագա բարդություններ առաջացնել: Կոտրվածքների ժամանակ կարող են առաջանալ լուրջ բարդություններ, ինչպես, օրինակ, ցավային եւ առատ արյունահոսության հետեւանքով առաջացած շոկը, թրոմբո կամ ճարպային էմբոլիան:

-Ո՞րն է կոտրվածքի եւ հոդախախտի տարբերությունը:

-Կոտրվածքը հոդախախտից տարբերակելու համար անհրաժեշտ է ունենալ համապատասխան մասնագիտական կրթություն: Առավել հաճախ հանդիպում են ուսահոդի եւ արմնկահոդի հոդախախտերը: Հոդախախտը կոտրվածքից տարբերակելու բարդության պատճառը նրա ժամանակ ի հայտ եկող տարաբնույթ ախտանշաններն են: Օրինակ, ուսահոդի հոդախախտի ժամանակ առաջանում է զսպանակաձեւ  դիմադրողականություն՝ կապված մկանային համակարգի հետ, որն էլ դժվարացնում է տարբերակումը: Կոտրվածքը հոդախախտից լիարժեք տարբերակելու համար իրականացվում են ռենտգեն հետազոտություն, անհրաժեշտության դեպքում՝ նաեւ համակարգչային տոմոգրաֆիա: Խորհուրդ չի տրվում որեւէ միջամտություն իրականացնել հոդի շրջանում` լրացուցիչ վնասումներից խուսափելու համար: Եթե առկա է հոդախախտ, ապա ոչ մասնագետի կողմից այն ուղղելու փորձը կարող է բերել ավելի լուրջ բարդության՝ հոդախախտով կոտրվածքի:

-Ի՞նչ բարդություններ կարող են լինել ժամանակին առաջին օգնություն չցուցաբերելու դեպքում:

-Հիմնական բարդությունները կոտրվածքների ժամանակ, ինչպես նշեցի, արյունահոսությունն է, հետվնասվածքային շոկը, թրոմբո կամ ճարպային էմբոլիան:

-Որպես վերջաբան Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:
-Մեր հասարակությանը կցանկանամ միմիայն առողջություն, համբերատարություն եւ լավատեսություն: Կցանկանամ, որ առաջնահերթ սիրեն իրենց, իրենց մարմինը, հոգ տանեն նրա մասին, եւ մեր երկրում վերջապես վերանա հայկական այն մտածելակերպը, երբ դանակը ոսկորին հասնելու դեպքում միայն դիմեն բժշկի: Եթե ունենանք արդեն վտանգված օրգանիզմ, ապա կյանքն էլ, բնականաբար, կդրվի հարցականի տակ: Ուրախալի փաստ է, որ այսօր մեր երկրում կան ժամանակակից սարքավորումներ եւ լավագույն մասնագետներ, որոնք կարող են օգնել հայտնաբերելու հիվանդությունները վաղ փուլերում եւ կցուցաբերեն անհրաժեշտ արդյունավետ բուժօգնություն: Սիրեք ձեզ եւ ձեր մարմինը:

Աշխատանքային գործունեության մեծագույն բերկրանքը անզավակ ընտանիքներին օգնելու հնարավորությունն է

 Հոմեոպաթիա բուժման մեթոդը 1988 թվականի աղետալի երկրաշարժից հետո հայ բարերարների  շնորհիվ ներթափանցել է Հայաստան որպես օգնություն սթրեսի մեջ գտնվող, պատերազմող հայ ժողովրդին: Այն Հայաստանում ունի երեսուն տարուց ավելի պատմություն, բժշկության այլընտրանքային տարբերակ է, որը ենթադրում է չափազանց փոքր չափաբաժիններով այնպիսի դեղորայքի գործածություն, որի մեծ չափաբաժինը կարող է առողջ մարդու մոտ առաջացնել հիվանդության դեպքում ի հայտ եկող ախտանշաններ: Հոմեոպաթիան դասական բժշկության այլընտրանք է կամ լրացում եւ, որպես բժշկության ճյուղ, ունի իր սկզբունքները։ Այն ցուցված է բոլորին՝ առանց տարիքային սահմանափակումների եւ չունի հակացուցումներ: Բոլոր թերապեւտիկ հիվանդությունները հիմնականում ենթարկվում են հոմեոպաթիկ բուժման, սակայն շատ կարեւոր է հիվանդի «կենսուժը»: Այս մեթոդը բուժում է մարդուն՝ առաջնորդվելով ամբողջական մոտեցմամբ, որի շնորհիվ այն ազդում է ոչ միայն օրգանի կամ օրգան-համակարգի, այլեւ ամբողջ օրգանիզմի, այդ թվում՝ նաեւ հոգեկան համակարգի վրա, այսինքն՝ բուժում է ոչ թե առանձին հիվանդությունը, այլ մարդուն։

Բուժման այս մեթոդը կիրառողներն առաջին հերթին համոզված են, որ մարդու օրգանիզմը կարող է ինքնուրույն հաղթահարել ցանկացած հիվանդություն, ու պարզապես հարկավոր է ակտիվացնել անհրաժեշտ պաշտպանական մեխանիզմը՝ օգտագործելով բնության մեջ տարածված բույսերն ու նյութերը: Որոշ լավատես հոմեոպաթներ կանխատեսել են, որ 21-րդ դարում այս մեթոդը կարող է դառնալ թերապեւտիկ բուժման հիմնական ուղղություն, չնայած որ իր ողջ պատմության մեջ այն երբեմն իսպառ մոռացության է մատնվել, երբեմն՝ ապրել վերելքի ժամանակաշրջան: Ցանկացած ոք, խորապես ծանոթանալով հոմեոպաթիային, չի կարող հակադրվել բժշկության այդ ճյուղին:

http://bestgroup.am/  զրուցակիցն է «Էլիտ-մեդ» կենտրոնի գինեկոլոգ-հոմեոպաթ, բժշկական գիտությունների թեկնածու ԼԻԼԻԹ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ:Ժպտադեմ բժշկուհու համար մասնագիտությունն առաջին հերթին մարդուն առողջություն ու ժպիտ պարգեւելու առաքելություն է: Ընդհանրապես ամեն ոք մասնագիտական ոլորտ պետք է մտնի հավատով, որ ընդունակ է ավելի լավը դարձնել այն աշխատանքային միջավայրը, որտեղ ինքն է։ Բժշկուհին հիվանդներին չի տարբերում իր հարազատներից, սիրում է աշխատանքը, իսկ  լավագույն ձեռբերումը համարում է հիվանդին բուժելը եւ, որ ամենակարեւորն է, անպտուղ զույգերին զավակ պարգեւելը:

-Տիկի՛ն Հակոբյան, խնդրում եմ ներկայացնել ընդհանրապես հոմեոպաթիան, ապա խոսել դասականի եւ ոչ դասականի մասին:

-Հոմեոպաթիան կենսակերպ է եւ փիլիսոփայություն, ուստի պետք է ձեռք բերել ամեն հիվանդի վստահությունն ու միասին աշխատելու պատրաստակամությունը, իսկ այդ ամբողջ գործընթացում անհրաժեշտ է, որ անպայման գերակշռի սերը: Երբեմն սուր բորբոքումները կարող են զարգանալ որպես վիրահատական բուժում պահանջող վիճակ, իսկ ժամանակին տրված հոմեոպաթիկ օգնությունը կարող է կանխել այն: Օրինակ, երեխաների թարախային անգինաները, ադենոիդները, աբսցեսի գնացող բորբոքումները եւ այլն: Հոմեոպաթիան անփոխարինելի է այն քրոնիկական հիվանդությունների դեպքում, երբ դասական բժշկությունը բավարար չափով չի օգնում, ու հիվանդը երկարատեւ բուժման հետեւանքով բախվում է դեղորայքի առաջացրած բարդությունների եւ անցանկալի կողմնակի ազդեցությունների: Հոմեոպաթիան առաջնորդվում է ամբողջական մոտեցմամբ, որի շնորհիվ այն ազդում է ոչ միայն օրգանի կամ օրգան-համակարգի, այլեւ ամբողջ օրգանիզմի, այդ թվում նաեւ՝ հոգեկան համակարգի վրա, այսինքն՝ բուժում է ոչ թե առանձին հիվանդությունը, այլ մարդուն՝ իր մտքերով, հույզերով։

Դասական հոմեոպաթիայի դեպքում մենք սովորաբար պացիենտին տալիս ենք մեկ պրեպարատ եւ սպասում դրա ազդեցությանը, բայց պրակտիկ աշխատանքի ընթացքում այլ խնդիրներ են ծագում, ինչը պայմանավորված է մեր կյանքի անհամար բարդություններով. սխալ սնունդ, անընդհատ սթրեսներ, ճառագայթում, դեղորայքային տարբեր բուժումներ, հակաբիոտիկների ընդունում եւ այլն: Այս ամենը հանգեցրել է նրան, որ առանձնացել է նաեւ ոչ դասական հոմեոպաթիայի ճյուղ, որի դեպքում սկսում ենք աշխատել արդեն մի քանի պրեպարատով: Ես որդեգրել եմ ֆրանսիացի հոմեոպաթ Վանիեի մեթոդը, որի էությունը հետեւյալն է. նախ վերցնում ենք մարդուն, ապա օրգան-համակարգը, որն այս պահին օգնության կարիք ունի: Այստեղ աշխատում ենք մի քանի մակարդակով: Առաջինը՝ մարդու ֆիզիկական եւ հոգեկան առողջության, բնավորության, նախասիրությունների, քնի, երազների եւ երազանքների ամբողջությունը: Երկրորդը՝ ամենաառաջնահերթ օգնության կարիք ունեցող օրգան-համակարգը, որին հոմեոպաթորեն մենք «մոտենում ենք», այսպես կոչված, «օրգանոտրոպ» դեղամիջոցով: Երրորդը՝ օգնում ենք օրգանիզմի առողջացմանը՝ ակտիվացնելով «դուրսբերման, մաքրման» հնարավորությունները, այսպես կոչված, «դրենաժային» միջոցներով՝ նպաստելով, օրինակ, միզային, քրտնարտադրության, խորխարտադրության ակտիվացմանը: Այսինքն՝ տալիս ենք պրեպարատ, որպեսզի մարդը քրտնի, մեզով դուրս գան տոքսինները, կարգավորվեն երիկամների աշխատանքը, շնչառությունը, բարելավվի լյարդի աշխատանքը: Դա էլ արդեն մյուս մակարդակն է:

-Համակցված մեթոդներ կա՞ն, որ Դուք կիրառում եք:

-Երեւի որքան հոմեոպաթ կա, այնքան էլ մեթոդ կա, որովհետեւ բոլորս էլ ունենք աշխատանքի մեր անձնական փորձը, մեզ հետաքրքրում են պացիենտի անցյալը, սթրեսները, նույնիսկ երազները, ու նույն հիվանդությունը տարբեր մարդկանց մոտ լրիվ տարբեր ձեւով ենք բուժում: Ես օգտվում եմ չինական եւ հնդկական Այուրվեդիկ բժշկության գիտելիքներից, օրինակ, կիրառում եմ պուլս-դիագնոստիկան կամ հաշվի եմ առնում մարդու «դոշաները»:

-Հանրությունը հիմնականում տեղեկացված չէ հոմեոպաթիայի մասին:

-Այո՛, ես համաձայն եմ Ձեզ հետ: Անգամ բժշկական ուսումնական հաստատություններում պատշաճ տեղեկատվություն չի տրվում բուժման այս մեթոդի մասին, նույնիսկ այս բառն անծանոթ է շատերին: Մենք, ցավոք, արդեն նախկինում, ունեինք մեկ տարվա օրդինատուրա, բայց… Ռուսաստանում, օրինակ, բժիշկները վերապատրաստվում են նաեւ հոմեոպաթիայի գծով եւ կիրառում այս մեթոդը:

-Երիտասարդ կադրերի մասին ի՞նչ կասեք:

-Շատ լավ, հավակնոտ, ընտիր սերունդ ունենք, որը ձգտում է առավելագույնին: Ու նաեւ անչափ կարեւոր է, որ մենք փակ չենք աշխարհի համար, եւ աշխարհն էլ մեզ համար չէ փակ: Ուր էլ գնում են մեր մասնագետները, հարգանքի են արժանանում, բժշկության բնագավառում կան նաեւ հայ նոբելյան մրցանակակիրներ:

-Վերապատրաստումներն ի՞նչ են տալիս մասնագետներին:

-Բազմաթիվ երկրներից՝ Ֆրանսիայից, Հնդկաստանից, Ավստրիայից, Գերմանիայից, Շվեյցարիայից մասնագետներ են գալիս, սրտանց մեզ փոխանցում իրենց փորձը, տեղեկատվությունը: Ընդ որում, մեզ մոտ դա արվում է նույնիսկ ավելի լավ պայմաններով, քան ուրիշ երկրներում: Մենք էլ մեր հնարավորությունների սահմաններում գնում ենք տարբեր երկրներ, մասնակցում տարբեր կոնֆերանսների, փորձ ենք ձեռք բերում: Բժշկագիտությունն անընդհատ զարգացող գիտություն է, եւ այդ շփումները մեզ օգնում են տեղեկանալ նորարարությունների, գերժամանակակից մեթոդների մասին: Բացի շփումները, մենք նաեւ կարդում ենք, հետեւում վերջին զարգացումներին, եւ շատ լավ արդյունքներ կան, օրինակ, քովիդի ու նրա բարդությունների բուժման բնագավառում:

-Գինեկոլոգիայում արդյունավե՞տ է հոմեոպաթիայի մեթոդը:

-Հոմեոպաթիան գինեկոլոգիայում հաջողություններ ունի, ես ինքս շատ գոհ եմ, աշխատում եմ բոլորովին այլ սկզբունքով: Օրինակ, հեշտոցը, սեռական ուղիները օրգանիզմի մաքրման միջոցներից են, եւ, ինչպես մարդը հարբուխ կամ ջերմություն է ունենում, քրտնում է, նույն ձեւով, եթե կնոջ մոտ կան խնդիրներ, նա ունենում է արտադրություններ: Ու հաճախ մենք նման դեպքերում մոմիկներ ենք նշանակել, փակել ենք այդ արտադրությունը, մինչդեռ պետք է այնպես անել, որ միջավայրը կարգավորվի, եւ այդ դեպքում արտադրությունն ինքնին կվերանա, ինֆեկցիան դուրս կգա օրգանիզմից: Իսկ եթե մենք անընդհատ փակում ենք դուրս գալու ճանապարհը, առաջանում են կպումներ, պոլիպներ, ներբջջային ինֆեկցիաներ: Գործընկերներս կհաստատեն, որ, օրինակ, կիստաները, պոլիպները, միոմաները հաճախ կրկնվելու հակում ունեն:

Սնկային հիվանդությունները, վիրուսները շատանում են, որովհետեւ հասարակ բակտերիալ երեւույթների դեմ մենք երբեմն ագրեսիվ, անհամաչափ հակաբիոտիկներ ենք նշանակում: Կան գիտական աշխատանքներ այն մասին, որ, ինչքան հաճախ է մարդը կյանքի բերումով ստանում հակաբորբոքիչ, հատկապես հակաբիոտիկ պրեպարատներ, այնքան նրա մոտ հետագայում շատանում է քաղցկեղի առաջացման հավանականությունը: Այդ իսկ պատճառով, եթե կարողանանք առանց հակաբիոտիկի բուժել կնոջ բորբոքումները, հրաշալի կլինի: Նույնն է ցիկլի կարգավորման դեպքում: Ինձ բուժման համար օգնում է չինական բժշկության մոդելը, յոգան եւ այլն, որոնց շնորհիվ մենք համահունչ ենք լինում բնությանը: Կինը կարող է սխալ քնել, սխալ ռեժիմ, սննդակարգ վարել, ու նրա ցիկլերը լրիվ կխանգարվեն: Հետո նա ստիպված հորմոններ կստանա, որից հետո էլ նյութափոխանակությունը կխանգարվի, բարդություններ կունենա: Կլիմաքսի ժամանակ էլի շատ սահմանափակ էին մեր հնարավորությունները, քանի որ առաջարկվող հորմոնային բուժումն ուներ հակացուցումներ, եւ այդ տարիքում շատ հաճախ բարորակ նորագոյացությունները վերափոխվում են չարորակի… Վիժող կանանց շրջանում էլ հոմեոպաթիկ մեթոդի միջոցով կարողանում ենք ստանալ շատ լավ արդյունք, նույնն էլ՝ առաջնային անպտղությունների դեպքում, երբ մարդ չգիտի՝ էլ ուրիշ ինչ անի: Հոմեոպաթիան, ոչ բոլոր դեպքերում, բայց շատ ավելի անվտանգ ու արդյունավետ է, եւ հաճախ, զուգակցելով հոմեոպաթիկ բուժումը այլ մեթոդների հետ, շեշտակի ավելացվում է բուժման արդյունավետությունը:

-2019 թվականից մինչ օրս առցանց ձեւաչափով վարում եք յոգայի դասեր: Ի՞նչ կասեք այդ մասին:

-2018 թվականից հնդիկ ուսուցչի մոտ անցել եմ յոգայի ուսուցչի վերապատրաստման 200-ժամյա դասընթաց, իսկ 2019 թվականից մինչ օրս առցանց ձեւաչափով վարում եմ յոգայի դասեր: Անչափ կարեւորվում է մեդիտացիան, ներշնչանքը: Ցանկացած բժիշկ նաեւ բարեգործությամբ է զբաղվում, եւ ես էլ օնլայն անվճար դասընթացներ եմ վարում երեկոյան ժամերին, սիրով կսպասեմ ցանկացողներին միանալ մեր ֆեսբուքյան էջին https://www.facebook.com/2251153788429972/posts/2883254825219862/, ինչպես նաև zoom ծրագրով: Մեր ազգին հատուկ է նեգատիվ մտածելակերպը, եւ մեզ անհրաժեշտ է փոխել այն, կարողանալ  պատասխանատվություն կրել սեփական կյանքի, սեփական սխալների համար եւ որդեգրել ինքնաբավ, լավատես ու ստեղծագործ վարվելակերպ: Մեդիտացիան օգնում է նաեւ սթրեսի հաղթահարմանը, մտքերի, խոսքի կուլտուրան կարգավորելուն: Օրինակ, կարեւոր է, թե ինչպես են սաստում երեխային, ինչպես են կառուցվում ամուսնական հարաբերությունները: Չպետք է մոռանալ, որ ժամանակները, պահանջները փոխվում են, եւ պետք է մտածել հոգեւոր աշխարհի, ընտանեկան մթնոլորտի, ճիշտ դաստիարակության մասին, երեխաներին փոխանցել նախնիների գենետիկ ցեղային հազարամյա օրհնությունը:

-Ի՞նչ կմաղթեք հանրությանը:

-Կցանկանամ, որ զանգվածային արտագաղթ չլինի, մնանք ու շենացնենք մեր երկիրը: Վերանայենք մեր մտածելակերպը, աշխարհից անընդհատ չպահանջենք, մեր հայրենիքում ինչ-որ բան անելու մասին մտածենք, համավարակից, պատերազմից, դրսից եկող ինտելեկտուալ շերտերում դաժան մարտահրավերներից պատվով, հաղթանակած դուրս գանք: Եկել ենք հազարամյակներից ու պատվով շարունակենք մեր ընթացքը: