Եթե կինը պլանավորել է մայրանալ, առաջին հերթին պետք է առողջ լինի, առողջ՝ ֆիզիկապես և հոգեպես

Հղիությունը կարևոր իրադարձություն է յուրաքանչյուր կնոջ կյանքում: Հղիության շրջանը կնոջ կյանքում բավական լուրջ մարտահրավերներ պարունակող շրջան է՝ թե՛ ֆիզիոլոգիական փոփոխությունների իմաստով, թե՛ հոգեբանական փոփոխությունների իմաստով, թե՛ պատասխանատվության տեսանկյունից: Առաջին հերթին այս շրջանում շատերին խանգարում է ծայրաստիճան զգուշավորությունը: Սա այն պարագան է, երբ հղի կանայք սկսում են խուսափել իրենց բնականոն կյանքի ռիթմից: Սակայն այս ընթացքում նախընտրելի է չփոխել կյանքի բնականոն ընթացքը: Հոգեբանական տեսանկյունից հղիության ընթացքում նյարդահոգեբանական փոփոխությունները հիմնավորված են հորմոնալ ֆոնի փոփոխություններով, որոնք առաջացնում են մի շարք  զգայական հոգեվիճակներ:  

Մեր զրուցակիցն է  մանկաբարձ-գինեկոլոգ, ռեպրոդուկտոլոգ, Արտամարմնային բեղմնավորման հայ-իսրայելական կենտրոնի ռեպրոդուկտոլոգիայի բաժանմունքի կլինիկական ղեկավար ՄԱՐԻՆԱ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ․ բժշկուհի, որը կարողանում է իր աշխատանքը կատարել բարձր մասնագիտական հմտությամբ, իսկ իրեն դիմող կանանց տալիս է հոգեբանական ուժ և հավատ՝ ապրելու իրենց բաժին հասած կյանքը իմաստավորված ու բովանդակալից:

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում Աշերմանի համախտանիշ՝ ներարգանդային կպումները։

- Պաթոլոգիան, որի դեպքում արգանդի խոռոչում մասնակի կամ ամբողջական կպումներ են ի հայտ գալիս, կոչվում է սինեխիա կամ Աշերմանի համախտանիշ։ Այս համախտանիշը ի հայտ է գալիս մոտավորապես 20 տոկոս այն կանանց մոտ, երբ որևէ գինեկոլոգիական միջամտության են ենթարկվում, օրինակ, երբ կատարվում է արգանդի խոռոչի քերուկ՝ հղիության ընդհատման ժամանակ, ծննդաբերությունից հետո, ինչպես նաև պոլիպէկտոմեիայի կամ միոմէկտոմեիայի հիստերոսկոպիայի ժամանակ: Այն հանդիպում է ռեպրոդուկտիվ տարիքում, արտահայտվում է դաշտանի խանգարմամբ, ցավային ախտանիշներով, կարող է բերել անպտղության, հղիության կրելախախտի և այլն։ Համախտանիշը վատ ազդեցություն է թողնում կնոջ կենսակերպի վրա, կինը չի ունենում դաշտան, առաջանում են հոգեբանական խնդիրներ: Այս խնդրի լուծման դեպքում այսօր արդիական է հիստրոսկոպիան: Բժիշկը հիստրոսկոպիայի ժամանակ պետք է բավականին հմուտ և ուշադիր լինի, որպեսզի կարողանա արգանդում կառուցել նոր խոռոչ։ Ներարգանդային կպումները հնարավոր է հեռացնել միայն հիստերոռեզեկստոսկոպի միջոցով: Հեռացումից հետո նոր կառուցված խոռոչի մեջ ներարակվում է անտիադգեզիզ հակակպումային գել, որպեսզի նորից կպումներ չառաջանան: Այդ կանանց նշանակվում է հորմոնալ էստրոգեն-գեստոգեն թերապիա և հետագայում ընթացքը անընդմեջ պահում են հսկողության տակ, որպեսզի նրանք կարողանալ հղիանան և կրեն առողջ հղիություն։

-«Դատարկ» ֆոլիկուլների համախտանիշ: Կմանրամասնե՞ք այն:

-«Դատարկ» ֆոլիկուլների համախտանիշը հանդիպում է արտամարմնային բեղմնավորման (ԱՄԲ) ժամանակ 1-7% դեպքերում: Այդպես են անվանում ֆոլիկուլներում ձվաբջիջների բացակայությունը:  Հանդիպում է համախտանիշի երկու տեսակ. իսկական (հանդիպում է հազվադեպ), երբ անհնար է օվուլյացիայի ինդուկցիայից հետո հասուն ձվաբջիջներով ֆոլիկուլներից ձվաբջիջներ անջատել, անգամ ասպիրացիայի օրը՝ խորիոնային հոնադոտրոպինի  (ԽՀՏ) նորմալ մակարդակի դեպքում:

Հնարավոր պատճառը հորմոնալ դիսբալանսն է կամ ձվարանների աշխատանքի խանգարումը. հորմոնների ցածր մակարդակը կամ ռեցեպտորների ոչ համարժեք պատասխանը. ֆոլիկուլը չի հասունանում կամ պունկցիայի ժամանակ լինում է դատարկ: Կա առնվազն երեք գործոն, որոնք նպաստում են այս համախտանիշի առաջացմանը.

«Դատարկ» ֆոլիկուլների համախտանիշն ընթացիկ ցիկլում բուժել չի կարելի, բայց հնարավոր է այն կանխել հաջորդ դրդման ժամանակ: Արդյունավետ մոտեցումը դեղորայքի փոփոխությունն է, երկու դեղի զուգակցումը կամ դրդման միջոցի ընտրությունը բոլորովին այլ խմբի դեղորայքից: Դեղորայքի հաջորդ ներարկումը կատարվում է առաջինից 36 ժամ անց:

Լինում են դեպքեր, երբ որ մենք ամեն ինչ իրականացնում ենք, կնոջը պատրաստում ենք հղիության, իսկ դատարկ ֆոլիկուլ ասվածի դեպքում այդ տոկոսները լինում են ցածր։ Մեկից ցածր լինում են մի քանի ֆոլիկուլ, բայց դրանք իրականում դատարկ են լինում։ Մինչ օրս դրա պատճառագիտությունը պարզ չէ։

-Իմունոլոգիական անհամատեղելիություն։ Կմանրամասնե՞ք:

-Իմունոլոգիական անհամատեղելիության հիմքում գենետիկ հյուսվածքային անհամատեղելիությունն է, երբ դիտվում է էմբրիոնի կամ նոր ձևավորվող պտղի իմունային արտամղում: Պտղաձուն ընկալվում է որպես օրգանիզմին օտար, որը պետք է դուրս մղվի: Նպաստող գործոններն են՝ արգանդի լորձաթաղանթի քրոնիկ բորբոքումը, էնդոկրին խանգարումները, աուտոիմունային ախտաբանությունը: Էնդոմետրիումի վիճակը գնահատելու համար իրականացվում է պայպել-բիոպսիա, որի ժամանակ վերցված կենսաբանական նյութը ենթարկվում է իմունահիստոքիմիական և մորֆոլոգիական հետազոտության: Էմբրիոնի պաշտպանությունն ապահովելուն հաճախ օգնում է իմունային պատրաստուկների կամ հորմոնների նշանակումը: Զույգերի անհամատեղելիության դեպքում խնդիրը կարող է լուծվել նաև արտամարմնային բեղմնավորմամբ:

- Հղիության ընթացքում ո՞ր դեպքում է նշանակվում ֆոլաթթու:

-Ֆոլաթթու նշանակվում է հղիության պլանավորումից երեք ամիս առաջ, և հղիության ընթացքում այն օգնում է, որ պտուղն գենետիկորեն զարգանա առողջ, առանց խնդիրների։ Ֆոլաթթուն համարվում է կարևոր բաղադրիչ պտղի զարգացման համար: Յուրաքանչյուր կին պետք է օրական  ընդունի ֆոլաթթվի բավարար քանակություն, նույնիսկ եթե նա չի նախատեսում հղիանալ: Քանի որ մեր օրգանիզմը նոր բջիջներ է ստեղծում յուրաքանչյուր օր, ֆոլաթթուն անհրաժեշտ է հյուսվածքների նորմալ աճի և զարգացման համար: Խորհուրդ է տրվում բոլոր կանանց, հատկապես նրանց, ովքեր պլանավորում են հղիանալ, օրական ընդունել 5 մգ, իսկ հղիության ժամանակ՝ 400 մկգ ֆոլաթթու:

Կցանկանայի նշել, որ հղիություն պլանավորող կանանց մոտ տարածված է նաև հեմոգլոբինի ցածր մակարդակը, որի տոկոսի իջեցումը բերում է նրան, որ հղիությունը ավարտվում է վիժումներով։

- Վիտամին D-ի անբավարարությունը ի՞նչի կարող է հանգեցնել:

- Մենք բավականին մեծ ուշադրություն ենք դարձնում նաև վիտամին D-ի ընդունմանը: Հղիության ընթացքում օրգանիզմի վիտամինային պահանջը մեծանում է: Վիտամին D-ի անբավարարությունը հանգեցնում է պտղի աճի հապաղման, կմախքի դեֆորմացիայի, ծնունդից հետո մեծանում է ռախիտի զարգացման, ոսկրերի աճի և ֆիզիկական զարգացման խանգարումների վտանգը: Հղի կանանց խորհուրդ է տրվում ընդունել օրական 600 ՄՄ (15 մկգ) վիտամին D, կերակրող մայրերին՝ 1200 ՄՄ (30 մկգ):  Վիտամին D-ի անբավարարության հանգեցնող վտանգի գործոններն են քաշի ավելցուկը, քանի որ ճարպաշերտը թույլ չի տալիս լավ յուրացնել այս վիտամինն արևից, որոշակի պրեպարատներ (ստերոիդներ, որոշ միզամուղներ), որոնք դժվարացնում են վիտամինի յուրացումը: Վիտամին D-ի անբավարարության ախտանշաններից են մկանային և ընդհանուր թուլությունը, ոսկրերի ցավը, փխրունությունը: Հնարավոր է նաև, որ այն ոչ մի կերպ չարտահայտվի: Ուստի, մայրիկի և երեխայի մոտ վիտամին D-ի անբավարարությունից խուսափելու համար խորհուրդ է տրվում օգտագործել վիտամինային հավելումներ:

 -Իսկ որպես վերջաբան, հետաքրքիր է՝ որը՞ կլինի Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր կանանց: 

-Եթե կինը պլանավորել է մայրանալ, առաջին հերթին պետք է առողջ լինի, առողջ՝ ֆիզիկապես և հոգեպես, որպեսզի կարողանա կրել հղիությունը։ Կանանց ռեպրոդուկտիվ շրջանը կարճ է, պետք է 18-35 տարեկանում պլանավորել հղիությունը, քանի որ մինչ այդ տարիքը կինը կարող է նաև ինքնակրթությամբ զբաղվել, մինչդեռ հետո, այդ տարիքից ոչ շատ անց, պաշարը սկսում է նվազել։ Մենք այժմ ապրում ենք սթրեսային պայմաններում, անկախ մեզանից ստանում ենք սթրեսներ, որոնք ազդում են առողջ սերունդ ունենալու վրա։ Փորձենք կառավարել սթրեսային իրավիճակները: Զբոսնեք, լավ երաժշտություն լսեք և զբաղվեք այն ամենով, ինչը Ձեզ դրական հույզեր է պարգևում։ Հղիության ընթացքում շատ կարևոր է նաև, որ Ձեզ շրջապատեք հոգատար մարդկանցով, որոնց հետ վստահորեն կարող եք կիսել Ձեր անհանգստությունները, վախերն ու տագնապները և ստանալ հոգեկան աջակցություն։

Կյանքը մեծագույն պարգև է, որը պետք է երջանիկ ապրել

Բժշկությունն անընդմեջ զարգացող և կատարելագործվող ոլորտ է, և յուրաքանչյուր ոլորտ պետք է կարողանա քայլել ժամանակի պահանջներին համընթաց:

Այսօր գինեկոլոգիան գնալով ընդլայնվում ու առաջընթաց է ապրում․ ոլորտ, որ ժամանակի պահանջներին համընթաց զարգացմամբ արդեն իսկ դասվում է բժշկության առաջատար գիտությունների շարքին։ Հայաստանում այս  ոլորտում իրականացվում են ախտորոշման և բուժման  բոլոր միջոցառումները, և գինեկոլոգիական բազմաթիվ հիվանդություններ այսօր արդեն դարձել են լիովին բուժելի:

Մեր զրուցակիցն է Երևանի պետական բժշկական համալսարանի մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի թիվ 1 ամբիոնի դասախոս, բժշկական գիտությունների թեկնածու, բազմաթիվ վերապատրաստումների մասնակցած, մոտ երկու տասնյակ գիտական հոդվածի հեղինակ, «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի ծննդաբերական բաժանմունքի ղեկավար, մանկաբարձ-գինեկոլոգ ՎԱԴԻՄ ՖՐՈԼՈՎԸ, մարդ, ով, ընտրելով բժշկի մասնագիտությունը, պատվով է կատարում իր գործը: 

Կայուն գիտելիքներով և մարդկային բարձր առաքինություններով օժտված բժիշկը վստահ կանգնած է յուրաքանչյուր հիվանդի կողքին և, որ ամենակարևորն է, ամեն մի վայրկյան պայքարում է ամենաարժեքավորի` կնոջ առողջության պահպանման համար: Բժշկի երկարատև աշխատանքն ու պատկառելի ավանդը բժշկագիտության զարգացման գործում անգնահատելի է: Հաճելի զրուցակից, ազնիվ ու սկզբունքային մարդ, իր գործի գիտակ: Վաստակաշատ բժշկի կարծիքով` իր մասնագիտության տեր մարդիկ համամարդկային սիրո կրողներն են:

- Բժի՛շկ, ի՞նչ է հղիության տոքսիկոզը, և որոն՞ք են դրա տեսակները։

-Կան հղիության տոքսիկոզի վաղ և ուշ տեսակներ։ Արդի գինեկոլոգիայի մեջ ուշ տոքսիկոզ տերմինը կիրառությունից դուրս է եկել, այն հղիության առաջին եռամսյակի տոքսիկոզն է, որ լատիներեն կոչվում է հիպերմեզ: Տոքսիկոզի իրական պատճառները մինչ օրս պարզված չեն։ Ամենատարածված տեսակետը հիմնված է այն բանի վրա, որ տոքսիկոզի ավարտը համընկնում է ընկերքի կազմավորման ավարտի հետ։ Մինչ այդ ընկերքն այնքան զարգացած չի լինում, որ կանխի պտղի նյութափոխանակության արգասիքների ներթափանցումը մոր օրգանիզմ, վերջիններս էլ թունավորում են առաջացնում։ Հորմոնային տեսության համաձայն տոքսիկոզն առաջանում է հորմոնային փոփոխությունների պատճառով, որոնք սրում են համային և հոտային զգացողությունները։ Արդյունքում հոտերն ու համերը, որոնք սովորական վիճակում չեն ազդում կնոջ վրա, հղիության ընթացքում սրտխառնոց և փսխում են առաջացնում։ Դրա վտանգը նրանում է, որ այդ փսխումների հետ հղին կորցնում է մեծ քանակությամբ հեղուկ՝ ջրազրկվում է։ Այն իրենից սիմտոմատիկ բուժում է պահանջում: Երբ հղիության ժամկետը մեծանում է՝ դառնալով 12-14 շաբաթական, այդ երևույթներն աստիճանաբար վերանում են։ Իսկ ուշ տոքսիկոզի դեպքերում կնոջ մոտ կարող են առաջանալ այտուցներ, սպիտակուց՝ մեզի մեջ և արյան ճնշման բարձրացում։ Այնուհետև հորմոնային ֆոնը կարգավորվում է և ինքնազգացողությունը լավանում:

- Ի՞նչ է էնդոմետրիալ պոլիպը։

- Էնդոմետրիումի պոլիպը բարորակ գոյացություն է, որն առաջանում է արգանդի խոռոչում։ Էնդոմետրիումի պոլիպի ձևավորումը հիպերպլաստիկ պրոցես է, այսինքն՝ հավելուրդային, ոչ բնորոշ գոյացություն է, որն առաջանում է էնդոմետրիալ շերտից։ Բազմաթիվ պոլիպների առաջացման կամ կրկնման դեպքում խոսքն արդեն հիվանդության՝ պոլիպոզի մասին է։ Դրանք էնդրիոմետրիումից ծագած էկզոֆիտ գոյացություններ են՝ հստակ սահմաններով, տոտիկի կամ լայն հիմքի վրա։ Ավելի հաճախ դրանք տեղակայվում են արգանդի հատակում, անկյուններում, հազվադեպ՝ վզիկում: Կախված գեղձային և ֆիբրոզ հյուսվածքի գերակշռությունից, տարբերում են գեղձային և գեղձաֆիբրոզ պոլիպներ։ Այն արդեն հյուսվածքաբանական ախտորոշում է, ամեն դեպքում, կախված տարիքից, բուժման հետագա տակտիկան որոշվում է։ Հեռացվում է հետագայում, կախված ընթացքից և  կնոջ տարիքից ու նրա հետագա պլաններից։

- Ի՞նչ է Էնդոմետրիումի հիպերպլազիան։

- Էնդոմետրիումի հիպերպլազիան էնդոմետրիումի (արգանդի խոռոչը պատող լորձաթաղանթը) հյուսվածքի ախտաբանական տարածումն ու խտացումն է: Այս գործընթացն իր բնույթով բարորակ է և տեղի է ունենում էնդոմետրիումի բջիջների չափազանց ակտիվ բաժանման պատճառով: Արգանդում կա լորձաթաղանթ, ֆուկցիոն շերտ, երբ  կինը տեսնում է դաշտան, դաշտանի  արյան հետ այդ շերտը դուրս է գալիս։ Տարբերակվում է պրոֆերացիա և սեկրեցիա, այսինքն՝ լորձաթաղանթը հաստանում է հորմոնալ ազդեցության տակ, երբ այդ հորմոնալ համակարգը խախտվում է, սկսում է լորձաթաղանթի գերաճ։ Կախված կնոջ տարիքից, հետագայում մեր կողմից մշակվում է բուժման ընթացակարգը։ Կարող է հասցնել նույնիսկ արգանդի  հեռացման։ Կա ուղղակի լորձաթաղանթի հեռացում, եթե կինը երիտասարդ է, հետագա պլաններից կախված՝ նշանակվում է հորմոնալ բուժում։

- Ի՞նչ է նեղ կոնք ասվածը։

-Տարբերակվում է անատոմիական նեղ կոնք և կլինիկական։ Կան կոնքի նորմատիվներ կնոջ կոնքի չափսերով: Նեղ կոնքի պատկերը ի հայտ է գալիս ռենտգենի պատկերում, ինչպես նաև КТ-ով։ Երբ  չափսերը նորմայից փոքր են, կոչվում է անատոմիական նեղ կոնք։ Իսկ ծննդաբերության մեջ մենք տարբերակում ենք կլինիկական նեղ կոնք, կնոջ կոնքը կարող է համապատասխանի նորմայի մեջ, բայց պտուղը խոշոր լինի, մինչև 5 կգ։ Նորմայի ժամանակ այս դեպքում դառնում է կլինիկական նեղ կոնք․ պտղի ու մոր կոնքի չափսերը չեն համապատասխանում միմյանց հետ։ Անատոմիական նեղ կոնքի ժամանակ ամեն դեպքում կնոջը թողնում են ծննդաբերության մեջ, հսկվում է ընթացքում արդյոք առաջանո՞ւմ է նեղ կոնք, թե՞ ոչ։

Նեղ կոնք հասկացությունը կիրառվում է բացառապես մանկաբարձության ոլորտում և արտացոլում է հղի կնոջ կամ ծննդկանի կոնքի ոսկորների կառուցվածքն ու առանձնահատկությունները։ Անատոմիապես նեղ կոնքի դեպքում կոնքի չափսերը սովորականից փոքր են: Կլինիկորեն նեղի դեպքում դիտվում է պտղի գլխիկի և կոնքի չափերի անհամապատասխանություն ծննդաբերության ժամանակ։ Նեղ կոնքի նշանները ճիշտ ժամանակին չհայտնաբերելու դեպքում ծննդալուծումը գուցե բարդանա կամ էլ անհնար դառնա՝ սպառնալով ոչ միայն պտղի, այլև կնոջ կյանքին։ Նեղ կոնքը որևէ կերպ չի անդրադառնում հղիության ընթացքի վրա և հաճախ չի էլ զգացնում նախքան ծննդաբերությունը։

-Ունե՞ն արդյոք հակացուցումներ ներարգանդային պարույրները։

-Ներարգանդային պարույրը (ՆՊ) հակաբեղմնավորիչ ժամանակակից և հուսալի մեթոդ է: Այն թույլ է տալիս վերահսկել հղիության գործընթացը: Ինչպես ցանկացած այլ միջամտություն, ներարգանդային պարույրը նույնպես ունի իր հակացուցումները: Դրանցից են՝ արգանդի պարանոցի պաթոլոգիակսն պրոցեսները, դիսպլացիաները, եթե կնոջ մոտ կան բորբոքային պրոցեսներ, արգանդի լորձաթաղանթի պաթոլոգիա, հիպերպոլիմենորեա կամ մետրոռագիա,  էնդոմետրիայի հիպերպլազիա,  արգանդի զարգացման անոմալիաներ, որոնք խանգարում են պարույրի ներդրմանը, արգանդի սուբմուկոզային միոմա, ալերգիա պղնձի նկատմամբ և այլն: Ըստ մեր ավագ սերնդի մասնագետների, առաջարկում էին՝ ավելի լավ է 10 տարի մնա ներարգանդային պարույրը, քան 10 տարվա մեջ կինը կատարի երեխայի արհեստական ընդհատում։

- Ի՞նչ է կլիմաքսը։

-Դաշտանադադարը (կլիմաքս) ժամանակահատված է, երբ կանանց հորմոնալ համակարգը դադարում է կատարել իր հիմնական խնդիրը՝ վերարտադրողական գործառույթը։ Այն հիմնականում արտահայտվում է հետևյալ կերպ՝ նվազում է սեռական հորմոնների՝ էստրոգենի և պրոգեստերոնի մակարդակը։ Երբ ձվարանը դադարում է կատարել իր հիմնական խնդիրը, դադարում է դաշտանը, իսկ այս գործընթացն անվանում են դաշտանադադար։ Այն սովորաբար տեղի է ունենում 50 տարեկան հասակում, սակայն, դաշտանադադարի ախտանիշները կարող են նկատվել 40 տարկանից սկսած։ Դաշտանի բացակայության առաջին տարին դաշտանադադարի ժամանակահատվածն է, իսկ դրանից հետո՝ հետդաշտանադադարն է: Երբ աշխատում էի Ռուսաստանի Դաշնությունում, երբ որ կնոջն ասում էինք՝ դուք արդեն կլիմաքսի փուլում  եք, իրենք ընդունում էին դա որպես վիրավորանք։ Իսկ մեր հայ կանայք նորմալ են ընդունում այդ փաստը։ Եթե կնոջ մոտ չեն արտահայտվում արյան ճնշման բարձրացում և քրտնարտադրություն, նյարդային համակարգի խախտումներ, խիստ արտահայտված չեն, ոչինչ չենք անում, բայց կլիմաքսը,  ամեն դեպքում իրենից բուժում է պահանջում։

- Ի՞նչ է ռեզուրս գործոն ասվածը։

- Ռեզուս պատկանելիության հատկանիշը ժառանգական հատկանիշ է և գտնվում է առաջին զույգ քրոմոսոմի կարճ թևում տեղակայված գեների հսկողության տակ։ Գործնական բժշկության մեջ, մասնավորապես արյան փոխներարկման և մանկաբարձության մեջ, ռեզուս պատկանելիության որոշումը կարևոր խնդիր է։ Ռեզուս գործոնն անմիջական կապ ունի մարդու արյան մաս կազմող էրիթրոցիտների՝ արյան կարմիր գնդիկների հետ։ Նրանց կազմում որոշակի սպիտակուցի առկայությունը, որը պայմանականորեն R տառով է նշվում, կամ դրա բացակայությունը խոսում է ռեզուս դրական կամ բացասական գործոնի մասին:

Կան դրական և բացասական ռեզուրս գործոններ. Ռեզուրս դրականը արյան մեջ լինում է հատուկ սպիտակուց, եթե կա, ուրեմն՝ դրական է, եթե բացակայում է՝ բացասական է։ Հղիության շրջանում դրա վտանգն կայանում է նրանում, եթե մայրը ռեզուրս բացասական է, երեխան դրական, ապա մոր արյան մեջ առաջանում է ռեզուրս կոնֆլիկտ։ Հսկողության տակ են պահում հղիին, հակամարմինները ժամանակ առ ժամանակ ստուգվում են։ Հակամարմինների տիտր գոյություն ունի, որից կախված՝ մենք որոշում ենք մեր հետագա քայլերը։

-Ի՞նչ է գերհասուն հղիությունը և գերհասուն պտուղը:
- Հղիությունը համարվում է ժամկետանց, եթե գեստացիայի (հղիության) տևողությունը կազմում է 42 և ավել շաբաթ։ Ծննդաբերությունն այդ դեպքում անվանում են ուշացած։ Ժամկետանց հղիության արդյունքում ծնված երեխան հիմնականում գերհասուն է լինում։ Գերհասուն պտղի մասին հնարավոր է խոսել միայն երեխայի ծնվելուց հետո, քանի որ պտուղը կարող է 42 շաբաթական լինել, բայց չունենա գերհասունության նշաններ, քանի որ կա երկարաձգված հղիություն, որի ելքը կարող է լինել նորմալ, հասուն պտուղը: Գոյություն ունի ծննդաբերության ժամանակ պտղի գլխի կոնֆիգուրացիա։ Ներարգանդային կյանքում պտղի գլխի ոսկորները ամբողջական զարգացած չեն։ Երբ  երեխան իջնում է կոնքի խոռոչ, այս դեպքում գործընթացը խաթարվում է, համապատասխանաբար՝ պտղի և մոր համար վտանգը մեծանում է, առաջացնելով սակավարյունություն, բազմաթիվ այլ վտանգավոր հետևանքներ։ Հնարավոր է, որ ծննդաբերությունն ուշանա, բայց պտղի գերհասունության նշաններ չլինեն, ինչպես նաև հնարավոր է, որ ծննդաբերությունն սկսվի ճիշտ ժամկետում, սակայն պտուղը գերհասուն լինի։

-Իսկ  որպես վերջաբան՝ ի՞նչ կմաղթեք մեր հայ կանանց:

-Կանայք պետք է հարգեն առաջին հերթին հենց իրենց  և իրենց առողջությունը, ոչ թե իրենց մղեն հետին պլան, ըստ մեր հայկական մենթալիտետի: Հորդորս է՝ պարբերաբար դիմեն բժշկի, հետագա բարդություններից խուսափելու համար, քանզի ամուր ընտանիքի հիմքում առողջությունն է: Կյանքը մեծագույն պարգև է, որը պետք է երջանիկ ապրել, իսկ երջանկության բանաձևն անհատական է, դրան հասնելու ուղիները` նույնպես:

էնդոկրինոլոգ

Նարինե   Բեգլարյան. 1998-2004թթ. սովորել է Մխիթար Հերացու անվան Երևանի պետական բժշկական համալսարանի բուժական ֆակուլտետը:

2004-2006 թթ. ավարտել է Մխիթար Հերացու անվան Երևանի պետական բժշկական համալսարանի կլինիկական օրդինատուրան՝ էնդոկրինոլոգիա մասնագիտությամբ:

2007-2014թթ. աշխատել է «Արմենիա» բժշկական կենտրոնի էնդոկրինոլոգիայի բաժանմունքում, որպես բժիշկ-էնդոկրինոլոգ:

2011-2014թթ. համատեղության կարգով աշխատել է «Նորմեդ» բժշկական կենտրոնի էնդոկրինոլոգիայի բաժանմունքում, որպես բժիշկ- էնդոկրինոլոգ:

2016 թվականից մինչ այժմ Մխիթար Հերացու անվան  Երևանի պետական բժշկական համալսարանի ասպիրանտուրայում, որպես հայցորդ է:

2014 թվականից մինչ օրս աշխատում է «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնում, որպես բժիշկ էնդոկրինոլոգ (կոնսուլտանտ բաժանմունքներում, ծառայություն ամբուլատոր մասում):

Վերապատրաստվել է 2008թ.՝ Զալցբուրգ քաղաքում անցել բժշկական սեմինար ներքին հիվանդությունների  վերաբերյալ:

 2015թ.՝ Մոսկվայի Էնդոկրինոլոգիական գիտական կենտրոնում անցել է վերապատրաստման կուրս՝ էնդոկրին գինեկոլոգիա առարկայից:

2016թ.՝ Սանկտ Պետերբուրգի ՌԲԳԱ-ի Դ.Օ. Օտտայի  անվան մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ինստիտուտում անցել է վերապատրաստման դասընթաց գեստացիոն դիաբետ և շաքարային դիաբետով հղիների վարումը թեմայով:

2018թ. հունիսի 4-28-ը անցել է վերապատրաստում Վիեննայի գլխավոր հիվանդանոցի էնդոկրին բաժանմունքի օրդինատուրայում:

2019թ.՝ մասնակցել է Բուդապեշտում եվրոպական Թիրոիդ Ասոցիացիայի 42-րդ տարեկան հանդիպում՝ սեմինարին:

2022թ․ մայիս 21-25-ը մասնակցել է Իտալիայի Միլան քաղաքում  կազմակերպված Եվրոպական էնդոկրին ասոցիացիայի 24-րդ տարեկան եվրոպական գիտաժողովին:

2022թ․ անցել է վերապատրաստման կուրս. սեպտեմբերի 29-ից հոկտեմբեր 2՝ Վրաստանում՝ Թբիլիսիում, Եվրոպական էնդոկրին Ասոցիացիայի 30-րդ հետդիպլոմային վերապատրաստման կուրս՝ կլինիկական էնդոկրինոլոգիայի, դիաբետի և մետաբոլիզմի թեմաների շուրջ։

Լեզուների իմացություն՝ մայրենի (հայերեն), ռուսերեն, անգլերեն:

Կոմպյուտերային գիտելիքներ՝ MS Windows , MS Word, MS Excel,  Internet:

ԷԴԻՏԱ ՂԱՐԻԲՅԱՆ. «Հղիությունը Աստծո կողմից տրված ամենալավագույն պարգևն է»

Հայաստանում անպտղության ցուցանիշը օր-օրի ավելի մտահոգիչ է դառնում։ Արդյունքում այս խնդիրը Հայաստանում վերածվել է ոչ թե բժշկական, այլ բժշկասոցիալական և համազգային խնդրի: Անպտուղ ամուսնությունը կարևոր հիմնախնդիր է սոցիալական և բժշկական առումներով:

Այսօր, ցավոք սրտի, միշտ չէ, որ բոլորի տները լցվում են մանկական զրնգուն ծիծաղով, և ոչ բոլոր ընտանիքներն ունեն այդ երջանկությունը՝ վայելելու երեխայի ամեն նոր արարքը, խոսքը: Ասում են՝ հույսը վերջինն է մահանում, սակայն երբ կողքիդ կա գրագետ և փորձված մասնագետ, ապա իրականանում են նույնիսկ ամենահամարձակ, ամենաանիրականանալի թվացող երազանքները:

Եվ ուրախությամբ պետք է փաստել, որ ժամանակակից բժշկությունը արդեն վաղուց կարողացել է ձեռնոց նետել անպտղությանը՝ շնորհիվ ինչպես բժշկագիտության առաջընթացի, այնպես էլ այս ոլորտի իսկապես նվիրյալ ու անձնուրաց բժիշկների:

Մանկաբարձ-գինեկոլոգի մասնագիտությունը, մի կարևոր առանձնահատկություն ունի, որով  տարբերվում է մյուս բժշկական մասնագիտություններից. կինը շարունակաբար առնչվում է գինեկոլոգի հետ և՛ պրոֆիլակտիկ, և՛ բուժման նպատակներով կյանքի տարբեր փուլերում: 

Մեր զրուցակիցն է «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի մանկաբարձ-գինեկոլոգ, կենտրոնի «հղիների պաթոլոգիայի բաժանմունքի վարիչ, «Հայաստանում կեսարյան հատումների աճի պատճառների ուսումնասիրության» ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի միջազգային փորձագետ, Մխիթար Հերացու անվան Երևանի պետական բժշկական համալսարանի Հետբուհական և շարունակական ֆակուլտետի մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ամբիոնի դասախոս Էդիտա Ղարիբյանը:

Բժշկուհին ժամանակին  ընտրելով բժշկի մասնագիտությունը, մասնագիտական պատվով էլ շարունակում է կատարել իր աշխատանքը: Կայուն գիտելիքներով,  ինչպես և մարդկային բարձր առաքինություններով օժտված բժշկուհին վստահ կանգնած է իրեն ապավինած յուրաքանչյուր բուժառուի կողքին։ Եվ՝ ամենակարևորը․ ամեն  վայրկյան բժշկուհին հոգածությամբ պայքարում է ամենաարժեքավորի` կնոջ առողջության պահպանման համար: Նա ամեն օր գործ է ունենում երկու մարդկային կյանքերի հետ՝ մայրացող մոր և լույս աշխարհ եկող մանկան: Բժշկուհին ապրում է իր բուժառուների հոգսերով ում համար թանկ ու կարևոր է յուրաքանչյուր մանկան ծնունդը, և նա ջանք ու եռանդ չի խնայում՝ զույգերին նվիրելու ծնող դառնալու մեծագույն և այնքան բաղձալի բերկրանքը:

Իրականում յուրաքանչյուր ծնողի համար իր երեխան իր կյանքի գունագեղ ծաղիկն է, երեխան է, որ ծնողի առօրյան գունավորում է վառ գույներով, լցնում ու իմաստավորում է նրա կյանքը և իր ժպիտով ստիպում հավատալ, որ մեր շուրջն ամեն ինչ կատարյալ է:

Բժշկուհին առավելապես նախանձախնդիր է կայուն ու բավարար գիտելիքներ, ինչպես նաև իր մասնագիտական փորձառությունը փոխանցելու իր ուսանողներին։ Նա մեծապես կարևորում է, որ գործող բժիշկների շարքերը համալրող իր ուսանողները գրագետ ու կիրթ լինեն, լինեն մարդասեր ու բարեհոգի, և ջանադրորեն ողջ էներգիան ներդնում է մարդանպաստ իր այս ցանկությունն իրականություն դարձնելու գործում։  Ըստ բժշկուհու՝ այս ամենով է, որ ամբողջանում է բժշկի նկարագիրն ու կերպարը։ Անտարակույս,  այսպիսի նվիրումը չէր  կարող աննկատ մնալ։ Հայաստանի առողջապահության համակարգում նրա երկարատև ու ջանադիր աշխատանքի, ինչպես նաև բժշկագիտության զարգացման գործում ներդրած զգալի ավանդի համար առողջապահության առաջամարտիկն արժանիորեն միշտ բարձր է գնահատվել է և դեռ ավելին է գնահատվելու  ոչ միայն բժշկական հանրության, այլև հասարակության  լայն շրջանների կողմից:​

-Բժշկուհի, ե՞րբ, ո՞ր ախտանիշերի առկայության դեպքում  է դրվում անպտղություն ախտորոշումը, արդյո՞ք կարող ենք այն համարել դատավճիռ։

-Նախևառաջ պետք է հասկանալ, թե ինչ բան է անպտղությունը։ Անպտղություն են համարվում այն դեպքերը, երբ առանց հակաբեղմնավորիչ արդեն մեկ տարի սեռական կանոնավոր կյանքով ապրելուց հետո, համապատասխան միջոցների կիրառմամբ հղիություն չի գրանցվում։ Իսկ ընդհանուր առմամբ, անպտղությունը 21-րդ  դարի արդիական և ակտուալ խնդիրներից է, քանզի ըստ միջազգային ցուցանիշների, բնակչության 25 տոկոսն ունի անպտղության խնդիր, և այդ տոկոսն օր օրի ավելի է բարձրանում: Անպտղության խնդրի մեջ նկատելի բարձրացել է տղամարդկային գործոնը, դա կապված է վարակի առկայության հետ, հորմոնալ խանգարումների աճով պայմանավորված սոմատիկ հիվանդությունների աճի հետ, որոնք, ի վերջո, հանգեցնում են անպտղության։ Սակայն եթե նախկինում անպտղությունը կարող էինք համարել դատավճիռ, ապա այսօր ժամանակակից բուժմոտեցումների արդիականացմանը, բժշկության զարգացմանը զուգահեռ՝ բժշկությունը վաղուց է, ինչ ձեռնոց  է նետել անպտղությանը։ Ներկայումս արդի ժամանակակից  բուժմոտեցումներով հնարավոր է լուծել անպտղության գերակա խնդիրը։ Այսօր մեր երկրում զարգացել են օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաները՝ արտամարմնային բեղմնավորումը (ԱՄԲ) և նրա մոդիֆիկացիաները (ձևափոխումները)՝ ICSI (սպերմատոզոիդների ներցիտոպլազմատիկ  ներարկում), սաղմերի սառցապահպանումը (կրիոկոնսերվացիա), դոնորական ծրագրերը, փոխնակ  մայրությունը, ինչպես նաև ամուսնու արհեստական սերմնավորումն (ԱՍԱՍ) և դոնորական (ԱՍԴՍ) սերմով, վերաբերում են օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաներին: Այս մեթոդների մեծ մասն օգտագործվում է այն ժամանակ, երբ բնական ճանապարհով հղիանալը կամ ընդհանրապես հնարավոր չէ կամ հավանականությունն ավելի փոքր է, քան օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիաների օգտագործման պարագայում:

Մեր երկրում այսօր այդ ուղղությամբ ունենք բավական մասնագիտացված բուժկենտրոններ, որոնք զբաղվում են անպտղության խնդիրներով, և բարձր տոկոս են կազմում բարեհաջող ելքերով  պայմանավորված հաջողված հղիությունները։ Արտամարմնային բեղմնավորման միջոցով դժվարագույն դեպքերն ավելի լուծելի են դարձել։ Մեր երկրում սույն թվականի հունվար ամսից ունենք մինչեւ 35 տարեկան կանանց շրջանում արտամարմնային բեղմնավորման պետպատվերի ծրագիր
և 2020 թվականի պատերազմում զոհվածների մայրերի համար պետպատվերի շրջանակներում մինչև 53 տարեկան կանանց արտամարմնային  բեղմնավորմամբ հղիության ծրագիր, իսկ այս տարի, ըստ կրիտերիաների, մինչեւ 35 տարեկան կանանց համար և դա։
Զույգերն արդեն կարողանում են  դիմել վերարտադրողական (ռեպրոդուկտիվ) օժանդակ տեխնոլոգիաների օգնությանը և անպտղության հարցը լուծելի դարձնել։

Ռեպրոդուկտիվ տարիքային շեմը դիտարկելն  այսօր շատ  անհատական է, դա կախված է կնոջ հորմոնալ ստատուսից, ձվարանային պաշարից, ձվաբջիջների  քանակից։ Եվ եթե կինը, որը կարող է արդեն ունենալ ձվաբջիջների վաղաժամ ծերացում, իհարկե, ռեպրոդուկտիվ տարիք կարող ենք համարել 25-35 տարեկան տարիքային շեմը, որից հետո այդ տարիքի կանայք համարվում են հասակավոր առաջնածին, մինչդեռ նախկինում հասակավոր առաջնածին համարվում էին 30-ից բարձր  տարիքի կանայք։ Այժմ հաշվի է առնվում այն հանգամանքը, որ միջին տարիքի առաջնածին հղիները բարձրացել են մինչև 35 տարեկանը, քանի որ շատ են այն կանայք, որոնք օժանդակ ռեպրոդուկտիվ տեխնոլոգիաների շնորհիվ այդ տարիքում հղիություն են գրանցում։ Պետության կողմից վերջերս ընդունված այս օրենքի համաձայն կարող են օգտվել անգամ փոխնակ մոր փոխահատուցման ծառայությունից այն հերոսների մայրերը, որոնք ունեն տարբեր առողջական խնդիրներ, և որոնք չեն կարող կրել այդ հղիությունը: Սկսել են ներառվել նաև սահմանամերձ գոտու երկրորդային անպտղությամբ տառապող բնակիչները, որոնք ​ դիմում են երկրորդ բալիկի համար, և որոնց ցուցված է արտամարմնային բեղմնավորումը։ Իհարկե, կան որոշ սահմանափակումներ, բայց, միևնույն է, հաշվի առնելով այս ցուցումները՝ սա մեծ աջակություն է պետության կողմից իր քաղաքացուն՝ հաղթահարելու անպտղությունը: Պետբյուջեի միջոցներով արհեստական ​ բեղմնավորման ծրագիրն այսուհետ բաց է լինելու ՀՀ բոլոր քաղաքացիների համար` անկախ բնակության վայրից, սոցիալական վիճակից, ամուսնական կարգավիճակից։ Կարծում ենք, որ այս ծրագիրը հասարակության համար շատ սպասված էր։

Այսօր, կարծեք թե, երիտասարդ կանայք բավականին շատ են դիմում կեսարյան հատմամբ 

ծննդալուծման: Ի՞նչ կասեք այդ առումով։ Արդյոք այս մոտեցումն ավելի՞ ընդունելի է:

-Կեսարյան հատման՝ կանանց դիմելու  միտումը անտեղի եմ համարում և որպես մասնագետ, շատ բացասական եմ վերաբերվում դրան՝ կապված կեսարյան ծննդալուծում ցանկացող կանանց տոկոսի բարձրացման հետ։ Մենք երբևէ չենք խրախուսում, որը կինն իր ցանկությամբ դիմի կեսարյան հատման։ Նախ չմոռանաք, որը կեսարյան հատումը ինքնին վիրահատական միջամտություն է,   միջամտություն, որն ունի իր հետագա հետվիրահատական բարդությունները։ Կեսարյան հատումը այն վիրահական միջամտությունն է, որը կատարվում է խիստ ցուցումներով և խիստ անհրաժեշտության դեպքում։ Նույնիսկ կնոջ ցանկությամբ կեսարյան հատման ցուցում ընդունված չէ մեր երկրում, իրականում այսօր այնքան է զարգացել բժշկությունը, որ կանայք ծննդալուծման ժամանակ անգամ չեն էլ զգում ցավային համախտանիշ, քանզի ծննդաբերության մեջ այսօր առկա է էպիդուրալ ցավազրկում, և բոլոր կանայք ունեն հնարավորություն ծննդաբերել անցավ եւ իրենց հարմար պայմաններով։

- Ի՞նչ  է իրենից ներկայացնում արտարգանդային հղիությունը:

-Արտարգանդային հղիություն է համարվում թե՛ արգանդի խոռոչից դուրս հղիությունը, որը զարգանում է փողերում, ինչպես նաև ձվարանների, որովայնային կամ պարանոցային հղիություն։ Դա իրենից թելադրում է պաթոլոգիկ ընթացքով վիճակ, որի դեպքում բժշկի միջամտությամբ այն ընդհատվում է, իսկ արդեն ըստ ժամկետի, ըստ ցուցանիշների՝ կարող է լինել վիրահատական կամ դեղորայքային միջամտություն արտարգանդային հղիության ընդհատման համար։

-Բժշկուհի, խոսեք, խնդրեմ, հղիության արհեստական ընդհատումների մասին։

-Շատ հաճախ արհեստական ընդհատումը լինում է  անցանկալի հղիություն կամ, ցավոք, պտղի սեռով պայմանավորված: Արհեստական ընդհատումներին մենք՝ բժիշկներս, բավականին բացասական ենք վերաբերվում, այսինքն՝ դարձյալ չեն խրախուսվում մեր կողմից, կրկին տանում ենք աշխատանքներ։ Եթե կինը դիմում է արհեստական ընդհատման, դա միանգամից չի կատարվում, նրանց տրվում է երեք օր՝ մտածելու համար, մանավանդ մեր երկրում, որ պատերազմող երկիր է, քանի որ մենք ունենք ծնելիության ցածր ցուցանիշներ, և, ըստ իս, մեզ համար արհեստական ընդհատումը հանցանքին հավասար մի բան է։

-Ձեր դիտարկմամբ՝ ի՞նչ մակարդակում է գտնվում մեզանում առողջական խնդիրների ի հայտ գալու դեպքում անհապաղ բժշկի դիմելու մշակույթը:

 -Դիմելիության մշակույթի  մեջ ունենք բավականին դրական միտում, ասել է թե՝ առաջընթաց։ Այսօր մեր երիտասարդ կանայք ավելի զարգացած են, ավելի շատ են զբաղվում ինքնակրթությամբ, իրենց հետաքրքրող հարցերի շուրջ ավելի տեղեկացված են։ Այսօր համացանցային պորտալը հեղեղված է տարատեսակ և բազմազան տեղեկություններով, դաշտը բաց է բոլորի համար, մարդկանց  հասու է ցանկացած հետաքրքրող թեմա։ Գովելի փաստ է նաև այն, որ այսօր բավականին շատ են դիմում կանխարգելիչ  հետազոտության օգնությանը մինչ ամուսնությունը, ամուսնությունից հետո մինչ հղիության պլանավորումը։ Հղիության պլանավորումը խրախուսվում է որպես հետագա բարդություններից խուսափելու միջոց։ Սակայն դիմելիության մշակույթի մեջ աշխատելու, նոր մոտեցումներ արմատավորելու տեղ դեռ ունենք, ինչն ավելի շատ առաջնային օղակի` պոլիկլինիկաների գործառույթների մեջ է մտնում, ինչպես նաև տեղեկատվական աղբյուրների, համացանցային դաշտի,  ինչու՞ չէ՝  հենց դպրոցական տարիքից դեռահասներին կրթելու, նրանց մոտ զարգացնելու  հիգիենայի մշակույթը, աշխատանքը դեռահաս աղջիկների հետ և կյանքի որակի  բարձրացման հետ կապված աշխատանքներ, որպեսզի աղջիկներն ունենան առողջ մարմին, առողջ սերունդ։ Պետության կողմից այսօր կա ծրագիր՝ երբ կատարվում է արգանդի պարանոցի քաղցկեղի սկրինգ, պարանոցի բջջաբանական հետազոտություններ՝ պապիլոմա վիրուսի դեմ պատվաստումներ, որոնք  ցանկալի են կատարել մինչև սեռական կյանքի սկիզբ, դրանք արգանդի պարանոցի քաղցկեղի դեմ կանխարգելիչ  միջոցներն են։

-Բժշկուհի, խոսեք, խնդրեմ,  սեռավարակներից:

-Սեռավարակներն այսօր բավականին մեծ տարածում ունեն. Իհարկե, այդ ուղղությամբ էլ որոշ չափով կանխարգելիչ աշխատանքներ են տարվում։ Սակայն այն  վաղուց է իր տեղն զբաղեցնում մեր գերակա խնդիրների մեջ՝ կապված տղամարդկանց արտագնա աշխատանքի հետ, ինչպես նաև՝ մեկից ավելի սեռական զուգընկերոջ առկայության դեպքում։ Կան  սեռավարակների տեսակներ, որոնք կարող են հանգեցնել անպտղության, առողջական խնդիրներով երեխաներ ծնվելուն, հղիության կրելախախտման, հանգեցնել  վիժումների, հղիության ընդհատումների․ խնդիրներ, որոնց ժամանակին հետազոտումն ու բուժումը կարևոր են, որպեսզի կանայք հետագայում այդ խնդիրների առջև չկանգնեն։

-Կա՞ն հիվանդություններ, որոնք  երիտասարդացում  են ապրել:

-Այո, իհարկե, երիտասարդացում են ապրել, ցավոք սրտի,  արգանդի պարանոցի քաղցկեղը, որի հիմնական պատճառը պապիլոմա վիրուսի զարգացումն է, արգանդի միոմաները, սեռավարակների առկայությունը, ձվարանների պոլիկստոզները և մի շարք մշտապես տարածում ունեցող գինեկոլոգիական հիվանդություններ:

-Որո՞նք են դաշտանային ցիկլի խանգարման պատճառները:

-Դաշտանային ցիկլի խանգարումները հիմնականում հորմոնալ համակարգի խանգարումներ են, որոնք կարող են ունենալ տարբեր պատճառագիտություն։  Դրանք կարող են լինել մակերիկամների գործառույթի, ձվարանների, վահանաձև գեղձի գործառույթի խանգարման հետևանքով, այսինքն՝ օրգանիզմի էնդոկրին համակարգի խնդիրները միմյանց հետ շղթայաձև փոխհամաձայնեցված են, և եթե մի օղակում առաջանում է խնդիր, ապա այն բերում է ամբողջ հորմոնալ համակարգի  խանգարման պատկերի, որն էլ իր հերթին  կարող է հանգեցնել դաշտանային ցիկլի խանգարումների։

-Ինչպիսի՞ պատկեր ունի կանանց և տղամարդկանց մոտ անպտղությունը 

տոկոսային հարաբերությամբ:

-Անպտղության ցուցանիշը այսօր թե՛ կանանց, և թե՛ տղամարդկանց մոտ գրեթե հավասար  է, մինչդեռ   նախկինում այն մեծ տոկոս էր կազմում կանանց մոտ։ Նախկինում կարծիք կար, որ անպտղությունն առավելապես դիտվում է կանանց շրջանում առկա խնդիրների հետևանքով, մինչդեռ իրականում կանանց և տղամարդկանց մոտ այն հավասարապես է արտահայտված: Կարելի է ասել, որ ցուցանիշները գրեթե նույն մակարդակի վրա են, մեկ երրորդ դեպքերում՝ կանանց, մեկ երրորդ դեպքերում՝ տղամարդկային անպտղություն, իսկ մնացյալ դեպքերում՝ երկուսի գործոնների առկայություն։ Իհարկե, ըստ բժշկագիտության ՝ կան նաև դեպքեր, երբ անպտղությունը լինում է անհայտ պատճառագիտության, այսինքն՝ և՛ կինը, և՛ տղամարդը լիարժեք առողջ են, ​ ոչ մի խնդիր չունեն: Ստացվում է, որ կան պատճառներ, որոնք ժամանակակից գիտության կողմից դեռես  բացահայտված չեն,​ և կան պատճառներ, որոնք բացահայտվում են ավելի խորը ուսումնասիրությամբ:

- Ի՞նչ  կասեք առոջապահական առաջնային օղակի՝ պոլիկլինիկաների մասին։ Դրանց  դերն այսօր ի՞նչ մակարդակի վրա է:

-Մեզ մոտ ընդունված է  ստացիոնար դիմել արդեն բարդացած դեպքերում։ Ոչ ոք չի դիմում գինեկոլոգին ստացիոնար բուժման, դիմում են արդեն ինչ-ինչ քրոնիկ դեպքերով, որը ավելի բարդացնում է իրավիճակը,  բուժման ընթացքը՝ էականորեն նվազեցնելով բուժման   հնարավորությունները։ Նույնը վերաբերում է  վերը նշված կեսարյան հատման դիմել ցանկացողներին․ եթե առաջնային օղակում   ճիշտ ներկայացվի հիվանդության պատկերը, ճիշտ անցկացվի զրույցը, հիվանդին բացատրեն, որ կեսարյան հատումը ցուցված է միայն խիստ անհրաժեշտության դեպքում, և այն ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ վիրահատական միջամտություն, բացատրվեն բոլոր անհրաժեշտ նրբությունները հղիության ցանկացած հարցի շուրջ, երբ հղին մեզ դիմում է՝ արդեն պատրաստված թե՛ հոգեբանորեն, թե՛ ֆիզիկապես, որ հղիությունը դա հիվանդություն չի,  չի ֆիքսվում իր ֆիզիոլոգիական ամեն մի իրավիճակի վրա,   կյանքում երբեք այդ հղիի մտքով չի անցնի դիմել կեսարյան հատման զուտ ցավային սինդրոմից խուսափելու  նկատառումներով։ Իսկ երբ առաջնային օղակը թերի է աշխատում, հակառակ պատկերն է լինում, նրանք մեզ դիմում են վախեցած, սթրեսի մեջ։ Նման իրավիճակում ու հոգեբանությամբ  կինը չի կարող հանգիստ ծննդաբերել՝ սկսվում են սթրեսային վիճակներ, հարազատների հետ առաջանում են կոնֆլիկտային իրավիճակներ, նրանք պահանջատեր են դառնում, փորձում թելադրել բժշկին ինչպես վարվել՝ հաճախ անգիտակցաբար խանգարելով մեր աշխատանքին՝ արդյունքում վնասելով իրենց ծննդկան հարազատին։ Մինչդեռ  հարկ է գիտակցել, որ ամեն ոք պիտի լինի իր տեղում, զբաղվի իր գործով, անհարկի միջամտություններով չխաթարի բժշկի աշխատանքի բնականոն ընթացքը՝ դրանով վտանգելով հղիի առողջությունը։ Հղիությունը Աստծո կոմից տրված ամենալավագույն  պարգևն է, որը դուք պետք է վայելեք, քանի որ ձեր ծնվող երեխայի հետագան կախված է ձեր  թե՛ հոգեկան, և թե՛ ֆիզիկական վիճակից։ Եթե դուք հղիությունը կրում եք առողջ եւ դրական զգացումներով, ձեր երեխան կծնվի առողջ, եթե Դուք Ձեզ և այդպիսով և Ձեր երեխային զերծ եք պահել  դրսի դրական և բացասական ազդակներից՝  ծխել, խմել․․․ և այլ արատավոր բարքերով ազդել երեխայի վրա։ Եվ չպետք է մոռանալ, որ  մայր - պտուղ կապը բնությունից  փոխհամաձայնեցված է։

 -Ի՞նչ կասեք այս ասպարեզում ներգրավված երիտասարդ կադրերի մասին: Եվ առհասարակ, ապագայում բժշկությունը, ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ մասնագետների ձեռքերում է լինելու։

-Ունենք շատ խելացի երիտասարդ կադրեր, շատ բանիմաց- պրպտող -ձգտող սերունդ է ասպարեզ գալիս: Իհարկե, ամեն տեղ էլ և՛լավը կա,  և՛ վատը, բայց խոստումնալից երիտասարդներ շատ ունենք, որոնք այսօր ունեն ուսանելու մեծ հորիզոններ, տեեկատվության  մեծ դաշտ, իրենց տրված է ամեն ինչ,  առաողջապահության ոլորտում տեղի ունեցող սրընթաց բարեփոխումներն ու նորույթները բաց են, հասանելի, քան մեր ժամանակներում էին։ Եվ ամենակարևորը՝ նոր սերնդի մոտ կա՛ այս ամենին տիրապետելու ցանկությունն ու նպատակային ձգտումը։ Այժմ եթե հետադարձ հայացք եմ նետում, վերհիշում եմ, որ մեր կլինիկական օրդինատուրայի  ուսանողները մարզային բժշկության մեջ հասել են հաստատուն դիրքերի՝ ամուր պահելով մեր թիկունքը։

 -Ի՞նչ կմաղթեք և ի՞նչ  խորհուրդ կտաք հանրությանը, հատկապես՝ կանանց:

Մեր կանանց գերազանց առողջություն եմ մաղթում։ Երջանիկ կլինեմ նրանց տեսնել միշտ խնամված ու գեղեցիկ, ինչը նշանակում է, որ նրանք երջանիկ են։  Խորհուրդս է, որ հայ կինը գնահատի իրեն ու հետևողականորեն հոգ տանի  իր առողջությանը, չանտեսի իր եսը, որը շատ բնորոշ է մեր հայ կանանց՝ ամբողջապես նվիրվել իր ընտանիքին,  ուսել երեխաների և  ամուսնու հոգսերը, ի վերջո, բոլորի մասին հոգ տանել՝ վերջին պլան մղելով ինքն իրեն։ Եթե կինը ցանկանում է, որ իր բալիկները լինեն առողջ, առաջինը պետք է հոգ տանի ինքն իր առողջության համար, խնդիրների ի հայտ գալու դեպքում չառաջնորդվի «կանցնի, ոչինչ» կամ «հիմա դրա ժամանակը չէ» դատապարտելի ու վտանգավոր մտայնությամբ,  այլև անմիջապես սկսի զբաղվել  ի հայտ եկած մտահոգող խնդրով, քանզի կինն է իրականում ընտանիքի հիմնասյունը, հենարանը, և «մատների արանքով» նայելով սեփական առռողջությանը՝ նա միաժամանակ վտանգի տակ է դնում իր ընտանիքի առողջությունը։ Տիպիկ ասացվածք կա՝ «Տան կինը գլուխը վար դրեց, տունը մարում է»։ 

․․․ Իսկ բոլոր այն երիտասարդ զույգերը, որոնք պլանավորում են հղիություն, նախապես անցնեն անհրաժեշտ հետազոտությունները, անցնեն գինեկոլոգիական խորհրդատվություն, որպեսզի հետագայում չկանգնեն խնդիրների առջև։ Ինչ վերաբերում է առաջին օղակի գործունեությամբ վաղ հայտնաբերված դեպքերին, ապա եթե բուժառուի մոտ առկա են գինեկոլոգիական խնդիրներ, որոնք ժամանակին հայտնաբերման և բուժման դեպքում, բնականաբար, նվազեցնում են հիվանդությունների տոկոսային բարդությունները։ Սկրինինգային ծրագրերի ճշգրիտ անցկացումը նույնպես առաջնային օղակի գործառույթների մեջ է մտնում։ Արգանդի պարանոցի քաղցկեղի բացահայտումը, հղիության գրագետ պլանավորումը, ընդհանրապես ընտանիքի պլանավորումն առաջնային օղակի գործունեությունն է։

ՀԱՅԿ ԲԱԼԱՅԱՆ. «Բժշկությունը այն մասնագիտություններից է, որին լիարժեքորեն տիրապետելու համար ամբողջ կյանքի ընթացքում պարտավոր ես սովորել»

Ժամանանակից վիրաբուժությունն  ու  զարգացած տեխնոլոգիաները հնարավորություն են տալիս իրականացնել քիչ տրավմատիկ միջամտություններ, որոնք նաև հետագայում երաշխավորում են հետվիրահատական կարճ շրջան և արագ ապաքինում: 

Լապորասկոպիկ վիրաբուժությունն իր ոլորտում համարվում է բեկումնային և առավել հաճախ փոխարինում է ավանդական վիրաբուժությանը: Մի շարք վիրաբուժական միջամտությունների դեպքում այն ապահովում է բարձր ճշգրտություն և որակյալ արդյունք, առանց ավանդական կտրվածքի և նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառման,  հոսպիտալացման սեղմ ժամկետով, ապաքինման կարճ ժամանակահատվածով և գոհացուցիչ կոսմետիկ արդյունքներով:

Միևնույն ժամանակ, լապորասկոպիկ վիրաբուժությունը պահանջում է վիրաբույժի` առավել խորը հմտություններ և նմանատիպ վիրահատությունների համար նախատեսված բժշկական սարքավորումների հետ աշխատելու փորձառություն:

Մեր զրուցակիցն է բժշկական  գիտությունների թեկնածու, Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական  համալսարանի ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնի դոցենտ,  Ռուսաստանի Դաշնության լապորասկոպիկ վիրաբույժների ասոցիացիայի անդամ, «Երևան»  բժշկական կենտրոնի ընդհանուր և լապարոսկոպիկ վիրաբուժության  բաժանմունքի ղեկավար, «Մեդլայն կլինիկ» բժշկական կենտրոնի Հալաբյան մասնաճյուղի էնդոկրին վիրաբուժության ծառայության ղեկավար Հայկ Բալայանը: Պարոն Բալայանը մասնակցել է բազմաթիվ կոնգրեսների և գիտագործնական կոնֆերանսների՝ նվիրված վիրաբուժության արդիական հարցերին: Բժիշկը պաշտպանել է թեկնածուական թեզ «Ավագ տարիքային խմբի բարձր վիրահատական ռիսկով հիվանդների մոտ  քիչ ինվազիվ վիրաբուժական միջամտությունների կիրառման արդյունքները սուր քարային խոլեցիստիտի դեպքում» թեմայով: Նա հեղինակ է ավելի քան 30 գիտական աշխատանքների, որոնք հրատարակվել են Հայաստանի, Ռուսաստանի և արտասահմանյան մի շարք երկրների բժշկական մասնագիտական ամսագրերում և հանդեսներում: 

Բժիշկն այն եզակի անհատներից է, որն առանձնանում է մարդկային բարձր արժեքներով, իր գործին, իր հայրենքին նվիրվածությամբ ու անսահման համեստությամբ: Երկրում տեղի ունեցող որևէ իրադարձությունից անմասն չէ, միշտ հայրենիքի հոգսերին արձագանքող, այդ հոգսերով ապրող ու մտահոգ մարդ է։ 

Հատուկ սեր է տածում երիտասարդ ուսումնատենչ կադրերի հանդեպ, անշահախնդիր խրախուսում է և օգնում բոլորին և այդ ամենը՝ առանց ցուցադրման: Մարդու մեջ բարձր է գնահատում աշխատասիրությունը, ճշտապահությունն ու պարկեշտությունը, պատասխանատվության զգացումը, օժտված է հայ մարդուն զարդարող հատկանիշներով, մարդկային-բարոյական բարձր նկարագրի տեր է, բարեկամասեր է, ընկերասեր: Աշխատանքը նրա տարերքն է, իր ապրելակերպը: Հայրենիքը նրա համար յուրատեսակ սրբավայր է, որին կապված է իր ողջ էությամբ: 44-օրյա պատերազմի առաջին օրը  Հայկ Բալայանը   կամավոր մեկնեց ռազմաճակատ՝ ավագ որդու՝ ժամկետային զինծառայող՝ կրտսեր Զորի Բալայանի հետ՝կենաց ու մահու կռիվ տալով հայրենի հողը պաշտպանելու համար:  Բժիշկը եղավ պատերազմական ամենաթեժ կետերում, կողք կողքի հավասար մարտնչեց շարքային զինվորների  հետ՝ արժանի հակահարված հասցնելով թշնամուն և պաշտպանելով հայրենի հողը: Սպիտակ բանակի մարտիկը կատարել է մի շարք վիրահատություններ առաջնագծի մոտ ինքնաշեն կահավորված հոսպիտալում, առաջին բուժօգնություն է ցուցաբերել բազմաթիվ վիրավոր զինվորներին անմիջապես մարտական գործողությունների ժամանակ:

Իր բազում պարգևներից և կոչումներից, իր բարձր հեղինակությունից բժիշկը երբեք չի մեծամտանում, բժշկությանը ամբողև էությամբ սիրահարված մարդ է, միշտ զգոն և աչալուրջ, միշտ աշխատասեր ու պահանջկոտ: Որքան էլ գայթակղիչ է բժշկի աշխատանքը, նույնչափ պարտավորեցնող և դժվար է, ու ըստ մեր զրուցակցի՝ բազմակի անգամ ավելի մեծ մարդասիրություն, համբերություն, բարություն է պահանջում, քան շատ այլ մասնագիտություններ։ Բժիշկն այս համոզմանն է եկել իր աշխատանքի ընթացքում, նա  ի սկզբանե գտել է հաջողության բանալին. դա  մարդասիրությունից ծնված սերն է իր հիվանդների հանդեպ:

Բոլորիս լավ հասկանալի է հիվանդի հոգեբանությունը։ Լավագույն բժիշկ փնտրելիս ու ընտրելիս հիվանդը ոչ պակաս կարևորում է մարդկային վերաբերմունքը: Բուժմանն հավասար՝ հիվանդին  իր առողջությամբ մտահոգ, իր մասին ոչ միայն մասնագիտորեն, այլ նաև մարդկայնորեն հոգ տանող բժիշկ է հարկավոր: Միայն այս երկուսի զուգակցությամբ կարող է ձևավորվել  բժիշկ-հիվանդ անչափ կարևոր փոխադարձ կապը, որի առկայությունն ինքնին վստահության և բուժման արդյունավետության գրավական է:       

-Պարո՛ն Բալյան, ինչո՞ւ ընտրեցիք հենց բժշկի՝ բավականին  բարդ ու  պատասխանատու մասնագիտությունը:  Գուցե դա ընտանեկան ավանդո՞ւյթ է:

 -Կա այդպիսի բան․ ծնվել եմ տոհմային բժիշկների ընտանիքում, իմ հայրիկը, մայրիկը, քույրիկներս, մորեղբայրը, մորեղբորս տղան, տատիկը բժիշկներ են, որոնք հազարավոր հիվանդների են ապաքինել, վերստին կյանք պարգևել, անքուն գիշերներ են անցկացրել հիվանդի սնարի մոտ։ Այսպես, բժշկի կենսակերպը մանկուց է իմ մեջ սերմանվել,  և ահա թե ինչու  վստահ կարող եմ ասել, որ մասնագիտության ընտրության հարցում ինձ կոնկրետ դրդող կամ ուղղորդող չի եղել: Իմ  ծնողները նույնպես չեն ուղղորդել կամ նպաստել իմ ընտրությանը։ Դա բացառապես եղել է ի՛մ   ընտրությունը։ Ասեմ ավելին՝ դեռ մանկուց իմ մեջ տպավորված է եղել, որ իմ ապագան հենց բժշկի մարդասիրական առաքելությունն է ու, իհարկե, իմ ցանկությամբ էլ ընտրեցի բժշկի մասնագիտությունը և այս ընտրությանս համար նույնիսկ մեկ վայրկյան չեմ զղջում: Բժշկի մասնագիտությունը, իհարկե, բավականին ծանր, բայց նաև իսկական նվիրում է, նվիրյալներին հատուկ աշխատանք, վեհ աշխատանք, մարդասիրական աշխատանք։ Չէ՞ որ բժշկի վեհ առաքելությունն է վերականգնել, մարդկանց վերադարձնել ամենաթանկ բանը կյանքում` առողջությունը, լիարժեք ապրելու իրավունքը: Եթե մարդ կորցնում է առողջությունը, նա, ըստ իս, կորցնում է ամեն ինչ: Ու եթե ինձ կրկին ընտրության հնարավորություն ընձեռնվեր, առանց մեկ վայրկյան իսկ վարանելու դարձյալ կընտրեի բժշկի մասնագիտությունը: Բժշկությունը նաև այն մասնագիտություններից է, որին լիարժեքորեն տիրապետելու համար ամբողջ կյանքի ընթացքում պարտավոր ես սովորել, որպեսզի կարողանաս ձեռքդ մշտապես պահել ոլորտի նորարարությունների զարկերակին, հետամուտ լինել այդ ասպարեզի  վերազինումներին: Հակառակ դեպքում կդոփես տեղում, և հիվանդի բուժումն էլ ոչ լիարժեք կիրականացվի: Իմ կարծիքով, բժշկությունը և՛ մասնագիտություն է, և՛ կոչում։ Մինչև իսկ կարող ես աշխատել բժիշկ, բայց արժանի չլինես բժշկի կոչմանը:

-Խոսեք, խնդրեմ, բաժանմունքի գործառույթներից, ի՞նչ խնդիրների դեպքում մարդիկ կարող են դիմել Ձեզ:

-Ես ընդհանուր, լապարոսկոպիկ և էնդոկրին վիրաբույժ եմ, որը կատարում է որովայնի խոռոչի բոլոր հիվանդություններով պայմանավորված վիրահատություններ, այսինքն՝ լեղաքարային հիվանդություն, որդանման ելունի բորբոքում՝ կույր աղիի, տարատեսակ ճողվածքների վիրահատություններ, աճուկային,  պորտային, ազդրային, հետվիրահատական լյարդի, ստամոքսի, ինչպես նաև՝ ստամոքսի մասնահատման վիրահատություններ,  հետվիրահատական ռեկոնստրուկտիվ միջամտություններ: Պրոկտոլոգիական բոլոր տեսակի վիրահատություններ՝ թութք, հետանցքի  ճաք, պարապրոկտիտներ  մի շարք այլ վիրահատություններ, և, ինչպես նաև վերը նշեցի, էնդոկրին համակարգի՝ վահանաձև գեղձի վիրահատություններ։

Վերապատրաստվել եմ նաև վիրաբուժական ուռուցքաբանության մեջ, կատարում ենք ստամոքսի, հաստ աղու, ինչպես նաև տարատեսակ ուռուցքների վիրահատություններ,

-Բժիշկ, խոսենք, խնդրեմ, լապարոսկոպիկ վիրահատությունների ցուցումների և հակացուցումների մասին: Ո՞ր դեպքերում  են դրանք  ցուցված  կամ  հակացուցված:

-Լապորոսկոպիկ վիրահատությունները բավականին արդյունավետ են։ Ցուցումը որոշվում է՝ տվյալ հիվանդությունից և բուժառուի  վիճակից ելնելով,
եթե տվյալ հիվանդության դեպքում հիվանդի վիճակը թույլ է տալիս տվյալ վիրահատությունը կատարել։ Օրինակ՝ լեղաքարային հիվանդության ժամանակ դա մի ոսկե ստանդարտ է համարվում, նույնիսկ ամենաբարդ դեպքերում, որոնք ժամանակին, այսպես ասած, հակացուցում էին համարվում լապորոսկոպիկ վիրահատությունների համար։ Տարիների մեր փորձը, տեխնոլոգիաների մերօրյա զարգացածությունը նույնիսկ ամենաբարդ դեպքերում թույլ են տալիս դրսևորել  գրագետ բուժմոտեցում։ Սակայն, իհարկե, կան նաև հակացուցումներ, երբ որ տեխնիկապես ուղղակի  անհնար է լինում այդ վիրահատությունը կատարել լապարոսկոպիկ եղանակով, շատ հաճախ ոչ միայն հակացուցում նախքան վիրահատությունը, այլ հենց վիրահատության ժամանակ տեսնում ենք, որ լապորոսկոպիկ եղանակով անհնար է իրականացնել, այսինքն՝ նայած թեըստ իրավիճակի՝ ինչ տեխնիկա կցուցվի, անցնում ենք բաց վիրահատության։ Կան ընդունված հակացուցումներ, ինչպիսիք են մի քանի անգամ տարած որովայնահատումները, տարատեսակ վիրահատությունների արդյունքում կպումները, գործընթաց, որը թույլ չի տալիս շարունակել վիրահատության հետագա ընթացքը: Օրինակ,  հետվիրահատական կրկնվող գիգանտ ճողվածքները, որոնք տեղակայված են լինում որովայնի առաջնային պատին, դժվարեցնում են տեխնիկապես լապորոսկոպիկ եղանակով որովայնի խոռոչի օրգանների  վիրահատություններ կատարել, ինչպես նաև սիրտ-անոթային քրոնիկ հիվանդությունները, ինչպիսիք են թոք-սրտային անբավարարությունները, որոնց դեպքում լապորոսկոպիկ եղանակով  վիրահատությունների ժամանակ կիրառվող գազը կարող է հանգեցնել շնչառական խնդիրների։ Այսինքն՝ կան մի շարք հակացուցումներ, բայց տեխնոլոգիաների զարգացումը, տիրապետումը, գոյություն ունեցող հատուկ մեխանիզմները, որոնց օգնությամբ բարձրանում ենք որովայնի առաջնային պատը հատուկ գործիքների օգնությամբ՝ գազի քանակը քիչ ներմուծելով, չխորացնելով շնչառական անբավարարություն՝ մեզ աշխատելու տարածություն ապահովելով։ Այսինքն՝  այսօր օր օրի զարգացում է ապրում լապորոսկոպիան, և այդ վերը նշված հակացուցումները գնալով ավելի  նեղ շրջանակ են կազմում։

-Տեղյակ ենք, որ վերջերս իրականացրել եք բացառիկ վիրահատություն: Հետաքրքիր է  մի փոքր ավելի մանրամասն  լսել այդ  մասին։

-Ասեմ, որ բավականին լուրջ և հետաքրքիր դեպք է․ վիրահատվող կինը։ Շուրջ յոթ- ութ տարի շարունակ զգացել է, որ տարիների ընթացքում որովայնը օր օրի,  հետզհետե ուռչում է և հասել է այն աստիճանի, որ եթե համեմատենք հղիության հետ, ապա ոչ թե 9 ամսական հղիի, այլև անգամ կրկնակի մեծ ծավալի գիգանտ որովայն էր։ Մանավանդ որ այդ կինը  նախկինում վիրահատվել է՝ կոնքազդրային կոտրվածքի կապակցությամբ  և չէր կարողանում նորմալ քայլել. դրան գումարած այդ գիգանտ  գոյացությունը, որը նա կրել է սայլակին նստած վիճակում։ Բժշկի չի դիմել, փորձել է միայն  դիմել, երբ գոյացությունն սկսել է իրեն լրջորեն անհանգստություն պատճառել:  Բժիշկներն ասել են, որ որովայնի խոռոչում առկա է   հեղուկ, մեկ այլ բժիշկ թե՝ վտանգավոր բան չկա, և անհրաժեշտություն չկա ինչ-որ միջամտություն կատարել, մեկ այլ բժիշկ էլ առաջարկել է պունկցիա կատարել: Եվ այդպես, տարիներ շարունակ անուշադրության մատնելու հետևանքով առաջացել էր արդեն աղիքային անանցանելիության պատկեր, աղիքները չեն գործել այդ գիգանտ՝ 16 կգ գոյացության հետևանքով: Մենք վիրահատական միջամտության դիմեցինք՝  չնայած առկա  բարձր ռիսկայնության, քանզի կինն ուներ նաև ուղեկցող մի շարք քրոնիկ   հիվանդություններ՝ մեծ տարիքը, կոտրվածքի ոչ ռադիկալ վիրահատված վիճակը։ Կյանքին վտանգ սպառնացող վիճակ էր, և մենք խորհրդակցելով հիվանդի հարազատների հետ՝ վերցնելով մեր ուսերին այդ մեծ պատասխանատվության չափաբաժինը, դիմելով ռիսկի՝ կատարեցինք վիրահատությունը: Փառք Աստծո, Աստծո օրհնությամբ և զորությամբ  բարեհաջող անցավ: Բավականին լուրջ գոյացություն էր, որի պատասխանը․ ի դեպ, ստացանք՝ կարցինոմա, որտեղ առկա էին չարորակ բջիջներ: Առ այսօր նույնիսկ պաթոհյուսվածքաբանական հետազոտությունը դեռ չի տվել իր վերջնական պատասխանը, թե որտեղ է պաթոլոգիայի սկզբնաղբյուրը, և մենք հետագա հետազոտություն ենք սկսել։ Կասկած կա երկու օրգանների պաթոլոգիայի՝ հարարգանդափողային տարածության առկա գոյացություն կամ աղիների միջընդերքի անոթների գոյացություն, քանզի այդ գիգանտ գոյացությունը ամեն տեղ սերտաճած    էր։ Իսկ եթե վիրահատության ժամանակ ինչ-որ  վրիպում լիներ, ապա պատկերում կունենայինք մի քանի օրգան համակարգերի նեկրոզ։ Փառք Աստծո, ամեն ինչ բարեհաջող ընթացավ, և, իմիջիայլոց, նույնիսկ հետվիրահատական ընթացքն էլ բավականին թեթև  ընթացավ․ վերջին կարերը քանդելիս տեսանք, որ վերքն արդեն լավացել է, և մեկ օրում կինը ձերբազատվել է ծայրագույն վիճակից՝ 16կգ կշռող չարաբաստիկ նորագոյացությունից: Կնոջ վիճակն այս պահին բավարար է, հետագա բուժման ընթացքը պարզ կլինի հետազոտման պատասխանից հետո, արդեն ուռուցքաբանների և քիմիոթերապևտների թիմային խմբով կորոշենք, թե ինչ բուժմոտեցում ցուցաբերել  հետագայում։

-Ձեր դիտարկմամբ՝ ի՞նչ մակարդակում է գտնվում մեզանում առողջական խնդիրների ի հայտ գալու դեպքում​ անհապաղ բժշկի դիմելու մշակույթը:

-Հուրախություն ինձ՝ վերջին ժամանակները դիմելիության մշակույթը մեզանում զգալիորեն դրական միտում է ձեռք բերել՝ կամաց-կամաց արմատավորվելով բնակչության գիտակցության մեջ: Իհարկե, նախկինում մեր երկրում դիմելիության կուլտուրան բավականին ցածր մակարդակի վրա էր. ես ունեմ շուրջ 25 տարվա աշխատանքային փորձ  և վստահորեն կարող եմ ասել, որ  նախկինում այդ խնդիրը բավականին բարդ էր ու դժվար լուծելի, եթե ներքին օրգանների պաթոլոգիայի հետ էինք առնչվում։ Կանայք նախկինում կաշկանդվում էին դիմել բժշկի, սակայն,  հուրախություն մեզ,  գնալով մարդկանց վերաբերմունքն այս խնդրին  դրականորեն փոփոխվել է՝ ելնելով երկրի զարգացումից, տեխնոլոգիաների, ապահովագրական ընկերությունների ներգրավման արդյունքում, սոցփաթեթի, պետպատվերի գրագետ ձևակերպումները փոփոխման են  ենթարկել դիմելիության կուլտուրան: Իհարկե, դեռ կան այն գենետիկ, էթնիկ մակարդակի կրող հայերը, որոնք դիմում են բժշկի դանակը ոսկորին հասնելուց հետո, և  շատ հաճախ մենք տարբերվում են եվրոպական երկրների մակարդակից: Երբ արդեն դիմում են բժշկի և  կարճ ժամանակ անց ապաքինվում, արդյունքում իրենք իրենց սկսում են մեղադրել, թե ինչու ժամանակին չէին դիմում բժշկի օգնությանը։ Ընդհանրապես,  հիվանդին պետք է բուժես ոչ միայն բժշկությամբ, դեղորայքով, այլ նաև քո խոսքով ու վերաբերմունքով:

-Ըստ  Ձեր երկարատև աշխատանքային փորձի՝ ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել:

-Այսօր բավականին երիտասարդացում են ապրել վահանաձև գեղձի խնդիրները, բավականին շատացել են հանգույցները, և պունկցիոն բիոպսիայի հետազոտությունների արդյունքում ուռուցքային գոյացությունների  թիվը  մեծացել է, ինչպես նաև շատացել են լեղաքարային հիվանդությունները, չնայած նրան, որ այն միշտ էլ բարձր տոկոսներ է  գրանցել, կախված սխալ սննդակարգից՝ հիմնականում՝ արագ սննդից: Շատացել են նաև գինեկոլոգիական հիվանդությունները։ Դա, իհարկե, մի քանի գործոնով է պայմանավորված, երիտասարդացել են ի հաշիվ թե՛ լաբորատոր հետազոտման մեթոդների, որոնք զարգացում են ապրել, թե՛ արյան քննության, թե՛ ուլտրաձայնային հետազոտության՝ սոնոգրաֆիայի, ԿՏ՝ համակարգչային տոմոգրաֆիայի, ՄՌՏ-ի՝ մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիայի։ Չմոռանանք նաև օնկոմարկերների կիրառումը։ Լաբորատոր փորձաքննության արդյունքները բերել են հիվանդությունների վաղ հայտնաբերման և երիտասարդացման, և վերջին սթրեսառռատ տարիներին իրավիճակները նպաստում են շատ ու շատ հիվանդությունների երիտասարդացմանը։

-Բոլորն էլ իրենց կյանքում ունենում են ուսուցիչներ: Ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:

-Բոլորս էլ այս կյանքում ուսուցիչ ենք, թե՛ կյանքում, թե՛ աշխատանքում: Ինձ ուսուցիչ վիրաբուժության մեջ կարող եմ համարել Պավել Պետրովիչ Անանիկյանին, քանզի ես իմ առաջին քայլերը դեռ ուսանելու տարիներից արել եմ իր մոտ՝ երրորդ հիվանդանոցում, այնուհետև կլինիկական օրդինատուրան մասամբ անցել եմ այնտեղ, դարձյալ  իր մոտ։ Ուսուցիչ համարում եմ նաև իմ բոլոր ավագ գործընկերներին, որոնցից ինչ-որ մի ժամանակաշրջանում ինչ-որ բան սովորել եմ: Իսկ լապորոսկոպիկ վիրաբուժության նրբությունները ուսանել եմ Արմեն Ռաֆայելի Մելիքյանից, այն ժամանակ իր մոտ՝ Մալաթիա բժշկական կենտրոնում, անցնում էի նեղ մասնագիտացում։ Իմ ուսուցիչ եմ համարում Յուրի Ալեքսանդրի Բարսեղյանին, որն ուսանելու տարիներից առ այսօր մեր հարազատ ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնի վարիչն էր:  Ես յուրաքանչյուրին համարում եմ ուսուցիչ։ Բժիշկը չպետք է դոփի տեղում Նա, ով համարեց, որ ինքն արդեն կատարյալ է իր մասնագիտության մեջ, ուրեմն ավարտված  մասնագետ է:

-Ընդհանրապես, ընդունված ավանդույթ է, որ երեխաներն ընտրում են իրենց ծնողների մասնագիտությունը: Ձեր երեխաների դեպքում արդյո՞ք այդպես է:

-Իմ երեխաները չընտրեցին մեր ուղին, թեև կինս էլ բժշկուհի է, մենք ուսանելու տարիներին նույն խմբից ենք եղել, մասնագիտությամբ նա բժիշկ սոնոգրաֆիստ է, աշխատում է «Սոնոմեդ» ուլտրաձայնային հետազոտությունների կենտրոնում,  միաժամանակ «Երևան» բժշկական կենտրոնում է երկար տարիներ աշխատել: Ասեմ, որ ավագ որդիս՝ կրտսեր Զորի Բալայանը, որը 44-օրյա պատերազմի մասնակից է, չընտրեց բժշկությունը, և մինչև բանակը  զորակոչվելը ընդունվեց և այժմ շարունակում է սովորել «Հայ-ռուսական (սլավոնական)»  համալսարանում: Աղջիկս ընտրեց պարարվեստի ոլորտը, իսկ կրտսեր որդիս դեռ չի կողմնորոշվել մասնագիտության ընտրության մեջ: Իրականում ես երբեք չեմ խոչընդոտել կամ նպաստել իրենց ընտրությանը,  հոգուս խորքում ցանկություն ունեցել եմ, որ զավակներս  ընտրեն բժշկությունը, բայց նախընտրել եմ, որ նրանք իրենք  ընտրեն  իրենց նախընտրած մասնագիտական ուղին, քանզի ինչ-որ անում ես, պետք է սիրով ու նվիրումով անես։ Բայց, օրինակ, քրոջս տղան ընտրել է վիրաբուժության ոլորտը. չորրորդ կուրսի գերազանց ուսանող է, որը  դասերին զուգահեռ միաժամանակ ինձ հետ մասնակցում է վիրահատություններին, պրակտիկ փորձ ձեռք բերում։

-Տեղյակ ենք, որ դասախոսում ենք Մխիթար Հերացու անվան պեական բժշկական համալսարանում: Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին, ապագայում բժշկությունն  ինչպիսի՞  մասնագետների ձեռքերում է լինելու։

-Արդեն տասներկու տարի է, ինչ դասավանդում եմ պետական բժշկական համալսարանի  ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնում և կասեմ, որ այո՛, ունենք բավականին խոստումնալից երիտասարդներ, ձգտող, պրպտող, թե՛ որպես ուսանողներ, և թե՛ որպես անհատներ նրանք լավն են: Կհորդորեմ, որ երբեք չզլանան սովորել, չկաշկանդվեն հարց տալ դասախոսներին, ավագ սերնդից չամաչեն հարցնել իրենց հուզող ու գուցե լավ չյուրացրած հարցեր պատասխանները։ Չէ՞ որ մի չնչին տեղեկությանը սխալ տիրապետելը հետագայում կբերի լիարժեք գիտելիքների բացթողմանը, ահա թե ինչու հարկ է ուսանելու տարիներին ակտիվ ներգրավվել կլինիկական աշխատանքներում, ինչպես նաև լինեն արժանի քաղաքացիներ, որպեսզի հիվանդի հետ հետագա աշխատանքի մեջ չհանդիպեն արգելքների։ Ես այն համոզմանն եմ, որ շատ կարևոր է բուժառու-բժիշկ կապը ձևավորել  փոխվստահության պայմաններում։ Պետք է շատ սիրեն իրենց ընտրած մասնագիտությունը, այն չհամարեն իրենց հաց վաստակելու միջոց, այլ նվիրվեն և հավատարիմ լինեն  իրենց կոչմանը։ Իրականում բժիշկ դառնալու  ճանապարհին բոլորն էլ գիտակցում են, որ պետք է անցնենք դժվարին ուղի, պետք է ուղղակի ամբողջ էությամբ  ու մարդասիրաբար նվիրվենք  բժշկությանն ու մեր հիվանդներին՝ պատվով անցնելու  այդ ճանապարհը և ընդունելով այն որպես ի վերուստ տրված  առաքելություն։

 -Ձեր առօրյա թոհուբոհի մեջ հասցնու՞մ եք, արդյոք,  մասնակցել վերապատրաստման դասընթացների։

 -Այո, այս մեր առօրյա թոհուբոհի մեջ դա էլ եմ հասցնում: Փառք Աստծո, հասցնում եմ ամեն ինչ՝ և՛ վերապատրաստվել, և՛ մասնակցել արտերկրում կազմակերպվող գիտաժողովների, կոնգրեսների, և՛ մեծ ծավալի վիրահատություններ կատարել: ես երբեք ոչ մի հիվանդի չեմ մերժել, թեկուզ ընտանեկան հարցեր լինեն, առաջնահերթությունը միշտ իմ հիվանդներին եմ  տալիս։ Միաժամանակ հասցնում եմ ժամանակս անցկացնել նաև ընտանիքիս և ընկերներիս հետ: Եթե ամեն ինչի մեջ ցանկություն և նպատակ կա, ապա միանշանակ կհասցնես ցանկացած իրավիճակում քեզ դրսևորել՝ լինի դա ընտանիքում, հայրենիքում, մասնագիտության մեջ, թե ընկերական շրջանում:

-Ըստ Ձեզ, ի՞նչ են տալիս մասնագիտական ասոցիացիաները բժիշկներին:

- Ասոցիացիաներն այսօր բավականին լուրջ կառույցներ են։ Նախկինում մենք՝ նույն մասնագիտության տեր բժիշկներս, հնարավորություն չունեինք միմյանց ճանաչելու, միասին քննարկելու ոլորտում առկա խնդիրները, տարբերակներ գտնելու և լուծումներ տալու, փորձի փոխանակություն կատարելու: Մինչդեռ այսօր մենք հասցնում ենք մասնակցել ասոցիացիաների կողմից կազմակերպված բոլոր կոնֆերանսներին, քանզի դա շատ անհրաժեշտ է՝ հաղորդակից լինելու համար ոլորտի առաջընթացին:

Կոնկրետ մեր վիրաբուժության ասոցիացիան  բավականին լուրջ գործունեություն է ծավալում՝ ժամանակ առ ժամանակ կազմակերպվում են ժողովներ, որտեղ բոլոր գործող վիրաբույժները քննարկում են գերակա ոլորտի  խնդիրներ, փորձի փոխանակություն է լինում՝ օրենսդրական դաշտի կամ մասնագիտացման հետ կապված տարատեսակ խնդիրների շուրջ։

-Կհիշե՞ք Ձեր կողմից կատարված առաջին վիրահատությունը, հետաքրքիր է՝ ունեցա՞ք, արդյոք, և ինչպիսի՞ ապրումներ ունեցաք:

-Հավատացեք, ես իմ առաջին հիվանդներին այսօր ավելի վառ եմ հիշում, քան այսօրվա հիվանդներին: Իհարկե, բարեբախտաբար, բոլորի հետ այսօր շատ ջերմ հարաբերություններ են ձևավորվել, բայց հնարավոր է մի քանի օր հետո գա, իրեն անհատապես հիշեմ, բայց չհիշեմ, թե ինչ վիրահատություն ենք կատարել իրեն: Իհարկե, մինչ օրս  հիշում եմ առաջին վիրահատությունը,  և տպավորություններն անբացատրելի են։  Այն  կատարել եմ կլինիկական օրդինատուրայի տարիներին, և ինչքան էլ զարմանալի չթվա, իմ առաջին վիրահատությունը եղել է լեղապարկի հեռացում․ վիրահատություն, որն ամբողջովին ինձ էր վստահված, ոչ թե կույրաղի կամ պոչուկի կիստա։  Եվ ես դեռ կլինիկական օրդինատոր էի,  ու հիվանդն իր ապաքինումը վստահեց ինձ։ Փառք Աստծո,  ամեն ինչ բարեհաջող ելք ունեցավ:

 -Մեր զրույցը մոտենում է ավարտին: Փորձենք այն ամփոփել,  որպես վերջաբան, հայ հասարակությանը Ձեր մաղթանք-ուղերձով:

Որպես մաղթանք կասեմ, որ ներկա օրհասական պահին, երբ  մեր արցախցի հայրենակիցները շրջափակման մեջ են,  մեր հասարակությունը լինի շատ խորագետ, միահամուռ  և միասնական, ապագայի նկատմամբ վճռական, պայքարի ջատագով, պայքարի այնպիսի ոգի ունենա, ինչպիսի էր այն մեր ազգային զարթոնքի ժամանակ՝ 1988 թվականին՝ միասնական, համախմբված: Այդպիսի միաբանությունը կբերի նաև սթրեսի նվազման և կառաջացնի ոգևորիչ իրավիճակ, որը երկրին կբերի խաղաղություն և Արցախի խնդրի հայանպաստ լուծում։ Իսկ մեր հիվանդներին միայն կմաղթեմ առողջություն, կհորդորեմ բժշկի  դիմել ժամանակին,  անուշադրության չմատնել, որպեսզի հիվանդությունը  քրոնիկական վիճակի չհասնի, նոր միայն  դիմեն բժշկի։ Վաղուց  ապացուցված դրույթ է, որ ժամանակին բժշկի դիմելը հեշտացնում է հիվանդի և բժշկի աշխատանքը։ Մենք միշտ պատրաստակամ ենք նրանց բուժօգություն ցուացաբերելու շուրջօրը՝ 24 ժամյա գրաֆիկով:

Հորդորում եմ՝ եղեք բարյացակամ, սիրելիներ,  սիրեք և սեր ու բարություն տարածեք ձեր շուրջը, քանզի այս օրհասական պահին միայն բարին արարելով Աստծո ողորմությունը կստանանք մեր երկրի փրկության համար։

Հղիների պաթոլոգիայի բաժանմունքի ղեկավար

Աշխատանքային փորձ

Մասնագիտական կրթություն

Հետդիպլոմային վերապատրաստումներ/Դասընթացներ

Դասավանդման փորձ

Օտար լեզուների իմացություն

Մասնագիտական ասոցիացաների անդամակցություն

• ՀՀ մանկաբարձ-գինեկոլոգների և նեոնատոլոգների ասոցիացիա
• Մանկաբարձությունում և գինեկոլոգիայում ուլտրաձայնային ախտորոշման հայկական ասոցիացիա
• Գինեկոլոգիայի Եվրոպական ասոցիացիա

Այլ տեղեկատվություն. Բժշկական գիտությունների թեկնածու, 2009, “Լիպիդների պերօքսիդացումը և հակաօքսիդանտային սթրեսը ցիտոմեգալովիրուսային վարակ տարած հղիների մոտ”:

Համակարգչային գիտելիքներ (թվարկել ծրագրերը) Microsoft Office (Word, Excel, Power Point, Access).

Տպագրված հոդվածներ 9 տպագրված հոդված

ՀԱՅԿ  ԶՈՐԻԻ  ԲԱԼԱՅԱՆ.  վիրաբույժ, բժշկական գիտությունների թեկնածու

2007 թ.-ի մարտից մինչ օրս ղեկավարում է «Երևան» բժշկական կենտրոնի Ընդհանուր և լապարոսկոպիկ վիրաբուժության  բաժանմունքը:

2012թ.-ի մայիսից առ այսօր  աշխատում է ԵՊԲՀ վիրաբուժության թիվ 2 ամբիոնում՝ որպես դոցենտ, 2016թ.-ից աշխատում է ԵՊԲՀ Ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնում՝ որպես ավագ դասախոս:

Աշխատում է «Մեդլայն կլինիկ» բժշկական կենտրոնի Հալաբյան մասնաճյուղում՝ որպես Էնդոկրին վիրաբուժության ծառայության ղեկավար:

2000թ.-ին ավարտել է Երևանի պետական  բժշկական համալսարանի Բուժական ֆակուլտետը:

2000-2003թթ. անցել է կլինիկական օրդինատուրա Առողջապահության ազգային  ինստիտուտի Ընդհանուր և լապարոսկոպիկ վիրաբուժության ամբիոնում՝ ստանալով ընդհանուր վիրաբուժի որակավորում:

 2004 թ. Առողջապահության ազգային  ինստիտուտի Լապարոսկոպիկ վիրաբուժության ամբիոնի  կողմից ստացել է «Բժիշկ, լապարոսկոպիկ վիրաբույժ» որակավոում:

 2003-2005թթ. աշխատել է Երևանի թիվ 3 հիվանդանոցի Վիրաբուժության բաժանմունքում՝ որպես վիրաբույժ օրդինատոր:

 2005-2007թթ. աշխատել է «Սուրբ Աստվածամայր» բժշկական կենտրոնի վիրաբուժության բաժանմունքում՝ որպես ավագ օրդինատոր:

 2016 թվականի նոյեմբերից մինչև 2018թ սեպտեմբեր ղեկավարել է «CMS» Ժամանակակից վիրաբուժության կլինիկական լապարոսկոպիկ վիրաբուժության ծառայությունը:

2018-2022թթ. աշխատել է «Արամյանց» բժշկական կենտրոնում, որպես Ընդհանուր և լապարոսկոպիկ վիրաբուժության  բաժանմունքի վարիչ, առաջին կլինիկայի ղեկավար:

2012թ. պաշտպանել է թեկնածուական թեզ «Ավագ տարիքային խմբի բարձր վիրահատական ռիսկով հիվանդների մոտ քիչ ինվազիվ վիրաբուժական միջամտությունների կիրառման արդյունքները սուր քարային խոլեցիստիտի դեպքում» թեմայով:

Մասնակցել է Ադրբեջանի կողմից սանձազեռծված 44 օրյա պատերազմին ավագ որդու, ժամկետային զինծառայող ՝ Զորի Հայկի Բալայանի ստորաբաժանման հետ:

Հեղինակ է ավելի քան 30 գիտական աշխատանքի և հոդվածների, ինչպես տեղական, այնպես էլ արտասահմանյան բժշկական ամսագրերում և հանդեսներում:

Մասնակցել է բազմաթիվ գիտական կոնգրեսների և կոնֆերանսների՝ նվիրված վիրաբուժության արդիական հարցերին:

Ռուսաստանի Դաշնության լապարոսկոպիկ վիրաբուժների ասոցիացիայի գործող անդամ է:

 ԵՊԲՀ-ի ընդհանուր վիրաբուժության ամբիոնի ավագ դասախոս ԲԳԹ

Ամուսնացած է, ունի 3 զավակ: