Լուծվող ստենտերի պարագայում թրոմբոզի առաջացման ռիսկը զրոյական է

Սրտի իշեմիկ հիվանդությունը բավականին լայն տարածում ունի մեր ազգաբնակչության շրջանում: Դա այն հիվանդություններից է, որի բուժման ուշացումը կամ սխալ ընթացքը կարող է մարդու կյանքի համար լրջագույն վտանգ ներկայացնել։

"Բեսթ լայֆ" սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների մասնագիտացված բժշկական կենտրոնի վիճակագրական տվյալների համաձայն, կենտրոնի հիվանդների գրեթե 30 տոկոսը տառապում է սրտի իշեմիկ հիվանդությամբ։ Կենտրոնը, հավատարիմ մնալով "ավելի հեշտ է կանխարգելել, քան բուժել" կարգախոսին, անընդհատ կատարելագործում է իր դիագնոստիկ հնարավորությունները՝ նպատակ ունենալով առավել վաղ շրջանում հայտնաբերել հիվանդությունը։ Սրտի իշեմիկ հիվանդության առանձնահատկություններին և բուժմանը վերաբերող նրբություններին ծանոթանալու համար http://bestgroup.am/  կայքի լրագրող զրուցեց "Բեսթ լայֆ" բժշկական կենտրոնի գլխավոր բժիշկ Կարեն Համբարձումյանի հետ։

- Պարոն Համբարձումյան, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում սրտի իշեմիկ հիվանդությունը և որո՞նք են դրա առաջացման պատճառները։

- Սրտի իշեմիկ հիվանդությունը կամ, ժողովրդի լեզվով ասած, սրտի քաղցի հիվանդությունը, սրտի՝ թթվածնի պահանջարկի և առաջարկի միջև առաջացած դիսբալանսն է։ Սիրտը կատարում է պոմպի ֆունկցիա՝ կծկվում է, արյուն է մղում, այդ թվում սնուցում ապահովելով մյուս օրգան համակարգերին։ Սրտի անխափան աշխատանքն ապահովում են կորոնար կամ պսակաձև անոթները, որոնք սրտին արյուն են մատակարարում, սնուցում են սիրտը, որպեսզի այն կարողանա կատարել իր պոմպային ֆունկցիան։ Սրտի իշեմիկ հիվանդություն են անվանում այն վիճակը, երբ ինչ-որ պատճառներով կորոնար արյունահոսքը խանգարվում է, արյան քանակը նվազում է, և սիրտը ստանում է թթվածնի քիչ քանակություն։ Մոտավորապես 90 տոկոս դեպքերում դրա հիմնական պատճառը աթերոսկլերոզն ու աթերոթրոմբոզն են հանդիսանում։ Կորոնար անոթների լուսանցքի նեղացումը մի շարք պատճառներ ունի, որոնց մեջ առանձնացվում են փոփոխության ենթարկվող և չենթարկվող (որոնք անհնար է փոփոխության ենթարկել) պատճառները։ Փոփոխության չենթարկվող պատճառներից մեկը սեռն է՝ սրտի իշեմիկ հիվանդությունն ավելի տարածված է տղամարդկանց մոտ, քան կանանց։ Մյուս պատճառներն են՝ տարիքը, գենետիկան, ժառանգականությունը։ Եվ կան մի շարք փոփոխության ենթարկվող պատճառներ՝ արյան մեջ խոլեսթերինի բարձր քանակը, զարկերակային գերճնշումը, շաքարային դիաբետը, հիպոդինամիան, ծխելը, խմելը։ Այսինքն, ծխելը պետք է դադարեցվի, խմիչքը պետք է սահմանափակվի կամ վերացվի, զարկերակային ճնշումը վերահսկվի, շաքարային դիաբետով հիվանդի մոտ գլյուկոզայի մակարդակը արյան մեջ իջեցվի, ավելորդ քաշ ունեցողների քաշը կարգավորվի ։

- Որո՞նք են սրտի իշեմիկ հիվանդության բուժման մեթոդները։

- Ընդհանրապես գոյություն ունի սրտի իշեմիկ հիվանդության բուժման երեք տարբերակ։ Առաջինը դա դեղորայքային բուժումն է։ Մեր կլինիկայում բուժվող հիվանդների 50 տոկոսը միայն դեղորայքային բուժում է ստանում։ Մենք դեղորայքով կարգավորում ենք արյան ագրեգացիոն համակարգը, խոլեսթերինի մակարդակը, զարկերակային գերճնշումը, դիաբետը, այլ գործոնները և հիվանդների մոտ բավականին երկար ժամանակ դրական արդյունք է գրանցվում։ Անգամ կորոնարոգրաֆիայով փաստված՝ 30-50 տոկոսով ախտահարված անոթներ ունեցող հիվանդներ ունենք, որոնք միայն դեղորայքային բուժում են ստանում, ինչի շնորհիվ կարողանում ենք բավականին դանդաղեցնել հիվանդության ընթացքը։

Իշեմիկ հիվանդության բուժման երկրորդ տարբերակը կորոնար անոթների ստենտավորումն է, դա արվում է, երբ ունենում ենք կարևոր կենտրոնական կորոնար անոթների հեմոդինամիկ նշանակալի ախտահարում։

Բուժման երրորդ տարբերակը աորտոկորոնար շունտավորումն է կամ, ժողովրդի լեզվով ասած, բաց վիրահատությունը։

- Ձևավորված կարծրատիպ կա, որ սրտի գանգատով դիմելու պարագայում, անկախ նրանից անհրաժեշտ է, թե ոչ, միջամտություն է կատարվում՝ զոնդավորում կամ ստենտավորում։ Կա՞ նման մոտեցում։

- Ցավոք, այո, բայց ի ուրախություն մեր կենտրոնի այդ կարծրատիպը քիչ-քիչ կոտրվում է։ Մեզ մոտ որակը կախված է մաքուր կորոնարոգրաֆիաների արդյունքից, այսինքն մենք հենց այնպես չենք տանում հիվանդին կորոնարոգրաֆիայի։ Կորոնարոգրաֆիան համարվում է սրիտի իշեմիկ հիվանդության հայտնաբերման ոսկե ստանդարտը, այդ գործողության արդյունքում է հաստատվում մարդն ունի այդ հիվանդությունը, թե ոչ։ Բայց մինչ դա կան որոշակի հետազոտություններ՝ արյան մեջ խոլեսթերինի քանակի որոշում, էլեկտրասրտագրություն, ծանրաբերռնվածության թեստեր, սթրեսէխոսրտագրություն կամ թրեդմիլ թեստ։ Այս հետազոտությունների արդյունքներն ուսումնասիրելով, ինչպես նաև ելնելով բժշկի պրոֆեսիոնալիզմից՝ քչանում է այն հիվանդների քանակը, որոնց առաջարկվում է կորոնարոգրաֆիա։ Սրտի իշեմիկ հիվանդության կասկածով մեզ դիմող հիվանդներից մոտավորապես 30 տոկոսն անցնում են այս հետազոտությունները հիվանդության աստիճանը որոշելու համար, որոնցից 10 տոկոսի մոտ հիվանդության ժխտում է գրանցվում։ Սա խոսում է բուժհաստատության բարձր որակի, բուժանձնակազմի մասնագիտական բարձր գիտելիքների և ախտորոշման բարձրակարգ սարքավորումների մասին։ Ի հավելումն մեր կենտրոնի առավելությունների նշեմ, որ մենք միակն ենք Հայաստանում, որ ունենք հատուկ լուծվող ստենտեր։ Դրանք հատուկ մագնեզիումի սուլֆատից պատրաստված առանց մետաղական հենքի ստենտեր են, որոնք մեկ տարվա ընթացքում քիմիական ռեակցիաների միջոցով լուծվում են։

- Եթե քայքայվում է, վտանգ չկա՞, որ եղած խնդիրը կարող է կրկնվել։

- Ստենտն ունի հիշողություն, մեկ տարվա ընթացքում պահպանում է անոթի վազոմոտոր ֆունկցիան։ Մետաղական ստենտերի դեպքում անոթի այդ հատվածի ֆունկցիան վնասվում է, քանի որ անոթը էլաստիկ օրգան է և դիաստոլայի և սիստոլայի ժամանակ կծկվում, թուլանում է։ Լուծվող ստենտերի ժամանակ դա պահպանվում է, ինչպես նաև վերանում է թրոմբոզի ռիսկը։ Եթե մետաղական ստենտի ժամանակ թրոմբոզի առաջացման ռիսկը  7-8 տոկոս է, ապա լուծվողի դեպքում 0 տոկոս է, դա են փաստում բոլոր հետազոտությունները։ Առավելություններից մեկն էլ այն է, որ եթե հիվանդի մոտ բաց վիրահատության կամ շունտավորման անհրաժեշտություն առաջանա, ապա այդ հատվածներում հնարավոր է լինում շունտ կարել, այսինքն բերանակցել աուտոերակը կամ զարկերակը, ինչը մետաղական ստենտի պարագայում հնարավոր չէ։

- Դուք ասացիք, որ միակն եք Հայաստանում։ Դա ինչո՞վ է պայմանավորված, գոյություն ունե՞ն որոշակի պահանջներ կամ չափանիշներ, որոնց համապատասխանելը պարտադիր է։

- Այո, իհարկե։ Ընդհանրապես ստենտ վաճառող ընկերությունները վաճառում են իրենց արտադրանքը բոլոր այն հիվանդանոցներին, որոնք ցանկանում են գնել։ Բայց լուծվող ստենտերի պարագայում այդպես չէ։ Մենք համագործակցում ենք գերմանական "Բիոտրոնիկ" ընկերության հետ։ Լուծվող ստենտը գնելու և դրանով աշխատելու համար տվյալ բժշկական կենտրոնի բժիշկը պետք է հատուկ որակավորում անցնի և հավաստագիր ստանա, որ տիրապետում է այդ գործին։ "Բեստ լայֆ" բժշկական կենտրոնից ես եմ անցել այդ որակավորումը։ Այս տարվա հունվարից ենք ներկրում այս լուծվող ստենտերը և մեկ տարվա ընթացքում արդեն յոթ հիվանդի ստենտավորել ենք։ Ուրախությամբ պետք է նշեմ, որ բոլորն էլ հսկողության տակ են և հրաշալի արդյունքներ են գրանցում։

- Պարոն Համբարձումյան, այս տարվա գարնանը բոլորիս կյանքը փոխեց COVID-19 հիվանդությունը, որը տարբեր մարդկանց մոտ տարբեր դրսևորումներ է ունենում, ձեր ոլորտում որևէ կերպ զգացվո՞ւմ է այդ հիվանդության ազդեցությունը։   

- Շատ կարևոր հարց տվեցիք։ COVID-19-ի պարագայում շատ են փոխվել սրտի իշեմիկ հիվանդության դրսևորումները, թրոմբոէմբոլիկ բարդությունները բավականին շատացել են։ Ինչպես ասացի իշեմիկ հիվանդության պատճառն աթերոթրոմբոզն է՝ անոթը նեղանում է, վրան թրոմբ է առաջանում և փակում է անոթը։ Կորոնավիրուսի պայմաններում թրոմբոզի մեծ հավանականություն կա։ Ունենք շատ հիվանդներ, որոնք գալիս են արդեն անոթներում ձևավորված մեծ թրոմբով։ Դրանից ելնելով, մենք մեր բուժման մարտավարությունը փոխել ենք։ Ժողովրդին հայտնի տարբեր տեսակի դեղորայքներ կան, օրինակ Պլավիքսը։ Այսօր անգամ այս տարածված դեղամիջոցի պարագայում մենք ունենում ենք թրոմբոզներ։ Այդ պատճառով մենք անցել ենք նոր սերնդի հակաագրեգանտ տեսակի դեղորայքի։ Եվ COVID-19-ի պայմաններում գրեթե մեր բոլոր հիվանդներին, եթե կա ինֆարկտ, եթե կա թրոմբի կասկած, անպայման դա ենք նշանակում և դուրս գրում, քանի որ դրա ազդեցության հետևանքով անհամեմատ ավելի քիչ են թրոմբոէմբոլիկ բարդությունները, քան Պլավիքսի դեպքում։

Ավելի լավ պատկերացնելու համար մեկ օրինակ բերեմ։ Ես ինտերվենցիոնալ սրտաբանությունում մոտավորապես 12 տարվա փորձ ունեմ։ Այս ընթացքում կատարել և մասնակցել եմ գրեթե 5000 հիվանդի ստենտավորմանը կամ անգիոպլաստիկայի, այդ ընթացքում գրանցվել է թրոմբոէմբոլիկ բարդությունների ընդամենը 20 դեպք, իսկ այս մեկ-մեկուկես ամսվա մեջ ականատես եղա 10 դեպքի։

- Ինչպիսի՞ նշանների, ցավերի դեպքում է պետք զգուշանալ և դիմել սրտաբանին, քանի որ շատ դեպքերում մարդիկ չեն հասկանում, որ ցավը սրտից է և ուշացնում են բժշկին դիմելը։

- Ցավոք այո։ Եթե չեմ սխալվում 15 տարուց ավելի է ինչ այս ինտերվենցիոնալ սրտաբանությունը կամ ստենտավորումը կիրառվում է Հայաստանում, բայց անգամ այս ժամանակակից բժշկության պայմաններում շատ ենք ունենում ուշացած դեպքեր, երբ մարդը գալիս է արդեն օրերով սրտի իշեմիկ հիվանդության պատկերով, անգամ ինֆարկտ տարած, բայց մինչ մեզ մոտ գալը դիմել է գաստրոէնտերոլոգին, նյարդաբանին, իսկ այդ ընթացքում բավականին խորացել և բարդացել է նրա վիճակը։ "Բեստ լայֆ" բժշկական կենտրոնը կատարում է լուսավորչական աշխատանքներ, մենք պարբերաբար այցելում ենք մարզեր, մարզային հիվանդանոցներ, մեր կոլեգաների հետ տարբեր կոնֆերանսներ ենք կազմակերպում, որպեսզի միասին լուսաբանենք մեր բնակչությանը։

Գոյություն ունի սրտի իշեմիկ հիվանդության տիպիկ և ատիպիկ գանգատ։ Տիպիկի ժամանակ առաջանում է սեղմող, ճնշող բնույթի ցավ, որը տարածվում է դեպի երկու ուսը և ստորին ծնոտը։ Բայց միշտ չէ, որ այդպես է։ Ունենք հիվանդներ, որ նշում են նաև այլ ախտանիշեր։

Ընդհանրապես, եթե մարդը գտնվում է ռիսկի խմբում, երեսուն հինգ տարեկանից բարձր է (հատկապես, եթե տղամարդ է), ապա կրծքավանդակում առաջացած ցանկացած անհարմարավետության դեպքում՝ սեղմոց, այրոց, կոկորդում խեղդոցի զգացում, ծակոց, պետք է առաջին հերթին սրտաբանին դիմի։

- Ո՞վքեր կարող են պետպատվերի շրջանակում օգտվել անվճար բուժսպասարկումից։

- Բնակչության բավականին մեծ շրջանակ՝ հաշմանդամության կարգ ունեցողները (1-ին, 2-րդ, 3-րդ կարգ), սոցիալապես անապահով շերտը, պատերազմին մասնակցած զինծառայողները, նրանց ընտանիքի անդամները, զինծառայող հաշմանդամները, սոցփաթեթի շահառուները։ Մեր կենտրոնում բուժվող հիվանդների գրեթե 60 տոկոսի բուժումը անվճար հիմունքներով է կատարվում և ոչ միայն հետազոտությունները, այլև բարդ վիրահատությունները, ստենտավորումները և փականների տեղադրումը։

Ինձ համար ամենամեծ շնորհակալությունը հիվանդի առողջանալն է

http://bestgroup.am/ կայքի  զրուցակիցն է բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, վիրաբույժ (ընդհանուր), Երեւանի պետական բժշկական համալսարանի վիրաբուժության ամբիոնի վարիչ, Հերացի թիվ 1 հիվանդանոցային համալիրի վիրաբուժության բաժանմունքի վարիչ Մուշեղ Միրիջանյանի հետ զրույցը ծավալվեց մասնագիտական  բնագավառի խնդիրների, հիվանդ-բժիշկ փոխհարաբերությունների, բժշկի՝ գնահատված-չգնահատված լինելու շուրջ:

-Վերջին տարիներին ո՞ր հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել:

-Ինֆարկտն է երիտասարդացել, ինսուլտը, չարորակ գոյացությունները, իսկ վիրաբուժության առումով վիճակագրություն չկա, թե որ հիվանդությունն է երիտասարդացել, որը՝ ոչ:

-Իսկ ճողվածքների դեպքում դեղամիջոցներով բուժում չկա՞:

-Եթե մեկը կասի, որ ճողվածքը բուժում են դեղորայքով, ուրեմն նրան դիպլոմից պետք է զրկել. նման բան ասողները ավանտյուրիստներ են, որոնք իրենց ունեցած դեղերը ուզում են վաճառել, սաղացնել հիվանդի վրա:

-Իսկ ֆիզիկական վարժություննե՞րը:

-Ոչ մի վարժություն էլ ճողվածքի դեպքում չի օգնի: Եթե առաջացել է ճողվածք, այն չի բուժվում այլ կերպ, քան վիրահատությունն է:

-Որովայնի ճողվածքն իրենից ի՞նչ է ներկայացնում:

-Ներքին օրգանները որովայնի խոռոչից բնական կամ ոչ բնական անցքերով դուրս են գալիս ենթամաշկ:

-Ի՞նչ կասեք դիմելիության մասին:

-Մեզ դիմողների թիվը վերջին շրջանում շատ նվազել էր, որի պատճառը, անկեղծորեն ասած, մեր ղեկավարության վարած սխալ քաղաքականությունն էր: Փառք Աստծո, դիմողների թիվը հիմա սկսել է նորից աճել: Կորոնավիրուսով պայմանավորված՝ մեր ղեկավարությունն ասում էր՝ պլանային հիվանդներին մի՛ ընդունեք, մի՛ պառկեցրեք, նախարարության հրամանն է: Բայց ես տղաներին ասում էի՝ եթե մարդն իրեն վատ է զգում, դիմել է, չի կարելի նրան չընդունել, որովհետեւ նա կգնա տուն, մի կերպ կդիմանա, իսկ որոշ ժամանակ անց արդեն շտապ բուժօգնության կարիք կզգա ու կդիմի մեկ այլ բուժհաստատություն: Դրանով իսկ մենք ոչ միայն պացիենտ կկորցնենք. մեզ մոտ հոսքը կպակասի, այլ նաեւ հիվանդի վիճակը կծանրանա: Ու պատահական չէր, որ կորոնավիրուսի պիկի ժամանակ շատացան ծանր հիվանդները: Էլի սխալներ եղան, որոնց մասին չեմ ուզում խոսել:

-Հիվանդ-բժիշկ փոխհարաբերությունների մասին ի՞նչ կասեք:

-Չեմ կարող ասել, թե ով է մեղավոր, սակայն հիվանդ-բժիշկ փոխհարաբերությունները գնալով ավելի են վատացել, միգուցե դրա պատճառը բժշկի մասնագիտության նկատմամբ տարվող պետական քաղաքականությո՞ւնն է: Ցավոք, մեզ մոտ շուկայական հարաբերությունը դարձել են «բազարային» հարաբերություններ որոշ բժիշկների ու հիվանդների միջեւ: Ես, օրինակ, ինձ շատ վատ եմ զգում, երբ հիվանդը գալիս է եւ հարցնում՝ բա էս ամենը ի՞նչ կնստի ինձ վրա: Դա նմանվում է նրան, որ գնաս շուկա, ավտոմեքենայի մաս առնես, վերջում էլ հարցնես՝ ախպերս, ի՞նչ պիտի մուծեմ կամ՝ ի՞նչ կնստի ինձ վրա:

-Բայց բոլո՞րն են այդպես:

-Համարյա բոլորը, համենայնդեպս, մեծամասնությունը: Գալիս է ինտելիգենտի տեսքով մեկը եւ սկսում բժշկի հետ առեւտուր անել: Իհարկե, ես թույլ չեմ տալիս, որովհետեւ դա հարիր չէ բժշկի մասնագիտությանը, հիվանդի հետ փոխհարաբերություններին: Ընդ որում, դարերից է գալիս, որ բժիշկը միշտ էլ անշահախնդիր օգնություն է ցուցաբերել առանց որեւէ մեծ ակնկալիքի: Դրա մասին են վկայում նաեւ իմ կարդացած հեղինակների, օրինակ, Չեխովի հերոսները: Բժիշկը վազելով գնում, ցուցաբերում է անհրաժեշտ օգնությունը, փրկում մարդու կյանքը, իսկ թե հիվանդը կամ նրա հարազատներն ինչպես երախտապարտ կլինեն, դա արդեն մնում է վերջիններիս հայեցողությանը: Կոնկրետ ինձ համար ամենամեծ շնորհակալությունն այն է, երբ հիվանդն առողջանում է եւ օրհնում՝ բժիշկ, կյանքիդ մեռնեմ, Աստված պահապան Ձեզ:

-Որպես բժիշկ Ձեզ իշխանության կողմից գնահատված համարո՞ւմ եք:

-Ոչ: Հիմա արժեքները շատ-շատ են փոխվել: Ես ինձ ավելի գնահատված համարում էի ԽՍՀՄ-ի օրոք բուհի նոր շրջանավարտ եղած ժամանակ, երբ աշխատանքի էի մեկնել Քաջարան: Հիմա կարծես մեկը ինչ-որ ուղեցույց է գրել, որով սկսում են մեթոդաբար վարկաբեկել բժիշկներին, ուսուցիչներին, մտավորականությանն ընդհանրապես:  

-Ի՞նչ կարծիք ունեք երիտասարդ կադրերի մասին: 

-Կան լավ երիտասարդներ, բայց կան նաեւ վատերը: Երբեմն տեսնում ես նպատակասլաց երիտասարդի, ուրախանում ես, մտածում՝ ինչ լավ հետեւորդ է գալու: Օրինակ, եղբորս տղան՝ Արամ Միրիջանյանը, խոստումնալից երիտասարդներից է, գնաց Գերմանիա, հետո վերադարձավ ինձ մոտ, շատ լավ վիրաբույժ է: Բայց կա նաեւ երիտասարդ, որը վիրաբույժ չի դառնա, եւ ուզում ես նրան  ասել՝ գնա, տղա ջան, այլ գործով զբաղվիր:

-Ձեր կադրերը վերապատրաստման գնո՞ւմ են:

-Եթե համեմատենք նախկին ժամանակների հետ, ապա վերապատրաստումները չափազանց քչացել են, անձամբ ինքս, օրինակ, չեմ հիշում, թե երբ եմ վերապատրաստվել վերջին անգամ: Դրա պատճառը նաեւ այն է, որ, բացի ամեն ինչից, ինքնաթիռով չեմ կարող ճամփորդել, ֆոբիա ունեմ. փակ տարածությունից մոտս կարող է հիստերիա առաջանալ: Դե, իսկ ավտոմեքենայով շատ հեռու չես գնա: Եղբորս տղան շատ էր գնում վերապատրաստումների, բայց, կարծես թե, նրա մոտ էլ հետաքրքրությունը կորել է: Վիրաբուժությունը զարգանում է, նորանոր մեթոդներ են ի հայտ գալիս, իսկ դրանք ուսումնասիրելու, սեփական աչքերով տեսնելու համար անհրաժեշտ է գնալ արտերկիր, բնակվել այնտեղ որոշ ժամանակ, բայց դա նաեւ գումարներ, ծախսեր է պահանջում: Այնպես որ՝ տղաները հիմնականում ինձ նայելով են սովորում: Իհարկե, դուրս, արտերկիր գնալուն խանգարեց նաեւ համավարակը, որը լճացման բերեց, իսկ դրա հետեւանքները հետո ենք մեր մաշկի վրա զգալու: 

-Բժշկի մասնագիտության մեջ, բացի պրոֆեսիոնալիզմը, ի՞նչն եք գնահատում մարդկային հատկանիշներից:

-Բարությունը, նվիրվածությունը:

-Որո՞նք են Ձեր բնավորության ուժեղ եւ թույլ կողմերը:

-Թող հակասական չթվա, բայց բնավորությանս ուժեղ կողմը անչափ համբերատար լինելն է, թույլ կողմը՝ շուտ բռնկվելը: Կարող եմ շատ, շատ համբերել, բայց կարող եմ նաեւ այնպես բռնկվել, այնպես, որ չիմանամ՝ ինչ եմ անում... Նվիրված եմ աշխատանքիս, կոլեկտիվիս, որի սխալ արած անդամին կարող եմ կոպտել, շատ ծանր վիրավորել, բայց 10-15 րոպե հետո կարող է զայրույթս անցնել, ու եթե պետք լինի իրեն օգնել, փրկել որեւէ հարցով, օգնում եմ:

-Ձեր ընտանիքում բժիշկներ եղե՞լ են:

-Տղաներս բժշկական կրթություն ունեն, սակայն այս պահին այդ մասնագիտությամբ չեն զբաղվում:

-Իսկ Ձեր կի՞նը:

-Կինս մանկավարժ է, քիմիայի մասնագետ: Ընդհանրապես, իմ կարծիքով, բժիշկը բժշկի հետ չի ամուսնանա:

-Բայց հիմա երիտասարդները նման ամուսնությունը մոդայիկ են համարում:

-Ամուսնանում, հետո փոշմանում են, զգում, որ սխալ են գործել (ծիծաղում է-խմբ.):

-Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք հասարակությանը:

-Ազգին հաջողություն, առողջություն եմ մաղթում ու մեկ էլ՝ համբերություն, որ դիմանան պատերազմով ու համավարակով պայմանավորված այս դժվարություններին:

Մեր ազգը բժիշկներին հարգելու, սիրելու ավանդույթ ունի»

Վնասվածքաբանությունն ու օրթոպեդիան բժշկության ճյուղ է, որն իրականացնում է ոսկրամկանային համակարգի պաթոլոգիաների ախտորոշումը, բուժումը եւ կանխարգելումը ինչպես տրավմատիկ ծագմամբ, այնպես էլ՝ զարգացող տարբեր հիվանդությունների ժամանակ: Վնասվածքաբանությունը ուսումնասիրում է վնասվածքների պատճառները, դրանց մեխանիզմը, կլինիկան, այսինքն՝ մարդու մարմնի տեղային ու ընդհանուր գործընթացները եւ վիճակները, որոնք առաջանում են արտաքին գործոնների ազդեցության տակ, ինչպիսիք են մեխանիկական, ջերմային (բարձր եւ ցածր ջերմաստիճան), քիմիական, էլեկտրական ու ճառագայթային գործոնները: Վնասվածքաբանությունը մշակում է վնասվածքների եւ դրանց բարդությունների կանխարգելման ու բուժման մեթոդները:

Այս հիվանդությունների բուժման վիրահատական նորագույն մեթոդներին ու եղանակներին է անդրադառնում օրթոպեդիայի եւ վնասվածքաբանության ոլորտում փորձառու բժիշկ, Միքայելյան վիրաբուժության ինստիտուտի, «Ուիգմոր քլինիք» եւ «Աջափնյակ» բժշկական կենտրոնների վնասվածքաբան-օրթոպեդ Սեդրակ Նարիմանյանը: Փորձառու բժշկի հետ ունեցած ընդամենը մեկ հանդիպումն էլ բավական է հասկանալու համար, որ նա բժիշկ է իր ողջ էությամբ ու հոգով։ Բժշկի գործունեության արդյունքում բազմաթիվ մարդիկ են առողջացել, ներդրվել են բուժման ժամանակակից ու արդյունավետ մեթոդներ: Մարդկային ու մասնագիտական բարձր որակներ ունեցող բժիշկը անհատական մոտեցում է ցուցաբերում յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ, եւ հիվանդները հեռանում են կյանքի նկատմամբ հավատը վերագտած ու երախտապարտ: Յուրաքանչյուր մարդ, մասնագետ կյանքի տարբեր ժամանակահատվածներում իր աշխատանքի վերագնահատում է կատարում: Եվ գալիս է մի պահ, երբ զգում ես, որ տվյալ ոլորտում հնարավոր ամեն բան արել ես ու նոր բան ասելու, անելու, ստեղծելու կարիք ունես: Կարծում եմ` այս մոտեցումը բնորոշ է բոլոր ոլորտներում աշխատող ստեղծագործ մարդկանց, ավելին` այն կենսական անհրաժեշտություն է:

-Բժի՛շկ, ընտրել եք շատ պատասխանատու եւ ռիսկային մասնագիտություն: Ուղղորդողներ եղե՞լ են, ձեր արմատներում բժիշկներ կա՞ն:

-Մասնագիտությունս ընտրել եմ ինքնուրույն, ընտանիքում բժիշկներ, բուժաշխատողներ չեն եղել, ես առաջինն եմ: Ընտրությունը պայմանավորված էր մասնագիտության նկատմամբ հետաքրքրությամբ  եւ մարդկանց օգնելու, բարի գործ կատարելու իմ ներքին ինտուիտիվ պահանջով: Իսկ բժշկությունը, թերեւս, միակ մասնագիտությունն է, որն արտահայտում է հումանիզմի ամենավեհ  որակները:

-Ի սկզբանե որոշել էիք վնասվածքաբա՞ն դառնալ:

-Ոչ, վնասվածքաբանությունն ընտրել եմ հինգերորդ կուրսում, երբ անցնում էինք այդ առարկայի ցիկլային դասընթացները, եւ այն ինձ հրապուրեց: Այն իր մեջ ներառում է, կարելի է ասել, երկու մասնագիտություն՝ վնասվածքաբանություն եւ օրթոպեդիա, դրանցից յուրաքանչյուրը շատ բարդ է եւ պահանջում է ճշգրիտ, համակարգային ու արագ լուծումներ: Կոնկրետ օրթոպեդիա մասնագիտությունն ավելի «գեղագիտական» տարրեր ունի իր մեջ, ու  երբեմն դեֆորմացիաների ուղղումը կարելի է նմանացնել քանդակագործի աշխատանքի:

-Տեղյակ եմ, որ մասնագիտական ասոցիացիայի քարտուղարն եք, ընդհանրապես դրանք ի՞նչ են տալիս բժշկին:

-Ասոցիացիաները մեծ հնարավորություններ են տալիս, առաջին հերթին, բժիշկների շփման, փորձի փոխանակման առումով, ինչպես նաեւ դրանց  աջակցությամբ կազմակերպվում են համագումարներ, որտեղ ներկայացվում է ինչպես տեղացի, այնպես էլ օտարերկրյա մասնագետների փորձը: Ու մանավանդ երիտասարդ բժիշկների համար այդ ամենը աճի մեծ հնարավորություններ է տալիս: Տեղեկատվական առկա հորձանուտի պայմաններում պրակտիկ բժիշկների համար անհրաժեշտություն է դառնում հավաստի, գիտականորեն հաստատված տեղեկատվության ստացումը, որի տրամադրման մեջ մեծ  դերակատարություն ունեն մասնագիտական ասոցիացիաները:

- Ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչն այս բնագավառում:

-Վստահաբար կարող եմ ասել՝ պրոֆեսորներ Վաչագան Պետրոսի Այվազյանին եւ Արմեն Վաչագանի Այվազյանին: Մասնագիտական ուսումնառությունս կլինիկական օրդինատուրայի շրջանակներում, հետագայում նաեւ աշխատանքային գործունեությունս սկսել եմ նրանց գլխավորությամբ՝ վնասվածքաբանության եւ օրթոպեդիայի գիտական կենտրոնում: Այդ կենտրոնը մի քանի տասնամյակ եղել է վնասվածքաբանության եւ օրթոպեդիայի «դարբնոցը» Հայաստանում, ու պրոֆեսոր Այվազյանի շնորհիվ կայացել են վնասվածքաբանների մի քանի սերունդներ:

-Կոնկրետ Ձեր գործառույթների մեջ ո՞ր հիվանդություններն են մտնում:

-Ես ավելի կոնկրետ հիմա մասնագիտացված եմ ոտնաթաթի վիրաբուժության մեջ, որը զբաղվում  է ոտնաթաթի բնածին եւ ձեռքբերովի հիվանդությունների ախտորոշմամբ ու բուժմամբ: Իհարկե, Հայաստանում առանձին որպես ոտնաթաթի վիրաբուժություն մասնագիտություն  գրանցված չէ, շատ քիչ են հենց կոնկրետ ոտնաթաթի խնդիրներով զբաղվող մասնագետները, եւ այդ հիվանդությունների բուժմամբ զբաղվում  են օրթոպեդները: Սակայն այս հիվանդությունները բավականին շատ են ու տարածված, առավելապես՝ առաջային հատվածի դեֆորմացիաները, ինչի հետեւանքով էլ  ամբողջ աշխարհում անհրաժեշություն է առաջացել առանձնացնել ոտնաթաթի վիրաբուժությունը որպես առանձին կլինիկական դիսցիպլին:

Ուրախությամբ պետք է նշել որ Հայաստանում եւս օրթոպեդիայի այս ճյուղը զարգանում է, ու նորագույն տեխնոլոգիաներով եւ մեթոդներով այստեղ մենք իրականացնում ենք արդի համաշխարհային մոտեցումներին  համահունչ վիրահատական միջամտություններ:  

Ոտնաթաթի դեֆորմացիաները բազմազան են, սակայն դրանց գերակշռող մասը առաջային հատվածի դեֆորմացիաներն են, որոնց մեջ ամենատարածվածը լայնական հարթաթությունն է, որի հիմնական արտահայտությունը բութ  մատի թեքվածությունն է, այսպես կոչված, «կոճերը»: Երկրորդ հաճախակի հանդիպող պաթոլոգիան երկայնակի հարթաթաթությունն է, որը նույնպես ենթարկվում է վիրահատական ուղղման: Կան վիրահատական ուղղման նորագույն եւ նվազ ինվազիվ եղանակներ, որոնք թույլ են տալիս այդ վիրահատությունը կատարել կարճ ժամկետում ու հիվանդի շատ արագ վերականգնման պայմաններում: Պետք է նշել, որ ոտնաթաթը հենաշարժողական համակարգի հիմնական, այսպես կոչված, «ստարտային» հենարանային կառուցվածքային միավորն է, եւ այնտեղ առաջացող պաթոլոգիաները շատ արագ կարող են հանգեցնել ծնկահոդի, կոնքի ու ողնաշարի կենսամեխանիկայի խանգարման եւ, որպես բարդություն, այդ տեղամասերում պաթոլոգիաների առաջացման: 

-Ձեր կարծիքով մեր բժշկությունը համընթաց քայլո՞ւմ է եվրոպական չափանիշներին: 

-Եթե հաշվի առնենք բժիշկների պատրաստվածությունը, մասնագիտական կարողությունները, ունակությունները, գիտելիքները, կարող եմ ասել, որ շատ դեպքերում չենք զիջում եվրոպական մասնագետներին, նրանց մոտեցումներին: Տարբերություն կա մեր եւ իրենց բժշկական համակարգերի միջեւ, առողջապահության կազմակերպման եւ պետության կողմից առողջապահության ֆինանսավորման մեջ, սակայն հուսով եմ, որ հետագայում այդ խնդիրն էլ կլուծվի: Իհարկե, բավականին մեծ է տեխնիկական հագեցվածության տարբերությունը, սակայն այդ առումով առաջընթացը հուսադրող է: Որպես օրինակ կարող եմ բերել օրթոպեդիայում օգտագործվող իմպլանտների բազմազանությունը Հայաստանում. առկա են համաշխարհային համբավ վայելող գրեթե բոլոր ընկերությունների իմպլանտները: 

-Այսինքն՝ մեր առողջապահությունը բարձր մակարդակի վրա՞ է:

-Այո՛: Եթե կոնկրետ ոտնաթաթի վիրաբուժության մասին ենք խոսում, պետք է նշել, որ վերջին տարիներին կատարվում է բոլոր տեսակի դեֆորմացիաների շտկում, ընդ որում, նույն տեխնոլոգիաներով, վիրահատական եղանակներով, որոնք կիրառվում են արտերկրներում: Նույնը վստահաբար կարող եմ ասել նաև օրթոպեդիայի մյուս ճյուղերի վերաբերյալ:

-Ձեր աշխատանքային ամենամեծ ձեռքբերումը ո՞րն եք համարում:

-Եթե բժիշկը համարում է, որ արդեն ձեռք է բերել այն ամենը, ինչ իրեն բավարարում է, նա դադարում է կատարելագործվելուց, իսկ բժշկության բնագավառում ամենակարեւորը, անկախ տարիքից, փորձից եւ մասնագիտական հմտություններից, ամենօրյա կատարելագործումն է, նոր գիտելիքների ձեռքբերումը, այդ գիտելիքների ներդնումը պրակտիկ աշխատանքում, ինչպես նաեւ շփումն այլ բժիշկների հետ, փորձի փոխանակումը: Եվ այդ առումով ձեռքբերումը համարում եմ այն նպատակասլացությունը, որն ամեն օր մասնագիտական առումով կատարելագործվելու է մղում:

-Ի՞նչ կասեք դիմելիության կուլտուրայի մասին: 

-Կոնկրետ ոտնաթաթի խնդիրների հետ կապված մեզ դիմող հիվանդների թիվը բավականին շատացել է: Դա պայմանավորված է երկու հանգամանքով. դեֆորմացիաները շատացել են, իսկ առողջության հարցում մարդկանց մտածելակերպը վերջին չորս-հինգ տարում, կարծես թե, փոխվել է: Դրան նպաստել է նաեւ բժշկական կուլտուրայի բարձր մակարդակը, մարդկանց ենթագիտակցության բարձրացումը: Մեծահասակների մոտ, ցավոք, դիմելիության կուլտուրան դեռեւս մնում է ցածր: 

-Ի՞նչ կասեք Ձեր ոլորտի երիտասարդ կադրերի մասին:

-Ունենք շատ խելացի երիտասարդներ: Ի տարբերություն նախորդ տարիների, այսօր տեղեկատվական բազան ավելի հարուստ է, հասանելի է համաշխարհային գրականությունը, ավելի շատ են շփումները, փորձի փոխանակումը թե՛ երկրի ներսում, թե՛ դրսում, մի խոսքով՝ հնարավորություններն ավելի են շատացել, բժշկության որակն ավելի է բարձրացել, դրա մասին խոսում է նաեւ երիտասարդ բժիշկների մեծ ներգրավվածությունն աշխատանքներին: Կարծում եմ՝ այդ առումով որեւէ խնդիր չունենք: 

-Ընտանիքը չի՞ տուժում Ձեր գերլարված աշխատանքից, գերզբաղվածությունից:

-Իհարկե տուժում է այն առումով, որ ծանրաբեռնված գրաֆիկը ընտանիքի հետ անցկացնելու ժամանակ գրեթե չի թողում, սակայն ընտանիքը, բնականաբար, հարմարվում է այդ մասնագիտությանը, ըմբռնումով է մոտենում:

-Ձեր կարծիքով բժիշկը գնահատվա՞ծ է:

-Կարծում եմ՝ գնահատված է: Իհարկե, առանձին դրվագներով կարելի է նաեւ հակառակն ասել, բայց ընդհանուր առմամբ համարում եմ, որ Հայաստանում բնակչության կողմից բժիշկներին գնահատականը ճիշտ է տրվում: Մեր ազգը բժիշկներին հարգելու, սիրելու ավանդույթ ունի:

-Բժշկությունը մասնագիտությո՞ւն է, թե կոչում:

-Բժշկությունը կոչում է այն առումով, որ բժիշկն իր գործին պետք է վերաբերվի ոչ միայն որպես զուտ մասնագիտություն, այլ նաեւ որպես արվեստ, ապրելակերպ, ապրի դրանով: Իհարկե, շատ կարեւոր է նաեւ մասնագիտական ակադեմիական մոտեցումը բժշկի աշխատանքին, դրա համար կարծում եմ՝ բժշկությունը ե՛ւ կոչում է, ե՛ւ մասնագիտություն միաժամանակ:

-Բժիշկը պետք է լինի նաեւ հոգեբա՞ն:

-Ես կասեի՝ բժիշկը պարտավոր է լինել հոգեբան: Հիվանդի համար բուժումը սկսելու որոշիչ գործոնը վստահությունն է բժշկի հանդեպ: Իսկ բժիշկը առօրյայում շփվում է տարաբնույթ մարդկանց հետ, ու բոլորի հետ միանման շաբլոն մոտեցումը կարող է վնասել թե՛ բժշկին, թե՛, առավել եւս, հիվանդին: Դրա համար յուրաքանչյուր հիվանդին յուրօրինակ մոտեցում է անհրաժեշտ, իսկ դա պահանջում է նաեւ հոգեբանության որոշակի տարրերի իմացություն: 

-Որպես վերջաբան Ձեր հորդորը հասարակությանը:

-Խորհուրդ կտամ, որպեսզի առավել ուշադիր լինեն առողջության նկատմամբ, հետեւեն  ֆիզիկական վիճակին, խուսափեն սթրեսներից, թեկուզ չնչին անհանգստությունների դեպքում դիմեն մասնագետի, որպեսզի հետագայում չառաջանան  բարդություններ:

Այսօր անպտղությունը շատ է երիտասարդացել

Մայր դառնալը կնոջ ամենամեծ ուրախությունն է. չէ՞ որ դրանով իսկ շարունակվում է մարդկությունը, իսկ երեխան դառնում է ընտանիքի ամրության, զույգերի երջանկության հիմնական անկյունաքարը, առհավատչյան: Գինեկոլոգի մասնագիտությունը մի կարեւոր առանձնահատկություն ունի, որով այն տարբերվում է մյուս բժշկական մասնագիտություններից: Կինը շարունակաբար շփվում է գինեկոլոգի հետ ե՛ւ պրոֆիլակտիկ, ե՛ւ բուժման նպատակներով կյանքի տարբեր  փուլերում՝ սեռական հասունացման շրջանից մինչեւ ծերություն: Ցանկացած կնոջ համար իր գինեկոլոգը ուղղակի բժիշկ չէ. նա կնոջ օրգանիզմի ու խնդիրների մասին գիտի ավելին, քան  շատ հարազատ մարդիկ: http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է  «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնի գլխավոր տնօրենի՝ ծննդօգնության գծով տեղակալ, մանկաբարձական բաժնի ղեկավար ԱՇՈՏ ՍԻՐՈՒՆՅԱՆԸ: Բժիշկ, ում երկարատեւ ու անմնացորդ աշխատանքը, ավանդը բժշկագիտության զարգացման գործում մեծ է եւ  անգնահատելի: Հիվանդների վստահությունը, սերն ու հարգանքը բժշկի աշխատանքային գործունեության մեծագույն նվաճումն ու ամենաբարձր գնահատականն են, եւ նա փոխադարձ սիրով, անսահման նվիրումով ծառայել է ու շարունակում է ծառայել մարդկանց: Բժիշկը նա է, ում խիղճը հիվանդի նկատմամբ երբեք չի քնում: Նա է բժիշկը, ով իր հիպոկրատյան երդման հավատարիմ տերն է ու ծառան: Նա է բժիշկը, ով իր հոգու ծալքերում մշտապես բերկրանք է ապրում, երբ իր ջանքերի շնորհիվ հիվանդն է ապաքինվում:

-Բժի՛շկ, ըստ Ձեզ, ինչո՞ւ են երիտասարդներն ավելի շատ ձգտում կեսարյան հատման:

-Որովհետեւ ժամանակակից երիտասարդները, այսպես ասեմ, չեն ուզում շատ չարչարվել, իսկ կեսարյան հատումը շատ ավելի հեշտ է, այն ընդամենը տասնհինգ-քսան րոպե է տեւում:

-Իսկ հետվիրահատական բարդությունների վտանգ չկա՞:

-Այսօրվա ժամանակակից պայմաններում ոչ մի տարբերություն չկա՝ ծննդաբերական ճանապարհո՞վ, թե կեսարյան հատմամբ է ծնվել երեխան: Բայց միանշանակ է, որ դա բնականը չէ:

-Բայց ասում են, որ կեսարյան հատման դեպքում կնոջ մեջքից անզգայացում կատարելը հետագայում մեջքի ցավի խնդիրներ է առաջացնում:

-Նման բան չկա, պարզապես ավելի շուտ զուգադիպում է այն վիճակը, երբ կինն արդեն որպես մայր անընդհատ երեխայի հետ է, ցանկացած ծանրություն նրա համար ծանրաբեռնվածություն է, եւ այդ ցավերը, կարծես թե, համընկնում են այն տեղի հետ, որտեղ սրսկում են արել: Եվ հենց դա էլ տպավորություն է ստեղծում, որ մեջքի ցավերը սրսկումից են առաջացել:

-Կցանկանայի մի փոքր մանրամասնեք միոմայի հետ կապված խնդիրները:

-Միոմայի առաջացման պատճառները պարզ չեն, կան հորմոնալ նորագոյացություններ, որոնցից կանայք շատ են տառապում, եւ դրանք մեր վիրաբուժական աշխատանքների հիմնական մասն են կազմում: Կան վիրահատություններ, որոնք պահպանողական են, այսինքն՝ արգանդը չենք հեռացնում, աշխատում ենք պահել մանավանդ երիտասարդ կանանց մոտ, եւ այդ առումով բավականին լավ արդյունքներ ունենք: Իհարկե, լինում են նաեւ  իրավիճակներ, օրինակ, այսօր, երբ ցանկանում էի պահպանողական մոտեցում դրսեւորել, սակայն այդ չորս-հինգ միոմաներից հիմնականը շատ մեծ էր, զբաղեցնում էր կենտրոնական դիրք, եւ մենք ստիպված դիմեցինք արգանդի հեռացման, որովհետեւ այն պահել հնարավոր չէր. այնտեղ հյուսվածք չէր մնացել, քայքայվել էր:

-Իսկ կիստաներն իրենցից ի՞նչ են ներկայացնում:

-Կիստաները շատ ավելի վտանգավոր գոյացություններ են, ու, եթե միոմաների իննսուն տոկոսից ավելին բարորակ գոյացություն է, ապա կիստան, կարելի է ասել, ատոմային ռումբ է, սովորական կիստան կարող է ինչ-որ ժամանակի ընթացքում վերածվել չարորակ գոյացության, որի տարածումը բավականին արագ է ընթանում, այն կարող է գրավել ամբողջ որովայնը: Այնպես որ, կիստան վտանգավոր գոյացություն է, եւ դրան չի կարելի մատների արանքով նայել: Ու, եթե, օրինակ, արյան մատակարարման հետ կապված խնդիր կա, անմիջապես պետք է սոնոգրաֆիա անել ու ընդհանրապես պետք է հաճախակի հետազոտվել եւ կիստայի հայտնաբերման դեպքում բժշկի հսկողության տակ լինել:

-Կիստան դեղորայքային բուժում ունի՞:

-Նայած ինչ կիստա է: Եթե այն սովորական կիստա է, որն առաջացել է ձվաբջիջի մեծացման պատճառով, կա՛մ ինքնիրեն է անցնում, կա՛մ հակաբեղմնավորիչ են նշանակում, ու դա վերանում է: Բայց, եթե դա էնդամետրոիդ կիստա է, բավականին մեծ չափերի, պետք է անպայման վիրաբուժական միջամտությամբ հեռացվի: Այնպիսի կիստաներ կան, որոնք կոչվում են դերմոիդ եւ մանկուց, այսպես ասած, ծրագրավորվում են, կյանքի ընթացքում զարգանում, մեջը մազեր,  ճարպ, երբեմն՝ ատամներ, ոսկորներ են լինում:

-Ընդհանրապես գինեկոլոգիական հիվանդությունները ժառանգական բնույթ կրո՞ւմ են:

-Միոմաները երբեմն լինում են ժառանգական, բայց հիմնականում՝ ոչ:

-Անպտղության տարիքային շեմը ո՞րը կարող ենք համարել:

-Այսօր անպտղությունը շատ է երիտասարդացել. 30-35 տարեկանների մոտ ձվարանային պաշարը մոտենում է զրոյի, ու չես հասկանում՝ ինչից, պարզ չէ: Այսինքն՝ երիտասարդ կինն արդեն 30 տարեկանում կարող է լինել անպտուղ զուտ այն պատճառով, որ նրա ձվարանային պաշարը զրոյացել է: Եվ կան կանայք, որոնք 41, 42 տարեկանում դեռ շատ առույգ են, առողջ, նրանց ձվարանները նորմալ վիճակում են, պաշարը լավ է, ոչ մի կողմնակի խնդիրներ չունեն: Բայց, իհարկե, արդեն 45 տարեկանից հետո շատ դժվար է ինչ-որ դրական արդյունքի հասնել:

-Նույնիսկ էկոյի՞ դեպքում:

-Այո: Ի՞նչ է անում էկոն: Էկոն ընտրություն է կատարում ձվարանների բջիջներից, ու, եթե նորմալ ձվաբջիջ չկա, չես կարող որեւէ բան ակնկալել:

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի, Ձեր ոլորտի ապագայի մասին ընդհանրապես:

-Իհարկե, կան երիտասարդ մարդիկ, որոնք ներդնում են իրենց ամբողջ ժամանակը, ֆիզիկական էներգիան, ամբողջ օրը գտնվում են կլինիկայում, հերթապահում են, սովորում եւ  բավականին լուրջ բանի են հասնում արդեն որպես երկրորդ, երրորդ կուրսի ուսանողներ, որպես օրդինատորներ:

-Առողջապահության ոլորտում, ըստ Ձեզ, այսօր բացթողումներ կա՞ն:

-Միշտ էլ բացթողումներ, խնդիրներ եղել են, կան ու կլինեն, մանավանդ հաստատ աշխարհի առավել զարգացած երկրների թվին չենք պատկանում: Սակայն, ամեն դեպքում, հնարավորինս ամեն ինչ արվում է: Դեռ նախկին ղեկավարության օրոք սահմանամերձ բնակավայրերի մարդկանց անվճար բուժօգնություն էր ցուցաբերվում, օրինակ, քաղցկեղով հիվանդները պետական միջոցներով են բուժվում, ինչը շատ մեծ օգնություն է, որովհետեւ վիրահատական բուժումը, ճառագայթումը, դեղորայքը շատ թանկ են: Եվ լավ է, որ նույն քաղաքականությունը շարունակվում է:

-Ի՞նչ կասեք որպես վերջաբան:

-Բոլոր մարդիկ, նույնիսկ կենդանիները ձգտում են ազատության, սակայն անընդհատ կախված ենք սոցիալական կամ այլ խնդիրներից: Խորհրդային տարիներին ինչ-որ մի շրջան լավ ենք ապրել: Ապրում էինք բարեկեցիկ, բայց իրավակարգը փոխվեց, որին հետեւեցին երկրաշարժը, պատերազմը: Այսինքն՝ ստեղծվեց բոլորովին նոր իրավիճակ: Կարծես թե մի պահ կյանքը կայունացավ, լուսավոր շրջան եղավ, բայց դրան ամիջապես հաջորդեց համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը: Կարծես թե նորից լույսի շող երեւաց, սակայն այս տարին սկսվեց կորոնավիրուսով, որն էլ իր պայմանները թելադրեց: Այդ ամենին էլ հաջորդեց պատերազմը, ու, կարծես թե, բոլորս կորցրել ենք ապրելու ուժը, սահմանափակել մեր գործողությունները. կարծես սահմանին ծառայություն իրականացնելիս լինենք: Հոկտեմբերին, ինչպես զարգացած եվրոպական երկրներում, այնպես էլ մեզ մոտ, սկսվեց համավարակի երկրորդ փուլը, ինչին կարող է հետեւել, ասենք, նոր տեսակի գրիպը կամ մեկ այլ  հիվանդություն: Կցանկանամ, որ այդ ամենը շուտ ավարտվի, նորից լույս երեւա, ու մենք ազատվենք այս դժվարություններից: