Բժշկությունը օր օրի զարգանում է, և պետք է մշտապես զգանք նորարարության զարկերակը

Ակնաբուժությունն առողջապահական այն ճյուղերից է, որից անմիջականորեն կախված է մարդու աչքի լույսի, տեսողության պահպանումն ու վերականգնումը, և այն պահանջում է առավելագույն մասնագիտական պատրաստվածություն:  Չնայած տարեցտարի կա­տա­րե­լա­գործ­վում են բուժման մեթոդները, տեխնիկական հագեցվածությունը, նորարարական մոտեցումները, սակայն, ցավոք, տեսողության խնդիրներ ունեցող մարդկանց թիվն ա­նընդ­հատ մե­ծա­նում է:

Արդի ակնաբուժության մեջ աչքերի բորբոքային հիվանդությունները շատ տարածված են, և դրանց ախտանշանները կարող են շատ նման լինել միմյանց, ուստի ոչ բոլորն են տարանջատում դրանք:

Այսօր Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնն ունի բոլոր անհրաժեշտ նախապայմանները բանիմաց և գրագետ բժիշկների բանակով և արդիական սարքավորումներով որակյալ բուժօգնություն ցուցաբերելու համար:

Այս անգամ մեր զրուցակիցը Ս. Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի աչքի բորբոքային հիվանդությունների բաժանմունքի ակնաբույժ, բժշկական գիտությունների թեկնածու, Աչքի հյուսվածքների բանկի ղեկավար ԱՆԻ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆՆ է:  Անկաբուժությանը նվիրյալ մասնագետ, ով իր գործում պրոֆեսիոնալ, բարձր արժեքներ կրող բժիշկ է: Մեր զրույցը բժշկուհու հետ ծավալվեց Աչքի հյուսվածքների բանկի ստեղծման շուրջ:

Անի Համբարձումյանը 2004թ. մինչ օրս «Աչքի հյուսվածքների բանկ»-ի ղեկավարն է:

2004թ. բժշկուհին անցել է ֆելլոուշիփ ԱՄՆ-ի Ֆլորիդա նահանգի «The Central Florida Lions Eye and Tissue Bank»-ում՝ ձեռք բերելով սերտիֆիկատ` աչքի բանկի ճիշտ գործունեությունը կազմակերպելու վերաբերյալ: 2005 թվականին առաջին անգամ Հայաստանում ներդել է ամնիոտիկ (սաղմնապարկի) թաղանթի մշակման ձևը և կիրառումը ակնաբուժության մեջ:

2010թ. անցել է Կլինիկական ֆելլոշիփ, Կատարակտի ֆակոէմուլսիֆիկացիա, (Mahatme Աչքի բանկ և աչքի հիվանդանոց, Նագպուր, Հնդկաստան): Բժշկուհին 2010թ. պաշտպանել է թեզ «Ամնիոտիկ (սաղմնապարկի) թաղանթի ներդրման սկբունքները, մշակման ու պահածոյացման հիմունքները և դրա կիրառումը ակնաբուժական պրակտիկայում» թեմայով:

2023 թվականին անցել է ֆելլոուշիփ  «Lions World Vision» աչքի բանկում:

1996 թվականից Ակնաբույժների հայկական ասոցիացիայի անդամ է: Մասնակցել է մի շարք սեմինարների և կոնֆերանսների ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ արտերկրում: Մոտ 30 հրատարակությունների հեղինակ է և համահեղինակ:

Մեծ է բժշկուհու առաքելությունը և անփոխարինելի, քանի որ գործ ունի մարդու այնպիսի կարեւոր օրգանի հետ, ինչպիսին աչքն է, որի բուժման մեկ աննշան շեղումը բավական է, որ այն ճակատագրական եւ անդառնալի լինի հիվանդի համար:

 Բանիմաց և իր գործին նվիրյալ բժշկուհի, իր գործի գիտակ, ով բազմաթիվ մարդկանց աչքի լույսն է փրկել եւ դեռ շարունակելու է փրկել: Նա փորձում է իր աշխատանքին մշտապես թարմ շունչ հաղորդել՝ պահպանելով մալայանական ընտանիքի ավանդույթները, բարձր պահելով Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի վաստակած կոչումը:

Բժշկուհու խոսքերով. «Աչքի հյուսվածքների պահպանման տեխնիկայի հիմնադիրը եղել է ուկրաինացի ակնաբույժ Վլադիմիր Ֆիլատովը, իսկ գաղափարն ինքնին մշակվել է դոկտոր Թոնվի Պատոնի կողմից, ով 1944 թվականին բացել է առաջին Աչքի  հյուսվածքների  բանկը ԱՄՆ-ում: Ֆիլատովը սկսել է եղջերաթաղանթի փոխպատվաստման նոր դարաշրջան՝ սահմանելով եղջերաթաղանթի պահպանման համար հստակ ջերմաստիճան:

Հայաստանում առաջին «Աչքի հյուսվածքների բանկը» ստեղծվել է 1979թ. (Հայաստանի ՍՍՀ-ի ԱՆ հրաման N 991 06.06 1979) Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնում (այդ պահին կոչվում էր «Աչքի ռեսպուբլիկական դիսպանսեր»), որը ղեկավարել է Լիլիա Գալստյանը և զբաղվել է էմբրիոնալ  եղջերաթաղանթի երկարատև պահածոյացմամբ: Իսկ Հայաստանում եղջերաթաղանթի առաջին փոխպատվաստումը (թափանցող կերատոպլաստիկա) մեծահասակ հիվանդին կատարվել է 1986թ. Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնում Ալեքսանդր Մալայանի կողմից:

Ս. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի «Աչքի  հյուսվածքների  բանկը»  զբաղվում է փոխպատվաստման համար բարձրորակ աչքի հյուսվածքի որոնմամբ, հավաքագրմամբ, պահածոյացմամբ և առաքմամբ: «Բանկ» սահմանումը ի հայտ է եկել կուտակման և պահեստավորման հետ կապված գործառնությունների անալոգիայով:

Այժմ Ս.Վ. Մալայանի  ակնաբուժական կենտրոնում տարեկան կատարվում է  մոտ 100-ից ավելի տարբեր տեսակի կերատոպլաստիկա վիրահատություն (թափանցող, շերտավոր)։ Սակայն եթե լինի դոնորական եղջերաթազանթի տրանսպլանտատի հիմնական աղբյուր և չլինի դրա դեֆիցիտ,  կերատոպլաստիկա վիրահատության թիվը կաճի, քանի որ ունենք փոխպատավաստմանը սպասող մեծ թվով հիվանդներ։

Աչքի  հյուսվածքների  բանկը զբաղվել է նաև գիտական աշխատանքներով, որի արդյունքում Հայաստանի Հանրապետությունում պաշտպանվել է երկու թեզ։

 2004թ. Աչքի  հյուսվածքների  բանկը նաև մշակել է Ռացիոնալիզատորական առաջարկ «Եղջերեթաղանթի տրանսպլանտատի վերցման եղանակ», որտեղ նկարագրված է  դոնորական եղջերենու ճիշտ անջատելու ձևը` պահպանելով վերջինիս շերտերի կառուցվածքը, որը պիտանի կլինի փոխպատվաստման համար։ 

 Մյուս հյուսվածքներից է սկլերան, որը նույնպես վերցվում է մահացած մարդուց: Ինչ վերաբերում է մյուս հյուսվածքին` ամիոտիկ թաղանթին, ապա Ս. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնը պայմանագիր է կնքել Պերինատոլոգիայի, մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի ինստիտուտի հետ, և այնտեղից հատկացնում են հարպտղային թաղանթ, այսինքն` ամբողջական թաղանթը, որը պարունակում է և՛ ամիոն, և՛ խորիոն ու հատուկ մշակում անցնելուց հետո ենթակա է օգտագործման: Այն ունի հակավիրուսային և հակաբակտերիալ հատկություններ, լավացնում է ռեգեներացիան, նվազեցնում բորբոքումը և նպաստում նորագոյացած անոթավորման հետզարգացմանը, նաև պարունակում է աճման ֆակտորներ: Եղջերենու 0,5-1,0մմ թափածակումների դեպքում կատարվում է ամիոտիկ մեմբրանի տրանսպլանտացիա` աչքը փրկելու, միգուցե նաև հետագայում տեսողություն ստանալու նպատակով:

Կցանկանայի, որ Հայաստանում, մեր բնագավառում էլ գործեր այդ դպրոց ասվածը, որպեսզի այդ ամենի մասին մեր ազգաբնակչությունը տեղեկացվեր և ավելի թեթև վերաբերվեր դոնոր հանդիսանալու հանգամանքին:

Իրականում մենք տվել ենք մեր ողջ ներուժը, տարիներ շարունակ կատարել ենք անհնարն ու հնարավորը, հաճախ` առանց հանգստի:

Բժշկությունը օր օրի զարգանում է, և պետք է մշտապես զգանք նորարարության զարկերակը։

Այո, վստահորեն կարող եմ ասել, որ մենք բարեխղճորեն կատարում ենք մեր ամենօրյա աշխատանքը՝  մարդկանց վերադարձնում եք հավատ ու հույս՝ նպաստելով կյանքի որակի բարձրացմանն ու վերաիմաստավորմանը, և, կցանկանամ Արարչի կողմից պարգևած ամենամեծ պարգևը` օրվա լույսը մշտապես փայլի մարդկանց աչքերում։

Այսօր բուժաշխատողների ուսերին դրված է ինչպես մասնագիտական, այնպես էլ մարդասիրական շատ մեծ ծանրաբեռնվածություն: Նրանց  կարեկցանքը, ինքնազոհությունը, սրտացավությունը, պատասխանատվության բարձր զգացումը, անմնացորդ նվիրումը, մարդասիրությունն ու հայրենասիրությունը մշտապես նպաստել են  հազարավոր մարդկանց  ցանկացած իրավիճակում արժևորվել և բարձր գնահատել բուժաշխատողների աշխատանքն ու դերը։ Վստահ եմ, մեր անձնվեր աշխատանքը միշտ, բոլոր ժամանակներում բարձր է գնահատվելու: Այսօր այդ ամենը վերապրելու ու մեր անցած ճանապարհը վերագնահատելու ժամանակներն են:

Իսկ, որպես վերջաբան ասեմ, որ մոտ ապագայում Աչքի հյուսվածքների բանկը կունենա նոր ասելիք: Սպասեք նորարական բուժմոտուցումների: Առողջ եղեք»:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը 

Իրականում գիտելիքները մարդուն կշիռ են տալիս, իսկ արարքները` փայլ

Տեսողության տարբեր խանգարումների շտկման մեթոդներն ամբողջ աշխարհում պարբերաբար զարգանում ու նոր նշաձող են սահմանում, եւ  Հայաստանը նույնպես անմասն չի մնում ակնաբուժության ոլորտի բոլոր առաջադեմ մոտեցումները ներդնելուց ու կիրառելուց։ Վաղուց արդեն հայաստանյան ակնաբուժական կլինիկաներում կատարվում են այնպիսի վիրահատություններ, որոնք հնարավորություն են տալիս ձերբազատվել աչքի տարբեր հիվանդություններից եւ կանխարգելել որոշ հիվանդությունների զարգացումն ու խորացումը: 

Բժշկական երկարամյա դարբնոցում մշտապես արծարծվում են այն մարդկանց անունները, ովքեր տարբեր տարիների ընթացքում կարևոր ներդրում են ունեցել բժշկագիտության զարգացման, սերունդների կրթման, գիտական և կրթության համակարգի կայացման գործում:

Մեր զրուցակիցն է ակնաբույժ-վիրաբույժ, Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի աչքի վնասվածքների բաժանմունքի վարիչ, բժշկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ, կենտրոնի անմնացորդ և նվիրյալ զավակ ԳԵՈՐԳԻ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ, ում երկար  տարիների նվիրյալ աշխատանքն իսկապես  մեծագույն սխրանք է: Նրա բազմամյա վաստակը բժշկության մեջ պարզապես անգնահատելի է, իսկ ավյունն ու ջանասիրությունն օրինակ կարող են լինել շատ-շատերի համար:

Այդ ամենը նրան հաջողվել է շնորհիվ տարիների քրտնաջան աշխատանքի, հայրենասիրության, ակնաբուժության հանդեպ անսահման սիրո,  մասնագիտական ճիշտ ու արդյունավետ մոտեցումների, որոնցից մեկը կրթության և գիտության հավերժ կապի պահպանումն է, ինչը   իր ղեկավարած բաժանմունքի հիմնաքարն է: Ի դեպ, «Որակի նշան» ընկերությունը, ամփոփելով տարին, ընկերության կողմից կազմակերպած ամենամյա մրցանակաբաշխության շրջանակներում Գեորգի Գրիգորյանին ճանաչեց «Որակի նշան-Տարվա բժիշկ-2025»-ի մրցանակակիր։

-Պարոն Գրիգորյան, ո՞ր դեպքում է ցուցված վիտրեկտոմիան:

-Վիտրեկտոմիան վիրահատական ​​միջամտություն է, որի ժամանակ աչքի ապակենման մարմինը ամբողջությամբ կամ մասնակի հեռացվում է: 

Վիտրեկտոմիայի հիմնական նպատակը աչքի ներսի անոմալիաների կամ վնասվածքների շտկումն է, որոնց միջոցով հնարավոր է բարելավել տեսողությունը կամ նվազեցնել աչքի հետագա վնասումը: Այն ցուցված է ցանցաթաղանթի շերտազատման, շաքարային դիաբետի հետևանքով ակնահատակում առաջացած փոփոխությունների, աչքի վնասվածքների, ինչպես նաև ապակենման մարմնում արյունազեղումների առկայության դեպքում:

Այս թեմայի շուրջ ես վաղուց գիտական թեզ եմ պաշտպանել, և արդի բժշկության մեջ կան այդ մեթոդը լիրաժեք տիրապետողներ, որոնցից մեկը, հպարտորեն կարող եմ նշել, որ իմ տղան է` մեր կենտրոնի ակնաբույժ Լեւոն Գրիգորյանը: Իրականում գիտելիքները մարդուն կշիռ են տալիս, իսկ արարքները` փայլ: Բժշկագիտության մեջ ամենակարևորը անձնվիրումն ու գաղափարն է՝ կա գաղափար, լուծում գտնելն արդեն դառնում է տեխնիկական գործընթաց։  

-Շաքարային դիաբետը աչքերի ի՞նչ խնդրի կարող է հանգեցնել։ 

-Կարող է հանգեցնել դիաբետիկ ռետինոպաթիայի, որի դեպքում ախտահարվում է աչքի ցանցաթաղանթը: Զարգացող երկրներում այն կուրության հիմնական պատճառն է: Շաքարային դիաբետով (և՛ առաջին, և՛ երկրորդ տիպի) բոլոր հիվանդները ռիսկի խմբում են։ Որքան երկար մարդն ունի շաքարային դիաբետ, այնքան որևէ ակնային հիվանդության առաջացման հավանականությունն ավելի մեծ է։ Առաջին հերթին այն կարող է բերել կուրության։ 

Առաջնահերթ տուժում են աչքերն ու երիկամները։ Իհարկե, դրան հասնում են բարդացած, բարձիթողի իրավիճակներում։ Հայկական մտածելակերպ է` մինչև դանակը ոսկորին չի հասնում, չեն դիմում բժշկի օգնությանը։ Մենք անում ենք  հնարավորն ու անհնարը` պայքարելով այդ դարի չարիք համարվող հիվանդության պատճառահետեւանքների դեմ։ Բայց եթե բարձիթողի վիճակում են, լինում են դեպքեր, երբ կորցնում են մեկ, հետո երկրորդ աչքը:  Ցավոք,  մեր պրակտիկայում դեռ հանդիպում են նման դեպքերը։ Արդի զարգացում ապրող դարում դրա դեմ պայքարելու միջոցները բավականին շատ են, եթե իհարկե ժամանակին դիմեն բժշկի։ 

-Իսկ ինչի՞ց է առաջանում կատարակտը:

-Կատարակտը պաթոլոգիա է, որը բնութագրվում է աչքի ոսպնյակի դանդաղ մթագնմամբ (թափանցիկության խանգարմամբ): Այն  լինում է միակողմանի եւ երկկողմանի: Առավել հաճախ հանդիպում է երկրորդ տեսակը: Դրա առաջացմանը կարող են նպաստել 2-րդ կամ 1-ին տիպի շաքարային դիաբետը, աչքի վնասվածքների կամ բորբոքային պրոցեսների առկայությունը, աչքի վիրահատական փոփոխությունները, գլյուկոկորտիկոիդների բավականին երկարատեւ ընդունումը, ինչպես նաեւ ծխելը, իոնացնող ճառագայթումը, ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների երկարատեւ ազդեցությունը: Հղիության ընթացքում վտանգավոր ինֆեկցիոն հիվանդությունների կամ ուժեղ դեղամիջոցների ընդունման հետեւանքով նույնպես պտղի մոտ կարող է նկատվել բնածին կատարակտ:

Կատարակտը վիրահատում են ֆակոէմուլսիֆիկացիայի մեթոդով, որի ընթացքում աչքի մեջ տեղադրվում է արհեստական ոսպնյակ:

-Ի՞նչ պաթոլոգիա է կերատիտը:

-Կերատիտը  եղջերաթաղանթի բորբոքումն է, վերջին շրջանում, ցավոք,  բավականին մեծ տարածում ունի, և շատացել են վիրուսային, թարախային, տրավմատիկ կերատիտները, եւ այսօր արդի ակնաբուժության զինվածությունը թույլ է տալիս ստանալ բուժման լավագույն արդյունքներ։ Լինում են վիրուսային, բակտերիալ և սնկային ծագման: Վերջին երկուսը եղջերաթաղանթը ախտահարում են՝ հաճախ ներթափանցելով մեխանիկական վնասման ժամանակ:

- Ի՞նչ է չոր աչքի համախտանիշը:

-Չոր աչքի համախտանիշը կարող է պայմանավորված լինել բազում պատճառներով: Դրանց շարքին են դասվում որոշ աուտոիմունային եւ այլ լուրջ հիվանդությունները, ինչպես նաեւ որոշակի դեղորայքի ընդունումը, համակարգչի եւ պլանշետների չարաշահումը, օդի աղտոտվածությունը, ալերգիաները, ծխախոտի չարաշահումը, կոնտակտային լինզաներ կրելը եւ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությունը: 

-Ցանկացած կայացած տղամարդու թիկունքում սիրող և գիտակից կին է կանգնած։ Տեղյակ ենք, որ Ձեր կին էլ է առողջապահության ոլորտից։ Մի փոքր կպատմեն՞ք ձեր ընտանիքից:

-Այո, իրավացի եք, իմ կինը նույնպես ակնաբույժ է` մանկական: Նա միշտ իմ թիկունքին ամուր կանգնած  է եւ մինչ օրս օգնում է   ցանկացած իրավիճակում, եւ մենք միշտ  խորհրդակցում ենք ցանկացած հարցի շուրջ: Իրականում իմ ընտանիքի բոլոր անդամները բժիշկներ են, աղջիկս ավելի շատ ընդգրկված է առողջության ոլորտում մենեջմենթի ուղղվածությամբ, տղաս՝ Լեւոն Գրիգորյանը, ինչպես վերը նշեցի, կայացած բարձր մակարդակի ակնաբույժ է, եւ թող ամպագոռգոռ չթվա, ես իմ աչքերի լույսը վստահել եմ իրեն. վիրահատել է աչքս, և բավականին լավ արդյունք է գրանցվել։ 

Իրականում այսօր երիտասարդ կադրերի համար ստեղծված են բոլոր պայմանները` վերազինվելու արդի գիտելիքներով և վերապատրաստվելու: Իսկ մեր ուսանելու խորհրդային տարիներին այդ հնարավորությունները քիչ էին։ Իմ տղան մի քանի անգամ է անցել վերապատրաստումներ կատարակտի թեմայով, վիտրեկտոմիայի  կատարելագործման մեջ Հնդկաստանի Բիխար նահանգում եւ  կրկին անցնելով այլ վերապատրաստումներ` այսօր Հայաստանում վիտրեկտոմիա կատարող լավագույն մասնագետներից մեկն է:  Լեւոնի կինը՝ Աիդա Աբովյանը «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնի ակնաբույժ է։ Նա բազմիցս է անցում վերապատրաստումներ, նաեւ անցել է ֆելլոուշիփ Հնդկաստանում։   Իրականում ես իմ երեխաներին երբեք չեմ ուղղորդել մասնագիտության ընտրության հարցում, ուղղակի իրենց մեջ դեռ մանկուց սերմանվել է բժշկությունը: Լեւոնը դեռ մանկուց ինձ հետ գալիս էր  հիվանդանոց, ուսանելու տարիներին 3-րդ կուրսից սկսեց աշխատել հիվանդանոցում։ Ինքը սիրեց իր մասնագիտությունը։ Եվ այսօր ուրախալի փաստ է, որ միջին տարիքի ակնաբույժների երեխաները կրկին ցանկանում են ընտրել իրենց ծնողների ուղին։ Ես գովելի եմ դա համարում։ Ասացվածք կա` պտուղը ծառից հեռու չի ընկնի։ 

- Եվ որպես վերջաբան` Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

-Կմաղթեմ, որ մեր հասարակությունը լինի ավելի ներողամիտ, բարեկիրթ, բժշկին դիմելու կուլտուրան բարձր մակարդակ ունենա, բժշկի հանդեպ հարգանքն ավելի մեծանա, որովհետև բժշկի ուսերին դրված է շատ մեծ պատասխանատվություն: Այսօր բուժառուն իրականում շատ պահանջատեր է, եւ բժշկին առաջվա գոհունակությունը հայտնողներն  այսօր ավելի քիչ են, ամեն քայլափոխի դժգոհում են`չնայած իրականում ունենում են բուժման փայլուն արդյունք։ Փոխվել է մարդկանց հոգեբանությունը, ապրելակերպը, որն իրականում ազդում է նրանց մտածելակերպի վրա: Բոլորին մաղթում եմ առողջություն, հանդուրժողականություն, համբերություն։ Ես ունեմ մի մոդուս`  երբեք հիվանդին չվնասել, բուժել, օգնել հիվանդին` հնարավորության դեպքում` անգամ անվճար: Եվ թող երբեք չմարի ձգտումն ու հավատը, և հավատացեք, հաջողությունը մշտապես կժպտա:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը  

Առողջությունը ետք է վստահել բանիմաց մասնագետներին, որպեսզի հետագայում չբախվեն բարդացած իրավիճակների

Քիթ-կոկորդ-ականջաբանությունը այսօր համարվում է ժամանակակից բժշկության ամենաբարդ և պահանջարկված ուղղություններից մեկը: Մասնագետների հավաստմամբ՝ մեր տարածաշրջանում բժշկության քիթ-կոկորդ- ականջաբանության ճյուղում ժամանակակից մոտեցումները, ախտորոշման և բուժման նորագույն մեթոդներն ու բժիշկների գիտելիքների բազայի շարունակական ընդլայնումը հնարավորություն են տալիս բուժման գործընթացում ընդգրկել ՔԿԱ հիվանդությունների ամբողջ սպեկտորը:

Մեր զրուցակից «Գյումրու մոր և մանկան ավստրիական հիվանդանոցի»  քիթ-կոկորդ-ականջաբան Երանուհի Վարագյանն իրականացնում է քիթ-կոկորդ-ականջաբանական ծառայությունների լայն սպեկտր՝ մասնավորապես ԼՕՌ հիվանդությունների կոնսերվատիվ բուժում, ԼՕՌ հիվանդությունների և  բարդությունների պլանային և շտապ վիրաբուժական միջամտություններ: Վերապատրաստման եւ վարպետության դասեր է անցել Բելգիայի Բրյուսել, Ֆրանսիայի Փարիզ, Իսպանիայի Բարսելոնա քաղաքներում, ինչպես նաեւ Ալեքսանդրիայում, ԱՄՆ (Սան Ֆրանցիսկո), Գերմանիայում, Սինգապուրում, երկու անգամ Ավստրիայում, այնուհետեւ Զազբուրգում, Վիեննայում եւ Դուբայում։

Բժշկուհին ընտրել է դժվարներից դժվարը՝ բժշկի մասնագիտությունը և երբեք չի զղջացել: Առաջնորդվել է իր և այլոց նկատմամբ պահանջկոտությամբ՝ խիստ կարևորելով ամենօրյա ուսուցումը, տքնաջան աշխատանքով ձեռք բերված իր բազմավաստակ փորձառությունը: Նա հանրության շրջանում ճանաչված է որպես իր մասնագիտական պատասխանատվությունը լավագույնս գիտակցող, իր գործին  այդ պարտքի խորը կարևորությամբ վերաբերվող բժիշկ: Այս ամենը լրացնում է նրա մարդասիրությունը՝ յուրաքանչյուր հիվանդի  վերաբերվել յուրովի՝ պատրաստ լինելով հանուն նրա առողջության սեփական ուժերի գերլարման հաշվին անել առավելագույնը:

-Բժշկուհի, Ձեր կարծիքով քիթ-կոկորդ-ականջաբանությունը զարգացա՞ծ է Հայաստանում: 

-Իհարկե, Հայաստանում քիթ-կոկորդ-ականջաբանությունը առաջատար դիրքերում է, որի վկայությունն է միջազգային ֆորումներում մեր մասնագետների բարձրակարգ մասնակցությունները, փորձի փոխանակումները և վերջապես, մեր երկրում բժշկական տուրիզմի զարգացումը։

-Բուժառուն ինչպե՞ս հասկանա՝ որտե՞ղ է խնդրահարույց օջախը. չէ՞ որ նա երեք փոխհամակցված օրգանի հետ խնդիր ունի: 

-Իրոք, այս երեք փոխհամակցված օրգաններից որևէ մեկի ախտահարումը անպայման ազդում է մյուս երկու օրգանների վրա, ուստի բուժառուն շատ հաճախ չի կարող հստակ կողմնորոշվել, թե որտեղ է տեղակայված առաջնային խնդիրը, այդ իսկ պատճառով պետք է վաղ դիմել նեղ մասնագետի օգնությանը, այլապես բուժումը երկարատև կլինի` ուղեկցվող սրացումներով և բարդություններով։

-Ի՞նչ է օտիտը։

-Օտիտը  ականջաբորբն է. մեր լսողական օրգանն ունի երեք բաժիններ` արտաքին, միջին և ներքին։ Այս բոլոր երեք բաժիններից  մեկի ախտահարումը առաջացնում է օտիտ, որի տեսակներն են` արտաքին օտիտ, միջին օտիտ և ներքին օտիտ։ Լինում են սուր, ենթասուր, խրոնիկական օտիտներ, ինչպես նաև կարող են հանդիպել չոր կատարալ, էքսուդատիվ օտիտներ։ Եթե մենք փորձենք խոսել օտիտների ծագումնաբանության, առաջացման պատճառների, ախտահարման, բուժման և կանխարգելման մասին, մեր ժամանակը հավանաբար չի բավարարի։

-Խոսենք հարքթային խոռոչների բորբոքային խնդիրներից. մանրամասնեք, խնդրեմ, դրանք։

-Հայտնի է, որ քթի յուրաքանչյուր կողմում կան օդակիր խորշիկներ, որոնք ապահովում են թե քթային նորմալ շնչառությունը, դրա ֆունկցիան, օդի արիացիան, հետևաբար բավականին մեծ նշանակություն ունեցող տարածքներ են դրանք, որոնք մասնակցում են օդի մաքրմանը և հոսքին։ Շատ հաճախ, քանի որ քթի լորձաթաղանթը կապ ունի նաև քթի խոռոչների լորձաթաղանթի հետ, երկարատև, ձգձգվող, քթային վերքերի հետևանքով առաջացած բորբոքային պրոցեսը կարող է տարածվել նաև այս խոռոչների վրա` առաջացնելով խոռոչի լորձաթաղանթի այտուց, և բնական ուղիների սաուստիաների փակվածություն։ Խոռոչի ներսում զարգանում են ճնշման բարձրացում և արտադրության կուտակումներ, որն էլ իր հերթին բերում է ծանրության զգացում, ցավ, ջերմության բարձրացում։ Ուստի` նախ պետք է ապահովել վերը նշված խոռոչների արիացիան, օդի մուտքը խոռոչ, հոսքը  դեպի քթի անցուղիները` քչացնելով այտուցվելու հավանականությունը։ Այս խոռոչների բորբոքումը կարող է տարածվել դեպի քթի անցուղիները` հետևաբար պակասեցնելով այտուցը։ Այն կարող է առաջանալ ինչպես ինֆեկցիոն, այնպես էլ ալերգիկ հիվանդությունների պատճառով, հատկապես վերծնոտային խոռոչների բորբոքումն առաջանում է ստոմատոլոգիական ծառայությունների արդյունքում պլոմբանյութերի ներթափանցումից: Արյան համակարգի հիվանդությունները, ինչպես նաև ուռուցքային հիվանդությունները նույնպես կարող են խոռոչների բորբոքման պատճառ դառնալ։

-Պոլիպոզ ռինիտ, ի՞նչ հիվանդություն է այն և ինչպե՞ս է արտահայտվում։

-Պոլիպոզ ռինիտը քթի լորձաթաղանթի ալերգիկ հիվանդությունն է, առաջանում է լորձաթաղանթի` ալերգենի նկատմամբ տևական կոնֆլիկտի հետևանքով, և արդյունքում տեղի է ունենում լորձաթաղանթի դիմադրողականության անկում, այտուց, լորձաթաղանթի հյուսվածքի գերաճ, ինչպես նաև բարորակ գոյացության` պոլիպի առաջացում։

- Ի՞նչ խնդիրների հետևանք է քթի չորությունը։

-Հայտնի է, որ քթի ֆունկցիայի նորմալ աշխատանքը կարգավորելու համար պետք է քթի լորձաթաղանթը լինի խոնավ: Քթի չորության պատճառ կարող է առաջանալ շնչուղիների տևական ինֆեկցիոն հիվանդությունների, լորձաթաղանթի վնասման, սկլերոտիկ փոփոխությունների, ինչպես նաև խեցիների բացակայության պատճառով։ Լորձաթաղանթը արտադրում է պաշտպանողական նյութ՝ մուտին, որն ապահովում է լորձաթաղանթի դիմադրողականությունը։ Ուստի երբ բացակայում են խեցիները, որ լինում է հետվիրահատական շրջանում կամ հիվանդություններից հետո սկլերոտիկ փոփոխությունների ժամանակ, երբ բջիջը չի կարող արտադրել մուտին, ինչպես նաև տևական քիմիական նյութերի առկայությունը, քթի անոթասեղմիչ կաթիլները  նպաստում են քթի լորձաթաղանթի վնասմանը և լորձի արտադրությանը։ Ի վերջո, արդյունքում քիթը մնում է անպաշտպան և չոր:

-Այժմ էլ կոկորդի նորագոյացություններից խոսենք։

-Կոկորդի նորագոյացությունները կարող են լինել բարորակ, չարորակ, որոնց առաջացման պատճառ կարող են հանդիսանալ տևական ինֆեկցիոն հիվանդությունները, ինչպես նաև քիմիական նյութերի բացասական ազդեցությունները, ծխախոտը, ալկոհոլը, իմունային համակարգի խաթարումը, նաև դեղորայքի երկարատև ընդունումը։ Գոյացությունների առաջացման պատճառ կարող են հանդիսանալ նաև մասնագիտությունները, օրինակ` հռետորները, երգիչները, որոնց մոտ առաջանում են ձայնալարերի բարորակ գոյացություններ, այսպես կոչված` երգեցիկ հանգույցներ, որոնք ձայնալարի մշտական և բարձր ամպլիտուդով շփման պատճառով են զարգանում։ Կարող են այլ օրգան համակարգերի ուռուցքային գոյացություններից արյան միջոցով թափանցել կոկորդ։ Էթալոգիայի, բուժման և կանխարգելման նպատակով պետք է անպայման ախտորոշվի, թե ինչ տեսակի ուռուցք է, որտեղից է արմատապես ի հայտ գալիս, և ինչ դեղամիջոցներով կարել է կազմակերպել բուժմոտեցումները, որը կարող է լինել խիստ անհատական բնույթի։

-Ո՞ր ԼՕՌ հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել։

-Երիտասարդացել են ալերգիկ բնույթի, պոլիպոզ, ուռուցքային հիվանդությունները` կապված շրջակա միջավայրի և օդի աղտոտվածության հետ, ինչպես նաև տարաբնույթ դեղորայքների անկառավարելի օգտագործման և անորակ սննդի օգտագործման հետևանքով։

-Ֆարինգիտը և դրա տեսակները։

-Ֆարիգիտը ըմպանի հետին պատի լորձաթաղանթի բորբոքումով ուղեկցվող հիվանդություն է, որն առաջանում է քթային դժվարաշնչության պատճառով, բերանային շնչառության հետևանքով, որի արդյունքում առաջանում է լորձաթաղանթի տեղային սառեցում,  իմունիտետի տեղային իջեցում, որը հանգեցնում է լորձաթաղանթի այտուցի և բորբոքման:  Պատճառ կարող են հանդիսանալ հաճախակի և քրոնիկական տոնզիլիտները, բերանի լորձաթաղանթի  և ատամների բորբոքումները, քրոնիկական այլ հիվանդությունները, որոնք տեղակայված են բերանում։ Լորձաթաղանթը չորանում է, սկսում է լորձաթաղանթի մեջ ֆոլիկուլների մեծացում՝ սկլերոզացիա, հաճախակի այտուց, որն ուղեկցվում է նաև տեղային ցավային զգացողությամբ, կլման ակտի դժվարացմամբ, ջերմության տատանումներով և կյանքի որակի իջեցմամբ:

-Արդյո՞ք ճիշտ է, որ քթի խեցիները հեռացվեն ամբողջությամբ։

-Քթի խոռոչում ամեն կողմից ունենք խեցիներ, որոնք մասնակցում են քթի խոռոչում լորձային արտադրության` մուցինի առաջացմանը, որի պատճառով քթի մեջ զարգանում է պաշտպանական ֆունկցիա` խոնավացնելով խոռոչը։ Երբ ախտահարվում են խեցիները, խեցիների հյուսվածքի փափարային մարմինը վերածվում է սկլերոտիկ օջախների, և խեցին դժվարությամբ է կրճատվում, կամ չի կրճատվում` առաջացնելով խիստ դժվարաշնչություն։ Քանի որ խեցիները մեր քթի խոռոչում 90 տոկոսով ապահովում են խոնավությունը, ցանկալի չէ խեցիները լիովին հեռացնել, կատարել կոնխոտոմիա։ Ներկայումս խեցիների բուժմոտեցումների մեջ կան տարբեր տեսակներ, երբ հիպերտրոֆիայի ենթարկված խեցիներում կատարում ենք վազոտոմիա, անոթներն ենք հատում, կոագուլացիա կամ ռադիոալիքային ձայնային ալիքով դեզինգրետացիա՝ կրճատում։ Եթե այս մեթոդները չեն օգնում, և արդեն խնդրի լուծումը խեցիների հեռացմամբ է լուծվում, ուստի ցանկալի չէ կատարել ամբողջական հեռացում, այլ` մասնակի կամ առաջային բևեռի կամ հետին բևեռի մասնակի կոնխոտոմիա։

-Նշիկները հեռացնելուց հետո  հետագայում  արդյո՞ք կա հետվիրահատական բարդությունների  առնչվելու հավանականություն։

-Նշիկների հեռացման հետվիրահատական շրջանի բարդություններից առաջնայինը համարվում են արյունահոսությունները, որոնք կարող են լինել սուր և ուշացած։ Սուր, երբ հետվիրահատական առաջին մինչև 5 օրերին տեղի է ունենում ֆիբրոզ փառերի անջատում, և ուշացած, որը կարող է լինել 14-րդ օրից հետո: Լինում են նաև դեպքեր, երբ 20-րդ օրը ռեգեներացիայի արդյունքում նոր անոթներ են ձևավորվում, սակայն լորձաթաղանթը բավականին փխրուն և բարակ է, և կարող են թափանցելիության բարձրացման հաշվին զարգանալ արյունահոսություններ։ Նշիկների հեռացման մյուս բարդությունը ֆարինգիտների զարգացումն է, այսինքն` երբ նշիկը բացակայում է, ըմպանի հետին պատի լորձաթաղանթում եղած նույն գեղձային հյուսվածքը իր վրա է վերցնում ըմպանի պաշտպանական ֆունկցիան և կարող է հիպերտրոֆիայի ենթարկվել ինֆեկցիաներից, մրսածությունից իմունտիտի անկման հետ և զարգանալ ֆարինգիտներ։

-Ի՞նչ է բնածին հարականջային խուղակը։

-Խուղակները  ականջի տարբեր բաժիններում ոչ անատոմիական համակցումներ են, որոնք լինում են արտարգանդային կյանքում տարած հիվանդությունների, ինչպես նաև ժառանգական հիվանդությունների արդյունքում։ Հաճախ հանդիպող խուղակներից են ականջի պարույրի առաջնային հատվածում գտնվող խուղակները, որոնք կամ բացվում են դեպի արտաքին աշխարհ կամ լսողական անցուղու մեջ։ Այս խուղակների պատը հարուստ է ճարպային բջիջներով, ինչպես նաև ծծումբ արտադրող բջիջներով ճարպային բջիջները հարուստ միջավայր են ինֆեկցվելու համար, որոնք էլ հաճախակի պատճառ են հանդիսանում թարախակալման: Երբեմն նաև խուղակի բնական ուղին փակվում է, և զարգանում են թարախապալարներ։ Խիստ ցավոտ են և պատճառ են հանդիսանում ջերմության բարձրացման, ինքնազգացողության վատացման։ Խուղակների բուժման միակ եղանակը վիրահատական ճանապարհն է։

-Ականջների աղմուկը, հատկապես տարեցների շրջանում, մեծ տարածում ունի:  Որո՞նք են դրա տեսակներն ու առաջացման պատճառները։

-Վերը նշեցինք, թե որ հիվանդություններն են երիտասարդացում ապրել, միանշանակ կարող եմ ասել, որ` նաև ականջի աղմուկը։ Եթե նախկինում ականջի աղմուկը համարվում էր տարեցների հիվանդություն, այսինքն` լսողական անալիզատորի սկլերոտիկ փոփոխությունների արդյունքում զարգացած հիվանդություն, ապա այսօր այն ավելի երիտասարդացում է ապրել: Պատճառը կարող են լինել ինչպես սուր, քրոնիկական, ինֆեկցիոն հիվանդությունները, այնպես էլ գլխուղեղի փորոքներում տեղի ունեցող ախտահարումները, քիմիական նյութերի արդյունքում առաջացած ախտահարումները։ Կարող է նաև հիվանդության պատճառ լինել ողնուղեղի պարանոցային ողերի արանքում աղերի բյուրեղների ճնշումը նյարդային վերջույթների վրա: Արդյունքում զարգանում է կորտյան օրգանի լսողական նյարդի ինչպես սուր, այնպես էլ քրոնիկական ախտահարում։ Սուր ախտահարման ժամանակ վերականգնման հնարավորությունները ավելի շատ են, իսկ քրոնիկականի դեպքում կարող են անդառնալի փոփոխություններ զարգանալ։ Այսինքն` կարող է հիվանդությունը հաջորդ փուլում վերածվել տինուտուսի, մի հիվանդություն, որի ընթացքում լսողական անալիզատորի սկլերոտիկ ախտահարումը անդառնալի է, այսինքն` ամբողջ կյանքի ընթացքում ականջի աղմուկը չի անցնում։ Նման դեպքերում հիվանդների հետ աշխատում են հոգեբանները` եղած աղմուկի հետ ընտելացնելու և նյարդային վիճակից հանելու համար։ Այս հիվանդության պատճառ կարող է լինել բարձր աղմուկը, վերջին ժամանակներում պատերազմի դաշտում դեպքերի հետ կապված ականների պայթյուններից մեր երիտասարդների մոտ շատ հաճախ հանդիպող այս հիվանդությունը, որը, ցավոք սրտի, կամ չի բուժվում, կամ շատ դժվարությամբ է հիվանդության ընթացքը թեթևանում։

-Ի՞նչ կասեք այս ասպարեզում ներգրավված երիտասարդ կադրերի մասին: Եվ առհասարակ, ապագայում բժշկությունը, ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ մասնագետների ձեռքերում է լինելու։

- Ես կասեի` բժշկությունը բավականին հուսալի ձեռքերում է, ունենք խելացի, ձգտող, պրպտող, աշխատասեր նեղ մասնագետներ, որը հուսադրող է և հպարտացնող։

-Մեր ընթերցողները ԼՕՌ հիվանդությունների և դրանց բուժման վերաբերյալ շատ կարևոր տեղեկություններ ու գիտելիքներ   ստացան: Սակայն մասնագիտական խոսքից  զատ, մարդիկ  կարևորություն են տալիս բժշկի  խորհուրդ-հորդորներին: Արդ, Ձեր  ուղերձը  մեր հասարակությանը. ի՞նչ կմաղթեք մեր ժողովրդին:

-Չնայած մեր հասարակությունը բավականին զարգացած է և  տեղեկացված, սակայն չլինելով մասնագետ` շատ հաճախ նույնականացնում են հիվանդությունները և հետևաբար` բուժմոտեցումները։ Բժիշկը բազմակողմանի է մոտենում յուրաքանչյուր բուժառուի խնդրին, անհատական բուժմոտեցում է ցուցաբերում, հետևաբար բուժումն  իրականացնում է անհատական։ Իրականում լավ է, որ տեղեկացված են, բայց պետք է առողջությունը վստահել բանիմաց մասնագետներին, որպեսզի հետագայում չբախվեն բարդացած իրավիճակների։ Առողջ եղեք։

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը  

Կրծքագեղձի քաղցկեղը դատավճիռ չէ

Այսօր անհերքելի իրողություն են ժամանակակից ճառագայթաբանության մեջ  իրականացվող նորարարություններն ու նվաճումները, որոնց շնորհիվ նախկինում անբուժելի թվացող բազում հիվանդություններ, ճշգրիտ և գրագետ ախտորոշվելով,  ոչ միայն բուժվում են, այլեւ` կանխարգելվում:

Մեր զրուցակիցը Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնի Ախտորոշման ծառայության բժիշկ-ռադիոլոգ Սոնա Ջիլավյանն է, ով շատ լավ պատկերացնում է իր մասնագիտության բարդ, պատասխանատու լինելը և աշխատում մեծ սիրով ու նվիրումով: Բժշկուհին նաև լավ հոգեբան է և կարողանում է ստեղծել փոխադարձ կապ բուժառուների հետ, և ամենօրյա տքնաջան աշխատանքն իր դրական արդյունքը երկար սպասեցնել չի տալիս: Իսկ ստացված աշխատանքն ու կայացած արդյունքները բժշկուհուն էլ ավելի մեծ եռանդ ու նոր ուժ են հաղորդում: Աշխատանքային դժվարությունների լավագույն գնահատականը  բուժառուների երախտագիտության շռայլ խոսքերն են, որոնք բժշկուհու համար թանկ են ու նվիրական:

-Բժշկուհի, մասնագիտության ընտրության հարցում, վստահ ենք, չեք երկմտել, քանզի տեղյակ ենք, որ ծնվել և մեծացել եք բժիշկների գերդաստանում։

-Այո, իրավացի եք, մասնագիտության ընտրության հարցում երբեք երկմտանքի առջև չեմ կանգնել, քանզի, ինչպես նշեցինք, ծնվել եմ բժիշկների գերդաստանում և դեռևս մանկուց հստակ գիտեի, որ իմ մասնագիտական ուղին լինելու է բժշկության բարդագույն և միաժամանակ շատ գեղեցիկ ու հետաքրքիր աշխարհը, և այլ մասնագիտությունների  ընտրություն չեմ էլ դիտարկել։ Ավարտել եմ Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանը, որից հետո ճառագայթային ախտորոշման օրդինատուրան և այն ավարտելուց հետո անմիջապես անցել եմ աշխատանքի` որպես` բժիշկ ճառագայթաբան՝ կրծքագեղձերի ռադիոլոգ և սոնոգրաֆիստ։

-Ինչո՞ւ հենց նեղ մասնագիտացում ընտրեցինք ճառագայթաբանության ոլորտը։

- Ասեմ, որ ի սկզբանե ընտրել էի քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ոլորտը, բայց մի քանի ամիս աշխատելուց հետո հասկացա, որ այդ ոլորտում ես ինձ լիրաժեք չեմ զգում, այսպես ասած` իմը չէր, ընտրեցի արդեն իսկ ինձ սիրելի ոլորտը` ռադիոլոգիան, և մինչ օրս վստահ եմ իմ ընտրության մեջ և ոչ մի վայրկյան չեմ զղջացել, և եթե կրկին  ինձ հնարավորություն ընձեռվեր մասնագիտություն ընտրել, ապա առանց վարանելու,  կընտրեի  իմ սիրելի ռադիոլոգիայի ոլորտը։

-Բժշկուհի, բոլորն էլ իրենց կայանալու ճանապարհին ունենում են ուսուցիչներ։ Ձեր նեղ մասնագիտացման մեջ ո՞ւմ կարող եք համարել Ձեր ուսուցիչը։

-Միանշանակ`Հասմիկ Դավթյանին։ Իհարկե անցել եմ մի շարք վերապատրաստումներ ինչպես Հայաստանի Հանրապետությունում, այնպես էլ արտերկրում, բայց իրականում իմ նեղ մասնագիտացման մեջ ինձ «կերտել» է Հասմիկ Դավթյանը, որին զուգակցվել է նաև իմ աշխատասիրությունը: Երբեք չեմ  դոփել  տեղում և աշխատում եմ միշտապես լինել բժշկության նորարարությունների զարկերակին։

-Ըստ Ձեզ` ախտորոշման մեջ նոր տեխնոլոգիաները եկան փոխարինելո՞ւ, թե` լրացնելու։

-Միանշանակ` լրացնելու, իրականում որքան շատ լինեն ախտորոշման մեթոդները, այնքան  ախտորոշման ավելի ստույգ արդյունք կստանանք, այսինքն` տվյալ պարագայից ելնելով` կընտրենք` որ հետազոտման մեթոդը կլինի ավելի ինֆորմատիվ, քանզի  յուրաքանչյուր բուժառուի  հանդեպ անհատական մոտեցում է պահանջվում։ Եթե մեր ընտրած մեթոդը ինչ-որ տեղ, այսպես ասած, այդ պահին թերանա, դրան լրացնելու կգան մյուս մեթոդները։ Իրականում կրծքագեղձի քաղցկեղի վաղ հայտնաբերման ոսկե ստանարտը դեռևս համարվում է մամոգրաֆիան։

 -Ի՞նչ ասել է թվային մամոգրաֆիա։

-Թվային մամոգրաֆիան, և հատկապես 3D-ն, մեր ոլորտում ներգրավելուց հետո բեկումնային եղավ, քանզի այն մեզ` մասնագետներիս, հնարավորություն ընձեռեց հայտնաբերել գոյացությունները վաղ փուլերում և ավելի մանրակրկիտ հետազոտել կրծքագեղձերը: Անգամ փոքր գոյացությունները, որոնք նախկինում կարող էին տեսանելի չլինել, այսօր ուսումնասիրվում են և ստանում ճշգրիտ պատասխաններ։

-Արդյո՞ք մամոգրաֆիան ունի հակացուցումներ։

-Ցանկացած ախտորոշման մեթոդ ունի իր ցուցումներն ու  հակացուցումները, որոնք կարող են լինել բացարձակ կամ հարաբերական։ Բոլորս էլ գիտենք, որ մամոգրաֆիայի դիմում են արդեն 40 տարեկանի շեմը հաղթահարած բուժառուները կանխարգելման նկատառումներով, իսկ մինչ 40 տարեկանը կատարվում է ուլտրաձայնային հետազոտություն։ Բայց եթե ուլտրաձայնային հետազոտության արդյունքում նկատվում է որեւէ կասկածելի օջախ կամ գոյացություն,  ապա անկախ տարիքային շեմից, դիմում ենք մամոգրաֆիայի։ Քանի որ մամոգրաֆիան համարվում է ռենտգեն ախտորոշման մեթոդ, հակացուցումներ կարող եմ նշել հղիությունը, կրծքով կերակրման շրջանը։ Նշեմ, որ ներկայումս կրծքերի իմպլանտների կրման դեպքում մամոգրաֆիայով հետազոտման մեջ կան հատուկ ռեժիմներ, որոնք թույլ են տալիս նաև  իմպլանտներով կրծքագեղձերը հետազոտել։ Սակայն այստեղ մեզ կարող է օգնության գալ նաև ՄՌՏ հետազոտման մեթոդը, և իմպլանտների առկայության պարագայում որոշակի խոչընդոտների դեպքում ՄՌՏ-ն մեզ կօգնի ավելի ճշգրիտ պատկեր ստանալ։

-Տեղյակ ենք, որ Ֆանարջյանի անվան ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնը համագործակցում է Առողջապահության նախարարության հետ։ Ի՞նչ ծրագրերի շրջանակներում է այդ համագործակցությունը։

-2021 թվականից Առողջապահության նախարարության հետ համատեղ Հայաստանի Հանրապետությունում առաջին անգամ ներդրվել է  պիլոտային սքրինինգային ծրագիր, որի նպատակն է հետազոտել առողջ, գանգատներ չունեցող կանանց և հնարավորություն ընձեռել հայտնաբերել քաղցկեղը վաղ փուլերում։ Տվյալ ծրագիրը իր գործառույթն իրականացնում է դեռևս մարզերում, սակայն գնալով իր շրջանակներն ընդլայնում է, և նպատակ  կա, ու լիահույս ենք, որ այն առավել տարածուն բնույթ կկրի, և ամբողջ հանրապետությունը կընդգրկվի այդ սքրինինգային ծրագրի մեջ։ Կրծքագեղձն այն օրգանն է, որտեղ խնդիրը  կանխարգելիչ հետազոտություններով  կարող ենք հայտնաբերել դեռևս նախաքաղցկեղային փուլում։ Իրականում կան օրգան-համակարգեր, որոնք կարող են թաքնված  կրել ուռուցքը և դժվարություն ներկայացնեն հայտնաբերման առումով, բայց կրծքագեղձի քաղցկեղի նախաքաղցկեղային փուլերում հայտաբերման համար մենք ունենք ախտորոշման հրաշալի մեթոդներ: Ցավալին իրականում այն է, երբ  կրծքագեղձի քաղցկեղը ուշ փուլերում է հայտնաբերվում: Բոլորս էլ քաջ գիտակցում ենք, որ վաղ փուլերում հայտնաբերումը եթե ոչ 100, ապա 99 տոկոսով ապահովում է ապաքինում բարեհաջող ելքով։

-Բժշկուհի, մարզերում ի՞նչ պատկեր է։

-Սքրինինգային ծրագրի ներդրումից հետո կատարված հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ նախնական փուլերում կրծքագեձի քաղցկեղի հայտնաբերումը 1,2 անգամ ավելացավ`  համեմատ մինչ սքրինինգային ծրագրի ներդումը: Այսինքն` ծրագիրն իրեն լրջագույնս արդարացրեց։ Որքան էլ մենք հորդորենք, որ գոնե տարին մեկ անգամ անցնեն կանխարգելիչ հետազոտություններ, շատերը տարբեր պատճառներով չեն հետազոտվի: Սքրինինգային ծրագիրն անվճար է, և կանայք հնարավորություն ունեն  իրենց իսկ բնակավայրում հետազոտվել շարժական մամոգրաֆիկ սարքով։ Եվ երբ զրուցում ենք իրենց հետ, հասկանում ենք, որ իրենց մեջ կա չհիմնավորված վախ, որ միգուցե հետազոտման արդյունքում հայտնաբերվի ուռուցք:  Պետք է գիտակցել, որ ոչ բոլոր հայտնաբերված գոյացությունները են չարորակ: Իսկ  եթե կրծքագեղձում չարորակ ուռուցքն արդեն առկա, ապա այն մի օր իր գոյության մասին զգացնել է տալու։ Գանգատներն առաջանում են քաղցկեղի  արդեն ուշացած փուլերում։ Իրականում այս ծրագիրը վաղուց կիրառելի է ամբողջ աշխարհում, որն իրենից ենթադրում է մահացության թվերի կրճատում:  Բոլորը պետք է գիտակից մոտենան իրենց առողջությանը։ Հասկանան, որ եթե արդեն կրում են չարաբաստիկ գոյացությունը, երբեք մենակ չեն, իրենց աջակից են ընտանիքը, բժիշկներն ու  հոգեբանները։

-Արդյո՞ք ժառանգական նախատրամադրվածություն ունի քաղցկեղը:

-Ինչպես բոլոր քաղցկեղները, կրծքագեղձի քաղցկեղը նույնպես ունի ժառանգական նախատրամադրվածություն, բայց իրականում շատ պետք չէ կենտրոնանալ այդ ուղղվածությամբ, և այն շատ բարձր տոկոս չի կազմում` 10-12 տոկոս, բայց միևնույնն է, այն կանայք, ում ընտանիքում գենետիկորեն առկա է այդ խնդիրը,  պետք է  ավելի զգոն լինեն և պարտադիր վեց ամիսը մեկ հետազոտվեն։ Քաղցկեղի առաջացման բուն պատճառագիտությունը դեռևս մինչ օրս լիովին բացահայտված չէ։

-Հասարակության մեջ տարածված է այն կարծիքը, որ բիոպսիան արագացնում է քաղցկեղի ընթացքը։ Բժշկուհի, իրականում դա մի՞ֆ է, թե՞ իրականություն։

-Իրականում դա թյուր կարծիք է, բիոպսիայից պետք չէ ընդհանրապես վախենալ, ընդհակառակը` գոյացության հայտնաբերման դեպքում պարտադիր պետք է կատարել բիոպսիան։ Միայն այդ հետազոտման մեթոդն է թույլ տալիս հյուսվածքաբանորեն ճիշտ ախտորոշում ստանալ և քաղցկեղի մոլեկուլային ենթատիպը որոշել և համակարգել բուժման հետագա ընթացքը:

-Իսկ չարորակ գոյացություն բացահայտվելուց հետո Դուք բուժառուին պարզ ասո՞ւմ եք, որ իր մոտ կասկածելի գոյացություն է հայտնաբերվել:

- Նախևառաջ կախված է, թե ում հետ գործ ունենք, հոգեբանորեն ինչ վիճակում է բուժառուն. կան բուժառուներ, որ գիտակից են մոտենում իրենց խնդրին, ցանկանում են տեղեկանալ, որպեսզի  բժշկի հետ հավասար անցնեն այդ ճանապարհը։ Բայց կան դեպքեր էլ, երբ բուժառուն շատ էմոցիոնալ է, աշխատում ենք հոգեբանորեն աջակցել նրան, աստիճանաբար բացատրել իրողությունը, ճիշտ ուղղորդել, որպեսզի հետագայում ավելի զգոն, գիտակից և հետևողական լինի և բարձիթողի չվերաբերվի կյանքին վտանգ սպառնացող իրավիճակին։

-Քաղցկեղը հայտնաբերվեց. վիրահատությո՞ւն, թե՞ քիմիոթերապիա։

-Կրկին կախված է մոլեկուլային ենթատիպից, բայց ինչքան քաղցկեղը ուշացած փուլերում է հայտնաբերվում, այնքան հավանականությունը մեծ է, որ քիմիոթերապիա կիրականացվի։ Երբեմն քիմիոթերապիան լինում է վիրահատություններից առաջ, օրինակ, երբ քաղցկեղը մեծ չափերի է լինում, քիմիոթերապիայի միջոցով փոքրացվում է,  և դեպքեր են լինում, երբ վիրահատությունից հետո, միևնույնն է, պետք է շարունակել քիմիոթերապիայի կուրսը։ Եթե հայտնաբերվի նախաքաղցկեղային փուլում, հնարավոր է, որ միայն վիրահատությամբ կարող ենք ունենալ ցանկալի բուժման ելք։

Տարին մեկ անգամ յուրաքանչյուր կին պետք է անցնի կանխարգելիչ բուժզննում, քանի որ ուշացած փուլերում բուժման արդյունավետությունը կարող է նվազել։

-Իսկ որպես վերջաբան` Ձեր մաղթանքն  ու հորդորը մեր հասարակությանը, մեր ընթերցողին:

-Որպես մաղթանք` կցանկանամ, որ մեր կանայք գնահատեն  իրենց առողջությունը։ Պետք է գիտակցեն, որ իրենք  ընտանիքի հենասյունն են։ Մեր կանայք միշտ սիրում են առաջին տեղում պահել երեխաներին և ամուսնուն, բայց չեն գիտակցում, որ իրենք նույնչափ կարևոր են ընտանիքի համար։ 21-րդ դարում քաղցկեղը բուժելի է, այն դատավճիռ չենք կարող համարել։ Արդի տեխնիկական հագեցվածությունը, տարատեսակ ախտորոշման մեթոդները և միջազգային ուղեցույցները տալիս են քաղցկեղի բուժման բավականին լավ արդյունքներ, մանավանդ` կրծքագեղձի քաղցկեղի դեպքում։ Կինը պետք է պատասխանատու լինի առաջինը ինքն իր հանդեպ, սիրի իրեն ու իր օրգանիզմը` գիտակցելով, որ իր առողջ լինելով`երջանիկ ու ամուր է իր ընտանիքը:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը  

Ճառագայթաբան

Կրթություն

 2012թ ավարտել եմ Մխիթար Հերացու անվան ԵՊԲՀ-ի ճառագայթային ախտորոշման օրդինատուրան և մինչև այժմ աշխատում են որպես բժիշկ-ռադիոլոգ (ճառագայթաբան)՝ կրծքագեղձերի ռադիոլոգ մասնագիտությամբ։

Հանդիսանում եմ ռադիոլոգների հայկական ասոցացիայի, ռադիոլոգների եվրոպական ասոցացիայի ինչպես նաև կրծքագեղձի պատկերավորման եվրոպական հասարակության անդամ (EUSOBI)։ 2017թ-ին վերապատրաստվել եմ ԱՄՆ-ի կրծքագեղձերի հիվանդություններով զբաղվող առաջատար կենտրոններից մեկում (ORANGE COAST MEMORIAL CENTER )։

Մասնակցում եմ ինչպես 2023թ․-ի փետրվար ամսվա ՈՒԱԿ-ում և դեկտեմբեր ամսվա Աստղիկ ԲԿ-ում տեղի ունեցած ուռուցքաբանական գիտաժողովներին ընտրվել եմ որպես լավագույն զեկուցող։

2021թ․ից մինչ այժմ հանդիսանում եմ ՀՀ-ում առաջին անգամ ներդրված և միակը հանդիսացող կրծքագեղձի քաղցկեղի պիլոտային սկրինինգային ծրագրի առաջատար մամոգրաֆիստ,որի նպատակն է հայտնաբերեկ կրծքագեղձի քաղցկեղը վաղ փուլերում՝ փրկելով բազմաթիվ կանանց կյանքեր։

Ամուսնացած եմ, ունեմ 2 երեխա։

Ցանկանում եմ, որ մեր հասարակությունը առողջ լինի թե՛ ֆիզիկապես, թե՛ հոգեպես

«Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի նյարդավիրաբուժական բաժանմունքն իրականացնում է նյարդավիրաբուժական խնդիրների վիրահատական բուժում և խորհրդատվություններ։ Թիմը համալրված է  առաջնակարգ մասնագետներով, որոնք մասնագիտական երկարաժամկետ վերապատրաստումներ են անցել արտերկրի առաջատար կլինիկաներում։
Վերջին տարիներին էապես ընդլայելով մատուցվող վիրահատական ծառայությունների ցանկը` բաժանմունքը մի շարք վիրահատությունների առումով այսօր տարածաշրջանում առաջատարների շարքում է:

Մեր զրուցակիցն է «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի նյարդավիրաբուժական բաժանմունքի բժիշկ-նյարդավիրաբույժ Նաիրի Մարգարյանը: Բժիշկ, ում համար մասնագիտությունն առաջին հերթին առաքելություն է:  Մարդ, ով դժվարին պահերին կանգնելով հիվանդի կողքին, կիսում է նրա դժվարությունները` հաճախ անհնարինը դարձնելով հնարավոր:

Ի դեպ, «Որակի նշան» ընկերությունը, ամփոփելով տարին, ընկերության կողմից կազմակերպած ամենամյա մրցանակաբաշխության շրջանակներում Նաիրի Մարգարյանին ճանաչեց «Որակի նշան-Տարվա նվիրյալ բժիշկ-2025»-ի մրցանակակիր։

-Պարոն Մարգարյան, ի՞նչ գործառույթներ են իրականացվում Ձեր բաժանմունքում, և ի՞նչ խնդիրների դեպքում մարդիկ կարող են դիմել Ձեզ: 

-Մեզ հիմնականում դիմում են գլխուղեղի տարբեր հիվանդությունների և ողնաշարի ախտահարումների (վնասվածքային հեմատոմաներ, ողնաշարի վնասվածքներ և կոտրվածքներ, գլխուղեղի և ողնուղեղի ծավալային գոյացություններ), ինչպես նաև ծայրամասային նյարդերի և նյարդային հյուսակների, գլխուղեղի անոթների ախտահարումների դեպքում (գլխուղեղի անոթների հիվանդությունների ժամանակ իրականացվում է ներանոթային բուժում): Կատարվում են ողնաշարի դեգեներատիվ փոփոխություններով պայմանավորված հիվանդությունների` միջողնաշարային խողովակի ճողվածքների, սպոնդիլոլիստեզի, ողնաշարային խողովակի ստենոզի վիրահատություններ:

-Ըստ Ձեզ` որ հիվանդություններն են երիտասարդացում 

ապրել։

-Ողնաշարի հիվանդություններն ավելի հաճախ են հանդիպում, օրինակ՝ ողնաշարի ճողվածքները, ստենոզները, տրավմաները։ Լինում են տրավմաներ, որի դեպքում չեն վերականգնվում նյարդերը` օրինակ, երբ անդառնալի վնասվում է ողնուղեղը: Իսկ մնացած  խնդիրների դեպքում նյարդերը վերականգնման մեծ հավանականություն ունեն։

-Ինսուլտների դեպքում ի՞նչ վիրահական միջամտություն է կատարվում։

-Կա վիրահատական միջամտության երկու տարբերակ՝ էնդովասկուլյար, որը անոթային խնդիր է, մեր բաժնում այդ պաթոլոգիայով զբաղվում են այլ բժիշկներ, իսկ մյուսը` բաց եղանակով, որի ժամանակ ուղեղը ճնշված է լինում, և մենք միջամտում ենք, որպեսզի վերացնենք  սեղմման զգացումը։

- Ճողվածքները վիրահատելուց հետո կա՞ կրկնվելու հավանականություն։

-Գրեթե բոլոր հիվանդություններն էլ կրկնվելու հավանականություն ունեն, որոշ դեպքերում բժշկի ոչ պրոֆեսիոնալ մոտեցումից  է հնարավոր, որ այն կրկնվի, բայց նաև լինում են դեպքեր, որ ինչքան էլ վիրահատության բարեհաջող արդյունք արձանագրվի, հիվանդությունը կրկնվում է: Յուրաքանչյուր օրգանիզմ առանձնահատուկ է արձագանքում միջամտություններին։ Ճողվածքների դեպքում էլ կա կրկնվելու հավանականություն, քանի որ ճողվածքը  հեռացնելուց հետո առողջ մասում կարող է խնդիր առաջանալ։

- Ի՞նչ պաթոլոգիա է հիդրոցեֆալիան:

-Պատճառը ողնուղեղային հեղուկի քանակի ավելացման հետևանքով գլխուղեղի հեղուկ պարունակող տարածությունների մեծացումն է։ Վարակային հիվանդությունների շարքում, որոնք բնածին հիդրոցեֆալիայի առաջացման ամենահաճախակի պատճառներն են, կարելի է թվարկել սիֆիլիսը, տոքսոպլազմոզը, ցիտոմեգալիան։ Հետծննդաբերական շրջանում հիդրոցեֆալիա կարող է զարգանալ մենինգիտի հետևանքով։  Հիդրոցեֆալիան կարող է զարգանալ երեք պրոցեսների հետևանքով՝ հեղուկի ավելցուկային արտադրումից (գերարտազատական կամ հիպերսեկրետոր հիդրոցեֆալիա), հեղուկի ներծծման արատից (առեզորբտիվ հիդրոցեֆալիա), հեղուկի հոսքային ուղիների խցանումից (օկլյուզիոն հիդրոցեֆալիա)։ Վերջինս հիդրոցեֆալիայի զարգացման մեխանիզմում ամենից հաճախ է հանդիպում:
Օկլյուզիոն հիդրոցեֆալիայի դեպքում կարող են առաջ գալ հիպերտենզիվ կրիզներ, որոնք արտահայտվում են գլխացավով, փսխումով, շնչառության խանգարումով։
Բնածին դեկոմպենսացված ձևի հիդրոցեֆալիայի դեպքում, որը պայմանավորված է հեղուկի շարժման ուղիների մեխանիկական արգելքով, ցուցված է վիրահատական բուժում։ Տարածում է գտել հատուկ փականային կառուցվածքի ստեղծման վիրահատությունը, որով գլխուղեղի փորոքների հեղուկն ուղղվում է արյան հունը կամ որովայնի խոռոչը։ Վիրահատությունը կատարվում է նյարդաբանական ախտանիշների անընդմեջ սաստկանալու դեպքում։ Ուշացած դեպքերում վիրահատությունը ցուցված չէ։

Առաջացման պատճառները բազմազան են, հնարավոր է տարբերակել տեսակները, երբ որ գոյացություն է լինում, անցքեր կան, որոնք որ ճնշվում են, փակվում, արյան շրջանառությունը խանգարվում է, սկսում է գլուխը ուռչել, առաջանում է համապատասխան կլինիկան, այդ դեպքում անհրաժեշտ է միջամտել։ Մյուս դեպքում, երբ որ ոչ մի ախտանիշ չկա, օրվա մեջ այն արտադրվում է շատ, կամ`  ներծծվում քիչ:

-Ըստ Ձեզ` Հայաստանում զարգացա՞ծ է  նյարդավիրաբուժությունը:

-Հայաստանում նյարդավիրաբուժությունը  բարձր մակարդակի վրա է, գրեթե բոլոր վիրահատությունները մեր երկրում իրականացվում են: Բայց կան հիվանդություններ, որոնք մեր պրակտիկայում քիչ են հանդիպում, և պետք է ունենանք ստատիստիկա և ըստ դրա զարգացնենք կոնկրետ հիվանդությունների  վիրահատությունները, որպեսզի զարգացում ապրի նաև այդ ուղղությունը։ Մեկ-երկու վիրահատություն կատարելով`  չենք կարող համարել, որ այդ ուղղությունը զարգացում է ապրում։

- Բժի´շկ, ինչպե՞ս կգնահատեք բժիշկ-պացիենտ փոխհարաբերությունները:

- Ինձ համար շատ ցավալի փաստ է, որ այսօր, կարծես թե, բժիշկների վարկանիշի վրա ազդում են բացասականորեն, որի պատճառներից մեկը մեր հասարակության ծանր սոցիալ-հոգեբանական վիճակն է: Երբ հերթը հասնում է իրենց առողջական վիճակին, գլուխ է բարձրացնում ֆինանսի բացակայությունը, որից մարդիկ լարվում են, դառնում են ագրեսիվ և պահանջատեր: Դա ցավալի երևույթ է, որը հաղթահարելու համար առկա են բավականին գերակա խնդիրներ: Ամեն դեպքում պետք է հուսանք, որ մի օր ավելի բարձր վստահություն կլինի դեպի բժշկությունը: Շատ դեպքերում պացիենտը տեղեկացված չէ, թե որ խնդրի դեպքում որ նեղ մասնագետին դիմի։ Տեղեկատվական դաշտը ողողված է տարատեսակ ինֆորմացիայով, պետք է մարդիկ լավ ուսումնասիրեն դաշտը` հասկանալու համար` ում դիմեն, իրականում կան լուրջ մասնագետներ, որոնք չկան ոչ մի սոցիալական հարթակներում, ուղղակի լուռումունջ նվիրված են իրենց աշխատանքին։

Իսկ ինչ վերաբերում է դիմելիության կուլտուրային՝ բժիշկ-պացիենտ փոխհարաբերակցությանը, ցավոք սրտի, ըստ իս, դրական տեղաշարժ չկա։ Իրականում մարդիկ շատ պահանջատեր են, բայց  պետք է գիտակցեն, որ ցանկացած բժիշկ ուզում է իրեն դիմած հիվանդին առողջացնել։ Պետք է պետության կողմից լիարժեք աջակցություն, որպեսզի հիվանդը  երբեք չմտածի, թե որտեղից պետք է վճարում կատարի։ Պետք է լինի աջակցության այնպիսի մակարդակ, որ ոչ պացիենտը տուժի, ոչ էլ` բժիշկը։

-Իսկ հասցնո՞ւմ եք աշխատանքային գերլարված գրաֆիկը համատեղել վերապատրաստումների հետ:

-Այո, հասցնում ենք, քանի որ պետք է բժիշկը միշտ ձգտի լինել նորարարությունների զարկերակի վրա, չդոփի տեղում։ Եթե բժիշկը կարծի, որ ինքն արդեն կայանալու կարիք չունի, ուրեմն ինքն վերջացած մասնագետ է։ Վերջերս Մոսկվայում մասնակցել եմ  միկրովիրաբուժության մասնագիտացման  վերապատրաստումներին։

Կցանկանամ դիմել մեր բոլոր նյարդավիրաբույժներին` լինեն ազնիվ իրենք իրենց իսկ խղճի առջև, մեկը մյուսի և պացիենտի հանդեպ, լինեն աշխատասեր, նեղ մասնագիտացման մեջ ձգտեն աջակցել  մեկը մյուսին։ Պետք է ավագ սերունդը մշտապես իր գիտելիքները փոխանցի երիտասարդ սերնդին: Ես ստացել եմ 10 սերունդ ապրած բժիշկների ջիղն ու աշխատասիրությունը: Շատ բան է փոխանցվել մեզ,  մենք դրանք ընկալել ենք,  փոխանցված փորձը գնահատել ու պրպտել:

-Որպես վերջաբան, Ձեր մաղթանքը հայ հասարակությանը:

 -Եղեք առողջ, ձեր առողջությունը թանկ գնահատեք, ժամանակին դիմեք բժշկի: Կոչ եմ անում տարեկան գոնե մեկ անգամ հետազոտվել կանխարգելիչ նպատակով, առաջին իսկ գանգատների դեպքում դիմել բժշկի՝ հիվանդության վաղաժամ ախտորոշման և հետագա բուժման արդյունավետ ընթացքի համար։ Ցանկանում եմ, որ մեր հասարակությունը առողջ լինի թե՛ ֆիզիկապես, թե՛ հոգեպես: Իսկ բժիշկներին մաղթում եմ համբերություն, հավատ սեփական ուժերի նկատմամբ և հաստատուն կամք։

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը  

Մայրության բեկրանքն զգալու այդ աստվածատուր սուրբ նպատակը թող ձեզ ուժ ու կամք տա այն իրականություն դարձնելու ճանապարհին

Վերջին շրջանում բավականին շատ է խոսվում մեր երկրում ծնելիության աճի մասին: Ժամանակակից բժշկությունն իր զինանոցում ունի անպտղության բուժման անհրաժեշտ բոլոր միջոցները:
Անպտղության բուժումը ռազմավարական նշանակություն ունի, այն նաև ժողովրդագրական ու վիճակագրական խնդիրներ է լուծում։ Ամբողջ աշխարհում պետական, հասարակական և մասնավոր ընկերություններն այս հարցին հատուկ ուշադրություն են դարձնում…
Երեխան ծնողների համար նոր, հետաքրքիր, չբացահայտված աշխարհ է, սիրո և հիացմունքի անկրկնելի դրսևորում, որը ծնողի  առօրյան լցնում է ու իմաստավորում  նրա կյանքը:
Եվ ուրախությամբ պետք է փաստել, որ ժամանակակից բժշկությունն արդեն վաղուց  կարողացել է ձեռնոց նետել անպտղությանը՝ շնորհիվ  բժշկագիտության առաջընթացի, ինչպես նաև այս ոլորտի  նվիրյալ ու անձնուրաց բժիշկների:
Ասում են՝ հույսը վերջինն է մահանում, սակայն երբ կողքիդ կա գրագետ և փորձված մասնագետ, ապա իրականանում են նույնիսկ ամենահամարձակ ու անիրականանալի թվացող երազանքները:
Մեր զրուցակիցն է «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնի Մարդու վերարտադրության բաժանմունքի գինեկոլոգ-էնդոկրինոլոգ, ռեպրոդուկտոլոգ, «Անպտղությունը դատավճիռ չէ» գրքի հեղինակ Մարգարիտ Գրիգորյանը: Բժշկուհին ունի երկար տարիների մասնագիտական փորձ, վճռականություն, ուղղամտություն, խղճի թելադրանքով առաջնորդվելու հատկանիշ, հրաշալի պատկերացնում է իր մասնագիտության ամբողջ բարդությունն ու պատասխանատվությունը: Բժշկուհու  համար թանկ ու կարևոր է յուրաքանչյուր մանկան ծնունդը, և նա  ջանք ու եռանդ չի խնայում՝ զույգերին նվիրելու ծնող դառնալու  այնքան բաղձալի բերկրանքը:

- Բժշկուհի, արդյո՞ք այսօր անպտղությունը կարող ենք համարել դատավճիռ:
-Այսօր` օր օրի զարգացում ապրող տեխնիկական դարաշրջանում, անպտղությունն արդեն կարող ենք համարել բուժելի հիվանդություն, քանզի վերարտադրողական բժշկությունը սրընթաց վերելք է ապրում, և մեծ մասամբ անպտղությամբ տառապող և պայքարող զույգերն այսօր, հուրախություն մեզ, կարող  են զգալ ծնող դառնալու բերկրանքը։

-Ո՞ր տարիքային շեմը կարող ենք համարել անպտղություն։
-Մենք` ռեպրոդուկտոլոգներս, սիրում ենք «երիտասարդ» կանանց հետ աշխատել, քանզի նրանց հղիանալու հավանականությունը ավելի բարձր է, քանի որ 40 տարեկանից հետո այդ տոկոսը սկսում է աստիճանաբար նվազել, իսկ 45 տարեկանից հետո, հղիությունը պրակտիկորեն դառնում է անհնար: Իհարկե, լինում են նաև դեպքեր, որ Աստծո մեծագույն կամքով  հրաշքներ են կատարվում, և մեծ տարիքում կինը հղիանում է։

-Ի՞նչ պատկեր ունի կանանց և տղամարդկանց  անպտղության տոկոսային հարաբերակցությունը:
-Հիմնականում հավասարապես է բաշխված` մոտավորապես 40 տոկոսը տղամարդկանց, 40 տոկոսը կանանց մոտ, և 20 տոկոսով զույգը միաժամանակ կարող է ունենալ խնդիրներ։

-Այսօր, կարծես թե, երիտասարդ կանայք բավականին շատ են դիմում կեսարյան հատմամբ ծննդալուծման: Ի՞նչ կասեք այդ առումով։ Արդյո՞ք այս մոտեցումն ավելի ընդունելի է:
-Կեսարյան հատումների թիվը մեր ժամանակներում իսկապես  աճում է ամբողջ աշխարհում: Բանն այն է, որ երիտասարդ ծննդկանների մոտ բնական ճանապարհով ծննդալուծման նկատմամբ կա չհիմնավորված վախ, մինչդեռ  պետք է խնդրին գիտակցաբար մոտենալ, և չպետք է վախենալ բնական ճանապարհով ծննդաբերելուց: Իհարկե, ցանկացած բժիշկ դեմ կլինի կեսարյան հատումով ծննդալուծմանը, եթե չկան ցուցումներ, քանզի այն  թելադրում է վիրահատական միջամտություն, և կեսարյան հատումների պատճառով հետագայում կարող է կինը հանգել անպտղության։

-Արտարգանդային հղիությունը ի՞նչ պայմաններում է զարգանում։
-Արտարգանդային հղիության պատճառագիտությունը մինչ օրս դեռևս լիովին բացահայտված չէ, բայց մեր աշխատանքային պրակտիկայից ելնելով` սեռավարակները, օրինակ` խլամիդիոզը, գոնորեան բերում են փողերի ախտահարման` արդյունքում բարձրացնելով արտարգանդային հղիության զարգացման ռիսկը։ Նաև կա հետազոտություններ արդյունքում ապացուցված տեսակետ, որ այն կարող է զարգանալ ծխող և անառողջ ապրելակերպ վարող կանանց մոտ։ Սակայն իրականում վերը նշեցի, որ վերջնակապես բացահայտված չէ պատճառագիտությունը։

-Ի՞նչը կարող է համարվել հղիության համար բացարձակ հակացուցում։
- Ելնելով կնոջ առողջական վիճակից` հղիությունը կարող է հակացուցվել։ Օրինակ` արգանդի բացակայություն կամ արգանդի արատներ, կամ սրտի արատ, լյարդի ցիրոզ եւ այլ հղիության հետ անհամատեղելի հիվանդություններ ունեցող կանանց խորհուրդ ենք տալիս  դիմել փոխնակ մայրության ծրագրին։

-Բժշկուհի, ովքե՞ր կարող են օգտվել Հայաստանում մեկնարկած անպտղության հաղթահարման ծրագրից։
-Հուրախություն մեզ, այս տարի պետպատվերի շրջանակում ծրագիրն ավելի ընդլայնվեց, այսօր արդեն մեզ կարող են դիմել առաջնային անպտղություն դեպքում, այսինքն` այն զույգերը, ովքեր երեխան չունեն, մեզ կարող են դիմել մինչև 40 տարեկանը, իսկ այն զույգերը, որոնք ունեն արդեն մեկ բալիկ, մեզ կարող են դիմել մինչև 36 տարեկանը, նաև  մինչ 40 տարեկան միայնակ կանայք, որոնք  չունեն զուգընկեր։

- Վիժում, ի՞նչը կարող է հանգեցնել վիժման։
-Վիժման տարբեր պատճառներ կան` հորմոնալ դիսբալանս, ինֆեկցիաներ, արյան մակարդելիության խնդիրներ, արգանդի արատներ, կարող են լինել նաև ժառանգական նախատրամադրվածություն կնոջ կամ ամուսնու մոտ, և իհարկե կան չբացահայտված պատճառագիտությամբ վիժումներ, բայց պետք է հիշենք, որ 1-2 վիժումները կարող են լինել պատահականություն և չկրկնվել։ Սակայն, երբ կինը վիժում է 3 և ավելի անգամ, ուրեմն` միանշանակ խնդիր կա, որը պետք է բացահայտել։ Վիժման կարող է հագեցնել նաև «հիվանդ» սաղմիկի խնդիրը, արդյունքում լինում է վիժում, որպեսզի առողջական խնդրով երեխա չծնվի։ Այսինքն` զույգը կարող է խնդիր չունենալ, ուղղակի կարող է պատահականության սկզբունքով «հիվանդ»  սաղմիկի ձևավորվել, և վիժում գրանցվել, որպեսզի հիվանդ բալիկ լույս աշխարհ չգա:

-Ի՞նչ պետք է հասկանալ  ներարգանդային ինսեմինացիա բառակապակցության տակ։
-Մեր օրերում բավականին հաճախ կիրառվում է ներարգանդային ինսեմինացիա, երբ արգանդի խոռոչ է ներարկվում նախապես հատուկ մշակված, ընտրված սպերմատոզոիդների զանգվածը: Միջամտությունն իրականացվում է օվուլյացիայի շրջանում (դաշտանային ցիկլի միջին շրջանում): Դրան հաջորդող բոլոր գործընթացներն ընթանում են բնական կերպով: Իսեմինացիան համարվում է բավականին արդյունավետ մեթոդ: Սերմնավորումը համարվում է առաջնային մեթոդներից մեկը, որի դեպքում կարևոր պայման է, որ  արգանդափողերը լինեն անցանելի և, իհարկե, մշակված սերմը սերմի հատուկ քանակությունից պակաս չպետք է լինի, որպեսզի կարողանանք հաջողության հասնել։
Մենք դիմում ենք այդ միջամտությանը այն դեպքում, երբ կա չբացահայտված, անհայտ պատճառի անպտղություն, եթե կան սերմի հետ կապված խնդիրներ, բայց ոչ շատ արտահայտված: Նաեւ դիմում ենք այն դեպքում եթե կան անհամատեղելիություն, իմունոլոգիական գործոն, այսինքն կնոջ վզիկի մեջ սպերմատոզոիդները մահանում են:

-Արտամարմնային բեղմնավորման դիմած կանայք արդյո՞ք գործընթացի ընթացքում ունենում են ցավային սինդրոմ։
-Հիմնականում` ոչ, սովորաբար այն անցավ պրոցեդուրա է, ցավային սինդրոմ լինում է ձվաբջջի պունկցիայի ժամանակ (բայց որպեսզի ցավ չզգան, այն  կատարվում է ներերակային անզգայացման տակ): Նշեմ, որ սաղմերը տեղադրելուց հետո չենք թողում կինը պառկած վիճակում մնա, քանզի պրակտիկան մեզ ցույց տվեց, որ պառկած վիճակը չի կարող նպաստել արդյունավետության բարձրացմանը։ Իրականում տեղադրումից 1-2 րոպե հետո կարող են վեր կենալ ու գնալ տուն։
Վերարտադրողական օժանդակ տեխնոլոգիաները օր օրի սրընթաց զարգացում  են ապրում։ Այսօր կարևոր է, որ կարող ենք  ստուգել սաղմիկի վիճակը. առողջ է, թե` ոչ, զարգացում են ապրել խթանիչ նյութերը, ավելի շատ որակյալ ձվաբջիջներ ենք կարողանում ստանալ, կան բավականին որակյալ նյութեր լավ սաղմիկների ստացման համար։ Գերժամանակակից ինկուբատորներ կան, որոնց մեջ ավելի բարենպաստ պայմաններում զարգացում են ապրում որակյալ սաղմիկները։ Արտամարմնային բեղմնավորումից առաջ հետազոտությունները շատ գրագետ են կազմակերպվում, և մենք ամեն ինչ անում ենք այս մեթոդի արդյունավետության բարձրացման համար։

-Ձվաբջջի դոնորություն. ո՞ր դեպքերում է այս մեթոդի կիրառությունը դառնում անհրաժեշտություն։
-Կան դոնորական ձվաբջջով արտամարմնային բեղմնավորում և դոնորական սերմով, կախված թե զույգերից ում մոտ է առկա խնդիրը: Դոնորական ձվաբջիջներին դիմում են այն դեպքում, երբ  կինը չունի սեփական ձվաբջիջներ, կամ տարիքային բարձր շեմից ելնելով`  որակապես առողջ ձվաբջիջներ չունի: Այդ մեթոդով կանայք մեր երկրում` մինչև 52 տարեկանը ներառյալ, կարող են հղիություն գրանցել։ Սակայն եթե ցանկանում են սեփական ձվաբջջով մայրանալ, պետք է ավելի գիտակից մոտենան այդ խնդրին`շտապեն, դիմեն ավելի վաղ տարիքում։ Բայց իմ աշխատանքային փորձից ելնելով, հանդիպել եմ դեպքերի, թե ինչպես են կանայք դոնորական ձվաբջիջներով լույս աշխարհ եկած երեխաներին վերաբերվում  իրենց հարազատ երեխաների պես, քանզի պտղի զարգացումը  հենց իրենց արգանդում է լինում, և հոգեբանական խնդիրներ չեն ունենում։

-Բժշկուհի, ձվաբջիջների սառեցումը պիտանիության ժամկետ ունի՞, թե` ոչ:
-Ոչ, պիտանիության ժամկետ չունի, այն կարելի է սառեցնել և տարիներով պահպանել, բայց այն ցանկալի է սառեցնել մինչև 38 տարեկանը: 38 տարեկանից հետո շատ են դիմում, բայց արդյունավետությունը ցածր է լինում այդ տարիքում: Պետք է աղջիկները և կանայք տեղեկանան, որ եթե չեն ցանկանում վաղ մայրանալ, ապա ձվաբջիջների սառեցման պետք է դիմեն մինչև 38 տարեկանը։ Անկեղծ կլինեմ` ասելով, որ մինչև 35 տարեկանն է ավելի արդյունավետ։

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին: Ապագայում առողջապահությունը ո՞ւմ ձեռքերում է:
-Ինքս երիտասարդ կադրերին մեծ սիրով  եմ իմ փորձը փոխանցում: Ի վերջո, ոչինչ հավերժ չէ, պետք է գան մեզ փոխարինողներ։ Ժամանակին ինձ եղել են կրթողներ, և իրենց փորձը փոխանցող բժիշկներ, և եղել են նաև չփողանցողներ, ես բոլորից էլ շատ շնորհակալ եմ։ Ես իրականում գրքասեր եմ, ինձ համար իմ ամենամեծ ուսուցիչները  գրքերն են։

-Ընդունված ավանդույթ է, որ երեխաները ընտրում են ծնողների ուղին։ Դուք կուղղորդե՞ք արդյոք ձեր երեխաներին մասնագիտության ընտրության հարցում:
-Ոչ, ես երբեք չեմ ուղղորդում իրենց, թող իրենք ինքնուրույն ընտրեն իրենց սիրելի և նախընտրելի մասնագիտությունը: Ես չեմ սերմանում սեր դեպի բժշկությունը, եթե ընտրեն դեմ չեմ լինի, բայց իրականում պետք է սիրով կատարես քո աշխատանքը, որ ստանաս դրա պտուղները։

-Ի՞նչ խորհուրդ կտայիք անպտղությամբ տառապող ամուսնական զույգերին:
- Կցանկանամ, որ մեր գենոֆոնդը մեծանա, շատ բալիկներ լույս աշխարհ գան, քանզի մեր ազգը այս վերջին տարիներին ինչերի միջով անցավ` բոլորս էլ գիտենք։ Մենք մնացել ենք մի բուռ ազգ, օդի և ջրի պես պետք է, որ բազմանա մեր ազգը։ Կցանկանամ, որ մարդիկ ձգտեն շատ երեխաներ ունենալ, մեզ պես փոքր ազգերի համար դա կենսական նախապայման է։
Վերարտադրողական բժշկությունը անընդհատ զարգացող գիտություն է, որը երբեմն, ցավոք սրտի, արձանագրում է նաև անհաջող ելքեր։ Իհարկե, մենք անում ենք հնարավորն ու անհնարինը լավագույն արդյունքներին հասնելու համար, բայց, բնականաբար, բոլորս գիտակցում ենք, որ  չենք կարող մշտապես 100 տոկոսանոց արդյունք ապահովել։
Երեխաները ծնվում են Աստծո կամոք: Իսկ մեր այն զույգերին, որոնց  մոտ չի ստացվում բնական ճանապարհով հղիանալ, հորդորում եմ երբեք չընկճվել, չհանձնվել, հավաքելով իրենց վերջին ներուժը՝ պայքարել և հավատով անցնել այդ դժվարին, բայց այնքան բաղձալի ճանապարհը: Ծնող դառնալու, մայրության բեկրանքն զգալու այդ աստվածատուր սուրբ նպատակը թող ձեզ ուժ ու կամք տա այն իրականություն դարձնելու ճանապարհին։ Մենք էլ` որպես նեղ մասնագետներ, պատրաստ են ծնող դառնալու երազանքով ապրող զույգերին  աջակցել: Երբեք չպետք է հիասթափություն ապրել և ետ կանգնել պայքարի ճանապարհի կեսից։

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը  

Առողջ եղեք, սիրեք ձեզ և ձեր մարմինը

Չնայած տեխնիկական զինվածությանը, բժշկությունը չի դադարում լինել բժիշկ անհատի ներդրումը: Իհարկե, պետք է ձգտել բժշկության տեխնիկական առաջընթացին, բայց այնպես, որ չխամրի բժշկի թանկարժեք որակը` սրտակցությունն ու մարդասիրությունը: Բժիշկը ստիպված է լինում կյանքում երկու հիմնական քննություն բռնել. հաջողության և անհաջողության փորձություն: Այդ փորձությունների հանդեպ կայունությունը կախված է բժշկի անհատականությունից, մարդկային տեսակից, և, ի վերջո, բարոյական նկարագրից: Չէ՞ որ կարևոր է ոչ միայն  հիվանդության ախտորոշումն ու բուժումը,  այլև հիվանդի հոգեկան աշխարհ ներթափանցելու կարողությունը: Հենց դրանով է արտահայտվում բժշկի մարդասիրությունը:

Մեր զրուցակիցն է «ԱՍՏՂԻԿ» բժշկական կենտրոնի էնդոկրինոլոգ Նարինե Բեգլարյանը: Բժշկուհի, ում համար բժշկի մասնագիտությունն ամենամարդասիրականն է, մարդկանց առողջություն պարգևելը՝ ամենաբարձր մարդկային առաքելությունը, որին իր բնույթով պիտի կոչված լինի բժիշկը: Նրանք եզակի անհատներ են, որոնք առանձնանում են ոչ միայն մասնագիտական, այլև մարդկային բարձր արժեքներով: Իսկ մեր  զրուցակցի պարագայում այդ արժեքներին գումարվում է անսահման նվիրումն իր գործին, ինչն անում է նույնքան  համեստորեն: Բարեհամբույր և հետևողական լինելու, ընդգծված համեստության, ազնվության, բուժառուների նկատմամբ ճիշտ մոտեցման, անձնվեր աշխատանքի, ինչպես նաև գերազանց մասնագիտական գիտելիքների շնորհիվ նա սիրված է թե՛ գործընկերների, թե՛ այցելուների կողմից:

-Բժշկուհի, ի՞նչ է  Ադիսոնի հիվանդությունը:

 -Ադիսոնի հիվանդությունը մակերիկամների կեղևային շերտի հորմոնների անբավարար արտադրությունն է՝ մակերիկամային անբավարարությունը։ Իրականում այդ հիվանդության տարածվածությունը մեծ չէ։ Հիմնական գանգատները՝ հոգնածություն, թուլություն, սրտխփոց, քաշի անկում, սրտխառնոց, փորլուծություն։ Նախկինում այն ավելի շատ էր հանդիպում, քանի որ առկա էր տուբերկուլյոզը, որի ժամանակ ախտահարվում էին նաև մակերիկամները։ Այս հիվանդությունը առաջանում է մակերիկամների կեղևի երկկողմանի ախտահարման արդյունքում: Հիվանդության ողջ ընթացքում նվազում կամ դադարում է մակերիկամների կեղևային շերտի հորմոնների (կորտիզոլ, ալդոստերոն) արտազատումը, որոնք շատ կարևոր նշանակություն ունեն սիրտ-անոթային համակարգի, ջրաաղային փոխանակության կարգավորման համար: Այս հիվանդության մասին առաջին անգամ խոսել է ծագումով անգլիացի բժիշկ Թ. Ադիսոնը 1849 թվականին, որի անունն էլ կրում է հիվանդությունը: Այսօր հիվանդության հիմնական պատճառը աուտոիմուն խնդիրներն են, այսինքն` հակամարմիններ են առաջանում մակերիկամների նկատմամբ, և մակերիկամները ժամանակի ընթացքում իրենց գործունեությունը կորցնում են։ Սա առաջնային մակերիկամային անբավարարություն է։ Այսօր մեր պրակտիկայում ավելի հաճախ հանդիպում է երկրորդային մակերիկամային անբավարարությունը, որի պատճառագիտությունը  ոչ թե հենց մակերիկամի գործունեության անկումն  է, այլ հիպոֆիզից եկող ազդակի նվազումը, քանի որ մակերիկամները կառավարվում են հիպոֆիզից եկող ազդակով, ուստի, երբ ազդակ՝ հրահանգ չի լինում հիպոֆիզից, մակերիկամները չեն արտադրում կորտիզոլ։  Այսպես՝ հիպոֆիզի խնդիրների դեպքում ընկճվում է ACTH հորմոնի արտադրությունը, որը կառավարում է մակերիկամը, և այդ մեխանիզմով առաջացնում է ստիմուլի ընկճում, և հետևաբար, երբ վերևից հրահանգը չկա, մակերիկամների գործունեությունը հանգչում է: Դա կարող է լինել հիպոֆիզի ուռուցքների դեպքում, որպես ուռուցքի մեխանիկական ճնշման հետևանք հիպոֆիզի վրա,ինչը բերում է ACTH հորմոնի սինթեզի նվազմանը, և երկրորդը կարող է լինել հիպոֆիզի ուռուցքի վիրահատության հետվիրահատական բարդություն, երբ վիրահատության ժամանակ վնասվում է հիպոֆիզի ACTH արտադրող շերտը։ Բուժումն իրականացվում է փոխարինող թերապիայով, այսինքն` նշանակվում են մակերիկամային հորմոնի սինթետիկ փոխարինողներ՝ մասնավորապես սինթետիկ գլյուկոկորտիկոիդներ։ Ամենամոտը բնական գլյուկոկորտիկոիդներին <<Հիդրոկորտիզոնն>> է, որը մեր շուկայում կարելի է գտնել <<Կորտեֆ>> անվան տակ։ Եթե միայն <<Կորտեֆ>>-ը բավարար չի լինում, ավելացվում է նաև <<Մեթիլպրեդնիզոլոն>>:

-Հարվահանաձև գեղձի հիվանդություններից որո՞նք են ավելի հաճախ հանդիպում Ձեր պրակտիկայում։

-Հարվահանաձև գեղձի հիվանդություններից են հիպոպարաթիրեոզը և հիպերպարաթիրեոզը։ Երկուսն էլ բավական հաճախ հանդիպող պաթոլոգիաներ են։ Հիպոպարաթիրեոզը՝ այսինքն՝ գեղձի թերֆունկցիան, լինում է առաջնային և երկրորդային։ Առաջնային հիպոպարաթիրեոզը՝ հարվահանաձև գեղձի գործունեության անկումը, սովորաբար աուտոիմուն բնույթ է կրում, երբ իմուն համակարգը հարվահանաձև գեղձը դիտարկում է որպես օտար մարմին և, հակամարմիններ, ընկճում է նրա գործունեությունը: Այդ հիվանդությունն ավելի հաճախ հանդիպող է իմ պրակտիկայում, քան Ադիսոնի հիվանդությունը։ Սակայն ավելի հաճախ է հանդիպում երկրորդային հիպոպարաթիրեոզը, որը վահանաձև գեղձի վիրահատության հետվիրահատական բարդություն է, երբ վիրահատության ժամանակ վնասվում են մեկ, կամ մի քանի հարվահանագեղձեր: Որպեսզի վիրահատությունից հետո չլինի այս բարդությունը, նախ շատ կարևոր է վիրաբույժի փորձառությունը, որը պետք է շատ ուշադիր և զգոն լինի, որպեսզի վիրահատության ժամանակ չվնասի հարվահանաձև գեղձերը, սակայն լինում են դեպքեր, երբ անգամ փորձառու վիրաբույժի միջամտությունից կարող է զարգանալ այս բարդությունը վիրահատության բարդ լինելու պատճառով։  Հիվանդության ախտանիշներն են՝ մկանային ձգվածություն, մատներում թմրածություն, առատ քրտնարտադրություն, սրտխփոց, գլխացավեր, բարդ դեպքերում ՝ ցնցում։ Այս հիվանդության բուժումը երկարատև է. ըստ ուղեցույցների՝ ամբողջ կյանքի ընթացքում հիվանդները ստանում են կալցիում զուգակցված վիտամին D-ի ակտիվ ձևով, որը մեր շուկայում կարելի է գտնել <<Ռոկալտրոլ>> կամ <<Ալֆակալցիդով>> անվանմամբ։ Մշակվում է նաև հենց սինթետիկ պարատհորմոնի օգտագործումը, այսինքն՝ հորմոնալ փոխարինող թերապիան, որը, սակայն, առայժմ ուղեցույցներում չի գտել իր տեղը և լայնորեն չի կիրառվում։ Մյուս հիվանդությունը  հարվահանաձև գեղձի գերֆունկցիան է` հիպերպարաթիրեոզը, որը կրկին բավականին հաճախ է հանդիպում մեր պրակտիկայում, հատկապես` երկրորդայինը։ Առաջնային հիպերպարաթիրեոզը հարվահանաձև գեղձերից (որոնք չորսն են) որևէ մեկում, կամ միաժամանակ մի քանիսում ուռուցքի առաջացումն է, որը կարող է լինել պատահական կամ կրել ժառանգական բնույթ: Բուժումը վիրահատական է. հեռացվում է ախտահարված՝ ուռուցքային փոփոխված հարվահանաձև գեղձը։ Սակայն ավելի հաճախ հանդիպում են երկրորդային և երրորդային հիպերպարաթիրեոզները։ Երկրորդայինը լինում է արյան մեջ կալցիումի դեֆիցիտի հետևանքով, ինչը բերում է հարվահանաձև գեղձերի կոմպենսատոր ավելացած աշխատանքի՝ պարատհորմոնի ավելացած արտադրությանը։ Սրա հիմնական պատճառներն են՝ վիտամին D-ի դեֆիցիտը, աղիների լուրջ խնդիրների դեպքում Ca-ի ներծծման նվազումը, երիկամների ախտահարված աշխատանքը: Մեր պրակտիկայում ավելի հաճախ հանդիպում է վիտամին D դեֆիցիտի հետևանքով առաջած հիպերպարաթիրեոզը, որը կարելի է շփոթել առաջնայինի հետ, այդ իսկ պատճառով ճշգրիտ ախտորոշումը դնելու համար առաջին հերթին պետք է վերականգնել վիտամին D-ի մակարդակը արյան մեջ, և եթե դրանից հետո չի կարգավորվում հարվահանաձև գեղձի հորմոնը արյան մեջ, նոր դրվում է առաջնային հիպերպարաթիրեոզ ախտորոշումը: Լինում է նաև երրորդային հիպերպարաթիրեոզ, որը դիտվում է քրոնիկ երիկամային անբավարարություն, մասնավորապես հեմոդիալիզ ստացող հիվանդների մոտ։ Հիպերպարաթիրեոզը սկզբում լինում է երկրորդային, քանի որ հեմոդիալիզի հետևանքով կալցիումի կորստի հետևանքով հարվահանագեղձերը սկսում են արտադրել ավել քանակի պարատհորմոն: Դիալիզով անընդհատ կալցիումի կորստի հետևանքով անընդհատ նորմայից շատ հորմոն արտադրող հարվահանաձև գեղձերը սկսում են կոմպենսատոր մեծանալ, այնուհետև դրանք այնքան են մեծանում, որ ուռուցքանման փոփոխվում են և սկսում են մշտապես շատ արտադրել հորմոն, այդ իսկ պատճառով հիիպերպարաթիրեոզը կոչվում է երրորդային։ Բնականաբար, այստեղ ավելի խորքային բուժում է անհրաժեշտ։ Պետք է անընդհատ լրացնել կալցիումի պակասը, նշանակել  վիտամին D-ի ակտիվ ձևեր՝ ռոկալտրոլ: Եթե այս ամենը դրական արդյունք չի տալիս, ծայրահեղ դեպքերում մեծացած հարվահանաձև գեղձերից որևէ մեկի հեռացմամբ է գրագետ բուժման լուծման ելքը գտնվում, այսինքն` վիրահատությամբ։

 -Բժշկուհի, արդյո՞ք քրոնիկ հոգնածության զգացումն  ունի  ավելի խորքային պատճառ:

-Որոշ հրապարակումներ կան, որտեղ խոսվում է քրոնիկ հոգնածության համախտանիշի մասին, բայց եթե գլոբալ առումով և բնակչության բավարար միտումով դիտարկենք, դա ուղղակի գերհոգնածություն է, որի պատճառագիտությունը բազմաբնույթ է: Եթե նման խնդրով բուժառուն դիմում է էնդոկրինոլոգի, հետազոտվում է այն ամենը, ինչ պահանջվում է, քանզի ցանկացած շեղում կարող է հանգեցնել այդ խնդրին։ Առաջին հերթին ժխտում ենք վահանաձև գեղձի խնդիրները, շաքարախտի առկայությունը, մակերիկամների ախտահարումները, բայց ավելի հաճախ հոգնածության պատճառը ինչ-որ վիտամինի դիֆիցիտն է արյան մեջ։ Ամենատարածվածը վիամին D-ի դեֆիցիտն է, ինչը կարող է բերել հոգնածության։ Աղջիկների մոտ շատ տարածված է երկաթի դիֆիցիտը, քանզի առատ դաշտան են տեսնում, հաճախ սուրճն են չարաշահում, մսի ընդունումն իրենց ռացիոնում բավարար չէ։ Ընդ որում արյան ընդհանուր քննությունը կարող է չբացահայտել երկաթի դեֆիցիտը, պետք է որոշել ֆերրիտինի և երկաթի մակարդակը արյան մեջ։ Հաջորդ հաճախակի տարածված դեֆիցիտը վիտամին B12-ի պակասն է։ Կա այսպիսի ամինաթթու՝ հոմոցիստեին, որը հանդիսանում է նյութափոխանակության արգասիք: Երբ դրա քանակը նորմայից ավել է, ի հայտ են գալիս մի շարք ախտանիշներ՝ նույնպես հոգնածություն, հևոց, գլխապտույտ։ Մեր բնակչության մեջ մեծ տարածվածություն ունի հիպերհոմեցիստեմիա կոչվող երևույթը,  քանի որ մեր ազգի գեների մեջ կա այսպիսի գենետիկ մուտացիա` ֆոլաթթվի փոխանակության խանգարում, որի հետևանքով հոմոցիստեինը նորմայից շատ է առաջանում անգամ արյան մեջ ֆոլաթթվի բավարար քանակի դեպքում։ Սրա բուժմանը հասնում ենք` նշանակելով ֆոլաթթվի հավելումներ։ Եվ իհարկե հոգնածությունը կարող է առաջանալ ինչ-որ թաքնված վիրուսներից, ինֆեկցիաներից, կարող է առաջանալ հեպատիտ C-ի, թաքնված ուռուցքային գոյացությունների առկայությունից,  արյան խնդիրներից։ Այդ ամենը պետք է ժխտել։ Երբ վերը նշված բոլոր խնդիրները ժխտվում են, նոր դրվում է նյարդաբանական ախտորոշում, և անգամ վիճելի է գիտնականների կողմից, թե արդյո՞ք կա նման համախտանիշ, թե` ոչ։ Քանզի հոգնածություն կարող է լինել նաև դեպրեսիաների ժամանակ։

-Ինչի՞ հետևանք է անքնությունը:

-Անքնությունը բավականին կոմպլեքսային սիմպտոմ է, որը կարող է ուղեկցել տարբեր հիվանդությունների, դեպրեսիաների, տագնապային ինչ-որ սինդրոմների, սթրեսային վիճակների, կամ երբ գերլարված հոգսաշատ օրվանից գիշերը ուղեղը չի անջատվում։ Վահանաձև գեղձի գերֆունկցիայի ժամանակ էլ է լինում անքնություն, բուժման ընթացքում էլ՝ դեղորայքից նույնպես կարող է լինել անքնություն: Անքնության  բուժումը տարբեր է. սկզբում խորհուրդ է տրվում կենսակերպի փոփոխություն, հետո նշանակվում տարբեր հանգստացնող թուրմեր, նաև մագնեզիում, մելատոնին, որը շատ նուրբ հորմոն է և ոչ միշտ է օգնում, և եթե այս միջոցները չեն օգնում, ապա արդեն նյարդաբանները անտիդեպրեսանտներ են նշանակում, որպեսզի քունը կարգավորվի։

-Շաքարային դիաբետի ժամանակ, երբ  վերջույթները ամպուտացվում են, կարո՞ղ ենք դա համարել  դատավճիռ:

-Երբ վերջույթներն ամպուտացվում են, նշանակում է` ունենք ծանր դիաբետիկ ոտնաթաթ համախտանիշը։ Դիաբետիկ ոտնաթաթը բավականին բարդ համախտանիշ է, որը տարիների ընթացքում նյարդաթելերի և անոթների  ախտահարման արդյունք է, ինչը բերում է ոտնաթաթերի դեֆորմացիաների և սնուցման խանգարման: Ոտնաթաթերի այդպիսի դեֆորմացիայի առկայության պայմաններում մի փոքր վնասող գործոնը, ինչպիսին է քիչ սեղմող կոշիկի կրումը, կամ ոտքի աննշան վնասումը բոբիկ ման գալու հետևանքով առաջացնում է կոշտուկներ, ասեպտիկ չբուժվող վերքեր։ Հետագայում պրոցեսը խորանում է, և առաջանում են նեկրոզի օջախներ, և հարկ է լինում հեռացնել ախտահարված հատվածը՝ սկզբում մատը, հետագայում ոտնաթաթը։ Իրականում` այո, երբ ունենում ենք վերջույթների ամպուտացիա, նշանակում է արդեն առկա են շաքարախտի բավականին լուրջ բարդություններ. հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ ամպուտացիաներից հետո  հիվանդների ապրելիությունը հետագայում ավելի քիչ է։

- Որպես մեր զրույցի  վերջաբան, խնդրեմ, Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր հասարակությունը։

- Կհորդորեմ մեր հասարությանը վարել առողջ ապրելակերպ, առողջ սննդակարգ։ Ես ամեն դեպքում մնում եմ մի համոզման, որ բոլոր հիվանդությունները, սկսած զարկերակային գերճնշումից, շաքարային դիաբետից, ճարպակալումից, ստամոքսաղիքային տրակտի աշխատանքի խնդիրներից գալիս են անառողջ սնունդից: Արագ սննդի կետերը, ինչպես նաև գազավորված ըմպելիքները, չիպսերը, որոնք ծնողները, երբեմն երեխաների քմահաճույքին ընդառաջ գնալով, թույլ են տալիս օգտագործել, իրենց մեջ պարունակում են օրգանիզմը վնասող գործոններ, որոնք հետագայում կարող են վնասել երեխաների առողջությունը։ Ինչպես նաև կանանց եղունգների գելաքը, որի ժամանակ կիրառվում է միկրոդոզայով ճառագայթում, չի կարող իր վնասակար ազդեցությունը չթողնել օրգանիզմի վրա: Ինչպես նաև մազահեռացման որոշ միջոցներ կարող են  վնասել առողջությունը, և ընդհանրապես առօրյա կենցաղում կիրառվող քիմիական մաքրող միջոցները, ինչն ամեն օր կիրառելիս նեշնչում ենք փոքր դոզաներով, նույնպես տալիս են իրենց վնասակար ազդեցությունը մեր օրգանիզմի վրա։ Բոլորս լավ գիտակցում ենք, որ պետք է առողջ ապրելակերպ վարել, ֆիզիկապես ակտիվ լինել, ժամանակին քնել, և այս դեպքում վստահաբար կլինենք ավելի առողջ, անգամ  ժառանգական նախատրամադրվածություն ունեցող հիվանդությունները ավելի քիչ և ավելի ուշ ի հայտ կգան: Առողջ եղեք, սիրեք ձեզ և ձեր մարմինը:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը  

«Վիոլետա» բժշկական կենտրոնի առաքելությունն է բարձրակարգ բժշկական օգնությամբ ապահովել մեր ազգաբնակչությանը

Այսօր մեր երկրում բժշկությունը զարգանում է համաշխարհային նորարարություններին համահունչ: Բարեբախտաբար, վերջին ժամանակաշրջանում բժշկագիտությունը և տեխնոլոգիաները բավականաչափ զարգացել են, և հնարավոր է ստանալ հետազոտությունների առավելագույն ճշգրիտ արդյունքներ և լավագույն ու նվիրյալ բժիշկների շնորհիվ բուժման գրագետ բուժմոտեցումներ:

Երբ կոչումն ու նվիրումը միաձույլ են դառնում, գրվում է ուրույն կենսագրություն, որն իր բարերար և նշանակալից հետքն է թողնում բժշկագիտության մեջ: Նրա շնորհիվ է տեղայնացվում միջազգային փորձը, և հարյուրավոր հիվանդներ գտնում են առողջացման ճանապարհը:​

Մեր զրուցակիցն է «Վիոլետա» բժշկական կենտրոնի գլխավոր բժիշկ, Կուրորտաբանության և Ֆիզիկական բժշկության գիտահետազոտական ինստիտուտի բուժական գծով փոխտնօրեն, «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի փոխպատվաստման թիմի լյարդաբան-վարակաբան Սոնա Սարգսյանը: Երիտասարդ բժշկուհին աշխատում է մեծ նվիրումով` ցուցաբերելով վարպետություն ամենամարդասիրական գործում, եւ  վայելում  իր բուժառուների վստահությունն ու   հարգանքը՝ այն համարելով իր գործունեության մեծագույն նվաճումն ու ամենաբարձր գնահատականը:
Մարդու, առավել եւս` բժշկի համար մասնագիտությունն առաջին հերթին առաքելություն է: Լինել բժիշկ՝ նշանակում է աշխատել անձնվեր, լինել նախաձեռնող, աչքի ընկնել խոհեմությամբ, պատասխանատվություն կրել յուրաքանչյուր արածի կամ չարածի համար:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը  

​-Բժշկուհի, ինչո՞ւ ընտրեցիք բժշկի՝ անչափ բարդ ու պատասխանատու  մասնագիտությունը, մասնավորապես՝ հենց լյարդաբանության ճյուղը:

-Ծնվելով և մեծանալով բժշկի ընտանիքում, մեր տանը մշտապես բժշկական մթնոլորտ է տիրել, ինչը որոշիչ դեր է խաղացել մասնագիտությանս ընտրության հարցում։ Մայրս նույնպես բժիշկ է, մասնագիտությամբ վարակաբան-լյարդաբան, այդ իսկ պատճառով լյարդաբանությունը դեռևս մանկուց  բժշկագիտության ինձ հետաքրքրող ճյուղերից  մեկն է եղել։ Լյարդաբանությունը ամենաարագ զարգացող ճյուղերից է ոչ միայն մեր երկրում, այլև ամբողջ աշխարհում։

 -Լյարդի ախտահարման հետևանքով ո՞ր հիվանդություններն են այսօր սպառնում աշխարհի մարդկությանը, և որո՞նց պարագայում է մահացությունը մեծ:    

-Լյարդի ախտահարման պատճառները կարող են զանազան լինել, և պատճառից կախված` տարբերակում ենք լյարդի ախտահարմամբ մի շարք հիվանդություններ:

Դրանցից ամենատարածվածը վիրուսային հեպատիտներն են, հատկապես` B և C հեպատիտները, լյարդի ալկոհոլային հիվանդությունը, տոքսիկ հեպատիտները, լյարդի առաջնային ուռուցքը` հեպատոցելուլյար կարցինոման։ Իսկ վերջին ժամանակներս ամբողջ աշխարհում գլոբալ խնդիր է դարձել  մետաբոլիկ ասոցացված  լյարդի ճարպային հիվանդությունը, որը լյարդի հիվանդությունների առաջացման պատճառների մեջ առաջատար դիրք է զբաղեցնում։ Առհասարակ լյարդի հիվանդությունները պրակտիկ առողջապահության կարևորագույն խնդիրներից են` կապված լայն տարածվածության, ծանր ընթացքի և ոչ հազվադեպ նաև վատ ելքերի հետ։ Մահացությունը հատկապես բարձր է լյարդի ցիռոզի և նրա բարդությունների, ինչպես նաև հեպատոցելուլյար կարցինոմայի ժամանակ։

-Իսկ ինֆեկցիոն վիրուսների նախանշաններն ինչպիսի՞ն են, և սովորաբար հիվանդության ո՞ր փուլերում են ձեզ դիմում:  

-Սովորաբար լյարդի ինֆեկցիոն ախտահարումները կապված են վիրուսային հեպատիտների հետ։ Սուր վիրուսային հեպատիտներն  ընթանում են բնորոշ կլինիկական նշաններով՝ սրտխառնոց, փսխում, մաշկի, սկլերաների դեղնություն, մեզի գույնի մգացում, կղանքի անգունացում, երբեմն նաև քոր։ Սակայն վիրուսային հեպատիտներ B-ին և C-ին առավել հաճախ բնորոշ է քրոնիկական ընթացքը, որի ժամանակ  գրեթե ոչ մի ախտանիշներ կամ գանգատներ բուժառուն երկար տարիներ կարող է չունենալ, և հաճախ հիվանդությունը հայտնաբերվում է  պատահաբար և ցավոք, այն շրջանում,  երբ առաջացել են կյանքին վտանգ սպառնացող բարդություններ` ինչպիսիք են լյարդի ցիռոզը և հեպատոցելուլյար կարցինոման։

-Կխնդրեինք մեր ընթերցողների համար տարբերակեիք լյարդի վիրուսային հեպատիտների տեսակները:              

-Տարբերում են A, B, C, D, E և այլ տեսակի վիրուսային հեպատիտներ, և այդ շարքը հետզհետե մեծանում է։ Եթե A հեպատիտը սովորական դեղնախտն է` իր բնորոշ նշաններով, և սովորաբար հիվանդությունն ընթանում է առանց բարդությունների և քրոնիզացիայի,  ապա B և C հեպատիտներին բնորոշ է քրոնիկական ընթացքը: Երկար տարիներ դրանք կարող են ընթանալ առանց ախտանշանների, և ժամանակին չախտորոշվելու և չբուժելու դեպքում բերում են լյարդի ցիռոզի և լյարդի առաջնային քաղցկեղի զարգացման։

-Որո՞նք են լյարդի ուռուցքների առաջացման պատճառները:          

-Լյարդի ուռուցքների առաջացման պատճառներ կարող են լինել վիրուսային հեպատիտները, հատկապես` B-ն և C-ն, լյարդի ալկոհոլային ախտահարումը, լյարդի աուտոիմուն հիվանդությունները, և ցանկացած ծագման լյարդի ցիռոզ կարող է բերել հեպատոցելուլյար կարցինոմայի զարգացման։

-Որո՞նք են լյարդի ցիռոզի տեսակները։                  

-Լյարդի ցիռոզը լյարդի հյուսվածքի պնդացումն է ՝ խորացված ֆիբրոզը։ Տարբերում են լյարդի HBV, HCV ասոցացված, ալկոհոլային, աուտոիմուն ծագման, մետաբոլիկ ասոցացված լյարդի ցիռոզ և այլն։

-Իսկ ի՞նչ խնդիրների կարող է հանգեցնել լյարդի ճարպակալումը, և ի՞նչ միջոցներ են պետք ձեռնարկել լյարդը միշտ առողջ պահելու համար:    

-Լյարդի ճարպակալումը ուղեկցվում է ոչ միայն լյարդի ախտահարմամբ, այլ նաև այն բերում է սիրտ-անոթային և էնդոկրին խնդիրների, ինչպես նաև ճարպային հեպատոզով պացիենտների մոտ մեծանում է ուռուցքային հիվանդությունների զարգացման ռիսկը: Այդ են վկայում կատարված բազմաթիվ կլինիկական փորձարկումների և հետազոտությունների արդյունքները։

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում պորտալ հիպերտենզիան:            

-Պորտալ հիպերտենզիան բնորոշվում է դռներակի համակարգում ճնշման բարձրացմամբ, որը բերում է պորտալ անոթներում, լյարդային անոթներում, ստորին սիներակում արյան շրջանառության խանգարման: Դրա  կլինիկական դրսևորումներն են կերակրափողի վարիկոզ լայնացած անոթներից արյունահոսությունը, ասցիտը, սպլենոմեգալիան:

-Ո՞ր դեպքում է իրականացվում փոխպատվաստում:

-Փոխպատվաստումը ցուցված է լյարդի ախտահարման տերմինալ փուլում գտնվող բոլոր բուժառուներին` որպես բուժման ռադիկալ միջոց։ Այն ցուցված է լյարդի ցիռոզով, սուր կամ ֆուլմինանտ լյարդային անբավարարությամբ, ինչպես նաև լյարդի առաջնային քաղցկեղով բուժառուներին, աուտոիմուն ծագման ցիռոզի, լառաջնային բիլիար ցիռոզի, սկլորոզացնող խոլանգիտի, Վիլսոն Կնավալովի հիվանդության ժամանակ, պոլիկիստոզով բուժառուներին և մի շարք այլ պատճառներով լյարդի ախտահարման ժամանակ։ Հպարտությամբ կարող եմ նշել, որ Հայաստանի Հանրապետությունում արդեն կատարվել է թվով  8 լյարդի ազգակցական փոխպատվաստում։ Ինքս կանգնած եմ եղել այդ գործընթացի ակունքներում` լինելով լյարդի փոխպատվաստման թիմի վարակաբան-լյարդաբան։

-Ի՞նչ կասեք կիստաների մասին:                        

-Լյարդի կիստան բարորակ գոյացություն է, որը տեղակայվում է լյարդի ներսում կամ նրա մակերեսին: Հաճախ այն պատահաբար է հայտնաբերվում՝ այլ նպատակով իրականացված որովայնի ՈՒՁՀ-ի կամ ՀՇ-ի ժամանակ: Կիստան հեղուկով կամ դոնդողանման թանձր պարունակությամբ լցված և փափուկ հյուսվածքով պատված պարկ է: Չափերը տատանվում են մի քանի մմ-ից մինչև 20 սմ տրամագծի սահմաններում: Փոքր կիստաները, ինքնին, լուրջ վտանգ չեն ներկայացնում: Հնարավոր է բուժառուի ամբողջ կյանքում դրանք չանհանգստացնեն և չհայտնաբերվեն: Սակայն ժամանակին հայտնաբերումը խիստ կարևոր է, քանի որ հնարավորություն է տալիս խուսափել կիստայի ոչ բարենպաստ ելքից և բարդություններից: Ժամանակին հայտնաբերման դեպքում հնարավոր է արդյունքի հասնել միայն դեղորայքային բուժմամբ, հակառակ դեպքում հարկ է լինում դիմել վիրահատության և կիստայի լիարժեք հեռացման: Տարբերակվում են կիստաների կեղծ և իրական տեսակներ:

-Իրական և կեղծ կիստաներ: Կմանրամասնե՞ք:

-Կիստաները կարող են ունենալ մի քանի խոռոչներ, տարբերակում ենք նաև պոլիկիստոզ տարբերակը և տարբեր հատվածներում կարող են զարգանալ մի քանի կիստաներ: Բնածին են և տարբերվում են էպիթելի ներսում առկա ծածկույթով: Իրենց հերթին իրական կիստաները՝ ըստ կիստայի մորֆոլոգիական առանձնահատկությունների, բաժանվում են մի քանի տեսակի` ռետենցիոն, հասարակ, դերմոիդ, բազմախոռոչային: Կեղծ կիստաները կարող են զարգանալ կյանքի ընթացքում: Պատճառներից են տարած վիրահատությունները, վնասվածքները, բորբոքումները, որոնց հետևանքով լյարդի հյուսվածքում փոփոխություններ են տեղի ունենում և նպաստում հեղուկային կիստայի առաջացմանը:Կիստաները կարող են ունենալ մի քանի խոռոչներ, որից ելնելով, տարբերում են միայնակ և բազմախոռոչային կիստաներ: Գոյություն ունի նաև պոլիկիստոզ տարբերակ, երբ լյարդի տարբեր հատվածներում զարգանում են մի քանի կիստաներ: Տարբերում են նաև պարազիտար (էխինակոկոզ) և ոչ պարազիտար կիստաներ: Հանդիպում են նաև ալվեոկոկային կիստաներ, որոնք առաջանում են կիստայի հելմինթներով ախտահարման արդյունքում, լյարդի բիլիար և խոլանգիոգեն  կիստաներ: Լյարդի կիստաների կասկածի դեպքում իրականացվում են որովայնի ՄՌՏ և ՀՇ, որովայնի օրգանների ՈՒՁՀ։

-Տեղյակ ենք, որ գոյություն ունի «Հայաստանի լյարդաբանների ասոցիացիա»։ Ըստ Ձեզ` ի՞նչ են տալիս ասոցիացիաները բժիշկներին:            -Հայաստանում երկար տարիներ է` ինչ գործում է Լյարդաբանների ասոցացիան, ինքս էլ հանդիսանում եմ ասոցիացիայի ակտիվ անդամներից մեկը և ոչ միայն հայկական ասոցիացիայի անդամ եմ, այլև եվրոպական, ասիական, ամերիկյան լյարդի հիվանդությունների ուսումնասիրման ասոցիացիաների անդամ եմ, տպագրված հոդվածներով, թեզիսներով և զեկուցումներով հանդես եմ եկել բազմաթիվ կոնֆերանսներում և գիտաժողովներում։ Կարծում եմ, որ ասոցիացիաների դերը և նշանակությունը շատ կարևոր է թե՛ բժիշկների մասնագիտական որակը բարձրացնելու, և թե հանրությանը իրազեկելու առումով։ Լյարդաբանների ասոցիացիան ամենաակտիվ գործող ասոցիացիաներից մեկն է մեր երկրում։ Ասոցիացիաների կողմից կազմակերպվող կոնֆերանսները բժիշկներին մշտապես պահում է ինֆորմացված ոլորտի նորություններին, բուժման նոր մոտեցումներին` բարձրացնելով բժիշկների մասնագիտական որակը։ Ինձ բախտ է վիճակվել ուսանել, այնուհետև նաև աշխատել մեծանուն բժիշկների, վարակաբանների և լյարդաբանների հետ՝ Արա Ասոյանի, Վիգեն Ասոյանի, Հասմիկ Ղազինյանի, Նաիրա Գյուլազյանի, Գագիկ Հակոբյանի, լյարդի փոխպատվաստման թիմի ղեկավար՝ Հայրապետ Բարսեղյանի և Վիոլետա Սարգսյանի հետ, ով նաև մայրս է:

-Հասցնո՞ւմ եք մասնակցել վերապատրաստումների։

Գրեթե միշտ աշխատում եմ մասնակցել թե՛ մեր երկրում և թե՛ ԱՄՆ-ում, Եվրոպական ու Ասիական երկրներում կազմակերպվող միջազգային կոնֆերանսներին և գիտաժողովներին։ Եթե ծանրաբեռնվածությունից ելնելով չի հաջողվում ներկա գտնվել, ապա մասնակցում եմ առցանց հարթակով։ Առհասարակ սիրում եմ հանդես գալ զեկուցումներով տարբեր գիտաժողովներում եւ կոնֆերանսներում, լինել տեղեկացված ոլորտի նորություններին` միևնույն ժամանակ իրազեկելով նաև գործընկերներիս և հանրությանը։

-Բժշկուհի, լինելով երիտասարդ, ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին։ Ապագայում մեր բժշկությունը ո՞ւմ ձեռքերում է։

Առհասարակ աշխատասիրությունը և նպատակասլացությունը յուրաքանչյուր գործի հաջողության գրավականն է, սակայն բժշկության մեջ շատ կարևոր է նաև ուղղորդողի դերը՝ երիտասարդ բժիշկների կայացման, նրանց լիարժեք գիտելիքներով և հմտություններով զինելու համար։ «Վիոլետա» բժշկական կենտրոնը, որն ըստ էության Երևանի համար առաջին ինֆեկցիոն կլինիկական հիվանդանոցի իրավահաջորդն է, իր առաքելություններից մեկն է համարում երիտասարդ կադրերի պատրաստումը և նրանց մասնագիտական հմտություններով զինելը։  Հաճախ մեր կենտրոնը անվանում են երիտասարդ կադրերի պատրաստման դարբնոց։ Միաժամանակ հանդիսանալով Երևանի Մ. Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի վարակային հիվանդությունների ամբիոնի բազա` երիտասարդ կադրերի պատրաստման գործընթացը սկսվում է դեռևս ուսանողական տարիներից։ Կենտրոնի շատ սաներ հետագայում առողջապահական համակարգում  կարևոր գուրծունեություն են իրականացնում։ 

-Բժշկուհի, բազմիցս արժանացել ենք պատվոգրերի եւ մրցանակների։ Ըստ Ձեզ` ի՞նչ են տալիս նման մրցանակները բժիշկներին։

-Կարծում եմ, որ առաջին հերթին պարտավորվածության զգացում։ Յուրաքանչյուր բուժառուի ապաքինումն ու առողջացումն ինքնին պարգև է բժշկի համար, սակայն գնահատված լինելու զգացողությունը միշտ հաճելի է, իսկ մրցանակները և պարգևները մեզ ոգեշնչում են նոր հաջողությունների և ձեռքբերումների։

-Իսկ որպես վերջաբան` Ձեր մաղթանքը եւ հորդորը մեր հանրությանը, մեր ընթերցողներին։ 

-Կմաղթեմ, որ մեր հանրությունը հոգ տանի իր առողջության մասին, իրենց բազմազբաղ առօրյայում ժամանակ հատկացնեն հետազոտություններին, հնարավորինս առողջ ապրելակերպ վարեն, օգտվեն վերականգնողական միջամտություններից, որոնք ուղղված են ոչ միայն հիվանդագին վիճակների վերացմանը, այլև կանխարգելմանը, ֆիզիկական ակտիվությամբ զբաղվեն, ինչը լյարդի հիվանդությունների և առհասարակ հիվանդությունների կանխարգելման և բուժման կարևորագույն նախապայման է։ Հիվանդությունների վաղ հայտնաբերման համար անհրաժեշտ է պարբերաբար հետազոտվել և ժամանակին պատվաստումներ ստանալ։ Ապրել առողջ և ժպիտով, չէ՞ որ ժպիտը նաև առողջության գրավականն է:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը