Ամեն ոք պետք է օգտվի կյանքի բարիքներից՝ չունենալով ալերգիկ ռեակցիա

 Տարեցտարի աճում է ալերգիայի տարբեր հիվանդություններով տառապող մարդկանց թիվը, եւ այսօր մոլորակի գրեթե յուրաքանչյուր երրորդ բնակչի մոտ ախտորոշվում է այդ հիվանդությունը: Իմունային համակարգը հուսալի պաշտպանություն է ապահովում արտաքին միջավայրի բացասական ազդեցությունից եւ խոչընդոտում օտարածին տարրերի ներթափանցմանը օրգանիզմ: Նորմալ վիճակում իմունային համակարգի արձագանքը համապատասխանում է օրգանիզմի վրա ախտածին տարրի ազդեցության ուժին: Ալերգիկ բնույթի պաթոլոգիաներից տառապող մարդկանց մոտ նկատվում է իմունային համակարգի բարձր ակտիվություն նույնիսկ նվազագույն արտաքին ազդեցության դեպքում: Որոշ բժիշկներ այդ հիվանդության լայն տարածումը կապում են բնապահպանական վիճակի վատթարացման, փոշու պարունակության ավելացման հետ ինչպես խոշոր քաղաքներում, այնպես էլ այլ բնակելի տարածքներում:http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է Երեւան քաղաքի գլխավոր ալերգոլոգ, «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի ալերգոլոգիական ծառայության ղեկավար, բժշկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Քրիստինա Ջամալյանն է: Բժշկուհին իր հաջողության գաղտնիքը վաղուց է հասկացել. դա սերն է իր հիվանդների հանդեպ: Կարող ես լինել հոյակապ բժիշկ, սակայն, եթե հիվանդը մարդկային վերաբերմունք չտեսնի, չի ձեւավորվի բժիշկ-հիվանդ անչափ կարեւոր փոխադարձ կապը:                                                                                                 

-Ինչպե՞ս կբնութագրեք ալերգիկ հիվանդությունները:

-Առհասարակ ալերգիկ հիվանդությունները վերջին դարաշրջանում որակավորվում են որպես համաճարակ: Իհարկե, հասկանալի է, որ դրանք վարակիչ հիվանդություններ չեն, սակայն տարածվածության աստիճանը (աշխարհի ամեն երկրորդ-երրորդ մարդը տառապում է այս կամ այն ալերգիկ հիվանդությամբ) թույլ է տալիս այդպես արտահայտվել: Ավելի շատ տարածված են ալերգիկ ռինիտը, բրոնխիալ ասթման, սննդային եւ դեղորայքային ալերգիան, նաեւ, ինչու ոչ, մաշկաբորբը: Պատճառները բազմազան են, եւ ես առաջին հերթին հակված եմ մտածելու, որ կարեւոր դեր է խաղում նյարդային սթրեսը, որը նպաստում է ալերգիկ հիվանդությունների տարածմանը: Իհարկե, պատճառներից են սննդամթերքը եւ սննդամթերքի մեջ օգտագործվող շատ հավելումները: Ի դեպ, ես շատ մեծ նշանակություն եմ տալիս սննդամթերքի որակին եւ օդի աղտոտվածությանը: Առանց բժշկի նշանակման դեղորայքի լայնածավալ ընդունումը, կոսմետիկ եւ բուժիչ նպատակներով տարբեր միջոցների լայնածավալ օգտագործումը նույնպես շատ մեծ դեր են խաղում ալերգիկ հիվանդությունների տարածման հարցում:

-Ի՞նչ կասեք հղիների շրջանում հիվանդության տարածվածության մասին:

-Այսօր, ցավոք սրտի, ալերգիկ հիվանդությունները բավականին տարածված են հղիների մոտ, իսկ, քանի որ դրանք կրում են ժառանգական բնույթ, պատկերացրեք, թե ապագայում ինչպիսի տարածվածություն ենք ունենալու: Արդեն քսան տարի ղեկավարում եմ «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի ալերգոլոգիական ծառայությունը, հղիներին ընդունում եմ ե՛ւ «Էրեբունի» հիվանդանոցից, ե՛ւ տարբեր այլ ծննդատներից: Հղիներին վերաբերվում եմ շատ նուրբ եւ զգույշ, հորդորում եմ գինեկոլոգներին ալերգիկ հիվանդությունների կասկածի դեպքում վաղ շրջանում կազմակերպել ալերգոլոգի զննում, քանի որ ժամանակին կանխարգելումը բերում է բավականին լավ արդյունքների: Երբեմն կարծրատիպ կա. ապագա մայրերը մտածում են՝ արդյոք իրենք կարո՞ղ են տանել հղիությունը մինչեւ վերջ, եթե տառապում են ասթմայով, քրոնիկական եղնջացանով, ռինիտով, արդյոք իրենց ցուցվա՞ծ է հղիանալը  եւ երեխա ունենալը: Ես միանշանակ կարող եմ պատասխանել, որ հակացուցում չկա, պարզապես պետք է վաղ շրջանում ախտորոշել ալերգիկ հիվանդությունը, կատարել դինամիկ հսկողություն ամբողջ հղիության ընթացքում:

-Այսինքն՝ գոյություն ունի ժառանգական նախատրամադրվածությո՞ւն:

-Ալերգիան երբեւիցե ձեռքբերովի չի լինում, միշտ այդ հիվանդներն ունենում են բնածին ատոպիայի հակում: Երբ բացատրում եմ, որ դա եկել է ժառանգաբար, պարզապես հիմա է արտահայտվել, նրանց համար դա անակնկալ է  լինում: Ալերգիան, ցավոք սրտի, կարող է թաքնված լինել, ոչ մի կերպ չարտահայտվել, մեկ էլ ինչ-ինչ պատճառներից կարող է ի հայտ գալ: Պատճառները բազմազան են. մի հիվանդ նշում է սննդային ինչ-որ խանգարում, մյուսը՝ դեղորայքային բուժումից հետո, երրորդը՝ կլիմայական փոփոխությունները, նյարդային սթրեսը, կոսմետիկ միջոցները, ինֆեկցիոն կամ այլ հիվանդությունից հետո ի հայտ գալը…

-Մազերը ներկելուց հետո նույնպե՞ս կարող է ի հայտ գալ ալերգիկ ռեակցիա:

-Այո՛, հատկապես մազերի գունաթափման ընթացքում ծանր դեպքեր են լինում:

-Ալերգիաները հիմնական բուժում ունենո՞ւմ են, թե՞ իրենց հետքը թողնում են:

-Ես շատ ցավոտ եմ վերաբերվում այդ հարցին, որովհետեւ հիվանդները ասում են՝ ես ալերգիկ եմ, ես անբուժելի եմ: Որոշ հիվանդություններ, այդ թվում՝ ալերգիաները քրոնիկ ընթացքով հիվանդություններ են, եւ զարմանալի է, թե ինչու են հենց ալերգիային այդպես ցավոտ վերաբերվում՝ մտածելով, որ իրենք անբուժելի են: Եթե մարդ ծնվել է այդ հակումով, այն վերացնել, իհարկե, անհնար է, սակայն վաղ շրջանում հայտնաբերելու դեպքում հնարավոր է կանխարգելել հետագա սրացումները եւ խուսափել բարդություններից: Կա շտկում, որը պահանջելու է մշտապես դեղորայքի ընդունում, կա շտկում, որը ժամանակավոր բուժման ընթացք է ունենալու:

-Շատերն ինքնաբուժությամբ են զբաղվում հարեւանի խորհրդով:

-Այո՛, ցավոք, մեր ազգին դա շատ բնորոշ է: Չնայած վերջին տարիներին մեծ նվաճում ունենք այն առումով, որ շատ իրազեկված, պարտաճանաչ են դարձել, ժամանակին այցելում են բժշկի, հետազոտվում եւ կատարում բժշկի ցուցումները:

-Որոշ մետաղներ ալերգիկ երեւույթներ առաջացնո՞ւմ են:

-Ոսկին ու արծաթը նման բան չեն առաջացնում, այլ մետաղները կարող են շատ խիստ արտահայտված ալերգիկ ռեակցիաների պատճառ դառնալ՝ ընդհուպ մինչեւ բշտիկների առաջացում, երկրորդային բորբոքային պրոցես, սնկային երեւույթներ:

-Մի քիչ մանրամասն կխոսե՞ք կոսմետիկ միջոցներից ալերգիայի առաջացման մասին:

-Կոսմետիկ միջոցները նույնպես առաջացնում են խիստ ալերգիկ ռեակցիաներ: Կան հիվանդներ, որոնք մշտապես ունեն այդ խնդիրը, այսինքն՝ չեն կարողանում օգտագործել դեկորատիվ կոսմետիկա, օծանելիք եւ այլն: Փառք Աստծո, այժմ կան համապատասխան հիպոալերգիկ խնամքի միջոցներ եւ դեկորատիվ կոսմետիկա: Մեր նպատակը ոչ միայն հիվանդությունը շտկելն է, այլ կյանքի որակը ապահովելը. ամեն ոք պետք է օգտվի կյանքի բարիքներից՝ չունենալով  ալերգիկ ռեակցիա:

-Դուք դասավանդում եք բուհում, ի՞նչ կասեք երիտասարդների մասին:

-Ես դասավանդում եմ Երեւանի պետական բժշկական համալսարանում եւ մեծ ուրախություն,  ոգեւորություն եմ ապրում, երբ տեսնում եմ, թե ինչպիսի մեծ ձգտումով, եռանդով շնորհալի ուսանողներ ունենք: Եվ համոզված եմ, որ ապագա բժշկությունը Հայաստանում վստահելի ձեռքերում է:

-Ի՞նչ կասեք որպես վերջաբան:

-Մենք, ցավոք, ապրում ենք շատ վատ, մեր փոքր ազգի համար՝ ողբերգական ժամանակահատված՝ պատերազմ, կորոնավիրուսային վարակ: Հետպատերազմյան շրջանում մարդիկ շատ են հուսահատված, ինչը կարող է կործանարար լինել: Մենք պետք է մեծ հավատքով, ուժով ու եռանդով,  նվիրվածությամբ եւ անշահախնդրությամբ աշխատենք ամենքս մեր բնագավառում, փորձենք զարգացնել, շենացնել մեր երկիրը: Ինձ թվում է՝ միայն այդ պարագայում կկարողանանք այս ծայրահեղ ծանր վիճակից դուրս գալ:

Բոլորին մաղթում եմ մարդասիրություն, սեր, ներողամտություն եւ համբերություն:

Քանի որ գործ ունենք երեխայի հետ, ամեն ինչ պետք է լիարժեք, կատարյալ արված լինի

Տեսողական օրգանի ախտահարումները մանկական տարիքի երեխաների մոտ, ըստ հանդիպման հաճախականության, զբաղեցնում են չորրորդ տեղը:http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է վաղահաս երեխաների ռետինոպաթիայի կանխարգելման հայկական խմբի անդամ, Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի ակնաբույժ, լազերային վիրաբույժ Լեւոն Գրիգորյանը, ով, չնայած իր բավականին երիտասարդ տարիքին, արդեն հասցրել է տվյալ ասպարեզում հստակ ու հաստատուն քայլերով առաջ գնալ: Բարեհամբույր և հետևողական, իր գործում բարձր մասնագիտական մոտեցում ունեցող մի մարդ, ով ոչ միայն ունի մասնագիտական գերազանց գիտելիքներ, այլև իսկապես արժանի է իսկական բժիշկ կոչվելուն:

-Անհասության ռետինոպաթիան բավականին ծանր հիվանդություն է, որն ի հայտ է գալիս անհաս՝ մինչեւ երեսունչորս շաբաթական ծնված եւ մեկուկես կիլոգրամից ցածր քաշով երեխաների մոտ: Հիշեցնենք, որ մոր արգանդում աչքի ձեւավորումն ավարտվում է երեսունվեց շաբաթականում, իսկ եթե, օրինակ, երեխան ծնվել է քսանութ շաբաթականում ու մեկ կիլոգրամ քաշով, բնականաբար, նրա ցանցաթաղանթը լիարժեք ձեւավորված, անոթավորված չէ: Ելնելով դրանից, ինչպես նաեւ համապատասխան ֆիզիոլոգիական ֆակտորներից՝ այս երեխաներից բոլորի մոտ չի առաջանում այդ հիվանդությունը, եւ նման դեպքերում շատ կարեւոր է թթվածնի սատուրացիայի քանակությունը: Այդ իսկ պատճառով մենք շատ սերտ համագործակցում ենք նեոնատոլոգիական ծառայության հետ: Ծնված10 անհաս երեխայից 2-ի մոտ է զարգանալու անհասության ռետինոպաթիան, 8-ը դուրս է գալու այդ վիճակից, այսինքն՝ համարվում է, որ քսան տոկոսի մոտ է այն զարգանում, այդ քսան տոկոսից էլ քսան տոկոսն է բուժվում: Եթե հիվանդությունը պրոգրեսիվում է, երեխայի վիճակն ինքնուրույն չի լավանում, ապա պիտի կատարվի համապատասխան միջամտություն:

-Որո՞նք են հիմնական միջամտությունները:

-Միջամտություններից հիմնականը լազերային գործողությունն է, եւ արդեն տասը տարի կատարվում են նաեւ ներակնային ներարկումներ: Բայց մինչ կոնկրետ քայլ անելը պետք է տարանջատել հիվանդության ձեւերը եւ հասկանալ, թե որ ձեւի ժամանակ որ բուժումն է պետք անել: Լինելով անհասության ռետինոպաթիայի վիրաբույժ՝ իմ խնդիրն է թե՛ լազերային բուժմամբ, թե՛ ներարկումներով հասնել նրան, որ հիվանդությունը չհասնի չորրորդ ստադիայի, այսինքն՝ չխորանա, բանը չհասնի խոռոչային վիրահատության: Իսկ եթե հիվանդությունն արդեն հինգերորդ ստադիայում է, ու բժշկին հաջողվի այնպես անել, որ երեխան լույսն ու մութը՝ գիշերն ու ցերեկը, տարբերակի, դա արդեն կհամարվի հաջողություն: Բավականին բարդ ու ծանր հետեւանք ունեցող անկանխատեսելի հիվանդություն է, այսինքն՝ կարող է լավ լինել, լավ լինել, բայց հետո շեշտակի վատանալ, կարող է քո կատարած բուժումը նպատակին չծառայել: Կարեւոր է թթվածնային գործոնը ու այն հանգամանքը, թե երեխան ինչ համակցված հիվանդություններ ունի: Իսկ այդ երեխաները հիմնականում ունենում են նաեւ հեմոգլոբինի ցածր քանակություն, որի պատճառով կատարվում է արյան փոխներարկում, ինչի հետեւանքով անհասության ռետինոպաթիան ագրեսիվանում, գրգռվում է, եւ դեպքեր են լինում, երբ  հիվանդությունը շարունակվում եւ լավ ընթացք չի ստանում: Այդ հիվանդությունը վտանգավոր է նաեւ այն առումով, որ չտեսնելը ազդում է երեխաների աճի, կյանքի որակի վրա ընդհանրապես: Որպես վիրաբույժ իմ նպատակն է այնպես անել, որ իմ արած գործով սահմանափակվեն, երեխան մեծանա, տեսնի, ապրի լիարժեք կյանքով:

-Գիտական հոդվածների հեղինակ եք, ի՞նչ է այնտեղ ներկայացվում:

-Արդեն տասներեք տարի գործում է ծրագիր, որի նպատակը ոչ միայն մասնագետների վերապատրաստումն է, այլեւ համապատասխան սարքավորումներ, գործիքներ ձեռք բերելը, որպեսզի ե՛ւ ախտորոշումը կատարես, ե՛ւ, հետագայում, բուժումը: Երբ նախկինում ծագում էին նման խնդիրներ, մեր ակնաբույժները, պեդիատորները միայն ախտորոշումն էին կատարում եւ հիվանդներին բուժման նպատակով ուղարկում այլ երկրներ: Այսօր հիվանդների թիվը շատ մեծ է, եւ ամեն ինչ իրականացվում է մեզ մոտ: Ես, օրինակ, հաշվել եմ, որ մոտ հազար հիվանդի լազերային ու նաեւ ներարկման միջոցով մատուցել եմ ծառայություն: Դրանից կարող ենք ենթադրել, որ ունենք հայաստանյան փորձ հասկացողություն, եւ մեր գիտական հոդվածներում հիմնականում ներկայացվում են բուժման վիճակագրությունն ու արդյունավետությունը:   

-Ձեր կարծիքով, վերապատրաստումներն ի՞նչ են տալիս:

-Ես, օրինակ, վերապատրաստվել եմ ԱՄՆ-ի Կալիֆոռնիայի «Չիլդրենս հոսպիտալում», որը համարվում է Կալիֆոռնիայի ամենամեծ մանկական բազմապրոֆիլ հիվանդանոցը, որտեղ կա նաեւ  մանկական ակնաբուժության բաժանմունք: Իմ ղեկավարը Թոմաս Լին է, որն ինձ սովորեցրել է այդ գործը: Ընդհանրապես առանց վերապատրաստվելու անիմաստ է փորձել ինչ-որ բան անել, որովհետեւ այս գործն ունի շատ նրբերանգներ, եւ այդ ամեն ինչը տեղ հասցնելու համար դու պետք է ամեն ինչ անես, պատրաստ լինես դրան, ճիշտ մատուցես: Քանի որ գործ ունենք երեխայի հետ, ամեն ինչ պետք է լիարժեք, կատարյալ արված լինի, որպեսզի կարողանանք հասնել արդյունքի: Եվ այդ պատճառով էլ մշտապես եմ վերապատրաստվում, եղել եմ ոչ միայն ԱՄՆ-ում, այլեւ Հնդկաստանում եւ արդեն ծրագրում եմ վերապատրաստվել խոռոչային վիրահատությունների գծով:

-Դիմելիության կուլտուրան ի՞նչ վիճակում է Հայաստանում:

-Ծրագիրը գործում է այսպես. համագործակցում ենք բոլոր նեոնատոլոգիական ծառայությունների հետ, ստանում ենք անհաս ծնված բոլոր երեխաների մասին տեղեկատվություն եւ համապատասխան կենտրոններից ունենք սքրինինգի բժիշկներ, որոնք շաբաթական կտրվածքով գնում, ամեն հիվանդանոցում նկարահանումներն անում, բերում են: Այստեղ դիմելիության, ուշացման  խնդիր չկա, այսինքն՝ ախտորոշումն անում ենք մենք: Ճիշտ է, երբեմն մի քանի տարին մեկ կարող են լինել տեխնիկական ինչ-որ խնդիրներով պայմանավորված բարձիթողի դեպքեր, երբ որեւէ երեխա կարող է ծրագրից դուրս մնալ, կամ նրա անունը չներկայացնեն: Բայց դրանք եզակի դեպքեր են, որոնք լինում են հիմնականում ոչ մայրաքաղաքային հիվանդանոցներում: Այնպես որ՝ գործնականում բոլոր անհաս երեխաների տվյալներն ունենք:

Մի շատռ կարեւոր գործոն էլ նշեմ. մենք կարողացել ենք քսան տարվա մեջ այնպես անել, որպեսզի անհաս երեխաներով զբաղվող նեոնատոլոգները հասկանան, որ սա շատ կարեւոր խնդիր է, եւ իրենք պետք է համագործակցեն մեզ հետ: Այդ դեպքում դիմելիության խնդիրը վերանում է, որովհետեւ մենք ենք ծնողներին ասում՝ երեխայի մոտ կա խնդիր, որը պահանջում է բուժում կամ հսկողություն եւ այլն: Ունենք նաեւ խնդիրներ: Ղազախստանում, Վրաստանում մենք համարվում ենք տարածաշրջանային բուժող կենտրոն, որտեղ կարող ենք բոլոր ծառայությունները մատուցել, եւ այդ երկրներից գալիս են մեզ մոտ բուժումը շարունակելու կամ սկզբից սկսելու, սակայն COVID-19-ի հետ կապված՝ նրանց հոսքը դադարել է:

-Ինքներդ լինելով երիտասարդ՝ ի՞նչ կասեք երիտասարդ սերնդի մասին:     

-Ես ավելի կողմ եմ թե՛ փորձը, թե՛ երիտասարդների էներգիան, նորի ձգտումը հաշվի առնելուն: Իհարկե, մեր ավագ գործընկերներն ավելի մեծ փորձ ունեն, եւ դա կարեւոր հանգամանք է, բայց մենք՝ երիտասարդ բժիշկներս, ավելի ամբիցիոզ ենք, ավելի կարդացած եւ ավելի նորարարական մեթոդներով ենք առաջնորդվում: Եվ իմ նշած երկու գործոնը՝ մեծերի փորձը, մեր գիտելիքների քանակությունը, պետք է համատեղել, միասին աշխատել, միմյանցից սովորել:

-Այստեղ ուսանողների հետ շփումներ ունենո՞ւմ եք:

-Անձամբ ամբիոնի աշխատակից չեմ, բայց մեր բաժնի վարիչը ամբիոնի աշխատող է: Ճիշտն ասած, արդեն երկու տարի ուսանող չեմ տեսել կորոնավիրուսի պատճառով. դասերն ընթանում են օնլայն տարբերակով: Բայց ընդհանրապես զբաղվում ենք ուսանողներով, հնարավորինս մատուցում ենք, մեկը ընդունում-վերցնում է մեր ասածը, մյուսը՝ ոչ:  

-Առաջնային օղակի՝ պոլիկլինիկաների մասին ի՞նչ կարծիք ունեք:

-Հիմա այնպիսի միտում կա, որ երբ երիտասարդ բժիշկները գնում, պոլիկլինիկաներում են աշխատում, դա շատ լավ է: Եթե օրդինատուրան ավարտած լինեն, ավելի հմուտ են լինում եւ ավելի մոդեռն մոտեցումներով են առաջ ընթանում: Ես նաեւ մեծահասակների ակնաբույժ եմ, եւ ցավալի է արձանագրել, որ մինչեւ հիմա գալիս են հիվանդներ, որոնց պոլիկլինիկայում ասել են՝ կատարակտան թող հասունանա, նոր կգնաս բժշկի: Դա մեր թվարկությունից առաջվա մոտեցում է եւ խոսում է առաջին օղակի մակարդակի մասին:

-Կուրությունը բուժվո՞ղ հիվանդություն է, թե՞ ամբողջ կյանքի համար դատավճիռ է:

-Պետք է նախ հասկանալ, թե կուրությունն ինչից է առաջացել: Օրինակ, նախորդ դարի վաթսունական թվականներին կային հիվանդություններ, որոնք իրոք կուրացնում էին, սակայն ներկա պահին նույն հիվանդությամբ տառապողները մեր մոտից հեռանում են, այսպես ասած, իրենց ձեռքով, ոտքով, այսինքն՝ չենք թողնում, որ այդ մարդիկ կուրանան:

-Ի՞նչ կասեք որպես վերջաբան:

-Ուզում եմ մարդիկ առողջ լինեն, մեր կարիքը չունենան: Իսկ այս պատերազմում ինչ տեսել ենք մեր բաժնով, չեմ ուզում այլեւս տեսնել, ուզում եմ խաղաղություն լինի:     

2001թ.-ից  Էրեբունի ԲԿ-ի ալերգոլոգիական ծառայության ղեկավար:

Կրթություն

1982թ -1992թ. թիվ 20. Ձերժինսկու անվան միջնակարգ դպրոց, ավարտել է  ոսկի մեդալով:

1992թ-1998թ. ԵՊԲՀ-ի ընդհանուր բժշկության ֆակուլտետ, գերազանցությամբ ավարտել է:

1998թ-2001թ. կլինիկական օրդինատուրա ԵՊԲՀ-ի

Կլինիկական ալերգոլոգիայի  և իմունոլոգիայի ամբիոն,  գերազանցությամբ ավարտել է:

Գիտական գործունեություն

2010թ-ին պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսությունը և ստացել է բժշկական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան: Ատենախոսության թեման՝ Ալերգիկ հիվանդությունների տարածվածությունը Հայաստանում, գիտական ղեկավար՝ պրոֆ. Նարիմանյան Մ.Զ.:  

2010թ-ից  դասավանդում է ԵՊԲՀ-ի Կլինիկական ալերգոլոգիայի ամբիոնում, որպես ամբիոնի դոցենտ:

Մասնագիտական գործունեություն 

 Անդամակցություն՝ ԱՊՀ երկրների ալերգոլոգների ասոցիացիա, Եվրոպայի և ԱՄՆ-ի ալերգոլոգների ասոցիացիայի անդամ:

Անցել է վերապատրաստման կուրսեր, մասնակցել  է կոնֆերանսների Ռուսաստանում, Եվրոպայում, թեմաները՝ բրոնխիալ ասթմա, իմունոդեֆիցիտներ, իմունոմոդուլյատորներ, ատոպիկ դերմատիտ, ալերգիկ ռինիտ:

Հրատարակել է թվով 10 հոդված Հայաստանում , նաև արտասահմանյան առաջատար ամսագրերում, 1 մեթոդական ձեռնարկ ընտանեկան բժշկների համար:

Ալերգոլոգների և կլինիկական իմունոլոգների ասոցիացիայի նախագահ:

ք. Երևանի գլխավոր ալերգոլոգ:

Անձնական տվյալներ

Ամուսնացած է, ունի  երկու որդի:

Ծնող դառնալու բերկրանքը Աստծո կողմից տրված լավագույն պարգեւն է

Բժիշկն իր աշխատանքով գրում է սեփական կենսագրությունը, ստեղծում  այն պատմությունը, որը դառնում է հանրության սեփականությունը, որտեղ հստակ երեւում է նրա արհեստավարժությունն ու նվիրվածությունը աշխատանքին ու մարդկանց։ Յուրաքանչյուր մարդու կյանքում գերագույն արժեքներ են համարվում ընտանիքն ու երեխան, առանց որոնց դժվար թե լինի կատարյալ երջանկություն: Երեխաները մեր կյանքը լցնում են սիրով, ջերմությամբ ու բազում գույներով: Թեեւ աշխարհի բոլոր կանայք ծնվում են մայրական բնազդով, բայց, ավաղ, նրանց մի մասը զրկված է մայրանալու երջանկությունից: «Մարդիկ, որոնք զբաղված են այլ մարդկանց առողջության վերականգնմամբ` ցուցաբերելով զարմանահրաշ վարպետություն ու մարդկայնություն, վեր են կանգնած երկրի վրա բոլոր մեծություններից»։ Վոլտերի այս խոսքերը ուղղակիորեն բնութագրում են մեր զրուցակցին` «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի մանկաբարձ-գինեկոլոգ, ռեպրոդուկտոլոգ ԳԱՅԱՆԵ ԱՌՈՒՍՏԱՄՅԱՆԻՆ: Աշխատանքի հանդեպ սերն ու նվիրվածությունն ուժ ու եռանդ են հաղորդում  բժշկուհուն, եւ նա  յուրաքանչյուր նոր ծնված երեխայի հետ նոր զգացողություն է ապրում ու զարմանում այդ հրաշքով, իսկ մասնագիտական բարձր որակների ու ազնվության համար վայելում է իր պացիենտների վստահությունը։

-Բժշկուհի՛, ե՞րբ է ախտորոշվում անպտղություն:                                 

-Անպտղություն ախտորոշվում է այն ժամանակ, երբ կանոնավոր սեռական կյանքով ապրելու եւ հակաբեղմնավորիչ միջոցներ չկիրառելու դեպքում մինչեւ 35 տարեկան կանանց մոտ հղիություն չի գրանցվում առաջին տարվա, իսկ 35 տարեկանից մեծ կանանց մոտ՝ առաջին 6 ամսվա ընթացքում: Կնոջ տարիքը ռեպրոդուկտիվ համակարգի գնահատման հարցում վճռորոշ դեր է կատարում: Տարիքի հետ կնոջ ձվարաններոմ նվազում է ֆոլիկուլների քանակը, փոխվում՝ ձվաբջիջների որակը: Ձվարանների «ծերացման» գործընթացը սկսվում է 27 տարեկանից, 37 տարեկանից հետո գործընթացը կտրուկ արագանում է, եւ 45-50 տարեկանում կնոջ ձվարաններում ֆոլիկուլներ չեն հայտնաբերվում:

-Որո՞նք են անպտղության պատճառները:

-Նախ ասեմ, որ անպտղություն լինում է առաջնային եւ երկրորդային: Առաջնային անպտղություն ախտորոշվում է, երբ կնոջ մոտ երբեւէ հղիություն չի գրանցվել: Երկրորդային անպտղություն ախտորոշվում է այն դեպքում, երբ կնոջ կյանքում գրանցվել է հղիություն անկախ նրանից, թե ինչ ճանապարհով է առաջացել հղիությունը եւ անկախ հղիության ելքից: Անպտղության պատճառ կարող է հանդիսանալ օվուլյացիայի բացակայությունը, անպտղությունը կարող է լինել արգանդափողային, արգանդային ծագման, արական գործոնով պայմանավորված, ինչպես նաեւ անհայտ ծագման անպտղություն: Անհայտ ծագման ախտորոշումը դրվում է այն դեպքում, երբ ախտորոշման արդի մեթոդները թույլ չեն տալիս հայտնաբերել անպտղության պատճառը:

Անպտղության կարող են հանգեցնել մի շարք գործոններ, որոնք մինչեւ նշածս ժամկետների լրանալը նվազեցնում են հղիանալու հավանականությունը, օրինակ, կնոջ անամնեզում արգանդափողային հղիությունը, ձվարանի ռեզեկցիան, որովայնի կամ կոնքի խոռոչի օրգանների վրա կատարված վիրահատությունները, դաշտանային ցիկլի խանգարումները, քիմիոթերապիան, ճառագայթային բուժումը, տղամարդու անամնեզում տարած վիրահատությունները, սեռական դիսֆունկցիան:

Որեւէ խնդրի դեպքում պետք չէ կորցնել թանկագին ժամանակը, անհապաղ պետք է դիմել համապատասխան մասնագետի: 

-Ի՞նչ փուլերով է ընթանում բուժումը:

-Ամուսնական զույգի անպտղության պատճառի արագ եւ ճշգրիտ հայտնաբերումը բուժման հաջողության առաջին փուլն է: Նշեմ, որ ամուսնական զույգի ներկայությունը պարտադիր է, եւ նպատակահարմար է սկսել հենց ամուսնու հետազոտությունից, որը կարեւոր դեր ունի այն հարցում, թե ինչ ճանապարհով պետք է պլանավորել հղիությունը: Զույգի լիարժեք հետազոտությունից եւ անպտղության պատճառը սահմանելուց հետո որոշվում է, թե որն է զույգի համար հղիության հասնելու ամենաճշգրիտ տարբերակը. որոշակի բուժումներից եւ հորմոնալ շեղումների կարգավորումից հետո բնակա՞ն ճանապարհը, ներարգանդային սերմնավորմա՞ն, թե արտամարմնային բեղմնավորման ճանապարհը: 

-Ե՞րբ պետք է դիմել ներարգանդային սերմնավորման:

-Ներարգանդային սերմնավորումը մշակված հոմոլոգիկ կամ դոնորական սերմի ներարկումն է արգանդի խոռոչ: Այն անցավ եւ համեմատաբար ավելի մատչելի մեթոդ է: Ներարգանդային սերմնավորման ցուցումներն են՝

1.Անհայտ ծագման անպտղություն: Ներարգանդային սերմնավորումը համարվում է անհայտ ծագման անպտղության բուժման էմպիրիկ մեթոդ, եթե կնոջ տարիքը չի գերազանցում 35-ը:

2.Արական գործոնով պայմանավորված անպտղություն, երբ սպերմատոգենեզում առկա շեղումները թույլ են տալիս կատարել ներարգանդային սերմնավորում:

3.Դոնորական սերմի կիրառումը, որն իրականացվում է միայնակ կանանց շրջանում եւ այն դեպքում, երբ ամուսնու մոտ առկա են խնդիրներ, որոնք թույլ չեն տալիս բեղմնավորումը սեփական բջիջներով:

Ներարգանդային սերմնավորման պարտադիր պայման է արգանդափողերից գոնե մեկի անցանելիությունը:

-Ի՞նչ կասեք դոնորական ձվաբջջով արտամարմնային բեղմնավորման մասին:

-Դոնորական ձվաբջջով արտամարմնային բեղմնավորում կատարվում է այն դեպքերում, երբ հնարավոր չէ ստանալ կնոջ սեփական ձվաբջիջները, կամ ստացված ձվաբջիջներն անորակ են, ունակ չեն բեղմնավորվել եւ լիարժեք հղիության առաջացնել: Դոնորական ձվաբջջով արտամարմնային բեղմնավորումն անպտղության բուժման մեթոդ է, որը հնարավորություն է տալիս հղիանալ եւ երեխա ունենալ այն կանանց, ովքեր չունեն ձվարաններ, կամ էլ ձվարանները չեն գործում: Այս մեթոդը կարելի է կիրառել զույգի լիարժեք տեղեկացվածության եւ համաձայնության դեպքում: Ձվաբջջի դոնոր կարող է հանդիսանալ ակտիվ ռեպրոդուկտիվ շրջանում գտնվող 19-35 տարեկան լիարժեք առողջ կինը, ով ունի գոնե մեկ առողջ երեխա, ով չունի սոմատիկ, հոգեկան որեւէ խանգարում, ժառանգական հիվանդություններ, վնասակար սովորություններ: Մինչեւ ծրագրին մասնակցելը դոնոր հանդիսացող կինը ենթարկվում է ծրագրով սահմանված ստանդարտ հետազոտությունների: Դոնորից ստացված ձվաբջիջը բեղմնավորվում է ռեցիպիենտ կնոջ ամուսնու բիոլոգիական մատերիալով, եւ ստացված սաղմերը տեղադրվում են ռեցիպիենտ կնոջ արգանդում: Նա է կրում ողջ հղիությունը, ծննդաբերում: Այդ ընթացքում ստեղծվում է հոգեբանական կապ բալիկի հետ, եւ, հավատացեք, հետագայում որեւէ հոգեբանական խնդիր չի առաջանում:

-Ո՞րն է փոխնակ մայրության ծրագիրը: Ովքե՞ր կարող են լինել փոխնակ մայր:

-Փոխնակ մայրության ծրագրին դիմում են այն ժամանակ, երբ կնոջ մոտ բնածին բացակայում է արգանդը, կամ այն հեռացվել է վիրահատական ճանապարհով, երբ կինն ունի արգանդի բնածին կամ ձեռքբերովի պաթոլոգիաներ, նրա մոտ առկա են սոմատիկ հիվանդություններ, որոնք խոչընդոտում են հղիությունը կրելուն եւ ծննդաբերությանը, արգանդին կամ արգանդի լորձաթաղանթին հասցված է  չվերականգնվող վնասում, որը թույլ չի տալիս սաղմի իմպլանտացիան եւ հղիության կրումը:

Փոխնակ մայր կարող են լինել մինչեւ 35 տարեկան ծննդաբերած կանայք, ովքեր պետք է պարտադիր ունենան գոնե մեկ առողջ երեխա, ովքեր չունեն սոմատիկ, հոգեկան, գինեկոլոգիական հիվանդություններ, լիարժեք տեղեկացված են հնարավոր բարդությունների մասին: Եթե կնոջ ամուսնությունը պաշտոնապես գրանցված է, նրա ամուսինը պետք է գրավոր համաձայնություն տա այդ գործընթացը սկսելու համար:

-Բժշկուհի՛, ինչի՞ց է կախված հաջողությունը:

-Շատ կարեւոր է բժշկական տեսանկյունից ճիշտ մոտեցումը, ժամանակին անպտղության  պատճառը պարզելը, հղիության հասնելու ճշգրիտ ճանապարհը որոշելը, հղիությունը ճիշտ վարելը, բուժական ցանկացած գործառույթ ճշգրիտ կատարելը: Բայց, իհարկե, շատ կարեւոր է, որ ամուսնական զույգը վստահի բժշկին, որպեսզի այդ դժվարին ճանապարհը բժշկի օգնությամբ անցնի հավատով լցված եւ ճիշտ կատարի բժշկի կողմից տրված ցուցումները: Իհարկե, լինում են դեպքեր, որ առաջին փորձից հղիանալ չի հաջողվում, բայց չպետք է հիասթափվել, մեղավորներ փնտրել, պետք է շարունակել գործընթացը: Ծնող դառնալու բերկրանքը Աստծո կողմից տրված լավագույն պարգեւն է, եւ բոլորիս նպատակը մեկն է՝ պարգեւել զույգին առողջ բալիկ:

-Ի՞նչ կասեք դիմելիության կուլտուրայի մասին:

-Դիմելիության կուլտուրան բավականին դրական փոփոխություններ է կրել, բժշկին այցելում է ամուսնական զույգը, ինչը շատ գրագետ մոտեցում է եւ կարեւոր հանգամանք: Եվ զույգերը հիմնականում լավ են տրամադրված, համերաշխ են: Աննկարագրելի հաճելի զգացողություն է, երբ նկատում ենք զույգերի շնորհակալական հայացքներն արդեն բալիկի հետ մեզ մոտ այցելության ժամանակ: Անբացատրելի ապրումներ եմ ունենում այդ պահերին, եւ դա բժիշկներիս ուժ է տալիս, քանի որ մեր աշխատանքը բավականին դժվար է, լարված, էմոցիոնալ:  

-Ո՞րն է Ձեր հաջողության գրավականը:

-Հաջողությանը բավականին օգնում են դրական մթնոլորտը, միջավայրը, լավատեսական վերաբեմունքը, իմ ու պացիենտների հավատը, հույսը: Ի վերջո, բժշկությունը մաթեմատիկա չէ, բժշկագիտության մեջ դեռ չպարզված, չբացահայտված շատ հարցեր կան:

-Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք մեր հանրությանը, ընթերցողներին:

-Շատ եմ ցանկանում, որ բոլորը լինեն երջանիկ, զգան ծնող դառնալու բերկրանքը: Ծնող դառնալը կյանքում առաջնային է, ուրեմն զույգը պիտի հույսով, հավատով եւ համբերությամբ լցվի, որ Աստծո կամոք հասնի իր նվիրական երազանքին:

Պետք չէ խնայել առողջության հաշվին

Սրտանոթային հիվանդություններն ամբողջ աշխարհում մահացության  հիմնական պատճառն են, սակայն, եթե նրանց նախանշանները հայտնաբերվեն ավելի վաղ, ապա հնարավոր կլինի խուսափել դժբախտությունից: Սրտի հիվանդություններն ունեն տարատեսակ նախանշաններ, որոնցից շատերը մարդկանց հայտնի են, սակայն գոյություն ունեն նաեւ այլ ազդանշաններ, որոնք նույնպես պետք չէ անտեսել: Ու պատահական չէ, որ սրտային հիվանդությունների ախտորոշումը եւ բուժումը յուրաքանչյուր պետության բուժծառայության գլխավոր խնդիրն է: Հայտ­նի բան է.  առանց հո­գին բու­ժե­լու դժ­վար է մար­մի­նը բու­ժել: Ցան­կա­ցած գրա­գետ բժիշկ գիտի դա, նաեւ լավ գի­տակ­ցում է, թե որքան կարեւոր նշա­նա­կու­թյուն ու­նի ան­հա­տա­կան վերաբեր­մուն­քը, որը հի­վան­դի մոտ բժշկի հանդեպ վս­տա­հու­թյուն առա­ջաց­նե­լու հիմնական նախապայմանն է:

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է սրտաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտի գիտաշխատող եւ սրտաբան, պրոֆեսոր ԱՐԱՄ ՉԻԼԻՆԳԱՐՅԱՆԻ համար մասնագիտությունն առաջին հերթին առաքելություն է: Լինել բժիշկ նշանակում է աշխատել անձնվեր, լինել նախաձեռնող, խոհեմ, պատասխանատու ե՛ւ արածների, ե՛ւ չարածների համար, նշանակում է ստանձնել շատ մեծ պատասխանատվություն, սիրել մարդկանց, ամեն հիվանդի մոտենալ յուրովի ու պատրաստ լինել սեփական ուժերի գերլարման հաշվին անել առավելագույնը։ Հենց այդպիսին է մեր զրուցակիցը, ինչի համար էլ վայելում է ինչպես հիվանդների, այնպես էլ ընդհանրապես հանրության սերն ու վստահությունը:

-Պարո՛ն Չիլինգարյան, կներկայացնե՞ք սրտի ռիթմի խանգարումների տեսակները:

-Սրտի ռիթմի խանգարումները տարատեսակ են, դրսեւորվում են տարբեր ձեւերով: Մեծամասամբ դրանք լինում են անվտանգ, բայց կան նաեւ ռիթմի խանգարման տեսակներ, որոնք վտանգ են ներկայացնում կյանքի համար: Չնայած դրանք քիչ տոկոս են կազմում, սակայն, ամեն դեպքում, պետք է հետազոտվել հասկանալու համար, թե  որն է խնդիրը:

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում սրտի իշեմիկ հիվանդոթյունը:

-Նախ ասեմ, որ իշեմիա նշանակում է դեպի օրգան արյան պակաս զգալ, իշեմիա կարող է լինել ամեն տեղ կա՛մ անոթի նեղացման պատճառով, կա՛մ օրգանի մեջ արյան շատ պահանջի դեպքում, երբ անոթը չի հասցնում սնուցել օրգանը: Սովորաբար ավելի հաճախ ու  ամենավտանգավորը լինում է հենց սրտի իշեմիան, որի դեպքում մահացության ցուցանիշն ամենաբարձրն է: Իհարկե, երբեմն կարող են ի հայտ գալ ինչ-որ էպիդեմիաներ, որոնք լայնամասշտաբ տարածում կստանան եւ կփորձեն մահացության տեսանկյունից հավասարվել իշեմիկ հիվանդության հետ: Ի դեպ, զարգացած երկրներում նույնպես այն համարվում է վտանգավոր հիվանդություն:

Իշեմիայի դեպքում ի հայտ են գալիս ցավ, սրտի սնուցման խանգարում, ու, եթե անոթների մեջ խցանումը երկարատեւ է լինում, զարգանում է ինֆարկտ, հիվանդություն, որը հանգեցնում է սրտամկանի որոշ մասի մահանալուն, եւ մենք ունենում ենք, այսպես ասած, խաղից դուրս վիճակում գտնվող որոշակի հատված: Իշեմիկ հիվանդությունը կարող է արտահայտվել «բազմադիմակային» տեսքով, իսկ ինֆարկտը սրտի իշեմիկ հիվանդության ծայրահեղ ձեւն է, հիվանդություն, որի դեմ ամբողջ աշխարհում պայքար է ընթանում: Չեմ ասի, որ պայքարը շատ հաջողված է, սակայն, ամեն դեպքում, մեծ հաջողություններ են գրանցվել զարգացած երկրներում, մասնավորապես, մեղմացվել են հիվանդության հետեւանքերը:

-Ինչպե՞ս մարդը հասկանա, որ իր մոտ զարգանում է սրտի իշեմիկ հիվանդություն:

-Մարդը կարող է քայլելու ժամանակ ցավ զգալ կրծքավանդակում, կարող են լինել սրտի ռիթմի խանգարումներ, շնչահեղձություն ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ… Եվ նա հետագա բարդացումներից խուսափելու համար պետք է անպայման հետազոտվի, քանի որ դրանք հիվանդության նախանշաններից են: Ուզում եմ նշել, որ իրականում հիվանդության վերջնական բուժում չկա, եւ էական չէ՝ անոթը կբացվի, թե ոչ, ամեն դեպքում սիրտն արդեն համարվում է հիվանդ օրգան: Շատ քիչ դեպքերում սրտի ռիթմի խանգարումներ կարող է առաջանալ վահանաձեւ գեղձի հիվանդության դեպքում: Մեր գերնպատակը ռիսկի գործոններն ամբողջությամբ վերացնելն է:

-Բժի՛շկ, սրտանոթային հիվանդությունները կրո՞ւմ են ժառանգական բնույթ:

-Իհարկե այո, եթե գենետիկայում տղամարդիկ հիվանդացել են մինչև 55 տարեկանի, իսկ  կանայք` 65 տարեկանի շեմը: Չնայած այդ տարիքային շեմն այսօր երիտասարդացում է ապրել, քանի որ մարդն իր առողջության մասին քիչ է մտածում, չի հետեւում սննդի որակին, տարբեր քիմիական հավելումներով սննդամթերք է օգտագործում, եւ խոլեստերինի մակարդակի բարձացումն արյան մեջ բերում է սրտային հիվանդության զարգացման: Այսօր, կարծես թե, նաեւ ծխախոտի որակն է վատացել, բայց ես ընդհանրապես երբեք չեմ ողջունել ծխախոտի օգտագործումը: Սթրեսային լարվածությունն ինքնին չի կարող առաջացնել սրտանոթային հիվանդություններ, ու պետք է գտնել տարիների ընթացքում ձեռք բերած հիվանդության սկզբնաղբյուրը: Հիվանդության համար գոյություն ունեն ռիսկի գործոններ, որոնք հիվանդը պետք է վերացնի, դրանք են` ծխելը, զարկերակային գերճնշումը, շաքարային դիաբետը, նստակյաց կյանքը եւ ավելորդ քաշը: Եթե դուք ունեք դրանցից մեկ կամ մի քանիսը եւ  քայլեր չեք ձեռնարկում դրանք հաղթահարելու ուղղությամբ, դուք արդեն պոտենցիալ հիվանդ եք, բարձր ռիսկի տակ եք: Եթե մենք վարենք առողջ ապրելակերպ, մեր ժառանգական գեները «կքնեն», իսկ ռիսկի գործոնների կիրառելիության դեպքում մենք  «արթնացնում ենք» այդ գեները:

-Եղանակային փոփոխությունները նպաստո՞ւմ են սրտային հիվանդության սրացումներին:

-Միանշանակ: Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ եղանակային փոփոխությունները օրգանիզմում ցիկլի փոփոխությունների են հանգեցնում, դրանք կարող են բարձրացնել զարկերակային ճնշումը, որը հիվանդությանը նպաստող գլխավոր գործոններից է: Հիպերտոնիայի 95 տոկոսի դեպքում մենք չգիտենք դրա առաջացման պատճառը, եւ միայն 5 տոկոսի դեպքում, երբ հիվանդությունը երիտասարդ է, կարող  է հայտնաբերվել պատճառը, օրինակ, զարկերակի նեղացում, երիկամային խնդիր, գլխուղեղում հորմոնային պրոցեսների խանգարում: Պատճառը չգտնելով՝ մենք հիվանդության, այսպես ասած, սերմը թողնում ենք, որը պետք է միշտ իր պտուղները տա:

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ բարձր ճնշումը վտանգավոր է եւ կարող է բերել սրտանոթային հիվանդությունների զարգացման, գիտությունը ստեղծել է դեղամիջոցներ, որպեսզի կարողանանք ճնշումը պահել կայուն վիճակում: Բարձր ճշումը «քերում է» անոթերի պատերը, այսպես ասած, «ճաքեր» է առաջացնում, իսկ դա իր հերթին կարող է առաջացնել տրոմբ, իսկ եթե լինի նաեւ խոլեստերինի խնդիր, ապա դրանք միախառնվելով կարող են բերել հիվանդության սրացումների: Կարող է խնդիր առաջանալ, այն զարգանալ գլխուղեղում, սրտում, երիկամերում, ուստի բարձր ճնշման խնդիր ունեցողները պարտադիր պետք է պարբերաբար օգտագործեն համապատասխան դեղամիջոցներ: Մենք, այսպես ասած, հսկում ենք հիվանդությունը, բայց, ցավոք, չենք բուժում:

-Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք, կհորդորեք հասարակությանը, մեր ընթերցողներին:

-Կմաղթեմ, իհարկե, քաջառողջություն, կցանկանամ, որ դիմելիության մակարդակը, կուլտուրան բարձրանա մեր երկրում, քանի որ բժշկությունը շատ արդյունավետ կարողանում է բուժել եւ պայքարել հիվանդությունների դեմ միայն այն դեպքերում, երբ դրանք վաղ փուլերում են ախտորոշվում: Խորհուրդ կտամ, կանխարգելիչ նկատառումներից ելնելով, տարեկան գոնե մեկ անգամ դիմել իրենց բժշկին: Թող հետեւեն իրենց, կանխեն զարգացող հիվանդություններն առողջ ապրելակերպով: Իհարկե այսօր բավականին մեծ է փոփոխությունը դիմելիության կուլտուրայի մեջ. սկսել են ավելի վաղ տարիքում հետեւել իրենց առողջությանը, ինչը ողջունելի քայլ է: Մենք լավ գիտակցում ենք, որ ֆինանսական խնդիրների պատճառով շատերը դժվարանում են դիմել բժշկի, բայց կցանկանամ, որ մարդիկ սիրեն իրենք իրենց եւ բժշկի դիմեն նույնիսկ փոքր բողոքի, այլ ոչ թե հիվանդության՝ արդեն բավականին բարդացած վիճակում: Վերջին դեպքում ոչ միայն բուժումն ավելի ծախսատար է, այլ նաեւ դրա  արդյունավետությունն է շատ ցածր: Պետք չէ խնայել առողջության հաշվին, քանի որ շատ հաճախ կարող են լինել անդառնալի հետեւանքներ, որոնք կազդեն նաեւ մարդկանց հոգեկան ներաշխարհի վրա:

Բժշկի մի խոսքը կարող է ճակատագրական լինել

Ապացուցված է, որ ճառագայթաբանության արդի զարգացվածության աստիճանը նկատելիորեն իջեցրել է մարդկային մահացության տոկոսը, քանի որ հիվանդությունը հնարավոր է լինում ախտորոշել վաղ շրջանում: Հետազոտությունները թույլ են տալիս արագ եւ ճշգրիտ ախտորոշել պացիենտին եւ ժամանակին սկսել բուժման ընթացքը։ Բժշկագիտության ոլորտում այս ուղղությունը համարվում է երիտասարդ, բայց ուրախացնում է այն հանգամանքը, որ երիտասարդ բժիշկները բավականին արագ են տիրապետում այս մասնագիտության նրբություններին: Արդի բժշկության ու հատկապես ճառագայթաբանության ոլորտում գրանցված ձեռքբերումների մասին զրուցեց «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի ախտորոշիչ բաժանմունքի բժիշկ-սոնոգրաֆիստի հետ: Երիտասարդ բժշկուհին անչափ ուշադիր, հոգատար է հիվանդների նկատմամբ, հանգիստ է ընդունում հաջողությունները, բարեհամբույր է, սկզբունքային, ունի մասնագիտական գերազանց գիտելիքներ եւ արժանի է բժիշկ կոչվելու պատվին:

-Բժշկուհի՛, խոսենք Ձեր մասնագիտական ուղու մասին:

-Անկեղծ ասած, ինձ այլ մասնագիտության մեջ չէի պատերացնում եւ, դպրոցական տարիներից սկսած, մանկաբարձ-գինեկոլոգ դառնալու հստակ որոշում էի կայացրել: Ու  դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվեցի պետական բժշկական համալսարան՝ ինձ համար իդեալ ունենալով իմ կնքահորը` Գեորգի Գրիգորիի Օկոեւին: Ընդհանուր բժշկական ֆակուլտետը ավարտելուց հետո ընտրեցի հենց մանկաբարձություն եւ գինեկոլոգիա մասնագիտացումը, չորս տարի օրդինատուրայում ուսանելով՝ հասկացա, որ ավելի լավ կլինի, եթե ուլտրաձայնային հետազոտությունն էլ ուսումնասիրեմ, որպեսզի ավելի լիարժեք կատարեմ ախտորոշումը, ճշգրիտ հասկանամ, թե որ պացիենտին ինչպիսի մոտեցում, բուժում է անհրաժեշտ: Վերապատրաստվեցի ընդհանուր ուլտրաձայնային հետազոտության ոլորտում, որից հետո արդեն նեղ մասնագիտացա մանկաբարձության եւ գինեկոլոգիայի մեջ հենց սոնոգրաֆիայի գծով: Իմ ուսուցիչ համարում եմ Գայանե Մուսայելյանին, ով իմ մեջ սերմանեց մեծ սեր դեպի այս մասնագիտությունը: Ես հետո, այսպես ասած, հրաժարվեցի գինեկոլոգի մասնագիտությունից եւ խորացա սոնոգրաֆիայի մեջ, քանի որ ցանկությունս մեկն էր՝ աշխատել արդեն միայն սոնոգրաֆիստ: Արտերկրում բավականին շատ վերապատրաստումներ անցա, որոնց ընդհանրապես սկիզբ ու վերջ չկա, քանի որ միշտ պետք է շոշափենք, զգանք բժշկության զարկերակը, չպետք է դոփենք տեղում: Բժշկությունը պահանջում է անընդհատ կատարելագործում, նոր շունչ… Եվ սկսեցի աշխատել սոնոգրաֆիստ մանկաբարձության եւ գինեկոլոգիայի ոլորտում ու արդեն քանի տարի «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնում եմ:

-Որպես ախտորոշման մեթոդ սոնոգրաֆիան ի՞նչ է իրենից ներկայացնում:

-Սոնոգրաֆիան մանկաբարձության եւ գինեկոլոգիայի մեջ առաջին ու կարեւորագույն օղակն է, քանի որ արդի բժշկությունն առանց ճշգրիտ ախտորոշման գրեթե անհնար է պատկերացնել: Այն անցավ, անվնաս, առանց ճառագայթման հետազոտության մեթոդ է, հակացուցումներ չունի, տարիքային շեմ գոյություն չունի, պացիենտը կարող է դեմել, հետազոտվել բժշկի ցուցումով կամ կանխարգելիչ նպատակներով: Առանց սոնոգրաֆիկ հետազոտության ոչ մի բժիշկ չի կարող իրականացնել իր բուժական քայլերը: Հղիները, օրինակ, ամբողջ հղիության ընթացքում հսկվում են սոնոգրաֆիկ հետազոտության միջոցով, քանի որ այդպիսով հայտնաբերվում են թե՛ արատները, թե՛ չզարգացող հղիությունները, ընդհանրապես՝ չբերության հետ կապված  բոլոր խնդիրները: Մի խոսքով, կանանց առողջության, գինեկոլոգիայի հարցերում թիվ մեկ հետազոտությունը սոնոգրաֆիան է, որի համար հատուկ նախապատրաստական աշխատանքներ պետք չեն: Եթե պացիենտն արդեն ապրում է սեռական կյանքով, պարտադիր պետք է անցնի ներհեշտոցային սոնոգրաֆիա, եւ սխալ է այն կարծիքը, որ հետազոտման ժամանակ միզապարկը պետք է պարտադիր լիքը լինի, հակառակը, աղինեըը եւ միզապարկը պետք է դատարկ լինեն: Հղիության դեպքում առաջին 12 շաբաթվա ընթացքում ցուցված է ներհեշտոցային սոնոգրաֆիան, եւ իրականությանը չի համապատասխանում այն թյուր կարծիքը, թե այն կարող է վիժման կամ արնահոսության պատճառ դառնալ, վնասել պտուղը:  

-Ո՞րն է Ձեր հաջողության գրավականը:

-Առաջնահերթ ամեն ինչը անում եմ մեծ սիրով ու նվիրումով, քանի որ ստիպողաբար կատարված ցանկացած աշխատանք չի կարող հաջողություն բերել, դրական արդյունք ապահովել:  

-Կանխարգելիչ նպատակներով ե՞րբ պետք է դիմել սոնոգրաֆիական հետազոտության:

-Եթե չկա որեւէ առողջական խնդիր, հետագա հնարավոր բարդություներից ու խնդիրներից խուսափելու համար կանխարգելիչ նպատակներով գոնե տարին մեկ անգամ պետք է անցնել սոնոգրաֆիկ հետազոտություն: Բայց, ցավոք, Հայաստանում այդ առումով հիմնականում բարձիթողի վիճակ է, եւ մեզ մոտ գալիս են արդեն գանգատներով կամ բժշկի ուղղորդմամբ: Մեր մտածելակերպում դեռ բացակայում է այն մակարդակը, որ պարզապես գնան հետազոտման, եւ նման դեպքերը շատ հազվադեպ են: Նրանք մտածում են այսպես. «Քանի դեռ գանգատ չկա, չարժե դիմել մասնագետի»: Կամ էլ վախենում են, որ իրենց մոտ կարող է ինչ-որ հիվանդություն հայտնաբերվել: Ընդ որում, նման մտածելակերպը գործում է ոչ միայն հղիության, գինեկոլոգիական հնարավոր խնդիրների հայտնաբերման ու կանխարգելման դեպքում, այլ ընդհանրապես: Եթե նախապես մեզ չեն զգուշացնում, մենք պացիենտին տեղեկացնում ենք իր մոտ առկա ցանկացած խնդրի մասին, իսկ հետագա քայլերն արդեն անում է գինեկոլոգը:

-Ձեր կարծիքով բժիշկը գնահատվա՞ծ է:

-Դա, կարծում եմ, արդեն անձի խնդիր է, կախված է աշխատանքային միջավայրից նաեւ, իրեն շրջապատող մարդկանցից: Ամեն դեպքում, թող ամպագոռգոռ չհնչի, ես ինձ կարող եմ համարել գնահատված: Ընդհանրապես բժիշկը պետք է միշտ ճիշտ տեղում լինի, բարձր արժեքներ դավանի: Քանի որ այսօր հատկապես լրատվամիջոցներում բավականին շատ են բժիշկներին ուղղված անհիմն մեղադրանքները, պացիենտներն էլ երբեմն արդեն մեր նկատմամբ վատ տրամադրված են այցելում:

-Կարո՞ղ եք վերհիշել Ձեր առաջին պացիենտին:

-Առաջին պացիենտին այս պահին չեմ կարող հիշել, քանի որ ուսումնական տարիների, վերապատրաստումների ընթացքում ակտիվ պրակտիկ գործունեությամբ եմ զբաղվել, շատ պացիենտների հետ եմ գործ ունեցել, հետազոտել: Ընդհանրապես շատ դժվար, անչափ պատասխանատու է սկիզբը, այն պահը, երբ արդեն մենակ ես մնում պացիենտի հետ, բայց դա հաղթահարելի է, եթե սիրում ես մասնագիտությունդ: Եվ ես մասնագիտության ընտրության համար երբեք չեմ փոշմանել, քանի որ այն շատ եմ սիրում:

-Որպես վերջաբան Ձեր խորհուրդը մեր հասարակությանը:  

-Խորհուրդ եմ տալիս տարվա մեջ գոնե մեկ անգամ դիմել բժշկի, հետազոտվել, որպեսզի հիվանդությունները  վաղաժամ հայտնաբերվեն, ու նրանց բուժումն էլ ավելի հեշտ լինի: Ընդ որում, պետք է կատարվի ընդհանուր ստանդարտ փաթեթ հետազոտություն: Խորհուրդ կտամ ապրել խաղաղ, սիրել մեզ եւ շրջակա միջավայրը, միմյանց նկատմամբ թշնամանքը նվազեցնել, ամեն հարցում լավատես լինել: Կցանկանամ, որ հայ կանայք առավել ուշադիր լինեն իրենց առողջության նկատմամբ ու թեկուզ աննշան գանգատի դեպքում անհապաղ դիմեն բժշկի: Բժիշկներին էլ կցանկանամ ամուր առողջություն, պինդ նյարդեր, սթրեսակայունություն, եւ բժիշկ թող աշխատի այն մարդը, ով իր մեջ ունի այդ ներքին ուժը, այդ կոչումը, ով յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ ունի յուրովի մոտեցում: Իսկ դա բուժման համար շատ կարեւոր նախապայման է. բժշկի մի խոսքը կարող է ճակատագրական լինել:

Սիրելինե՛րս, ուշադիր եղեք ձեր օրգանիզմի եւ առողջության նկատմամբ, գնահատեք կյանքը,  քանի որ այն Աստծո կողմից մեկ անգամ է մեզ տրվում: Սիրե՛ք ձեզ, որպեսզի շրջապատող մարդիկ էլ ձեզ սիրեն: Առողջություն ու երջանկություն բոլորիդ:                                                       

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՎԵՐԱՊԱՏՐԱՍՏՈՒՄՆԵՐ

ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ՓՈՐՁ

Ես շատ կցանկանամ, որ հայերը մի օր արթնանան ու լուսաբացի հետ շտկեն իրենց փոխհարաբերությունները

Այսօր մասնագետների բարձր որակավորումը թույլ է տալիս կատարել ամենաբարդ  միջամտությունը դիմածնոտային վիրաբուժության ոլորտում եւ կարճ ժամանակում պացիենտին վերադարձնել առօրյա կյանքին: Ժամանակակից վիրաբուժության մեջ կիրառվող մեթոդները ներառում են մի շարք վիրաբուժական ու նվազագույն ինվազիվ միջամտություններ` ուղղված նաեւ բնածին եւ ձեռքբերովի արատների շտկմանը:http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է Երեւան քաղաքի գլխավոր մանկական դիմածնոտային վիրաբույժ, Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի դիմածնոտային ամբիոնի դոցենտ, երրորդ կլինիկական հիվանդանոցի դիմածնոտային կլինիկայի ղեկավար, բժշկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ ԳԱԳԻԿ ՔՈՉԱՐՅԱՆԸ: Նա հաճելի զրուցակից է, իր գործի մեծ գիտակ, մարդ, որն իր մասնագիտական բարձր որակների ու ազնվության համար վայելում է հիվանդների վստահությունը։ Բժիշկն իր պացիենտին օգտակար է լինում ոչ միայն բուժական գործով, այլեւ հոգեբանական շփմամբ, հետեւաբար, յուրաքանչյուր բժիշկ պետք է տիրապետի փսիխոթերապիայի մեթոդներին:

-Քիմքի կամ վերին շրթունքի  բնածին ճեղքվածքները, ժողովրդական լեզվով ասած, «գայլի երախն» ու «նապաստակի շրթունքը», դեռ միջնադարում հայտնի պաթոլոգիաներ էին։ Նման արատ ունեցող մարդկանցից փախչում էին, ինչպես բորոտներից, նրանց նույնիսկ համարում էին կենդանիներ։ Ժամանակակից բժշկության տրամադրության տակ կա՞ն դիմածնոտային այս արատն ուղղելու միջոցներ։

-«Գայլի երախ» առաջանում է բերանի խոռոչի ոսկրային քիմքը ձեւավորող ոսկորների եւ գանգոսկրի, այսպես կոչված, խոփոսկրի սերտաճման պրոցեսը կանգ առնելու դեպքում։ Արդյունքում քիմքի վրա առաջանում է ճեղքվածք։ Փափուկ հյուսվածքները նույնպես հեռանում են՝ երբեմն դիպչելով նաեւ շրթունքին։ Ճեղքված շրթունքն անվանում են նապաստակի, որովհետեւ ճագարների եւ նապաստակների վերին շրթունքը ճեղքված է երկու մասի։ Քիմքի եւ վերին շրթունքի արատը հանդես է գալիս ինչպես առանձին, այնպես էլ՝ ծնոտի այլ պաթոլոգիաների հետ համակցված։ Հիվանդության պատճառը մեծամասամբ գենետիկական է, սակայն կան նաեւ ձեռքբերովի գործոններ, ինչպիսիք են մոր՝ ծանր գրիպով հիվանդանալը հղիության առաջին երկու-երեք ամիսների ընթացքում, երբ ձեւավորվում է դիմածնոտային հատվածը, տրավման, քիմիական արդյունաբերությունում աշխատանքը:

-Ոմանց կարծիքով հիվանդությունն ազդում է երեխայի մտավոր զարգացման վրա:    

-Սխալ է այն պատկերացումը, թե մտավոր տեսանկյունից հիվանդությունը ազդում է երեխայի զարգացման վրա։ Իսկ ահա ֆիզիկապես երեխան կարող է հետ մնալ իր հասակակիցներից զարգացման տեմպերով։ Ծննդաբերության ժամանակ նման երեխայի մոտ կարող են բարդություններ առաջանալ պտղամերձ հեղուկի՝ նրա շնչուղիներ թափանցելու պատճառով։ Նորածինը դժվար է շնչում, նա չի կարողանում ծծել, եւ այդ պատճառով  հետ է մնում քաշի մեջ։ Նման արատով երեխաները մնացած երեխաներից ավելի հակված են հիվանդանալու։ Նրանք ունենում են դիմածնոտային կմախքի, ատամնաշարի, լսողության հետ կապված խնդիրներ։

Դիմածնոտային այս թերությունը լիովին վերացվում է վիրահատության միջոցով։ Թեպետ նման վիրահատություններ անում են Երեւանի մի քանի հիվանդանոցներում, բայց երրորդ կլինիկականը միակն է, որտեղ խորությամբ զբաղվում են հենց այս խնդրով։ Որոշ դեպքերում պահանջվում է կրկնակի կամ նույնիսկ մի քանի վիրահատություն։ Երբեմն մնում է փոքր սպի, որը հետագայում շտկվում է պլաստիկ վիրահատությամբ։ Ե՛վ նախքան վիրահատությունը, ե՛ւ վիրահատությունից հետո երեխան գտնվում է դիսպանսերային հսկողության տակ, բուժման գործընթացը չի ավարտվում միայն վիրահատությամբ։ Մեզ հետ աշխատում են մանկաբույժներ, հոգեբաններ, օրթոդոնտներ, լոգոպեդներ եւ այլ մասնագետներ։ Այսինքն՝ դա մի համալիր է, որը երեխան անպայման պետք է լիովին ստանա։

-Ծնողները հեշտությա՞մբ են հաշտվում վիրահատության մտքի հետ:

-Ծնողների հետ զրուցում, նրանց բացատրում ենք, որ արատը կարելի է վերացնել վիրահատության շնորհիվ, որ նման երեխան մտավոր թերզարգացած չէ, եւ հաշմանդամության հաշվառումից էլ նրան կհանեն վերականգնողական գործընթացն անցնելուց հետո։ Եվ մի քանի անգամ ինձ հաջողվել է համոզել ծնողներին։ Հիվանդանոցը համագործակցում է մանկատների հետ, ու արդեն մանկատուն հանձնած երեխային եւս վիրահատում են։ Եղել են դեպքեր, երբ վիրահատությունից հետո ծնողները երեխային հետ են վերցրել մանկատնից։ Սակայն ավելի հաճախ են դեպքերը, երբ այդ երեխաներին որդեգրում են հիմնականում արտերկրյա քաղաքացիներ եւ տանում Հայաստանից։

Ըստ վիճակագրության, աշխարհում յուրաքանչյուր հազար երեխայից մեկը ծնվում է այս արատով։ Հայաստանում վիճակագրությունը տարեկան 40-50 երեխա է։

 -Իսկ, որպես վերջաբան, ի՞նչ կցանկանայիք ավելացնել ու մաղթել մեր ընթերցողներին:

-Ես շատ կցանկանամ, որ հայերը մի օր արթնանան ու լուսաբացի հետ շտկեն իրենց փոխհարաբերությունները: Երբ ասում ենք` հեղափոխության հետ իրավիճակ է փոխվել, ես կցանկանամ՝ այդ իրավիճակը փոխվի մարդկանց փոխհարաբերություններում, եւ մարդը մարդուն որպես ընկեր, այլ ոչ թե որպես թշնամի ընդունի: Շատ ճիշտ  է ասված` ինչ ցանես, այն էլ կհնձես, ուստի պետք է կողքինիդ բարություն անես, լավ բաներ ասես, ոգեւորես… Ամեն մարդ ունի իր իրավունքները, ցանկությունները, եւ մենք պետք է հարգենք դրանք, սիրենք դիմացինին: Ու, եթե մեր փոխհարաբերությունները դրականորեն զարգանան, մեր ազգը կցուցաբերի իր լավագույն որակները` աշխատասիրությունը, կրթված, բանիմաց, իմաստուն լինելը:

Կյանքը բնության ամենաթանկ պարգեւն է, իսկ առողջությունը`ամենամեծ արժեքը: Հարգենք կյանքը եւ պահպանենք առողջությունը:

Ակնաբույժ

ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ

2013-2017– ԵՐԵՎԱՆԻ ՄԽԻԹԱՐ ՀԵՐԱՑՈՒ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲԺՇԿԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ,
Կլինիկական օրդինատուրա Ս.Վ.Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի       ակնաբուժության ամբիոնում   
2011 - 2013 - ԵՊԲՀ Ընդհանուր բժշկության ֆակուլտետի մագիստրոս        

2006-2011 – ԵՊԲՀ Ընդհանուր բժշկության ֆակուլտետի բակալավր          
Երևան, Հայաստան
1999-2000 – Իրվայնում Կալիֆորնիայի համալսարանի տարրական դպրոց,        
Իրվայն Կալիֆորնիա        
1996-1999 - Հակոբ Օշականի անվան N 172 դպրոց     
Երևան, Հայաստան            

ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ՓՈՐՁ 

2017 մայիսից-մինչ օրս – Բժիշկ-ակնաբույժ Ս.Վ.Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի Գլաուկոմայի և Վիտրեոռետինալ  բաժանմունքում

ՎԿԱՅԱԳՐԵՐ

2018 - Ամերիկյան ակնաբուժական ակադեմիայի գիտաժողով, Չիկագո, ԱՄՆ 
2018 - Աչքերի խնամքի ամերիկահայ ծրագիր, 26-ամյակին նվիրված համագումար, ներկայացվել է զեկույց Երկարակյաց բժշկական սարքավորումների վերաբերյալ (բուժման ժամանակակից մոտեցումներ)
2018-  ԱՄՆ-ի Կալիֆորնիա նահանգի UCLA համալսարանի, եռամսյա միջազգային դիտորդական ծրագիր
2017 - Աչքերի խնամքի ամերիկահայ ծրագիր, 25-ամյակին նվիրված համագումար, ներկայացվել է զեկույց Գլաուկոմայի դեմ բուժման վերաբերյալ, Երևան, Հայաստան      
2016 - Կատարակտայի և ռեֆրակցիոն վիրաբուժության ամերիկյան ընկերության գիտաժողով,        
Նոր Օռլեան, ԱՄՆ               
201 5 - Կատարակտայի և ռեֆրակցիոն վիրաբուժության ամերիկյան ընկերության գիտաժողով,        
Սան Դիեգո, ԱՄՆ    
2014 - Կատարակտայի և ռեֆրակցիոն վիրաբուժության ամերիկյան ընկերության գիտաժողով,        
Բոստոն, ԱՄՆ          
2014 - Համաշխարհային Ակնաբուժական Կոնգրես, Տոկիո,Ճապոնիա   
2012 - Կանադական Ակնաբուժական Կոնգրես, Տորոնտո, Կանադա                  
2011 - Կատարակտային և ռեֆրակցիոն վիրաբույժների եվրոպական ընկերության տարեկան գիտաժողով, Փարիզ, Ֆրանսիա

Պետք է գիտակցենք, որ քրիստոնյա ենք ոչ թե զուտ անունով, այլ մեր ապրած կյանքով, մեր ազգի ճակատագիրը միասնական կերտելու դեգերումներով  

Վերջին տարիներին սիրտ-անոթային հիվանդությունների թիվը գնալով ավելացել է, եւ սա լուրջ մարտահրավեր է ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաեւ ամբողջ աշխարհի առողջապահական համակարգի համար: Մեր սրտաբանների ջանքերի շնորհիվ սրտաբանությունը, որը բժշկության ամենապահանջված ուղղություններից մեկն է, մեր երկրում վերջին տարիներին  զարգացում է ապրել, մոտեցել միջազգային մակարդակի՝ արձանագրելով սրընթաց վերելք ինչպես կոնսերվատիվ, այնպես էլ ինվազիվ, ինտերվենցիոն ուղղություններով: ճապոնական «ԱՍԱԻ» ընկերության հովանու ներքո ստեղծված «Բեստ Լայֆ» բժշկական կենտրոնը համարվում է լավագույններից մեկը Հայաստանում թե՛ իր ապրանքատեսականիով, թե՛ իր լավագույն հավելյալ պարագաներով, իսկ գների իջեցումը երբեք չի ազդում ծառայությունների որակի վրա: Կենտրոնը միակն է, որն աշխատում է աշխարհում լավագույնը համարվող գերմանական «Բիոտրոնիկ» ընկերության ստենտներով:Կենտրոնի բժիշկների  բարեխիղճ աշխատանքի շնորհիվ է, որ պացիենտների այցելությունների թիվը կլինիկայում եռակի, քառակի ավելացել է, գրանցվել են հիվանդների մահվան նվազագույն դեպքեր, հիվանդությունների կրկնման՝ նվազագույն  ցուցանիշ: Սա իրական վիճակագրություն է:

 http://bestgroup.am/  կայքի զրուցակիցն է «Բեստ Լայֆ» բժշկական կենտրոնի ինտերվենցիոն սրտաբան ԽԱՉԻԿ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆԸ: Չնայած երիտասարդ տարիքին՝ մեծ հեղինակություն վայելող բժիշկն իր գործի գիտակն է, բազմաթիվ մարդկային կյանքեր է փրկել եւ շարունակելու է փրկել: Վստահ ենք, որ նա ոչ միայն կշարունակի բազմաթիվ մարդկանց առողջ սիրտ պարգեւել, այլեւ կենտրոնին նոր շունչ կհաղորդի:  

-Պարո՛ն Համբարձումյան, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում ինտերվենցիոն սրտաբանությունը:

-Ինտերվենցիոն սրտաբանությունը բժշկության մի ճյուղ է, որի միջոցով կատարվում է սրտի իշեմիկ հիվանդության վիրահատական բուժում: Հիվանդությունն այլ կերպ կոչվում է նաեւ սրտամկանի քաղցի հիվանդություն, երբ սիրտը սնող պսակաձեւ զարկերակների լուսանցքները նեղանում են աթերոսկլերոզով, եւ ինտերվենցիոն սրտաբանությունը (թարգմանաբար` միջամտական սրտաբանությունը), բացի թերապիայից` դեղորայքային բուժումից, ենթադրում է փոքր ինվազիվ միջամտություն` սիրտը սնող կորոնալ զարկերակների ստենտավորում:

-Ձեր արմատներում կա՞ն բժիշկներ, մասնագիտության ընտրության հարցում եղե՞լ են ուղղորդողներ:

-Մեր արմատներում բժիշկներ չեն եղել, ծնվել եմ ինժեների եւ մանկավարժի ընտանիքում: Առաջինը բժշկության ուղին ընտրել է ավագ եղբայրս` Կարեն Համբարձումյանը, ով ստանձնել է մեր «Բեստ Լայֆ» բժշկական կենտրոնի գլխավոր բժշկի պաշտոնը: Միջնեկ եղբայրս նույնպես բժիշկ է, բայց ընտրել է մանկաբարձ-գինեկոլոգի մասնագիտացումը, ու, կարծես թե, ինքնըստինքյան ստացվեց իմ ընտրությունը, եւ ես այդ որոշման հարցում երբեւէ չեմ երկմտել:

-Ուսուցիչ ո՞ւմ կարող եք համարել:

-Ես անցել եմ բավականին վերապատրաստումներ արտասահմանյան երկրներում, մասնավորապես՝ Ֆրանսիայում՝ աշխարհահռչակ բժիշկ, ինվազիվ սրտաբան Պոլ Բարագանի մոտ, ում կարող եմ իմ ուսուցիչը համարել նեղ մասնագիտացման առումով: Սրտաբանության ինստիտուտում օրդինատուրայի տարիներին էլ ուսանել եմ պրոֆեսոր Սվետլանա Վիկտորովնայի մոտ: Իսկ ընդհանրապես իմ մասնագիտացման մեջ, ինչու ոչ, նաեւ կյանքում մեծ ներդրում ունի ավագ եղբայրս՝ Կարեն Համբարձումյանը, ում էլ համարում եմ իմ ուսուցիչը:

-Հիմնականում ո՞ր հիվանդներն են ձեզ դիմում:

-Մեզ դիմում են սրտային անբավարարության զգացումով պացիենտները, կրծքավանդակում ցավային սինդրոմ ունեցողները, սրտի իշեմիկ հիվանդությամբ տառապողները, բարձր ճնշում, սրտի ռիթմի խանգարումներ ունեցողները: Այսինքն՝ բավականին շատ են  դիմողները, քանի որ սրտի հիվանդություններն ամենատարբեր դրսեւորումներով են հանդես գալիս:

-Խոսենք սրտի արատների մասին:

-Նշեմ, որ գոյություն ունեն սրտի բնածին ու ձեռքբերովի արատներ: Բնածին արատները մանկահասակ տարիքում հայտնաբերվող եւ բուժվող են, իսկ մենք կոնկրետ զբաղվում ենք ձեռքերովի արատներով, երբ ինֆարկտների կամ տարբեր վնասակար նյութերի ազդեցությունների հետեւանքով ի հայտ են գալիս սրտի փականային հիվանդություններ, որոնք կոչվում են սրտի ձեռքբերովի փականային հիվանդություններ: Ինչպես նշեցի, մենք զբաղվում ենք դրանց դեղորայքային եւ վիրահատական բուժումներով:

-Հայ հասարակության մեջ ընդունված է այն մտածելակերպը, որ, երբ դանակը հասնում է ոսկորին, նոր են դիմում բժշկի օգնությանը:

-Ցավոք սրտի, այդ մտածելակերպն առկա է մեր հայ հասարակության մեջ, ինչը շատ մտահոգիչ է:Համեմատելու համար ասեմ, որ, երբ Ֆրանսիայում էի աշխատում, մեկ ամսվա կտրվածքով միլիոնանոց քաղաքում լինում էր սրտամկանի ինֆարկտի 8-10 դեպք, իսկ մեզ մոտ բավականին մեծ են այդ թվերը: Հայաստանում սովորաբար շատ են սիրում ինքնաբուժությամբ զբաղվել, դիմում են բոլորի, բայց ոչ բժշկի օգնությանը: Պատճառը բուժման թանկ լինելը չէ (դրսում ավելի թանկ հաճույք է բժշկին դիմելը), այլ զուտ հոգեբանական մոտեցման խնդիր գոյություն ունի, եւ այդ ուղղությամբ տանում ենք լայնածավալ աշխատանքներ թե՛ մեր հաղորդումների միջոցով, թե՛ հիվանդների հետ մասնավոր զրույցների ընթացքում:

-Կվերհիշե՞ք Ձեր առաջին վիրահատությունը եւ դրանից բխող տպավորությունները:

-Առաջին վիրահատությունն ինձ համար բավականին տպավորիչ էր, այն կատարել եմ օրդինատուրայում ուսանելու վերջին կուրսում, երբ աշխատում էի Գորիսի սրտաբանական հիվանդանոցում: Մեր ղեկավարը հարգելի պատճառով այդ պահին հիվանդանոցում չէր գտնվում, իսկ մենք ընդունել էինք սրտամկանի ստորին պատի սուր ինֆարկտով հիվանդի, որի դեպքում խիստ ցուցում է տրված ստենտավորման համար: Ու ես պետք է անհապաղ որոշում կայացնեի: Փառք Աստծո, կատարեցի այդ միջամտությունը, որը բավականին բարեհաջող ընթացք եւ ավարտ ունեցավ: Ու մինչ օրս այդ պացինետի հետ պահպանում եմ կապը, իրականացնում այցելություններ, ստուգումներ:

-Կնշե՞ք սրտի իշեմիկ հիվանդության առաջին նախանշանները:

-Սրտի իշեմիկ հիվանդության առաջին նախանշաններից է հետկրծոսկրային սեղմող բնույթի ցավը, որն առաջանում է հիմնականում ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ, ընդ որում, ճնշվածության զգացումը լինում է հենց կրծքավանդակի մեջտեղում, այլ ոչ թե ձախ կողմում:  Այն կարող է ճառագայթվել դեպի կոկորդ, ձախ ձեռք, թիակ, իհարկե, կարող է զգացվել նաեւ ատիպիկ դրսեւորումներով, երբ  լինում է ձախ ձեռքի մատների թմրածության զգացում, ստամոքսի շրջանում՝ ցավեր, այն կոչվում է սրտի իշեմիկ հիվանդության գաստրալգիկ ձեւ: Կարող է ի հայտ գալ նաեւ ստորին ծնոտի ցավի տեսքով: Ամեն դեպքում մարդկանց խորհուրդ եմ տալիս հիվանդության ախտորոշումը սկսել ամենավտանգավորից, այսինքն` ճիշտը նախ սրտաբանին դիմելն է: Եվ միայն սրտի խնդիրները բացառելուց, հերքելուց հետո դիմել գաստրոէնտերոլոգի: Թող կոպիտ չհնչի, բայց սրտի խնդիրներից են մարդիկ ավելի հաճախ հանկարծամահ լինում, այլ ոչ թե, ասենք, ստամոքսի խնդիրներից: Իհարկե, շաքարային դիաբետով տառապող հիվանդների մոտ կարող են առաջանալ հեւոցներ, ու, քանի որ նրանց մոտ ցավային ռեցեպտորները վնասված են, տիպիկ դասագրքային ցավ չեն ունենում, նրանց մոտ դա ցավին համարժեք դրսեւորում է: Նպաստող գործոնները կարող ենք տարանջատել՝ մոդիֆիկացվող (փոփոխվող) կամ չմոդիֆիկացվող (չփոփոխվող): Չփոփոխվող գործոնները փոփոխման ենթակա չեն` սեռը, տարիքը, ժառանգականությունը: Տղամարդկանց մոտ դրանք ավելի հաճախ են հանդիպում, քան կանանց մոտ, իսկ տարիքային շեմն ավելի է երիտասարդացել, օրինակ, իմ պրակտիկայում վերջերս 27 տարեկան տղայի մոտ հայտնաբերվեց սրտամկանի ինֆարկտ: Փոփոխվող գործոններն են՝ ծխելը, ալկոհոլի չարաշահումը, ճարպալակումը, նստակյաց կյանքը, զարկերակային բարձր ճնշումը, վահանաձեւ գեղձի հիվանդությունը, շաքարային դիաբետը: Մեր նպատակը  հասարակության մեջ փոփոխման ենթակա գործոնների դեմ պայքար տանելն է, իսկ, ասենք, ժառանգականության դեմ պայքար տանել չենք կարող:

-Ի՞նչ մակարդակի վրա է սրտաբանությունը մեր երկրում:

-Փառք Աստծո, բավականին բարձր մակարդակի վրա է. դեռևս 90-ական թվականներից սկսած՝ կատարվում են միջամտական վիրահատություններ, որոնք օրեցօր ավելի կատարելագործվում են: Դրա վառ ապացույցը միջազգային համաժողովներում արտերկրի մեր գործընկերների դրական կարծիքն է մեր բժշկության մասին: Տնտեսապես ետ մնալով եվրոպական երկրներից՝ մեր երկրի սրտաբանությունը եվրոպական չափանիշներին համընթաց է քայլում:

-Դուք՝ որպես մասնագետ, ի՞նչ խորհուրդ կտաք ազգաբնակչությանը սիրտ-անոթային հիվանդությունների կանխարգելման, իսկ առկայության դեպքում՝ բուժման ճիշտ մոտեցում ցուցաբերելու հարցում: Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք մեր հասարակությանը առողջ սիրտ ունենալու համար:

-Նախկինում իրավիճակը միանգամայն այլ էր. չկար համակարգված սրտաբանական հայեցակարգ, իսկ տիրող պահպանողականությունը զգալի խոչընդոտ էր Հայաստանում նորարարական միջամտական տեխնոլոգիաների զարգացման ճանապարհին: Այսօր, բարեբախտաբար, իրավիճակն այլ է. ունենք սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդություններով տառապող մարդկանց զննման, ախտորոշման, բուժման չափորոշիչներ, այլընտրանքային մեթոդներ: Իհարկե, առողջապահական համակարգում առաջնահերթությունը հիվանդությունների կանխարգելումն է, սակայն ախտահարման վաղ շրջանում առողջական բազմաթիվ խնդիրներ կարող են գրեթե լիարժեք վերանալ բուժական ճիշտ քայլերի շնորհիվ: Հորդորս եւ մաղթանքս այն կլինի, որ մատների արանքով չնայեն իրենց առողջությանը: Սիրտը մեր կյանքի շարժիչ ուժն է համարվում, ու, եթե անտեսում ենք այն, լավագույն դեպքում դա բերում է հաշմանդամության, վատագույն դեպքում հարյուրավոր, հազարավոր կյանքեր է խլում: Խորհուրդ կտամ փոխել կյանքի որակը, հոգեբանորեն հավասարակշիռ լինել, նախանձ ասվածը հանել մեր մենթալիտետից, միմյանց հանդեպ սիրով լցվել, դրական տրամադրվել, մեծացնել հավատն առ Աստված: Մենք պետք է գիտակցենք, որ քրիստոնյա ենք ոչ թե զուտ անունով, այլ մեր ապրած կյանքով, մեր ազգի ճակատագիրը միասնական կերտելու դեգերումներով: