«Մարդ արարածն իր արժանի գնահատականը պետք է սպասի և ստանա Աստծուց»

 Այսօր ինվազիվ սրտաբանությունը ոլորտի առաջատար, պահանջված և արագ զարգացող ուղղություններից է:

«Բեսթ Լայֆ» հայ-ճապոնական բժշկական կենտրոնը հսկայական ներդրում ունի Հայաստանում այս ոլորտի զարգացման մեջ։ Տարիների ընթացքում կենտրոնն անընդհատ զարգացել է և հասել նոր բարձունքների` տարեցտարի սահմանելով զարգացման ավելի ու ավելի բարձր նշաձող: Կենտրոնի թիմն իր աշխատանքը կատարում է սիրով՝ երբեք չզլանալով անել հնարավորն ու անհնարինը՝ պատշաճորեն սպասարկելու իր բուժառուներին և ապահովելու բարձրակարգ բուժօգնություն: Բուժկենտրոնում կան բոլոր անհրաժեշտ միջոցներն ու պրոֆեսիոնալ բուժանձնակազմը, և գրագետ կառավարման շնորհիվ, անգամ բարդացած դեպքերում, բազմաթիվ կյանքեր են փրկվել։

Մեր զրուցակիցն է ինտերվենցիոն սրտաբան, «Բեսթ Լայֆ» հայ-ճապոնական բժշկական կենտրոնի գլխավոր բժիշկ Կարեն Համբարձումյանը:

Ոչ միայն բժշկության մեջ, այլև մեր կյանքի բոլոր ոլորտներում մարդը երբևէ հասնում է մի հանգրվանի, որից հետո մասնագիտական առաջընթացը նոր մոտեցում է պահանջում, նոր թիմային զարգացում, նոր խնդիրներ առաջադրում: Երբ կոչումն ու նվիրումը միաձույլ են դառնում, գրվում է ուրույն կենսագրություն, որն իր բարերար և նշանակալից հետքն է թողնում բժշկագիտության մեջ: Այդպիսին է Կարեն Համբարձումյանի գործն ու կենսագրությունը: Նրա շնորհիվ տեղայնացվում է միջազգային փորձը, և հարյուրավոր հիվանդներ գտնում են առողջացման ճանապարհը:​ Իրականում, երբ կա նպատակ, որում ներդրված է անսահման մարդասիրություն, նվիրվածություն, բարություն, ազնվություն, ցանկացած խոչընդոտ հաղթահարելու կամք և աջակցող մարդիկ, ամեն բան հնարավոր է:

Վերջերս պարոն Համբարձումյանը «Տարվա ինվազիվ սրտաբան» անվանակարգում «Որակի նշան» ընկերության կողմից արժանացավ մրցանակի: Շնորհավորում ենք բժշկին և մաղթում նորանոր ձեռքբերումներ իր ընտրած բարդ և մարդասիրական մասնագիտության մեջ:

-Պարոն Համբարձումյան, ի՞նչ է խաչմերուկային ստենտավորումը, և ո՞ր դեպքերում է այն ցուցված։

-Խաչմերուկային կամ բժշկական տերմինաբանությամբ բիֆուրկացիոն ստենտավորմանը նախկինում` մոտավորապես 15 տարի առաջ, փոխարինում էին և հիմնականում ցուցված էին սրտի բաց վիրահատությունները, քանզի նախկինում տեխնիկական հագեցվածության աստիճանը այնպիսին չէր, ինչպիսին այսօր է: Տեխնիկական զարգացվածության առաջընթացին զուգահեռ, այսօր կարելի է ասել, որ ամբողջ աշխարհում, այդ թվում նաև «Բեսթ Լայֆ» բժշկական կենտրոնում խաչմերուկային ախտահարման բոլոր տեսակները ստենտավորվում են։ Այսօր մեր կենտրոնն ունի գերհագեցած տեխնիկական բազա, մշակված տարբեր տեխնիկական մեխանիզմներ, որոնց արձանագրած արդյունքներն արդեն ապացուցված են: Մեր գիտահետազոտական մեծ բազան հաստատել է, որ հենց խաչմերուկային ստենտավորումը երկարատև և արդարացված դրական արդյունք է տալիս։ Խնդիրն այն էր, որ ստենտավորումներ կային, որոնցից հետո հնարավոր էր` հիվանդությունները նորից գլուխ բարձրացնեին,  բարդություններ առաջանային, սակայն  տեխնիկական հնարավորությունների շնորհիվ մեր կենտրոնում, թող չափազանցություն չթվա, ամսական մոտավորապես 50-60 նման բարեհաջող ելքով միջամտություններ են իրականացվում:

-Այսօր այլևս հնարավո՞ր է զերծ մնալ բաց վիրահատական միջամտություններից և մեկ ստենտավորմամբ կյանքեր փրկել։

-Իրականում ինտերվենցիոն սրտաբանությունը երիտասարդ բժշկական ճյուղ է։ Հայաստանում այն ունի մոտավորապես 25 տարվա, իսկ ամբողջ աշխարհում` 30 տարվա պատմություն։ Եթե կորոնար ախտահարումների դեպքերի 80 տոկոսը նախկինում բաց վիրահատական միջամտությամբ էին իրականացվում, և միայն 20 տոկոսը ստենտավորվում, ապա այս տարիների ընթացքում,գիտության զարգացմանը զուգընթաց, այդ թվերն իրար տեղերով փոխարինել են, կարելի է ասել` լրիվ հակառակ պատկերն է՝ 80 տոկոսը ստենտավորվում են, և 20 տոկոս դեպքերում ենք դիմում բաց վիրահատությունների։ Կուզեմ ավելացնել, որ կենտրոնը չի խուսափում նաև սրտի բաց վիրահատություններից, և կորոնար զարկերակների ծանր ախտահարումների ժամանակ մենք խորհրդակցում ենք նաև մեր բանիմաց սրտային վիրաբույժների հետ, ովքեր իրենց գործունեությունն են ծավալում մեր կենտրոնի ժամանակակից և հագեցված սրտային վիրաբուժության սրահում։

-Այսօր «Բեսթ Լայֆ» բժշկական կենտրոնը նոր ասելիք ունի՞ ինվազիվ սրտաբանության ոլորտում։

-Չափազանցություն թող չլինի իմ կողմից ասվածը, բայց կարող եմ վստահորեն ասել, որ մեր բուժկենտրոնն իր ուսերին վերցրել է մեծ պատասխանատվություն` լինել  առաջատարը ինտերվենցիոն սրտաբանության ոլորտում նորարարությունները Հայաստան ներմուծելու հարցում։ Մենք ամեն տարի փորձում ենք ինտերվենցիոն սրտաբանության միջազգային նորամուծությունները զարգացնել մեր երկրում, այս դեպքում՝ մեր կենտրոնում։ «Բեսթ Լայֆ» բժշկական կենտրոնում արդեն երկար տարիներ է, ինչ կիրառության մեջ են մտել նորագույն մեթոդները։ Նախկինում սիրտը սնուցող անոթը նկարվում էր, վիզուալ գնահատում էինք նեղացման աստիճանը, ենթադրենք` 70-80 տոկոս, և եզրակացության էինք գալիս, որ բուժառուին անհրաժեշտ է ստենտավորվում,  իսկ եթե արձանագրվում էր 40-50 տոկոս, այդ դեպքում կարիք չկար ստենտավորման։ Բայց այսօր գիտությունը մեծ զարգացում է ապրում, կան հատուկ մեթոդներ, օրինակ` արյան հոսքի ֆրակցիոնալ ռեզերվի որոշումը՝ նույն ինքը FFR հետազոտությունը, որի միջոցով կարողանում ենք գնահատել` արդյոք նշված նեղացումը առաջացնում է սրտամկանի սնուցման խանգարում: Քանի որ կարող են լինել դեպքեր, երբ տեսանելի նեղացումը չի առաջացնում սրտամկանի սնուցման խանգարում, այդ դեպքում կորոնար ստենտավորումը կլինի առանց ցուցումի և հակառակը: Կիրառում ենք նաև ներանոթային տոմոգրաֆիա` նույն ինքը OCT հետազոտություն։ Վերջինս հատուկ հետազոտություն է, որը մեզ հնարավորություն է տալիս ավելի խորացված գնահատել անոթի նեղացման  պատճառը, օրինակ` աթերոսկլերոտիկ վահանի՞կն է, ծանր կալցիֆիկացիա՞ն, թե կորոնար զարկերակի շերտազատումը՝ նույն ինքը դիսսեկցիան, կամ թրոմբը։ Այս 2 հետազոտությունները Հայաստանում ակտիվորեն կիրառվում են միայն մեր կենտրոնում, նրանք մեզ հնարավորություն են տալիս ավելի վստահ կատարել սիրտը սնուցող զարկերակների ստենտավորումները` խուսափելով անցանկալի բարդություններից և ամենակարևորը՝ աշխատել միջազգային ուղեցույցներին համապատասխան։ Նրանք մեծ դեր ունեն մեր կենտրոնում միջամտության մարտավարությունը ընտրելու հարցում, քանի որ տարբեր ախտահարումների ժամանակ մեր մարտավարությունը տարբեր է։

 Օրինակ, եթե անոթը քրոնիկ փակ է՝ կալցիֆիկացված, ապա հնարավոր է` չկարողանանք սովորական բալոնային անգիոպլաստիկայով խնդիրը լուծել։ Պետք է կատարվի հատուկ ներանոթային լիտոտրիպսիա՝ հատուկ բալոնների միջոցով (Shockwave) ճեղքել տարիների ընթացքում կուտակված կալցիֆիկատը՝ վերականգնելով անոթի հոսքը: Նմանատիպ դեպքերում կիրառվում է նաև Ռոտաբլատոր, ինչը տաշում է տարիների ընթացքում կուտակված կալցիումը` բացելով անոթի հոսքը, որը հնարավորություն է տալիս մեզ անհրաժեշտ գործիքները անցկացնել սիրտը սնուցող անոթի մեջ և կատարել կորոնար ստենտավորում՝ ներանոթային փակ եղանակով՝ շրջանցելով սրտի բաց վիրահատությունը: Միջամտության հաջորդ օրը հիվանդը կարող է դուրս գրվել հիվանդանոցից: Ընդ որում, կցանկանամ ավելացնել, որ վերը նշված լիտոտրիպսիայի բալոնները  կիրառվում են միայն մեր կենտրոնում: Դրանց միջոցով քրոնիկ փակ, կալցիֆիկացված անոթների հարցը լուծելի է դառնում:

Վերը նշված նոր մեթոդները կիրառվում են նաև նախկինում ստենտավորված անոթի վերանեղացման ժամանակ, երբ անհրաժեշտ է տեղադրել դեղապատ բալոն, կամ նախկինում տեղադրված ստենտը ճշգրիտ տեղում չէ և բազմաթիվ այլ դեպքերում:

Ամբողջ աշխարհում արդեն մեծ տարածում ունի վիզուալիզացիոն ստենտավորվումը, այսինքն` տեսնես, թե ո՞րն է խնդիրը, ինչն է անոթի նեղացման պատճառը, մորֆոլոգիան, ապա նոր իրականացնես ստենտավորում, քանզի առանց այդ հետազոտությունների,  40 տոկոսով քչանում է ստենտավորման արդյունավետությունը։  Եվ մեր բժշկական կենտրոնը ներդրել  է  այդ բոլոր նորագույն մեթոդները։

-Անցյալ տարի դեկտեմբերին ձեր կենտրոնում վիրահատական միջամտություն իրականացրեցիք աշխարհահռչակ պրոֆեսոր Ալֆրեդո Գալասսիի հետ, մի փոքր կմանրամասնե՞ք համագործակցության արդյունքների մասին։

-Մենք զարգացնում ենք քրոնիկ փակ անոթների բացման ուղղությամբ մեխանիզմները։ Այսինքն՝ եթե բուժառուն տարիներ առաջ ինֆարկտ է տարել, անոթը փակվել է, կարծրացել է այդ հատվածը։ Եթե նախկինում նման հիվանդներին միայն բաց վիրահատություն էր ցուցված, ապա այսօր արդի գիտությունը զարգացել է, և կատարվում է  քրոնիկ փակ անոթի բացում (կենսունակ մկանի պարագայում) ներանոթային փակ եղանակով, որի հիմնադիրներից մեկը հենց իտալացի պրոֆեսոր Ալֆրեդո Գալասսին է: Երկար տարիներ է, ինչ համագործակցում ենք նրա հետ` հատուկ տեխնիկայով և հատուկ մեթոդներով: Մենք կատարում ենք  փակ անոթների վերաբացում,  որը նախկին՝ ստանդարտ եղանակով հնարավոր չէ:  Մասնավորապես, եթե աջ համակարգում զարկերակը  խցանվել է՝ ձախ համակարգից մանր մազանոթները սկսում են արյուն մատակարարել փակված սեգմենտում՝ պաշպանելով այն վերջնական մեռուկացումից, և սրտամկանն ամբողջությամբ չի մահանում։ Իհարկե, բնական հոսքը մեծ տրամագծով անոթով  ավելի նախընտրելի է, քան մանր  մազանոթների կոլատերալ ցանցով, հետևաբար այդ դեպքերում առաջանում է  հին փակված անոթը բացելու անհրաժեշտություն։ Ռետրոգրադ և անտերոգրադ տեխնիկայով քրոնիկ օկլյուզիաների բացման վիրահատությունները ստանդարտ վիրահատություններ չեն, որովհետև երբեմն հնարավորություն չի լինում բնական ուղիով բացել փակ անոթը։ Այն հակադարձ ճանապարհով գործողություն է, որը, իմ կարծիքով, ստենտավորումների շղթայում բարդագույն վիրահատություններից է։ Այն այսօր կատարվում է ամբողջ աշխարհում, և փառք Աստծո, մենք այն նույնպես իրականացրել  ենք: Արդեն, կարելի է ասել, տարեկան կտրվածքով մոտավորապես կատարում ենք շուրջ 100-150 բարեհաջող  նման վիրահատություն։ Եվ նման խնդրով բուժառուների հետ աշխատելը մեր ամենօրյա գրաֆիկում ներառված է։

Մեր կենտրոնում աշխարհի մակարդակով ստենտավորման բոլոր տեսակները բարձր արդյունավետությամբ իրականցվում են ամենօրյա ռեժիմով։ Անկեղծ կլինեմ, եթե ասեմ, որ վերջերս չեմ հիշում գեթ մեկ դեպք, որ ցուցված լինի ստենտավորվում, և մենք թե՛ տեխնիկական, թե՛ մասնագիտական պատճառներով հրաժարվենք կորոնար ստենտավորումից:

-Հասարակության մեջ կա տարածված կարծիք, որ ստենտը կարող է «պոկվել».  դա մի՞ֆ է, թե՝ իրականություն։

-Միանշանակ դա թյուր կարծիք է, նման բան գոյություն չունի: Երբ ստենտը  տեղադրվում է կորոնար զարկերակի մեջ, այն ֆիքսվում է անոթի պատին, և  անհնար է ու բացառվում է, որ տեղաշարժվի։

Եթե արդեն գրանցվել է իշեմիկ հիվանդություն, առկա է 3 բուժմոտեցում` դեղորայքային, ստենտավորում և բաց վիրահատություն՝ շունտավորման եղանակով։ Ոչ մի բժիշկ չի կարող երաշխավորել, որ սրտի անոթների ստենտավորումից հետո պացիենտը զերծ կմնա հիվանդության հետագա զարգացումից և դրանից առաջացող բարդություններից, քանի որ կորոնար ստենտավորումը բացում է միայն խցանված անոթը՝ վերականգնելով սրտամկանի սնուցումը, իսկ բուն սրտի իշեմիկ հիվանդության  պատճառը աթերոսկրելոզն է՝ խոլեստերինի մակարդակի խանգարումը։ Հետևաբար ցուցված է, որ հիվանդը պետք է իրեն հետևի, չծխի, հրաժարվի ալկոհոլից, մեր կողմից նշանակված դեղորայքային բուժումը կիրառի, վարի առողջ ապրելակերպ: Եթե շաքարային դիաբետ, խոլեստերին և բարձր ճնշման խնդիր ունի, հետևի իրեն, որպեսզի ստենտավորումից հետո կայուն վիճակը երկարատև լինի. չեմ բացառում, որ շատ բան կախված է նաև մասնագիտական թիմի պատրաստվածությունից: Մենք բուժառուներին նախազգուշացում ենք, որ ստենտավորմամբ իրենք չեն ձերբազատվելու  հիվանդությունից, աթերոսկլերոզից, այլ հետագա վտանգն ենք հեռացնում՝ «վտանգավոր» հիվանդից դարձնում «անվտանգ» հիվանդ։ Իհարկե, հավանականությունը բարձր է, որ չի կրկնվի, եթե հետևի մեր կողմից տրված ցուցումներին և լինի սրտաբանների դինամիկ հսկողության ներքո: Այս դեպքում ոչ թե ստենտը իր գործառույթը կորցնում է, այլ հիվանդությունն է նորից գլուխ բարձրացնում, և այդ հատվածը նորից նեղանում է։ Ես ասեմ, որ մենք հանրապետությունում նաև եզակի եք այն առումով, որ  հանդիսանում ենք «Biotronik» աշխարհահռչակ ընկերության պաշտոնական ներկայացուցիչը Հայաստանում: Այս ընկերության «Magmaris» նաև «Freesolve» լուծվող ստենտները լավագույն արդյունքներն են տալիս ամբողջ աշխարհում։

Ի՞նչն է այս ստենտի առավելությունը։ Այն նման չէ մեր իմացած լուծվող ստենտներին, լրիվ ուրիշ տեխնոլոգիա է, ուրիշ արդյունքներ։ Նախ՝ այն պահում է անոթի վազոմոտոր ֆունկցիան։ Անոթն օրգան է, որը լայնանում, թուլանում է։ Երբ մետաղական ստենտ է տեղադրվում, այն քարացած մնում է, իսկ այս ստենտի դեպքում մեկ տարվա ընթացքում լուծվում է, դուրս է գալիս, և անոթն իր էլաստիկությունը, կծկողականությունը պահպանում է, ինչը բժշկության մեջ կոչվում է վազոմոտոր ֆունկցիա: Այս ստենտները ևս մեկ առավելություն ունեն։ Ստենտավորման ժամանակ հնարավոր բարդություններից է ստենտ թրոմբոզը, երբ մետաղական ստենտը խցանվում է թրոմբով։ Այս բարդության հավանականությունը 5-8 տոկոս է: Ստենտ թրոմբոզը շատ ծանր և կյանքին վտանգ սպառնացող բարդություն է։ Այն կարող է առաջանալ օրինակ ստենտի սխալ տեղադրումից, սակայն ներանոթային վիզուալիզացիայի մեր գործիքները հնարավորություն են  տալիս գնահատել՝ արդյոք ստենտը ճիշտ է տեղադրված, թե՝ ոչ՝ խուսափելով նման ծանր բարդություններից: Վերը նկարագրված ստենտների դեպքում թրոմբոզի առաջացման հավանականությունը զրո է։ Այն ունի ևս մեկ առավելություն, եթե մետաղական ստենտի պարագայում կորոնար շունտավորումը տվյալ հատվածում անհնար է լինում, լուծվող ստենտների դեպքում այս խնդիրը բացակայում է: Այլ հարց է, որ տարիների ընթացքում կարող է ստենտը վերանեղանալ, խցանվել,  և կրկին  դրա մեջ երկրորդ ստենտի տեղադրման կարիք լինի։ Ասեմ, որ նման դեպքերում հին ստենտը չի հեռացվում, այլ տեղադրվում է նորը, որը 9 ամիս հետո դառնում է մարմնի, օրգանիզմի ամբողջություն։

Նշեմ, որ «Biotronik» ընկերության արտադրության մեջ կան նաև «Orsito Mission» կոչվող դեղապատ հատուկ ստենտներ, որոնք իրենց տեսակով առանձնանում են նրանով, որ ամենաբարակն են, ինչը մեզ հնարավորություն է տալիս միջամտություններ իրականացնել նաև փոքր տրամաչափի անոթների վրա: Այս դեղապատ ստենտները բազմաթիվ առավելություններ ունեն։ Երկու մեխանիզմով են աշխատում, որոնցից մեկն էլ այն է, որ ստենտը երկու կոմպոնենտ ունի՝ ակտիվ և պասիվ, ի տարբերություն մնացած ընկերությունների ստենտների։ Հատվածներ կան, որտեղ մյուս ստենտները չես կարող անցկացնել, անոթները նեղացած են, իսկ այս ստենտի ճկունությունը մեզ առավելություն է տալիս ստենտը տեղադրել անոթի դժվար անցանելի հատվածներում (ծռմռվածություն, ծանր կալցիֆիկացված անոթներ, խաչմերուկային հատվածներ և այլն): Իրականում ստենտի հաստությունը մեծ կապ ունի հիվանդության կրկնության հետ։ Ինչքան բարակ է  այն, այնքան քիչ է ստենտի վերանեղացման հավանականությունը:

 -Որոն՞ք են ինֆարկտի նախանշանները։

-Սրտամկանի ինֆարկտը կամ մեռուկացումը սրտի իշեմիկ հիվանդության կամ սրտի քաղցի հիվանդության վերջնական էտապն է, երբ անոթը լրիվ փակվում է,  առաջանում է սրտամկանի սնուցման խանգարում, և եթե ժամանակին չիրականացվի կորոնար անոթի վերաբացում, ապա այդ հատվածում առաջանում է մեռուկ։ Սրտամկանը նշված հատվածում կորցնում է իր կծկողական ֆունկցիան ինչը հետագայում կարող է բերել ծանր սրտային անբավարարության, կյանքին վտանգ սպառնացող առիթմիաների և այլն: Նախանշաններն են՝ կրծքավանդակում սեղմող, ճնշող բնույթի ցավեր, շնչարգելություն,  ուսերի, թիկունքի, ստորին ծնոտի ցավեր: Կրծքավանդակի ցանկացած գանգատի դեպքում, հատկապես տղամարդկանց մոտ, եթե հիվանդը  ռիսկային գոտում է, ունի բացասական գենետիկա, տարիքային շեմը 30 և բարձր է, անամնեզում գրանցված է շաքարային դիաբետ, զարկերակային բարձր ճնշում, ավելորդ քաշ, պետք է առաջնահերթ դիմել սրտաբանի։ Միայն սրտային պատճառները բացառելուց հետո կարելի է կասկածել մկանային, նյարդային կամ ստամոքսի խնդիր և դիմել  համապատասխան մասնագետների: Սխալ է, երբ արդեն ձևավորված ինֆարկտով են դիմում սրտաբանի օգնությանը։ Հորդորում եմ հասարակությանը` կրծքավանդակի վերը նշված ցավերի դեպքում անհապաղ դիմել սրտաբանի օգնությանը։

- Հետազոտությունների նորագույն մեթոդներ կա՞ն  սրտաբանության մեջ։

- Այո՛, իհարկե, վերջին շրջանում լայն տարածում են գտել սիրտը սնող անոթների կոնտրաստ համակարգչային տոմոգրաֆիան: Այսինքն, եթե մենք չունենք հստակ փոփոխություններ գործիքային և լաբորատոր հետազոտություններով, որոնք կմատնանշեն սրտի իշեմիկ հիվանդության մասին, միանգամից չենք գնում ավանդական կորոնոգրաֆիայի։ Դիմում ենք կորոնար համակարգչային տոմոգրաֆիայի  և կոնտրաստ նյութի կիրառմամբ բավականին ինֆորմատիվ պատկեր ենք ստանում: Կենտրոնում առկա էլեկտրասրտագրության, ԷԽՈ-սրտագրության, Տրեդմիլ-Սթրես թեստի, Տրանսէզոֆագեալ էխոսրտագրության, համակարգչային տոմոգրաֆիայի, հոլտեր մոնիտորինգի, կլինիկո-լաբորատոր և այլ գործիքային հետազոտությունների շնորհիվ հնարավոր է լինում ցանկացած հիվանդի ցուցաբերել անհատական մոտեցում: Նշեմ նաև, որ կենտրոնում  հասանելի են տարբեր մասնագետներ, այդ թվում՝ նյարդաբաններ, նեֆրոլոգներ, էնդոկրինոլոգներ,գաստրոէնտերոլոգներ,անեսթեիզիոլոգ-ռեանիմատոլոգներ, անոթաբաններ, սրտային վիրաբույժներ և այլն: Վերջիններիս հետ համատեղ աշխատանքի արդյունքում բուժառուները ստանում են լիարժեք խորհրդատվություն և բուժում:

- Հասցնո՞ւմ են ձեր կենտրոնի բժիշկներն անցնել վերապատրաստման դասընթացներ։

- Միանշանակ, բժշկությունն այն ոլորտն է, որտեղ միշտ պետք է ձեռքդ պահես նորարարությունների զարկերակին և երբեք չպետք է մնաս նույն մակարդակին: Ե՛վ մեր երկրում, և՛  երկրի սահմաններից դուրս մեր բժիշկները մասնակցում են մի շարք կոնֆերանսների և անցնում են վերապատրաստման դասընթացներ։

-Ըստ Ձեզ՝ բժշկությունը առաքելությո՞ւն է, թե` կոչում:

-Երևի կդժվարանամ դրանք միմյանցից տարանջատել: Բժշկությունն ինձ համար միանշանակ մասնագիտություն չէ, այլ և՛ առաքելություն է, և՛ կոչում, Աստծո կողմից շնորհված առաքելություն,  որը պետք է  պատվով իրականացնել։  Եթե մասնագիտություն է, ապա պետք է գրաֆիկով աշխատել, իսկ մեր՝ բժիշկների դեպքում, օրը սկսվում է և չի ավարտվում։ Քանզի, եթե միայն այն ընդունես որպես կոչում, չդարձնելով առաքելություն, մի օր հաստատ կձախողես։

-Պարոն Համբարձումյան, վերջերս «Տարվա ինվազիվ սրտաբան» անվանակարգում արժանացաք մրցանակի: Ըստ Ձեզ` նման մրցանակները ի՞նչ են տալիս բժիշկներին։

-Շատ հաճելի է, երբ աշխատանքը գնահատվում է։ Այն ավելի է ոգեշնչում և պարտավորեցնում, որպեսզի ավելի խանդավառ շարունակես իրականացնել աշխատանքդ։ Ի դեպ, շատ շնորհակալ եմ կազմակերպիչներին նման միջոցառումների և գնահատականի համար, բայց ասեմ` մարդ արարածը իր արժանի գնահատականը պետք է սպասի և ստանա Աստծուց` իր խղճի չափաբաժնին համապատասխան: Միայն Աստված գիտի քո ներաշխարհի փոթորիկն ու արևածագը: Իրականում միշտ չէ, որ գնահատվում ենք ըստ  արժանվույն:  Պետք է առաջնորդվել ոսկե կանոնով`  ինչ կցանկանաս, որ քեզ անեն, նույնը դու արա դիմացինիդ։ Ինչ տաս, այն էլ կստանաս։

Ես հաստատուն մի համոզմունք ունեմ՝ ապրելու բանաձև, որով էլ առաջնորդվել և առաջնորդվում եմ  կյանքում՝  վերևում Աստված կա, և Նա էլ կգնահատի յուրաքանչյուրիս արածը, ու Աստծո առաջ  մի օր պատասխան կտա մեզնից յուրաքանչյուրը…

- Որպես մեր զրույցի  վերջաբան, խնդրեմ, Ձեր մաղթանքն ու հորդորը մեր հասարակությունը։

- Հայաստանում և ողջ աշխարհում սիրտանոթային հիվանդությունների արդյունքում մահացության թիվը բավական բարձր է։ Պատճառները բազմաթիվ են՝ ոչ առողջ ապրելակերպը, հիպոդինամիան՝ նստակյաց կյանքը, ծխախոտի չարաշահումը,  գենետիկ նախատրամադրվածությունը և այլն։ 30 տարեկանից բարձր անձինք, ովքեր ունեն գենետիկ նախատրամադրվածություն, գերքաշ, շաքարային դիաբետ, բարձր խոլեստերին, զարկերակային հիպերտենզիա, պետք է գտնվեն սրտաբանի հսկողության տակ, անկախ նրանից՝ գանգատներ ունեն, թե՝ ոչ: Նշեմ նաև, որ ցավոք, երիտասարդներին նույնպես չեն շրջանցում սիրտանոթային խնդիրները. լինում են բնածին արատներ, սրտի ռիթմի և հաղորդչականության խանգարումներ, և գանգատների դեպքում անհրաժեշտ է դիմել սրտաբանի: Իրականում մեր նպատակն է ոչ միայն մեր բուժառուներին բուժելը, այլև` հիվանդությունները կանխարգելելը։ Սա բժշկության մեջ շատ կարևոր ճյուղ է։ Հաճախ հիվանդությունը կարող է այնպես սրընթաց զարգանալ, որ այլևս չկարողանանք բուժառուին ոչնչով օգնել: Այս նորարարությունների դարաշրջանում հորդորս և խորհուրդս մեկն է` պահպանեք և հետևեք ձեր առողջությունը, քանզի ավելի հեշտ է կանխարգելել, քան բուժել. քանզի Աստծո արարածի պես իդեալական և կատարյալ ոչ մի բժիշկ չի կարող առողջություն պարգևել։ Կցանկանամ, որ բժշկի աստվածատուր առաքելությունը մեզնից յուրաքանչյուրը շարունակի կատարել մեծ պատասխանատվությամբ, նույն ջանասիրությամբ ու նույն նվիրումով:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը        

Կյանքը մեծագույն պարգև է, որը պետք է երջանիկ ապրել, իսկ երջանկության բանաձևն անհատական է, դրան հասնելու ուղիները` նույնպես

Վերարտադրողական ոլորտում սաղմնաբանությունը, լինելով նորագույն ճյուղ,  անպտղությամբ տառապող շատ զույգերի հնարավորություն է տալիս զգալ  ծնող դառնալու  բերկրանքը: Փոքրաթիվ ազգաբնակչություն ունեցող պետությունների համար չափազանց կարևոր են ծնելիության խրախուսման և աճի ապահովման խնդիրները։  Վերարտադրողական առողջությունը մարդկության զարգացման կարևոր նախապայմաններից է, որը բնորոշում է ոչ միայն բնակչության որոշակի հատվածի առողջությունը, այլև մարդկանց բարեկեցությունը,  ծնելիությունն ու   բնական աճը:

Մեր զրուցակիցն է Երևանի պետական բժշկական համալսարանի մանկաբարձության, գինեկոլոգիայի և վերարտադրողական բժշկության ամբիոնի հրավիրյալ դասախոս, Երևանի պետական բժշկականի համալսարանի  կենսաբանության ֆակուլտետի դասախոս, «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի Հայ-իսրայելական վերարտադրողական բժշկության կլինիկայի գլխավոր սաղմնաբան  Ինեսա Կարապետյանը:  

Ինեսա Կարապետյանը ընտրելով մասնագիտություններից դժվարագույնը` երբեք չի զղջացել, առաջնորդվելով իր և այլոց նկատմամբ պահանջկոտությամբ՝ խիստ կարևորելով ամենօրյա ուսուցումը, տքնաջան աշխատանքով ձեռք բերված իր բազմավաստակ փորձառությունը: Նա իր էությամբ նախաձեռնող է, նպատակասլաց, իրեն դիմող զույգերի մտայնությանը անմիջականորեն հետամուտ, և,  որպես այդպիսին,  ստանձնել է մեծ պատասխանատվություն սիրած աշխատանքի նկատմամբ, առանց որի իր կյանքը պարզապես չի պատկերացնում: Ում կարծիքով՝ առողջապահության նվիրյալների մասնագիտությունը  մարդասիրական լինելուց բացի, նախևառաջ ի վերուստ մարդուն տրված  վեհ կոչում է, որին պետք է միշտ հավատարիմ ու նվիրված մնալ` մեծ հոգածությամբ ու հաջողությամբ իրագործելով   այդ բարձր առաքելությունը:

Ի դեպ, վերջերս Ինեսա Կարապետյանը «Որակի նշան» ընկերության կողմից «Տարվա սաղմնաբան» անվանակարգում արժանացավ մրցանակի: Շնորհավորում ենք բժշկուհուն և մաղթում նորանոր նվաճումներ իր ընտրած բարդ և ամենամարդասիրական մասնագիտության մեջ:

-Ի՞նչ մեթոդ է համարվում կրիոկոնսերվացիան:

-Կրիոկոնսերվացիան կենսանյութի սառեցումը և պահպանումն է, որն ապասառեցումից հետո օգտագործվում է արտամարմնային բեղմնավորման նպատակով: Իր սեփական կենսանյութը սառեցնելով, բուժառուն կարող է հետագայում խուսափել վերարտադրողականության հետ կապված խնդիրներից: Կրիոկոնսերվացիայի ենթարկվում են սաղմերը, ձվաբջիջները և սպերմատոզոիդները: Իրականում, եթե տեխնոլոգիան ճիշտ է կանոնակարգվում, և ընտրվում են ճիշտ որակի սպերմատոզոիդներ և ձվաբջիջներ, դրանք կարող են երկար տարիներ պահպանվել: Կարելի է պահել անսահմանորեն, այն պահպանման ժամկետ չունի: Պահպանման ժամանակն ընտրում է պացիենտը, նա նաև կարող է ցանկացած ժամանակ հրաժարվել հետագա պահպանումից և ուտիլիզացման  (ոչնչացման) ակտ կնքել:

 -Ովքե՞ր և ի՞նչ պատճառով են դիմում կրիոկոնսերվացիայի:

-Կրիոկոնսերվացիայի կարող են դիմել կանայք, ովքեր ցանկանում են իրենց սեփական ձվաբջիջներն ունենալ` հետագայում բեղմնավորման համար: Այս խմբում կարող է լինել կանանց այն հատվածը, որը չի պլանավորում երեխա ունենալ մինչև 36 տարեկանը, սակայն մտավախություն ունի, որ տարիների ընթացքում՝ ձվարանային պաշարի նվազման հետևանքով, հետագայում չի կարողանա հղիանալ:

Էմբրիոնների սառեցումը կարևոր է այն զույգերի համար, որոնք էմբրիոնի թարմ տեղադրումից հետո ունենում են թվով շատ կենսունակ էմբրիոններ: Այդ էմբրիոնները ենթարկվում են կրիոկոնսերվացիայի՝ հնարավորություն տալով դրանք օգտագործել հետագայում:

Կրիոկոնսերվացիայի դիմում են նաև այն դեպքում, երբ զույգի կողմից որոշում է կայացվում ամուսնու երկրից բացակայելու ժամանակ արտամարմնային բեղմնավորում իրականացնել: Այս դեպքում կատարվում է սերմի սառեցում:

Ձվաբջիջների և սերմի սառեցումը կատարվում է ո՛չ միայն ըստ ցանկության, այլ նաև բժշկական ցուցումով: Կանայք, ովքեր տառապում են ուռուցքային հիվանդությամբ և ստիպված են դիմել ձվարանների վիրահատական միջամտության, որի հետևանքով ձվարանային պաշարը կարող է կտրուկ պակասել, կամ հեռացվում են ձվարանները, նախքան վիրահատությունը կարող են սառեցնել իրենց ձվաբջիջները, որպեսզի հետագայում սեփական կենսաբանական երեխաներն ունենալ` արտամարմնային բեղմնավորման միջոցով:

Նույնը վերաբերում է ուռուցքային հիվանդությամբ տառապող տղամարդկանց, որոնք ցանկանում են հետագայում սերունդ ունենալ, պահպանելու համար իրենց գենետիկ պաշարը:  Նախքան վիրահատությունը կամ քիմիաթերապիան, սառեցվում է նրանց սերմը, քանի որ քիմիաթերապիան կտրուկ նվազեցնում է սպերմատոգենեզը և ազդում է սերմի որակի վրա:

-Որքանո՞վ է կարևորվում սաղմի կրիոկոնսերվացիայի դեպքում տարիքը և կոնկրետ ժամանակահատվածը:
-Կնոջ  վերարտադրողական տարիքային շեմը մինչև 36-ն է, բայց 36-ից բարձրի դեպքում` արդեն ըստ ցուցումների, երբ  տեսնում ենք` կա նորմալ որակ: Սերմը  ավելի մեծ տարիքում կարող ենք պահպանել, բայց ձվաբջիջների դեպքում մի քիչ ավելի վաղ են սկսվում որակական իջեցումները։ Սաղմի սառեցումը հաճախ կատարվում է վերարտադրողական խնդիրների ժամանակ: Կրիոկոնսերվացիան նպատակահարմար է կատարել մինչև 36 տարեկան պացիենտների մոտ՝ գենետիկ խնդիրներից խուսափելու նպատակով: 36-ից բարձր տարիքում 3-4 անգամ ավելանում է գենետիկ անոմալիաներով էմբրիոնների ստացման վտանգը, որը կարող է բերել թե՛ հղիություն չգրանցվելուն, թե՛ հղիության զարգացման խախտման և ամենավտանգավորը` պտղի զարգացման արատների:

-Կա՞ սաղմի ընտրման հատուկ մոտեցում` գենետիկ հիվանդություն ունեցողների համար:
-Այժմ կիրառվում է գենետիկ դիագնոստիկա. մինչ սաղմը տեղադրելը, կարողանում ենք ինֆորմացիա իմանալ դրա մասին, որից վերցվում է մի քանի բջիջ, ուղարկվում գենետիկ հետազոտության, հասկանալ դրա պատմությունը։ Ամեն դեպքում այն համարվում է ինվազիվ միջամտություն, և այդ մեթոդի կիրառումից հետո առանձնապես խնդիրներ չեն նկատվել երեխաների մոտ։

Եթե անհատն ունի գենետիկ հիվանդություն, կամ արտահայտված գենետիկ հիվանդությունների ժառանգականություն, սակայն ցանկանում է ունենալ առողջ երեխա, հետագայում ստացված էմբրիոններն անցնում են գենետիկ հետազոտություն, և ընտրվում են գենետիկորեն առողջ էմբրիոնները, հետո միայն կատարվում է էմբրիոնի տեղադրում:

-Պետպատվերի շրջանակներում մինչև ո՞ր տարիքային շեմի զույգերին  է այն հասանելի:

-Մինչև 36 տարեկան ներառյալ զույգերը պետպատվերի շրջանակներում հնարավորություն ունեն օգտվել այդ ծրագրից։ Առաջիկայում նախատեսվում է տարիքային շեմը բարձրացնել, և եթե երկրորդային հղիություն է, և արդեն ունեն մեկ երեխա, երկրորդային հղիությունն էլ ընդգրկեն այդ ծրագրի մեջ, քանզի մեր երկրում ծնելիության խնդիր կա։ Իսկ դոնորական ձվաբջիջների հղիությունը մինչև 43 տարիքային շեմն է։ Մտահոգիչ հարց կա այս ոլորտում, քանի որ գնալով խնդիրը գերակա է դառնում նաև տղաների մոտ, և զույգերը ֆինանսական առումով հնարավորություն չունեն դիմել արտամարմնային բեղմնավորման օգնությանը, բայց հուրախություն մեզ` պետպատվերի շրջանակներում հասանելի ծրագիրը շատ զույգերին ծնող դառնալու բերկրանք պարգևեց։ Իսկ եթե առաջինը չի ստացվում, երկրորդ փորձն արդեն 50 տոկոս պետության աջակցությամբ է իրականացվում։

Կցանկանամ, որ ոչ ոք այս խնդրի առջև չկանգնի, և բոլորն էլ զգան ծնող դառնալու  մեծ բերկրանքը:

-Հասցնո՞ւմ եք արդոք վերապատրաստումների մասնակցել։

-Այո, իհարկե, առողջության ոլորտը մշտապես զարգացող ոլորտ է, պետք է միշտ լինես նորարարությունների զարկերակին, որպեսզի չդոփես տեղում։ Այսօր բավականին շատ են առցանց կոնֆերանսերը։ Հուլիսի 7-ին մեկնել էի վերապատրաստման, Եվրոպական արտամարմնային բեղմնավորման ասոցիացիան կրկին կազմակերպել էր կոնֆերանս: Իրականում նման կոնֆերանսերը շատ հետաքրքիր են անցնում, քանզի լինում են նաև փորձնական աշխատանքային պրոցեսներ, և անզեն աչքով այդ ամենին ներկա լինելը իսկապես հաճույք է։ Ցանկություն ունեմ նաև մեկնել Իսրայել` նորարարությունների հետևից, չնայած մեր կապն իրենց հետ մշտապես կա և միշտ էլ կլինի։

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին: Ապագայում առողջապահությունը ո՞ւմ ձեռքերում է:

-Սաղմնաբանության ոլորտի հետ կապված ասեմ, որ դասավանդում եմ երկու ուսումնական բարձրագույն հաստատություններում, երիտասարդները շատ ոգեշնչված են. թող անհամեստ չթվա, բայց  ես եմ շատ դեպքերում իրենց ոգեշնչում դեպի սաղմնաբանության դժվարին, բայց միևնույն ժամանակ հետաքրքիր ոլորտը: Ոգևորությամբ լցվելն այլ է, բայց եթե արդեն ձեռքդ վերցնում ես անհրաժեշտ գործիքները, այդ ժամանակ ես հասկանում`  դու կկարողանա՞ս այդ մասնագիտության մեջ կայանալ, թե` ոչ, քանզի սաղմաբան լինելու համար մի քանի գծերով պիտի առաջնորդվես, ինչու չէ` նաև բնավորությամբ` հասկանալու համար կարող ես սրտացավ սաղմաբան աշխատել, թե` ոչ։ Սաղմնաբան դառնալ ցանկացողներ կան, բայց սաղմանաբանի աշխատանք գտնելը մեր երկրում խնդիր է։ Իրականում կլինիկաներ կան, որ երկրորդ սաղմնաբան չունեն։ Կասեմ, որ դա շատ սխալ է, պետք է մասնագետները մեկը մեկին լրացնեն, այսպես ասած, երկրորդ աչք պետք է լինի, քանզի մենք գործ ունենք զույգի հետ, և սաղմնաբանի գործն իրականում ծավալուն աշխատանք է։ Մի փուլով չի ընթանում.  մեկ զույգի հետ 5 օր աշխատանք է տարվում մինչև սառեցումը։

-Ձեր արմատներում կա՞ն բժիշկներ։

-Ոչ,  մի արմատներում չկան բժիշկներ: Իրականում նեղ մասնագիտացման ճանապարհին բախվել եմ շատ դժվարությունների առջև: Ես, ինքս իմ երեխայի դեպքում երբեք չեմ խանգարի մասնագիտական ընտրության հարցում, կցանկանամ ինքը գիտակցորեն մոտենա իր մասնագիտության ընտրությանը։ Բայց իրականում տղաս չի էլ ցանկանում ընտրել բժշկության ոլորտը, ավելի շատ հետաքրքրված միջազգային հարաբերություններով և փիլիսոփայությամբ,  ուսանելով մի շարք երկրներում։ Ամեն  դեպքում  որոշումն իրենն է, ես երբեք չեմ խոչընդոտի իր մասնագիտության ընտրության մեջ:

-Այս տարի   «Տարվա սաղմնաբան» անվանակարգում արժանացաք մրցանակի, ըստ Ձեզ` ի՞նչ են տալիս այդպիսի մրցանակները բժիշկներին։

- Իրականում նման մրցանակները ոգեշնչող են, պարտավորեցնող, և շատերի համար սաղմնաբանի աշխատանքը բացահայտված չէ, ինչու չէ նման մրցանակաբաշխությունները բերում են նաև ճանաչելիություն: Սաղմնաբանությունն ունի 20 տարվա պատմություն, ինչքան շատ ես խորանում այս մասնագիտության մեջ, այնքան ավելի բացահայտում ես քեզ համար այս ոլորտը:

 -Ի՞նչ կմաղթեք և խորհուրդ կտաք հանրությանը, հատկապես՝ կանանց:

- Ցանկանում է կանանց հորդորել, որ պարբերաբար այցելեն հետազոտությունների, մեծ ուշադրություն դարձնեն կյանքի ամենամեծ պարգևին՝ իրենց առողջությանը, գնահատեն այն՝ մնացյալը թողնելով երկրորդ պլան:  Ազատ սեռական կյանք վարելուց  մեկ տարի հետո, եթե չի գրանցվում հղիություն, պետք է դիմեն նեղ մասնագետի: Կյանքը մեծագույն պարգև է, որը պետք է երջանիկ ապրել, իսկ երջանկության բանաձևն անհատական է, դրան հասնելու ուղիները` նույնպես: Իմ երջանկության գրավականները ընտանիքս, տղաս, ընկերներս և մասնագիտական գործունեությունս են, որոնցից յուրաքանչյուրն իր կարևոր դերն ունի երջանկության իմ չափաբաժնում:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը        

Կանանց մաղթում եմ, որ լինեն գնահատված, մայրանան և վայելեն մայր լինելու գերագույն զգացողությունը

Գինեկոլոգի մասնագիտությունը մի կարևոր առանձնահատկություն ունի, որով  տարբերվում է մյուս բժշկական մասնագիտություններից: Կինը շարունակաբար շփվում է գինեկոլոգի հետ ե՛ւ կանխարգելման, ե՛ւ բուժման նպատակներով կյանքի տարբեր  փուլերում՝ սեռական հասունացման շրջանից մինչև ծերություն: Ցանկացած կնոջ համար իր գինեկոլոգը ուղղակի բժիշկ չէ. նա կնոջ օրգանիզմի ու խնդիրների մասին գիտի ավելին, քան իր հարազատներից շատերը:  

Մեր զրուցակիցն է «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնի ծննդաբերական բաժանմունքի ղեկավար, մանկաբարձ-գինեկոլոգ, բժշկական գիտությունների թեկնածու Վադիմ Ֆրոլովը, ում մասնագիտական ճանապարհն արդեն տասնամյակների պատմություն ունի: 

Ի դեպ, պարոն Ֆրոլովը  «ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆ ՎՍՏԱՀՈՒԹՅՈՒՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ»-Ի կողմից «Բազմամյա փորձ և բարձր պրոֆեսիոնալիզմ ցուցաբերող վստահելի մանկաբարձ-գինեկոլոգ»  անվանակարգում արժանացել է «ՈՍԿԵ ԴԱՓՆԻ» մրցանակի: Շնորհավորում ենք բժշկին և մաղթում նորանոր ձեռքբերում ու նվաճումներ իր ընտրած բարդ և ամենամարդասիրական մասնագիտության մեջ:

- Պարոն Ֆրոլով,  ի՞նչ է էնդոմետրիալ պոլիպը։

-Էնդոմետրիումի պոլիպը այսօր բավականին տարածված պաթոլոգիա է, այն նորագոյացություն է, որը մեծ վտանգ է ներկայացնում` հաշվի առնելով նաև տարիքային շեմը, կլիմատրիկ տարիքում այն ավելի մեծ վտանգ է ներկայացնում։ Այն բարորակ գոյացություն է, որն առաջանում է արգանդի խոռոչում։ Էնդոմետրիումի պոլիպի ձևավորումը հիպերպլաստիկ պրոցես է, այսինքն՝ հավելուրդային գոյացություն է, որն առաջանում է էնդոմետրիալ շերտից։ Բազմաթիվ պոլիպների առաջացման կամ կրկնման դեպքում խոսքն արդեն հիվանդության՝ պոլիպոզի մասին է։ Դրանք էնդրիոմետրիումից ծագած էկզոֆիտ գոյացություններ են՝ հստակ սահմաններով, տոտիկի կամ լայն հիմքի վրա։ Ավելի հաճախ դրանք տեղակայվում են արգանդի հատակում, անկյուններում, հազվադեպ՝ վզիկում: Կախված գեղձային և ֆիբրոզ հյուսվածքի գերակշռությունից` տարբերում են գեղձային և գեղձաֆիբրոզ պոլիպներ։ Այն արդեն հյուսվածքաբանական ախտորոշում է, ամեն դեպքում, կախված տարիքից, բուժման հետագա տակտիկան որոշվում է։ Հեռացվում է հետագայում` կախված ընթացքից և  կնոջ տարիքից ու նրա հետագա պլաններից։ Բուժումը միայն վիրահատական միջամտությամբ է կատարվում, հեռացվում է հիստերոսկոպիայի միջոցով, վիրահատությունից մի քանի ժամ հետո բուժառուն կարող է գնալ տուն։ Վերջնական պատկերը հասկանալու համար հյուսվածքաբանական քննության եզրակացությունից հետո հստակեցվում են հաջորդ բուժմոտեցման քայլերը։ Չարորակ լինելու վտանգը մեծահասակների մոտ մեծ է, որը կարող է բերել դաշտանային ցիկլի խանգարում, արյունահոսություն, և կարող է անպտղության պատճառ դառնալ։

- Ի՞նչ է էնդոմետրիումի հիպերպլազիան։

-Էնդոմետրիումի հիպերպլազիան էնդոմետրիումի (արգանդի խոռոչը պատող լորձաթաղանթը) հյուսվածքի ախտաբանական տարածումն ու խտացումն է: Այս գործընթացն իր բնույթով բարորակ է և տեղի է ունենում էնդոմետրիումի բջիջների չափազանց ակտիվ բաժանման պատճառով: Արգանդում կա լորձաթաղանթ, ֆունկցիոն շերտ, որը դաշտանի  արյան հետ դուրս է գալիս։ Տարբերակվում է պրոֆերացիա և սեկրեցիա, այսինքն՝ լորձաթաղանթը հաստանում է հորմոնալ ազդեցության տակ, երբ այդ հորմոնալ համակարգը խախտվում է, սկսում է լորձաթաղանթի գերաճ։ Կախված կնոջ տարիքից`մեր կողմից մշակվում է բուժման ընթացակարգը։ Կարող է նույնիսկ արգանդի  հեռացման կարիք լինել։ Կա նաև ուղղակի լորձաթաղանթի հեռացում: Իսկ եթե կինը երիտասարդ է, հետագա պլաններից կախված՝ նշանակվում է հորմոնալ բուժում։

-Ինչպիսի՞ վտանգ են ներկայացնում սեռավարակները:

-Սեռավարակները հարուցվում են վիրուսների, բակտերիաների և մանրէների մոտ 30 տարբեր տեսակներից, որոնք գերակշիռ դեպքերում փոխանցվում են սեռական կոնտակտի (շփման) ճանապարհով, ինչպես նաև արյան և կրծքի կաթի միջոցով: Դրանք կարող են անպտղության պատճառ դառնալ, քանի որ առաջացնում են բորբոքային պրոցեսներ ե՛ւ կանանց, ե՛ւ տղամարդկանց մոտ։ Տղամարդու մոտ կարող է նաև սերմի հետ կապված խնդիր առաջանալ: Իսկ կանանց մոտ, երբ փողերը ենթարկվում են պաթոլոգիկ փոփոխությունների, արդեն ստիպված ենք լինում դիմել կա՛մ վիրահատական միջամտության, կա՛մ արհեստական բեղմնավորման: Գիտակից և փոխադարձ համաձայնության դեպքում սեռական հարաբերությունները կարող են հաճույք պատճառել ու նպաստել Ձեր և Ձեր զուգընկերոջ միջև ինտիմ հարաբերությունների հաստատմանը: Բայց, միևնույն ժամանակ, դրանք կարող են սեռավարակների փոխանցման, ինչպես նաև անցանկալի հղիության պատճառ դառնալ։ Այդ իսկ պատճառով սեռական հարաբերություն ունենալուց առաջ շատ կարևոր է լինել տեղեկացված, պատրաստ լինել ե՛ւ հոգեբանորեն, ե՛ւ ֆիզիկապես: Անցանկալի հետևանքներից խուսափելու համար անհրաժեշտ է ունենալ պաշտպանված սեռական հարաբերություն: Իրազեկման նպատակով պետք է դասընթացներ կազմակերպվեն, որպեսզի մարդիկ իրենց ապահով և պաշտպանված զգան, լինեն տեղեկացված, պատասխանատու իրենց կյանքի և սերունդների համար։

Կարևոր է հավելել, որ սեռավարակների մեծ մասը բուժվում է, և վարակվելը չի նշանակում մահանալ։ Այսօր սեռավարակները զարգանում են կայծակնային արագությամբ։ Արտերկրի կապի մեծացման հետ կապված`  սեռական կյանքի ազատություն կա։ Ցավոք սրտի, մանավանդ երիտասարդների շրջանում սեռավարակների պաշտպանվելու համար իրենց գիտելիքները շատ քիչ են։ Պետք է գիտակցեն, որ ուղղակի պահպանակների ու ապահովիչների կիրառումով կձերբազատվեն հետագա սեռավարակներից։

-Վաղաժամ ծննդաբերությունն ինչի՞ հետևանք է։

- Պատճառագիտությունը բավականին մեծ է. պատճառ կարող են հանդիսանալ էնդոկրին համակարգի ֆունկցիոնալ խանգարումները, ստրեսը, ֆիզիկական լարվածությունը, արգանդի զարգացման արատները, բորբոքային պրոցեսները, որից հետո կարող է զարգանալ պտղաջրերի վաղաժամ արտահոսք։

-Արհեստական ընդհատումներ:

-Նախկինում այլ մոտեցում էր, որը, հուրախություն մեզ, մեր կենտրոնում չի կատարվում:

Այսօր բավականին կիրառելի է դեղորայքային ընդհատումը։ Տարածվածության աստիճանը այնքան մեծ է, որ ոմանք ընկերուհու, բարեկամուհու ուղղորդմամբ օգտվում են այդ դեղորայքներից: Կհորդորեմ գրագետ մոտենալ խնդրին, քանի որ դրանց կիրառման համար։  Այն շատ վտանգածին է։ Կանայք տեստը դնելուց հետո դրական պատասխանի դեպքում, առանց ճշտելու ժամկետները, խմում եմ այդ դեղամիջոցները։ Եվ շատ են մեզ դիմում արյունահոսող կանայք: Դրանք կիրառելուց առաջ պետք է պարտադիր ճշտել` արդյո՞ք պտղաձուն հասել է արգանդի խոռոչ, նոր կարելի է կիրառել այդ դեղամիջոցները։ 

- Արգանդի կպումները՝ սինեխիաները, ի՞նչ խնդրի հետևանք են:

- Պաթոլոգիան, որի դեպքում արգանդի խոռոչում մասնակի կամ ամբողջական կպումներ են ի հայտ գալիս, կոչվում է սինեխիա կամ Աշերմանի համախտանիշ։ Հանդիպում է ցանկացած տարիքում և հիմնականում չի դրսևորվում ախտանշաններով, չի սպառնում կյանքին, սակայն կարող է հանգեցնել այլ պաթոլոգիաների՝ դաշտանի խանգարման, անպտղության, հղիության կրելախախտի և այլն։ Հարկավոր է անհապաղ դիմել բժշկի, եթե մի քանի վիժում է եղել, հնարավոր չի լինում հղիանալ կամ ամիսներ շարունակ դաշտանը բացակայել է: Ներարգանդային կպումները հնարավոր է հեռացնել միայն հիստերոռեզեկստոսկոպի միջոցով, ինչը կատարվում է վիրահատարանում և հետագայում վերահսկվում ՈւՁՀ-ի միջոցով։ Վիրահատությունից հետո, ըստ ցուցման, էնդոմետրիումի վերականգնման նպատակով նշանակվում է հորմոնային թերապիա։ Եթե կպումների պատճառը վարակն է եղել, քսուքի մանրէաբանական հետազոտություն է կատարվում, և հակամանրէային թերապիա նշանակվում։ Կպումների հեռացումը կատարվում է շատ կարճ ժամանակահատվածում, և ժամեր անց հնարավոր է դուրս գալ կլինիկայից։ Միջամտության բարդությունից և բուժառուի վիճակից կախված՝ հնարավոր է, որ ցավազրկող, անհրաժեշտության դեպքում՝ հակամանրէային թերապիա նշանակվի։ Վիրահատությունից հետո 2-3 շաբաթվա ընթացքում հարկավոր է սահմանափակել ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունը և սեռական հարաբերությունները։ Արգանդի կպումների՝ սինեխիաների հիմնական պատճառը արհեստական ընդհատումներն են, երբ որ պտղի արհեստական ընդհատման ժամանակ հատուկ գործիքով կատարվում է արգանդի պատերի քերում` բառացի` շատ  մաքրելով` պատը կպնում է պատին։ Բուժումը կրկին միմիայն վիրահատական միջամտությունն է հիստերոսկոպիայի միջոցով, որը կարող է բերել և դաշտանային ցիկլի խանգարման, անգամ` անպտղության։

- Ֆոլիկուլյար կիստա: Կմանրամանե՞ք:

-Բոլորս էլ գիտենք, որ կնոջ մոտ ամեն ամիս դաշտանային ցիկլի ժամանակ կատարվում է ձվազատում, հասունանում է ֆոլիկուլը, որի չափը նորմայում լինում է 18-22մլ ու հորմոնալ պիկի ժամանակ, մոտավորապես 14-րդ օրը ֆոլիկուլը պայթում է։ Կատարվում է ձվազատում, և կինը պատրաստ է լինում բեղմնավորման։ Որոշ դեպքերում, պայմանավորված հորմոնալ խախտման հետ, ձվազատումը չի կատարվում, ֆոլիկուլը շարունակում է աճ գրանցել, որը կարող է հասնել բավականին մեծ չափերի։ Բուժումը կատարվում է այսպես` 3 դաշտանային ցիկլի ընթացքում պետք է հետևել ընթացքին, ֆոլեկուլի չափերին։ Բավականին շատ դեպքերում այն վիրահատական միջամտության չի պահանջում և դաշտանային ցիկլից հետո այն կարող է ներծծվել։ Եթե վերը նշված 3 ամիսների ընթացքում այն չի ներծծվում և  շարունակաբար աճում է, այդ դեպքում կարելի է դիմել  վիրահատական միջամտության։

-Պտղի հետույքային առաջադրությունը ինչի՞ հետևանք է։

-Հիմնականում կարող է դա լինել արգանդի զարգացման արատների կամ արգանդի միոմայի դեպքում: Իրավիճակներ, որոնք խանգարում են պտղին ընդունել իր ճիշտ դիրքը։ Եթե առաջնածին կնոջ մոտ է լինում այդ խնդիրը, այդ դեպքում ցուցվում է կեսարյան հատումը։ Եթե ծննդկանի մոտ արդեն 2-3-րդ ծննդաբերությունն է, հաշվի առնելով նաև պտղի քաշը, ապա ցուցվում է ծննդաբերությունը իրականացնել բնական ճանապարհով։ Իսկ  տոտիկային առաջադրության դեպքում արդեն հաշվի չի առնվում, թե ծննդկանի մոտ որերորդ ծննդաբերությունն է, բոլոր դեպքերում ցուցումը միայն կեսարյան հատումն է։

-Վիժում, ի՞նչը կարող է հանգեցնել վիժման։

-Այն բավականին լայն սպեկտր է ընդգրկում` հորմոնալ դիսբալանսը, բորբոքային պրոցեսները, պտղի զարգացման արատները։ Եթե գրանցվեց վիժում, կինը պետք է անցնի մի շարք հետազոտություններ, լաբորատոր ստուգումներ պարզելու համար բուն պատճառագիտությունը։ «Աստղիկ» բժշկական կենտրոնում բավականին շատ են հանդիպում վիժման տարատեսակ դեպքերը, բոլոր պաթոլոգիաներին էլ բախվում ենք մեր ամենօրյա աշխատանքային պրակտիկայում։

 -Ի՞նչ կմաղթեք և խորհուրդ կտաք հանրությանը, հատկապես՝ կանանց:
- Որպես վերջաբան կանանց կմաղթեմ քիչ ստրեսային վերաբերվեն իրեն շուրջ կատարվող իրադարձություններին, ավելի թեթև նայեն խնդիրերին: Գիտեմ` բարդ բան եմ ասում, բայց փորձեն իրենց սիրել առաջինը։  Մաղթում եմ, որ բոլորը լինեն առողջ, հաճախ դիմեն իրենց համար վստահելի մասնագետին, անցնեն պլանային զննումներ, հետազոտություններ, որպեսզի վաղ ախտորոշվեն հիվանդությունները և հիմնովին բուժվեն։ Իսկ կանանց առանձնահատուկ մաղթում եմ, որ լինեն գնահատված, մայրանան և վայելեն մայր լինելու գերագույն զգացողությունը։ Ուշադիր լինեն իրենց առողջության հանդեպ, միշտ գեղեցիկի հետ շփվեն, լինեն կյանքով լի, հեռու պահեն իրենց սթրեսային իրավիճակներից: Ցանկացած դժվարին իրավիճակում պետք է շարունակել ապրել` Աստծո ներկայությունը զգալով մեր ամենուրեք:

Հարցազրույցը վարեց Լուսինե Գալստյանը