«Առողջ չքավորը երջանիկ է հիվանդ թագավորից»

Մեր կյանքն այսօր անվերջ պայքար է, եւ մենք հաճախ մոռանում ենք ամենակարեւորի` սեփական առողջության մասին։ Սակայն ինչ-որ պահի մեր օրգանիզմը սկսում է «ըմբոստանալ» նման անխնա վերաբերմունքից, օգնության կարիք ենք ունենում ու ստիպված դիմում ենք համապատասխան մասնագետի: Առողջության վերականգնումը պահանջում է նախ գտնել հիվանդության պատճառը,  ճշտել, թե որ ուղղություններով է այն ազդել, ինչպիսի վնասներ է հասցրել օրգանիզմին, եւ միայն դրանից հետո մշակել բուժման այնպիսի ծրագիր, որը թույլ կտա առանց վնաս հասցնելու առավելագույն օգուտ ստանալ: Չէ՞ որ բժշկության հիմնական կարգախոսն է` չվնասել:

http://bestgroup.am/  կայքի զրուցակիցն է օրթոպեդ-վնասվածքաբան, «NAIRI-COXA» կլինիկայի առաջատար մասնագետ, ՀՐԱՉՅԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ: Երկար տարիների վաստակ ունեցող եւ մեծ հեղինակություն վայելող բժիշկն իր գործի գիտակն է, բժիշկ դառնալու թիվ մեկ պայմանն ու գերագույն պահանջը համարում է ընտրած մասնագիտությունը սիրելն ու դրան նվիրվելը: Իսկ նվիրում նշանակում է անթիվ անքուն գիշերներ, շարունակական ուսում, անվերջ ինքնակրթություն, փորձի փոխանակում եւ վազք ժամանակին համընթաց: Եթե պատրաստ ես անվերապահորեն լծվել այս բեռին, ուրեմն ճիշտ ուղու վրա ես: Մարդու, առավել եւս, բժշկի համար մասնագիտությունն առաջին հերթին առաքելություն է: Լինել բժիշկ՝  նշանակում է աշխատել անձնվեր, հանդես գալ նախաձեռնողականությամբ, աչքի ընկնել խոհեմությամբ, պատասխանատվություն կրել յուրաքանչյուր արածի կամ չարածի համար: Կարող ես լինել հոյակապ բժիշկ, սակայն, եթե հիվանդը մարդկային վերաբերմունք չտեսնի, չի ձեւավորվի բժիշկ-հիվանդ անչափ կարեւոր փոխադարձ կապը:

-Պարո՛ն Հարությունյան, խոսենք կոքսարթրոզի եւ գոնարթրոզի մասին։

-Կոքսարթրոզը եւ գոնարթրոզը արթրոզների տեսակներ են, կոքսարթրոզը՝ կոնքազդրային հոդի, գոնարթրոզը՝ ծնկահոդի։ Կախված հիվանդության աստիճանից, դեֆորմացիայից եւ հիվանդների գանգատներից, բուժման տարբեր մոտեցումեր կան: Արթրոզների վերջնական բուժումը էնդոպրոթեզավորումն է՝ արհեստական հոդի տեղադրումը, բայց մինչ այդ նախապես պացիենտն անցնում է մանրակրկիտ հետազոտության փուլեր: էնդոպրոթեզավորումը, իհարկե, արդյունավետ ելք է, եւ մենք դրանով զբաղվում ենք խիստ մասնագիտացված. շատ արագ եւ որակով իրականացվում է գրագետ վիրահատական միջամտություն, անցնում ենք շատ ճիշտ հետվիրահատական ռեաբիլիտացիա, պացիենտին արագ ոտքի ենք կանգնեցնում՝ ազատելով ձեռնափայտերից։ Մինչ այդ, երբ արթրոզները չեն հասել իրենց, այսպես ասած, զարգացման ավարտին, կարելի է պայքարել հոդի կյանքի երկարացման համար։ Արդի բժշկական մոտեցումների մեջ կան բիոօրթոպեդիայի տեխնոլոգիաների ոչ միայն հիալուրոնաթթվի ներարկումներ, այլ պլազմոթերապիա՝ արյան շիճուկի տարբեր խտության ներարկումներ, եւ համաշխարհային բացառիկ նորույթը, որը հասցրել ենք Հայաստան, ցողունային բջիջների ներարկման մեթոդն է, որի արդյունքում ունենում ենք հոդի որակի խիստ լավացում: Վերապատրաստում անցնելուց հետո այդ մեթոդը բարեհաջող կիրառել ենք մեր պացիենտի վրա եւ շարունակելու ենք կիրառել այլ պացիենտների վրա նույնպես, քանի որ այն բավականին լավ արդյունքներ է գրանցում ամբողջ աշխարհում։ Մենք առաջարկում ենք արթրոզների բուժման լայն սպեկտր՝ սկսած ներարկումներից (բայց արդեն բիոօրթոպեդիայով, ոչ թե հասարակ սիլիկոնային ներարկումներով) եւ ավարտելով էնդոպրոթեզավորմամբ։

-Կխոսե՞ք օստեոպորոզի մասին։

 -Օստեոպորոզը, երեւի թե, աշխարհի ամենամեծ պրոբլեմներից է, այն շատ ցայտուն արտահայտվում է կանանց մոտ հորմոնային շեղումների ֆոնի վրա: Ուզում եմ նշել, որ հիվանդությունը «երիտասարդացում է ապրել» եւ պետք է հսկվի, քանի որ բարձիթողի վիճակում մնալու արդյունքում ունենում ենք հոդերի դեֆորմացիայի եւ ցավային համախտանիշների բարդագույն խնդիրներ։ Ռեաբիլիտացիոն թերապիայով եւ դեղորայքային բուժմամբ իրականացվում է հիվանդության ընթացքի հսկողությունը։

-Բացի օստեոպորոզը, ուրիշ ո՞ր հիվանդություններն են «երիտասարդացում ապրել»։

-«Երիտասարդացում ապրել է» ոսկրերի ասեպտիկ նեկրոզը, որը COVID 19-ի հետեւանք է: Այդ հիվանդությունը ոսկրի որոշակի հատված, ամենաշատը՝ ազդրի գլխիկն է ընդգրկում, որի հետեւանքով կոճերը կորցնում են իրենց սնուցումը, եւ ՄՌՏ ու ԿԱՏԵ հետազոտման պատկերում տեսնում ենք սնուցման պակաս: Դրա դեմ պետք է լրջագույն պայքար տանել, իսկ բուժման համար կիրառվում է արդիական բուժման մեթոդ համարվող ցողունային բջիջների մեթոդիկան, որը փրկություն է այս հիվանդության դեպքում:

-Իսկ հալուքս վալգուս հիվանդությունն ի՞նչ է իրենից ներկայացնում։

-Հալուքս վալգուսը (hallux valgus) հիվանդություն է, որի ժամանակ ոտնաթաթի առաջին մատը ծռվում եւ շեղվում է դեպի մյուս մատները: Ժողովրդական լեզվով դրանց հաճախ կոճեր են անվանում: Շատ կարեւոր է դրանց բուժելը, քանի որ, բացի էսթետիկ տհաճ տեսքը, դրանք փոխում են ծանրաբեռնվածության աստիճանը ոտքի վրա՝ առաջացնելով շարունակական խնդիր կմախքի համար։ Վիրահատությունը տալիս է արագ արդյունք. մոտավորապես չորս-հինգ շաբաթ է տեւում վերականգնողական շրջանը: Վիրահատությունից հետո պացիենտը կրում է մասնագիտացված օրթոպեդիկ կոշիկներ, ազատվում թե՛ կոսմետիկ, թե՛ օրթոպեդիկ խնդիրներից։

-Էնդոպրոթեզավորումից հետո ինչպե՞ս է ընթանում հետվիրահատական շրջանը։

-Մեր բաժանմունքը խիստ մասնագիտացված է էնդոպրոթեզավորման մեջ, մենք աշխատում ենք   եվրոպական ստանդարտներին համապատասխան, մասնագիտացում անցնելու համար վերապատրաստումների մեկնում ենք բավականին երկար ժամանակով՝ երեք ամիս աշխատելով Եվրոպայում։ էնդոպրոթեզավորումն իրականացվում է 40-50 րոպեում, վիրահատությունից երկու ժամ անց հիվանդը քայլում է հենակներով, երկրորդ օրը բարձրանում եւ իջնում է աստիճանավանդակով, դուրս է գրվում երրորդ օրը եւ հենակներից ազատվում 4-5 շաբաթ հետո։ Դա լավագույն կլինիկաների վիճակագրությունն է, որը մեկ տարուց ավելի հաջողությամբ կիրառում ենք Հայաստանում: Նշեմ նաեւ, որ արտերկրներից (ԱՄՆ, ՌԴ, Ղազախստան եւ այլն) էլ շատ պացիենտներ ունենք, ովքեր մեզ մոտ են գալիս, որովհետեւ իրենց երկրներում հերթերը շատ են, գները՝ թանկ:

-Պետության կողմից ֆինանսավորում ստանո՞ւմ են սոցիալական հատուկ խմբերում ընդգրկված մարդիկ։

-Այո, ոչ միայն պրոթեզավորման, այլ նաեւ որոշ այլ հիվանդությունների դեպքում հատուկ խմբերում ընդգրկված մարդիկ պետության կողմից աջակցություն ստանում են։

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին, մեր բժշկության ապագան հուսալի՞ ձեռքերում է։

-Մեր թիմը բավականին մեծ եւ հզոր է, որի անդամներն իրենց լավագույն ձեւով են դրսեւորում աշխատանքում, եռանդուն, պրպտող, ձգտող երիտասարդներ, բանիմաց, լավ կադրեր ունենք։

-Բոլորն էլ կյանքում ունեն իրենց ուսուցիչը, ո՞ւմ կարող եք համարել Ձեր ուսուցիչը:                          

-Վստահ կարող եմ իմ առաջին ուսուցիչ համարել Վիգեն Աշոտի Մարգարյանին, իմ ուսուցիչներից է նաեւ հարգարժան Հմայակ Սարգսի Գրիգորյանը: Հետագայում իմ կայացման մեջ ամենամեծ դերը,  իհարկե, խաղացել են Ֆինլանդիայի «Կոքսա» էնդոպրոթեզավորման կլինիկայի լավագույն մասնագետները, նրանց թվում՝ Էրիք Վիտան, ում հետ մինչ օրս շատ սերտ ընկերական կապերի մեջ եմ։

-Որպես վերջաբան Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

-Կցանկանամ, որ ամեն մեկը զբաղվի իր գործով, իր ոլորտում միայն նեղ մասնագիտացում անցնելուց հետո ծավալի աշխատանքային գործունեությունը: Եթե բժիշկը նույնիսկ լավագույնն է իր գործում, բայց չի կարողանում շփման եզրեր գտնել իրեն դիմող պացիենտների հետ, ապա բժշիկ կոչվելու իրավունք չունի։ Բժիշկն իրավունք չունի էթիկայի նորմերից դուրս իրեն ինչ-որ բան թույլ տալ, եւ կցանկանամ, որ այդ նորմերը երբեւէ չխախտվեն։ Ոչ բոլորը կարող են բժիշկ դառնալ, երկար տարիներ մնալ այդ ասպարեզում եւ բարձր դիրքերում պահել իրենց փառքն ու հարգանքը: Մասնագիտությունը ապրելակերպ է, կենսակերպ ու նաեւ՝ առաքելություն: Աշխատանքի ընթացքում լինում են հիասթափության պահեր, բայց չպետք է ընկճվել եւ դոփել տեղում, լճանալ: Ով սիրում է իր մասնագիտությունը, ընկճվելու իրավունք չունի, նա պիտի շարունակի իր գործունեությունը՝ հավատարիմ մնալով իրեն եւ Հիպոկրատին տված երդմանը: Բարեկեցիկ եւ առողջ հասարակությունը ապահով երկրի երաշխիքն է: Բոլորիս ցանկանում եմ առողջություն, սեր, բարեկեցություն եւ անամպ երկինք: Կցանկանամ, որ հասարակությունը լինի միշտ առողջ եւ ինքնաբավ, հասկանա, որ իր կյանքն իր ձեռքում է, սիրի իր ես-ը, լինի կամեցող: Իրականում շահում է նա, ով ավելի դիմացկուն է ու կամեցող: Կցանկանամ  լինեն ավելի համբերատար, սիրեն իրենց եւ իրենց շրջապատող աշխարհը:

Որպես վերջաբան ուզում եմ հիշեցնել Շոպենհաուերի հետեւյալ միտքը. «Առողջությունն այն աստիճան է հավասարակշռում կյանքի մնացած բարիքներին, որ, իրականում, առողջ չքավորը երջանիկ է հիվանդ թագավորից»:

 Առողջությունից ավելի կարեւոր ու անգնահատելի բան չկա

Առողջությունը բոլոր ժամանակներում մարդկության անփոխարինելի կապիտալն է, որի  պահպանման ուղղությամբ ազգերը մեկտեղում են գիտական ողջ ներուժը` փորձելով  բացահայտել կատարելության գաղտնիքներն ու լուծում տալ դեռեւս առկա խնդիրներին: ԼՕՌ հիվանդությունները, ցավոք, այսօր մեծ տարածում ունեն: Թույլ դիմադրողականությունը, նստակյաց կյանքը, գունանյութերով ու կոնսերվանտներով հարուստ սնունդը, հակաբիոտիկների չարաշահումը, ինչպես նաեւ հարբուխը, գրիպը ու տարբեր վիրուսները կարող են նպաստել քթի, կոկորդի եւ ականջի հիվանդությունների առաջացմանը:  Հայաստանում այսօր կյանքի որակի բարձրացման ուղղությամբ իրականացվում են քիթ-կոկորդ-ականջաբանության ոլորտին վերաբերող բոլոր միջոցառումները: Հիվանդության բուժման գործում կարեւորվում է նաեւ հիվանդի գիտակցական մոտեցումը խնդրին` ինքնաբուժումից խուսափումը: Քիթ-կոկորդ-ականջաբանությունը (ԼՕՌ) բժշկության ամենապահանջված ուղղություններից մեկն է: Այս ոլորտը մշտապես կատարելագործվում է, ստեղծվում եւ բուժման մեջ կիրառություն են գտնում նոր մեթոդներ ու եղանակներ: ԼՕՌ բժիշկները ջանում են բուժօգնությունը կազմակերպել միջազգային չափանիշներին համապատասխան: http://bestgroup.am/  կայքի զրուցակիցն է «Նաիրի» բժշկական կենտրոնի քիթ-կոկորդ- ականջաբան, ԼՕՌ վիրաբույժ ԼԵՎՈՆ ԹՈՐՈՍՅԱՆԸ,  ով ունի  տարիքային տարբեր խմբերի հիվանդների հետ շփման հարուստ փորձ եւ, չնայած իր բավականին երիտասարդ տարիքին, արդեն հասցրել է տվյալ ասպարեզում հստակ ու հաստատուն քայլերով առաջ գնալ: Հետեւողական, իր գործում բարձր մասնագիտական մոտեցում ունեցող մի մարդ, ով ոչ միայն ունի մասնագիտական գերազանց գիտելիքներ, այլեւ արժանի է իսկական բժիշկ կոչվելուն:

-Ի՞նչ է քրոնիկական տոնզիլիտը, ի՞նչ տեսակներ ունի, եւ որո՞նք են դրա առաջացման պատճառները:
-Քրոնիկական տոնզիլիտը քմային նշիկների ախտահարումն է եւ դասվում է վերին շնչուղիների հիվանդությունների շարքին: Առաջացման հիմնական պատճառը բերանի խոռոչի բակտերիալ հավասարակշռության խանգարումն է, որի պատճառով խոռոչ են ներթափանցում պաթոգեն միկրոբներ, ախտահարում քմային նշիկները, եւ սկսվում է սուր բորբոքում: Քմային նշիկները համարվում են առաջնային պաշտպանիչ օրգաններից մեկը եւ մասնակցում օրգանիզմի ընդհանուր իմունային համակարգի գործունեությանը: Քրոնիկական տոնզիլիտն ունի երկու տեսակ` կոմպենսացված եւ դեկոմպենսացված:

-Ի՞նչ նորարական վիրաբուժական մեթոդներ են այսօր արդիական։

-Արդի բժշկության մեջ խորհուրդ է տրվում նշիկների վիրահատությունը կատարել ընդհանուր անզգայացման պայմաններում,  որը հնարավորություն է տալիս ավելի լիարժեք տարանջատել նշիկը մկանային հյուսվածքից ու հեռացնել այն: Ընդհանուր անզգայացման պայմաններում, երբ հիվանդը քնած է, հնարավոր է մշակել մազանոթները, որոնք հետագայում կարող են արյունահոսել: Դա ավելի ապահովություն է տալիս հիվանդին, հետվիրահատական շրջանի ցավերն են սկսում ավելի նվազ լինել, քանի որ նախկին բութ անջատման եղանակով չի արվում։

-Մեծ տարիքում իրականացվո՞ւմ է նշիկների վիրահատություն:

-Իրականում ցանկալի է վիրահատությունը իրականացնել մինչեւ քառասուն տարեկանի շեմը, բայց կան դեպքեր, որոնք անհապաղ վիրահատություն են պահանջում, օրինակ, սուր աբսցեսներ, որոնց բուժումը խնդիրը չի լուծում, եւ անհրաժեշտություն է լինում նշիկները հեռացնել: Կամ լինում են նշիկների քրոնիկական բորբոքմամբ պայմանավորված ռեւմատիկ հիվանդություններ, երբ պացիենտը մեզ դիմել է արդեն բավականին ծանր վիճակում, եւ կա ռեւմատոլոգների ցուցում այն մասին, որ նշիկները չհեռացվելու դեպքում իրենց մոտ բուժման բարեհաջող ելք չի կարող ապահովվել։ Վիրահատությունը, իհարկե, կարելի է կատարել նաեւ մեծ տարիքում, բայց հետվիրահատական շրջանը երկար է տեւում, եւ այդ ընթացքում պետք է շատ ավելի զգոն, հետեւողական լինել: Քրոնիկական տոնզիլիտը շատ անգամ բերում է ռեւմատիկ հիվանդություների, որի ընթացքում վնասվում են հոդերը, շատ աննկատ ձեւով՝ սիրտը։ Անգամ վաղ տարիքում  մեկ անգինա տանելու դեպքում ոչ ոք երաշխավորված չէ հիվանդանալուց, քանի որ նշիկները, կարծես թե, հանդիսանում են դարպասներ դեպի արյունատար համակարգ եւ բերանի խոռոչ:

-Քթի ադենոիդը ի՞նչ է իրենից ներկայացնում։

-Քթի ադենոիդը լինֆատիկ հանգույց է, որը հաճախ մեր վրացի գործընկերներն անվանում են երրորդ նշիկ, գտնվում է քիթըմպանում, մանկական հասակում այն անպայման լինում է, տարիքային նորմա է, որը ուղղակի չպետք է խանգարի շնչառությանը: Ու, եթե այն չափերով մեծանում է՝ փակելով շնչառությունը, եւ բուժման մեթոդները լիարժեք չեն, այդ դեպքում դիմում ենք վիրահատության,  որպեսզի քթըմպանը ազատվի՝ բացելով շնչառությունը: Դա կարող է լինել վաղ մանկական, մանկական տարիքում, որոշակի դեպքերում, լինելով բարորակ գոյացություն, բայց լավ արյունամատակարարող, ավելի մեծ տարիքում էլ կարող է ի հայտ գալ։ Ու, եթե տասնչորս-տասնհինգ տարեկանում դեռ ադենոիդը պահպանված է, մեր գործընկերները պետք է ավելի զգոն լինեն, քանի որ յուվենիլ անգիոֆիբրոմա կարող է ի հայտ գալ: Նման դեպքերում պացիենտը պետք է ուղարկվի հյուսվածքաբանական հետազոտման, վիրահատությունից հետո էլ ավելի զգույշ եւ ուշադիր մշակվեն,  աճման տեղերը այրվեն, որ կրկնվելու հավանականությունը քիչ լինի: Իսկ հետագայում, անհրաժեշտության դեպքում, պետք է իրականացվի համապատասխան բուժում, որ կրկնվելու հավանականությունը բացառվի։

-Միջնապատի թեքությունը հիմնականում ինչի՞ կարող է հանգեցնել։

-Այն հիմնականում կարող է հանգեցնել շնչառության դժվարացման, որը կարող ունենալ իր բացասական հետեւանքերը. քրոնիկական հոգնածություն, քնից արթնանալուց հետո՝ բերանի մշտական չորություն, որոշ դեպքերում՝ գլխացավեր: Դրանք ունեն երկու պատճառ. առաջինը՝ թթվածնի քաղց, երկրորդը՝ մեխանիկորեն միջնապատի ոսկրային կատարը կարող է այնպես արտահայտված լինել, որ խեցին մի փոքր մեծանալու դեպքում, կպչելով կատարին, կարող է ցավը ճառագայթորեն տարածվել դեպի գլուխ՝ նյարդերը սեղմվելով: Եվ հաճախ պացիենտները մեզ դիմում են նյարդաբանների ցուցումով, նյարդաբանների մոտ գլխացավերի դեմ բուժում անցնելուց հետո, եւ շատ դեպքերում վիրահատությունից հետո ցավերն անցնում են։

-Ի՞նչ է քթի ապնոէն։

-Քթի ապնոէն շնչառության կանգ է քնի ժամանակ։ Այն շատ անգամ առաջանում է քնած ժամանակ շնչառական ուղիների փակվելու պատճառով, իսկ սկզբնական պատճառը կարող է լինել առաջնային քթային դժվարաշնչությունը, որը պայմանավորված է թեք միջնապատով, մեծ խեցիներով, պոլիպներով, մանկական հասակում՝ ադենոիդներով: Երկար ժամանակ ոչ թե քթով, այլ բերանով շնչելու հետեւանքով քմային վարագույրը՝ քիմքի մկանները, կախվում են, ու հատկապես մեջքի վրա պառկած ժամանակ լեզուն ծանրանում, հետ է գնում, եւ քիմքը կպչում, փականի պես փակվում է, որի ժամանակ շնչելը դառնում է անհնարին: Դրան նպաստող շատ մեծ գործոն է նաեւ մարմնի ավելորդ զանգվածը, որի դեպքում ստոծանու վրա լրացուցիչ ծանրաբեռնվածություն է լինում ներշնչման ժամանակ, եւ թոքերը չեն կարողանում լիարժեք բացվել, որը կրկին բերում է բերանային շնչառության: Քթի ապնոէն երկու բաղադրիչ ունի. առաջինը՝ մեխանիկական՝ քիթ, քիմք, վերը նշված մնացյալը, եւ կենտրոնական: Դրա պատճառն այն է, որ ուղեղում կա մի հատված, որը պատասխանատու է շնչառության համար, համարվում է կիսաավտոնոմ հատված: Ու, եթե մենք արթուն վիճակում, այսպես ասած, գիտակցորեն շնչում ենք, ապա քնած ժամանակ նույն հատվածը ավտոնոմ այդ աշխատանքը կատարում է մեր փոխարեն, բայց մեքենայաբար փակման պատճառով որոշակի ժամանակահատվածով նորից կարող է հետաձգվել ներշնչելու պահը։ Այսինքն՝ մեր ուղեղը ամեն անգամ գերծանրաբեռնված լինելու ժամանակ կարող է ուշացնել ներշնչման պահը, ինչը, ցավոք սրտի, կարող է բերել վատ հետեւանքների, կոպիտ ասած, կարող է ավելի հաճելի լինել չշնչելը, քան շնչելը։

-Աղմուկն ականջներում ու ծանրալսությունն ինչի՞ հետեւանք են։  

-Ականջներում աղմուկ լինելու ժամանակ պետք է զգուշանալ առաջին հերթին լսողական նյարդի վնասումներից, չնայած աղմուկ կարող է լինել տարբեր պատճառներից: Ամեն դեպքում պետք է շտապ տարվեն հետազոտություններ, որպեսզի արդյունքում չունենանք լսողական ներվի վնասում,  այսինքն՝ պետք է գտնել աղմուկի բուն պատճառը, օրինակ, շատ անգամ արյան զարկերակային ճնշման բարձրացումը բերում է հենց անոթային խնդիրների: Դեռեւս պտղի սաղմնային կյանքի չորրորդ ամսվանից, երբ սկսում են զարգանալ լսողական օրգանները, լսողական նյարդի վրայով շատ մոտիկ անցնում է այն սնուցող անոթը, եւ արյունը նրա միջով անցնելու ժամանակ առաջացնում է մշտական ալիքաձեւ աղմուկ: Որպեսզի մենք ցանկանանք հասկանալ, թե դա մոտավորապես ինչ աղմուկ է, բացարձակ լռության մեջ կարող ենք խխունջը մոտեցնել ականջին եւ կլսենք ծովի ալիքների ձայն: Սակայն իրականում խխունջից ծովի ալիքների ձայն չի գալիս, պարզապես բարձր ճնշման դեպքում մեր լսողական նյարդի սնուցումը կարող է վատանալ, տարբեր պատճառներով անոթների վնասման ժամանակ էլ կրկին աղմուկ կլսվի: Այսինքն, երբ անոթերով արյունը վատ, ուրիշ հաճախությամբ է անցնում, մենք սկսում ենք լսել այդ աղմուկը, որը կարող է լինել սկզբնական ազդանշան, որ լսողական նյարդը լավ չի սնուցվում: Արյան խտության բարձր լինելու դեպքում նույնպես պետք  ուշադիր լինել, արյան մակարդելիությունը լավացնող դեղամիջոցներ ընդունել, որպեսզի սնուցումը անոթներում լավանա։

Ծանրալսությունն ավելի հաճախ ի հայտ է գալիս տարեց մարդկանց մոտ, բայց կարող է ի հայտ գալ նաեւ երիտասարդների մոտ, որի պատճառը կարող են լինել երկար ժամանակ ինչ-որ հաստոցի մոտ աշխատելը, պայթյունները, որոշակի դեպքերում՝ վիրուսային հիվանդությունները, որոնք կարող են բերել լսողական նյարդի վնասման: Դա կարող է լինել հակաբիոտիկների կիրառման ժամանակ, որոնք կարող են նյարդի վրա թողնել օտոտոքսիկ ազդեցություն՝ վնասելով այն: Երբեմն էլ միջին ականջում հեղուկ է հավաքվում, եւ ճիշտ բուժլուծում չստանալու դեպքում հեղուկը կարող է մնալ այնտեղ եւ ունենալ թունավոր ազդեցություն՝ հանգեցնելով լսողական նյարդի վնասման: Իսկ տարեցների մոտ հիմնականում սնուցման խանգարումները, անոթների նեղացումը, ճնշման բարձրացումը, արյան խտացումն ու վերը նշված մի շարք այլ դրդապատճառները կարող են բերել լսողական նյարդի վնասման։ Ականջի նեւրիտների ժամանակ շատ կարեւոր է դրանց վաղ հայտնաբերումը, երբ հնարավոր է նյարդի ամբողջական կամ մասնակի վերականգնումը: Իսկ ավելի բարդացած դեպքերում դա գործնականում անհնար է դառնում։

Եթե վիրուսային հիվանդություններից կամ գոռալուց հետո ձայնի խռպոտությունը չի անցնում երկու շաբաթվա ընթացքում, ձայնալարերի վնասումից խուսափելու համար պացիենտը պարտադիր պիտի դիմի բժշկի: Ցանկացած բարձիթողի վիճակ, ուշացում կարող է դառնալ տարբեր գոյացությունների առաջացման պատճառ, քանի որ քիթ-կոկորդ-ականջը  փոխհամակցված օրգաններ են, եւ պետք  տարվի համակցված հետազոտում ու բուժում։

Նշեմ, որ հոտի եւ համի կենտրոնները տեղակայված են նույն տեղում՝ քթի մեջ, եւ հաճախ վիրուսով ախտահարվելու ժամանակ նյարդային բջիջներն էլ են որոշակի ձեւով ընդգրկվում վնասման պրոցեսի մեջ: Շատ անգամ դրանք ինքնուրույն վերականգնվում են, բայց լինում են նաեւ դեպքեր, երբ հոտի զգացողությունը երկար ժամանակ չի վերականգնվում: Երկու շաբաթ չվերականգնվելու դեպքում պետք է անպայման դիմել բժշկի, որպեսզի հնարավորինս շուտ հոտառական ուղիները բացվեն, դեղորայքի միջոցով այդ հատվածի այտուցները վերացվեն, հոտառական նյարդերը սկսեն սնուցվել, որպեսզի դա հետագայում չազդի նաեւ համի կենտրոնի վրա: Այդ նպատակով շատ անգամ կիրառվում են նյարդի սնուցումը բարելավող դեղամիջոցներ, պարզապես պետք է ուշադիր լինել սեփական առողջության նկատմամբ ու ժամանակին դիմել բժշկի՝ արդյունքում ունենալով բուժման ավելի լավ ելքեր։

-Որպես վերջաբան ի՞նչ խորհուրդ կտաք մեր հասարակությանը:

-Մարդկանց հորդորում եմ ավելի լուրջ վերաբերվել իրենց առողջությանը, ավելի լավ ճանաչել օրգանիզմը եւ ինչ-որ ֆիզիոլոգիական փոփոխություններ նկատելիս ավելի վաղ շրջանում դիմել բժշկի: Կցանկանամ, որ երիտասարդությունը ավելի իրազեկված լինի, դիմի բժշկի կանխարգելիչ բուժօգնության նպատակով: Փորձը ցույց է տալիս, որ ավելի հեշտ է կանխարգելել հիվանդությունը, քան հետագայում բուժել այն: Ցավոք սրտի, ինտերնետաբուժությունն ավելի շատ է ակտիվացել, մարդիկ գտնում են իրենց ցանկացած ինֆորմացիան եւ փորձում ինքնաբուժությամբ զբաղվել, որը վնասում է եւ խոչընդոտում բժիշկների աշխատանքին: Ինտերնետ պորտալը պետք է օգտագործվի խելամիտ սահմաններում: Պետք է հասարակության մեջ ձեւավորվի այն գիտակցությունը, որ դեղորայքային բուժումը նշանակվում է միայն բժշկի, այլ ոչ թե հարեւանի, բարեկամ-հարազատի կողմից: Մարդկանց մաղթում եմ լինել առողջ, քանի որ առողջությունից ավելի կարեւոր ու անգնահատելի բան չկա:

Այսօր մեր երկրում կան ժամանակակից սարքավորումներ եւ լավագույն մասնագետներ

 Վնասվածքաբանությունը բժշկության ճյուղերից է, որը զբաղվում է վնասվածքների բուժմամբ՝ ընդգրկելով կոտրվածքները, հոդախախտերը, ցնցումները, ձգումները, պատռվածքները, երկարատեւ ճնշման համախտանիշը, սալջարդերը, վերքերը։ Վնասվածքների հիմնական պատճառներն են՝ ավտովթարները, արտադրական վնասվածքները, բռնությունը եւ ահաբեկչությունը: Ժամանակակից վնասվածքաբանության բուժման եղանակները թերապեւտիկ եւ վիրաբուժական են: Հենաշարժիչ համակարգի վնասվածքների դեպքում հաճախ պահանջվում է ստացիոնար բուժում եւ պրոթեզավորում: «Իզմիրլյան» բժշկական կենտրոնի Օրթոպեդիայի եւ վնասվածքաբանության բաժանմունքում բուժօգնություն են ստանում ինչպես պրոֆեսիոնալ, այնպես էլ սիրողական սպորտով զբաղվող ու պարզապես ակտիվ կենսակերպ վարող մարդիկ: Կենտրոնը համալրված է ժամանակակից նորագույն տեխնոլոգիաներով եւ սարքավորումներով, ինչը վնասվածքների բուժման գործում հնարավորություն է տալիս կիրառելու վիրաբուժության նորագույն մոտեցումներ: Որակյալ բուժօգնություն ցուցաբերելու համար, բժշկի վարպետությունից զատ, նաեւ կազմակերպչական, նյութական այլ բազմաթիվ գործոններ են անհրաժեշտ: Սպորտային վնասվածքները մի շարք նրբություններով տարբերվում են ընդհանուր վնասվածքաբանության խնդիրներից: Ոչ գրագետ միջամտության դեպքում մարզիկը կարող է կորցնել իր սպորտային հմտություններն ու հրաժարվել սիրելի բնագավառից: Այդ իսկ պատճառով բուժական անձնակազմի նեղ մասնագիտացված կրթությունն ու համապատասխան տեխնիկական հագեցվածությունը պարտադիր պայմաններ են սպորտային վնասվածքի վերականգնման համար:

Բաժանմունքում բուժվում են սուր վնասվածքներ, օրթոպեդիկ տարբեր խնդիրներ, կատարվում են ախտահարված հոդերի վիրահատություններ, էնդոպրոթեզավորումներ եւ այլն: http://bestgroup.am/  կայքի  զրուցակիցն է «Իզմիրլյան» բժշկական կենտրոնի օրթոպեդ-վնասվածքաբան  ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆԸ , բժիշկ, ով բավականին բանիմաց եւ գիտակ մասնագետ է, աշխատանքին մոտենում է մեծ պատասխանատվությամբ, հոգատար է, ուշադիր բոլոր պացիենտների նկատմամբ, ինչի համար էլ վայելում է նրանց վստահությունը: Չնայած երիտասարդ տարիքին, մեր զրուցակիցն ունի բավականին լուրջ աշխատանքային փորձ եւ կատարյալ մարդկային որակներ:                  

-Ի՞նչ է օստեոպորոզը:                                                                                                                         

 -Օստեոպորոզը հիվանդություն է, որն ախտահարում է կմախքը: Այն բնորոշվում է ոսկրային հյուսվածքի զանգվածի նվազմամբ, միկրոարխիտեկտոնիկայի խանգարմամբ` բերելով ոսկրերի փխրունության բարձրացման եւ կոտրվածքների ռիսկի մեծացման: Ընդ որում, շատ հաճախ ոսկրերի կոտրվածքը տեղի է ունենում սեփական հասակի բարձրությունից ընկնելու դեպքում, որոնք կոչվում են, այսպես կոչված,  ցածր տրավմատիկ կոտրվածքներ:

-Ինչու՞ է օստեոպորոզը համարվում կարեւոր առողջապահական խնդիր:
-Օստեոպորոզը եւ դրա հետեւանքով առաջացած կոտրվածքներն առողջապահական կարեւոր խնդիրներ են, քանզի կապված են բնակչության զգալի հատվածի հիվանդացության, հաշմանդամության, մահացության եւ ֆինանսական ծախսերի հետ: Ըստ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալների, իր նշանակելիությամբ ոչ վարակիչ հիվանդությունների շարքում այն զբաղեցնում է չորրորդ տեղը` զիջելով սիրտ-անոթային, քաղցկեղային հիվանդություններին եւ  շաքարախտին:
-Կա՞ն, արդյոք, օստեոպորոզին բնորոշ կոտրվածքներ:
-Օստեորոպոզին առավել բնորոշ են կմախքի երեք շրջանների կոտրվածքները՝ նախաբազկի ստորին երրորդի, ազդրի պարանոցի եւ ողնաշարի կոտրվածքները:

-Ինչու՞ է զարգանում օստեոպորոզը:

-Գիտության նվաճումները թույլ են տվել առանձնացնել գործոններ, որոնք նպաստում են օստեոպորոզի առաջացմանը: Դրանցից են՝ տարիքը, սեռը, ռասան, ժառանգականությունը, որոնք հնարավոր չէ վերահսկել: Օստեոպորոզն առավել հաճախ դիտվում է մեծահասակների եւ կանանց մոտ: Մեծ նշանակություն ունի ժառանգական նախատրամադրվածությունը: Օստեոպորոզի հսկվող ռիսկի գործոններից են աղեստամոքսային համակարգի մի շարք հիվանդությունները, որոնք նվազեցնում են կալցիումի, միկրոէլեմենտների ներծծումը: Կարեւոր դերակատարում ունեն վիտամին D-ի անբավարարությունը եւ կալցիումի ոչ բավարար օգտագործումը: Որոշ էնդոկրին հիվանդություններ, գլյուկոկորտիկոիդների եւ վահանագեղձի հորմոնների երկարատեւ օգտագործումն օստեոպորոզի զարգացման գործոններ են: Կարեւոր նշանակություն ունեն ծխելը, ալկոհոլի եւ կոֆեինի չարաշահումը, ցածր ֆիզիկական ակտիվությունը:

-Ինչպե՞ս ախտորոշել օստեոպորոզը:
-Դենսիտոմետրիան այսօր օստեոպորոզի ախտորոշման «ոսկե» ստանդարտն է, որը թույլ է տալիս   գնահատել անձի ոսկրերի հանքային խտությունը: Այն հնարավորություն է ընձեռում նաեւ ախտորոշել օստեոպորոզը մինչեւ կոտրվածքի առաջանալը, կանխատեսել կոտրվածքի ռիսկը, գնահատել ոսկրային հյուսվածքի կորուստը եւ իրականացված բուժման արդյունավետությունը:

-Կա՞ն, արդյոք, օստեոպորոզի բուժման արդյունավետ մեթոդներ:
-Այսօր մեր երկրում օստեոպորոզի արդյունավետ բուժման համար կան համապատասխան դեղեր: Մեր կենտրոնում հնարավոր է իրականացնել երկէներգետիկ դենսիտոմետրիա եւ ստանալ մասնագետի խորհրդատվություն՝ պարզելու ոսկրերի հանքային խտության վիճակը, ախտորոշելու օստեոպորոզի առկայությունը, ստանալ բուժում, ինչպես նաեւ գնահատել իրականացված բուժման արդյունավետությունը: Օստեոպորոզը մեծ տարիքի անխուսափելի ուղեկիցը չէ: Այն կարելի է կանխել: Այսօր հնարավոր է բարձր ճշգրտությամբ գնահատել ոսկրերի հանքային խտությունը: Հնարավոր է որոշել օստեոպորոզի ռիսկի խմբին պատկանող անձանց եւ իրականցնել բուժում: Այսօր կան օստեոպորոզի բուժման միջոցներ, որոնց արդյունավետությունն ապացուցված է: Պետք է իմանալ, որ նպատակաուղղված կանխարգելումը, ճիշտ ժամանակին իրականացված ախտորոշումը եւ բուժումը վերաբերում են ոչ միայն օստեոպորոզին, այլ նպաստում են հաշմանդամության կանխարգելմանը, կյանքի որակի բարելավմանը եւ ակտիվ երկարակեցությանը:

Օստեոպորոզի ռիսկի գործոն է դիտարկվում սեռը: Կանանց պարագայում երեք անգամ ավելի մեծ է հիվանդանալու հավանականությունը: Այն շատ հաճախ առաջանում է կանանց մոտ մանավանդ դաշտանադադարի ժամանակ, քանի որ գնում է լուրջ նյութափոխանակության խանգարում, եւ կանացի օրգան համակարգերի վիրահատություններից հետո, երբ որ արգանդը ամբողջությամբ հեռացնում են, արդյունքում նվազում է կալցիի ընկալունակությունը կամ լիարժեք չի գործում: Շատ տարածված է դենսիտոմետրիա հետազոտությունը եւ, անցնելով լուրջ հետազոտություններ, նոր կհասկանաք՝ լուրջ օստեոպորոզ կա՞ կնոջ մոտ, թե ոչ։ Ռենտգեն հետազոտությունների եւ հետվնասվածքային բարդությունների ֆոնի վրա տեսնում ենք օստեոպորոզի պատկերը իրականում։ Օստեոպորոզը քրոնիկական պրոգրեսիվող համակարգային հիվանդություն է: Այն հենաշարժողական համակարգի, կմախքի նյութափոխանակության խանգարման հիվանդություն է: Օստեոպորոզի ժամանակ նվազում է ոսկրերի խտության աստիճանը, խանգարվում է միկրոհյուսվածքային կազմը: Ոսկրերի փխրունության բարձր աստիճանը պայմանավորված է ոսկրային հյուսվածքի մետաբոլիզմի խանգարումով:

-Ո՞ր տարիքում պետք է ուշադրություն դարձնել հենաշարժական համակարգի ձեւավորմանը։

-Ութ տարեկանից սկսած՝ կտրուկ աճ է զարգանում երեխաների մոտ, համակարգի մի մասը մյուս մասից անհամաչափ է զարգանում, որի հետեւանքով առաջանում են ողնաշարային դեֆորմացիաներ, առավել շատ դա նեյրովիրաբույժների գործն է: Խորհրդային տարիներին դպրոցական նստարաններն այնպես էին նախատեսված, որպեսզի կեցվածքը միշտ ուղիղ լիներ, իսկ այժմյան նստարաններն ուրիշ են, եւ երեխան նստում է այնպես, ինչպես իրեն հարմար է, որի արդյունքում կարող են հենաշարժական համակարգի հետ կապված խնդիրներ ծագել։

-Հիմնականում ի՞նչ խնդիրների դեպքում կարող են ձեզ դիմել։

-Դիմում են ցավային սինդրոմի դեպքում, կամ ծնողները հետեւողական են լինում իրենց երեխաների կեցվածքի հարցում: Ընդհանրապես ծնողները պետք է շատ ուշադիր լինեն, որովհետեւ կեցվածքի շեղումը նկատվում է մերկ ժամանակ, որն արտահայտվում է  ուսերի կամ կոնքային շրջանի դեֆորմացիաներով, ուսերի բարձ կամ ցածր լինելով, կրծքավանդակի դուրս ցցումով կամ կուզի առկայությամբ։

-Ի՞նչ կասեք կոտրվածքների մասին։

-Կոտրվածքը ոսկրի ամբողջության խախտումն է: Ելնելով քաղաքակրթության ընթացքից՝ կոտրվածքների առաջացման մեխանիզմները փոխվել են: Հիմա մենք գործ ունենք ավելի մեծ էներգիայով հարուստ վնասվածք առաջացնող մեխանիզմների հետ, քան եղել է 20-30 տարի առաջ: Ավտոճանապարհային պատահարների ժամանակ ավելի մեծ արագություն ունեցող մեքենաները, բնականաբար, ավելի լուրջ վնասվածքների պատճառ են դառնում: Կոտրվածքները լինում են ախտաբանական, վնասվածքային:

Ախտաբանական կոտրվածքը ոսկրի ախտահարման հետեւանքով առաջացած կոտրվածք է, օրինակ, ոսկրերի ինֆեկցիոն ախտահարման (օստեոմիելիտ եւ այլն), օստեոպորոզի, ուռուցքային հիվանդությունների արդյունք:

Տրավմատիկ վնասվածքներն առաջանում են արտաքին ազդակի հետեւանքով եւ  բաժանվում են երկու խմբի` կենցաղային եւ ոչ կենցաղային: Նրանք միմյանցից խիստ տարբերվում են էներգետիկության մակարդակով: Դրանց բուժման ընթացակարգին եւ  վերականգնողական շրջաններին վերաբերող որոշումները եւ հերթականությունները տարբեր են:

-Ո՞ր կոտրվածքներն են առավել վտանգավոր:

-Չկան ոչ վտանգավոր կոտրվածքներ. անգամ մատի կոտրվածքը կարող է կոնկրետ պացիենտի դեպքում հետագա բարդություններ առաջացնել: Կոտրվածքների ժամանակ կարող են առաջանալ լուրջ բարդություններ, ինչպես, օրինակ, ցավային եւ առատ արյունահոսության հետեւանքով առաջացած շոկը, թրոմբո կամ ճարպային էմբոլիան:

-Ո՞րն է կոտրվածքի եւ հոդախախտի տարբերությունը:

-Կոտրվածքը հոդախախտից տարբերակելու համար անհրաժեշտ է ունենալ համապատասխան մասնագիտական կրթություն: Առավել հաճախ հանդիպում են ուսահոդի եւ արմնկահոդի հոդախախտերը: Հոդախախտը կոտրվածքից տարբերակելու բարդության պատճառը նրա ժամանակ ի հայտ եկող տարաբնույթ ախտանշաններն են: Օրինակ, ուսահոդի հոդախախտի ժամանակ առաջանում է զսպանակաձեւ  դիմադրողականություն՝ կապված մկանային համակարգի հետ, որն էլ դժվարացնում է տարբերակումը: Կոտրվածքը հոդախախտից լիարժեք տարբերակելու համար իրականացվում են ռենտգեն հետազոտություն, անհրաժեշտության դեպքում՝ նաեւ համակարգչային տոմոգրաֆիա: Խորհուրդ չի տրվում որեւէ միջամտություն իրականացնել հոդի շրջանում` լրացուցիչ վնասումներից խուսափելու համար: Եթե առկա է հոդախախտ, ապա ոչ մասնագետի կողմից այն ուղղելու փորձը կարող է բերել ավելի լուրջ բարդության՝ հոդախախտով կոտրվածքի:

-Ի՞նչ բարդություններ կարող են լինել ժամանակին առաջին օգնություն չցուցաբերելու դեպքում:

-Հիմնական բարդությունները կոտրվածքների ժամանակ, ինչպես նշեցի, արյունահոսությունն է, հետվնասվածքային շոկը, թրոմբո կամ ճարպային էմբոլիան:

-Որպես վերջաբան Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:
-Մեր հասարակությանը կցանկանամ միմիայն առողջություն, համբերատարություն եւ լավատեսություն: Կցանկանամ, որ առաջնահերթ սիրեն իրենց, իրենց մարմինը, հոգ տանեն նրա մասին, եւ մեր երկրում վերջապես վերանա հայկական այն մտածելակերպը, երբ դանակը ոսկորին հասնելու դեպքում միայն դիմեն բժշկի: Եթե ունենանք արդեն վտանգված օրգանիզմ, ապա կյանքն էլ, բնականաբար, կդրվի հարցականի տակ: Ուրախալի փաստ է, որ այսօր մեր երկրում կան ժամանակակից սարքավորումներ եւ լավագույն մասնագետներ, որոնք կարող են օգնել հայտնաբերելու հիվանդությունները վաղ փուլերում եւ կցուցաբերեն անհրաժեշտ արդյունավետ բուժօգնություն: Սիրեք ձեզ եւ ձեր մարմինը:

Անպտղությունը դատավճիռ չէ

Ինչպես ասում են՝ երեխաները կյանքի ծաղիկներն են: Այդ նրանք են մեծերի դժգույն առօրյան ներկում վառ գույներով, և հենց նրանց ժպիտն է ստիպում հավատալ, որ ամեն ինչ դեռ առջևում է:

Սակայն, ցավոք սրտի, ոչ բոլորի տներն են լցվում մանկական զրնգուն ծիծաղով, և ոչ բոլոր ընտանիքներն ունեն այդ երջանկությունը՝ վայելելու երեխայի ամեն նոր արարքը, խոսքը:

Իսկ ի՞նչ կարող են անել այն կանայք, որոնք բախվել են դաժան իրականությանը՝ անպտղություն հետ: Այս հարցին վստահ կպատասխանի հայ-իսրայելական վերարտադրողական բժշկության կլինիկայի ռեպրոդուկտոլոգիայի բաժանմունքի կլինիկական ղեկավար ՄԱՐԻՆԱ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ,  ով աշխատել է պրոֆեսոր Օրվիետոյի ղեկավարության ներքո, վերապապատրաստվել Մոսկվայում՝ ակադեմիկոս Վ.Կուլակովի անվան մանկաբարձության եւ գինեկոլոգիայի կենտրոնում, անցել վերապատրաստումներ Բարսելոնայում: Հաճելի կին ու հետաքրքիր զրուցակից է, ով իր բազմավաստակ աշխատանքային փորձով ու բացառիկ գիտելիքների շնորհիվ կանանց մայր դառնալու մեծագույն բերկրանք է պարգևել : 

Դրանում կարող եք համոզվել և դուք, սիրելի՛ կանայք, քանզի բժշկուհի ՄԱՐԻՆԱ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ միշտ պատրաստ է ձեռք մեկնել մանկան ճիչին այնքա՜ն սպասող կանանց: Հենց նրա՛ շնորհիվ են այսօր բազմաթիվ ընտանիքներ վայելում սպասված երջանկությունը:

Բժիշկ ՄԱՐԻՆԱ ՄԿՐՏՉՅԱՆԻ հետ կարող եք է կապ հաստատել +374 93 -45- 84- 21 հեռախոսահամարներով կամ այցելել Դ. Վարուժանի փ. 28/1 Հայ-իսրայելական վերարտադրողական բժշկության կլինիկա, «Աստղիկ» ԲԿ:

                                       ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ

  2013-2016թթ․ -Երևանի պետական բժշկական համալսարան,

                        <<Օրթոպեդիկ ստոմատոլոգիայի ամբիոն>>

                                            Օրդիանտոր

 2010-2013թթ․-Երևանի պետական բժշկական համալսարան,

                     <<Ստոմատոլոգիա>> բաժին

                       Աստիճանը-մագիստրոս

 2006-2010թթ․-Երևանի պետական բժշկական համալսարան,

                      <<Ստոմատոլոգիական>>բաժին

                        Աստիճանը-բակալավր

1996-2006թթ․- Վանաձորի թիվ 11 միջնակարգ դպրոց

                       ՈւՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ՊՐԱԿՏԻԿԱ

  2012թ․-   Հունգարիա,ք Բուդապեշտի ստոմ․ կլինիկա

                                 Բժիշկ-ստոմատոգ

 2011թ․-   Լեհաստան,ք․Վրոցլավի ստոմ․ կլինիկա

                                  Բժիշկ-ստոմատոլոգ

   ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ  ՓՈՐՁ

 2012թ․ առ այսօր-  ք․ Վանաձոր,<<Աղեղնակ>>ՍՊԸ,<<Ժպիտ>> ստոմ․ կլինիկա

                    Պաշտոնը-տնօրեն

        Աշխատանքային պարտականությունները-բժիշկ-ստոմատոլոգ

  2012թ-2020թ             <<Մխիթար Գոշ>>հայ-ռուսական համալսարան

                                    Պաշտոնը-դասախոս

  2018թ-2019թ            <<Դսեղի առողջապահության կենտրոն>>ՊՈԱԿ

                                       Աշխատանքային պարտականությունները-բժիշկ-ստոմատոլոգ

  2019թ-2020թ             <<Վանաձորի պետական բժշկական քոլեջ>> ՊՈԱԿ

                                                        Պաշտոնը-դասախոս

  Ընտանեկան դրությունը-ամուսնացած

ԼԵԶՈՒՆԵՐԻ ԻՄԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

          ․ հայերեն-գերազանց

           ․ռուսերեն-գերազանց

            ․անգլերեն-գերազանց

   ՀԱՄԱԿԱՐԳՉԱՅԻՆ ԻՄԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

           ․Windows

            .Microsoft Word

            .Microsoft Excel

               .Internet

 «Համազգային վստահություն» խորհրդի նախաձեռնած «Հայուհի 2022» անվանակարգում տիտղոսին արժանացավ բժիշկ-ստոմատոլոգ, օրթոպեդ, Վանաձոր քաղաքի «Ժպիտ» ստոմատոլոգիական կլինիկայի ղեկավար ՆԵԼԼԻ ՂԱՄԲԱՐՅԱՆԸ, ով մշտապես առանձնանում է իր ուրույն գործունեությամբ, եռանդով և ներդրած մեծ ավանդով:

Առաջ նայենք, լավատես լինենք ու չլքենք հայրենիքը

Բժշկի պրոֆեսիոնալիզմի, գործին նվիրվածության, ինչպես նաեւ կնոջ վերատադրողական առողջության հետ կապված տարաբնույթ խնդիրներին քաջածանոթ լինելու շնորհիվ բազմաթիվ կանայք բուժվել են տարբեր խնդիրներից, մայրացել եւ լույս աշխարհ են բերել առողջ փոքրիկների: Սակայն, ցավոք, կնոջ համար ամեն ինչ չի սահմանափակվում միայն վերարտադրողական առողջությամբ, կյանքի ընթացքում նա տառապում է գինեկոլոգիական բազմաթիվ հիվանդություններից, եւ դրանց բուժումը դառնում է շատ հրատապ, երբեմն պահանջում վիրահատական միջամտություն: http://bestgroup.am/ զրուցակիցն է «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնի գլխավոր տնօրենի՝ ծննդօգնության գծով տեղակալ, մանկաբարձական բաժնի ղեկավար ԱՇՈՏ ՍԻՐՈՒՆՅԱՆԸ, մարդ, ով, ընտրելով բժշկի մասնագիտությունը, պատվով է կատարում իր գործը: Կայուն գիտելիքներով եւ մարդկային բարձր առաքինություններով օժտված բժիշկը վստահ կանգնած է յուրաքանչյուր հիվանդի կողքին եւ, որ ամենակարեւորն է, ամեն մի վայրկյան պայքարում է ամենաարժեքավորի` կնոջ առողջության պահպանման համար:

-Ո՞րն է թթվածնային քաղցը, ինչպե՞ս է այն արտահայտվում:

-Թթվածնային քաղցը (հիպօքսիան) թթվածնի պակասն է հյուսվածքներում: Այդ գործընթացը կարող է սկսվել ներարգանդային կյանքում, ծննդաբերության ընթացքում, նաեւ ծնվելուց հետո՝ նորածնի մոտ: Հիպօքսիայի հիմնական պատճառներն են՝ ընկերք-արգանդային անբավարարությունը, մոր ծանր սոմատիկ հիվանդությունները, շաքարային դիաբետը, հիպերտենզիան, հղիությունը բարդացնող տարբեր վիճակները՝ գերջրությունը, սակավաջրությունը, անհասությունը, ներարգանդային կյանքում աճի դանդաղումը, բազմապտուղ հղիությունները, մայրերին նշանակվող որոշակի դեղորայքը: Այն երկու տեսակի է (քրոնիկ ու սուր), կարող է ի հայտ գալ ե՛ւ մեծահասակների, ե՛ւ երեխաների, ե՛ւ նորածինների մոտ: Քրոնիկն սկսում է ներարգանդային կյանքում, կոչվում է նաեւ պերինատալ հիպօքսիա եւ զարգանում է հղիության ընթացքում: Սուր հիպօքսիան զարգանում է ծննդաբերության ժամանակ, երբ առաջանում են որոշակի խնդիրներ: Այդ խնդիրներից են՝ տրավմատիկ ծանր ծննդաբերությունները, հատկապես, երբ գործիքային միջամտությունների կարիք է լինում՝ վակուում էքստրակցիա եւ աքցանադրում, պտղաշրջում, շտապ կեսարյան հատում, սրտի բաբախի տուժում, երկարատեւ ծննդաբերություն, պորտալարի արտանկում, պորտալարի ամուր փաթաթում պտղի պարանոցի կամ իրանի շուրջը, որը ծննդաբերության ընթացքում ավելի է սեղմում, կեղտոտ պտղաջրերի դեպքում ՝ մեկոնիալ կամ արյունային, ծննդաբերության ժամանակ նարկոտիկների օգտագործում (այսօր ընդհանուր անզգայացում քիչ են կատարում, բայց մոր վիճակից ելնելով՝ երբեմն կիրառվում է), մայրերի մոտ` հիպոտենզիաներ, երբ մոր մոտ զարգանում է ճնշման անկում, շոկային վիճակ: Նորածինը կարող է հիպօքսիա ունենալ նաեւ ծնվելուց հետո, որի պատճառ են թոքային խնդիրները՝ թոքաբորբը, շնչառական խանգարումները, սրտի բնածին արատները, սեպսիսը, վարակները, հաճախ կրկնվող ապնոէները, որոնք բնորոշ են անհաս նորածիններին:

Հիպօքսիայի ամենաբարդ հետեւանքը մանկական ուղեղային կաթվածն է, որը զարգանում է, եթե երեխան շատ ծանր ներարգանդային քրոնիկ հիպօքսիա կամ ծանր շնչահեղձուկով է ծնվել: Մանկական ուղեղային կաթվածն արտահայտվում է կայուն, երկարատեւ նյարդաբանական խանգարումներով, որոնց բնորոշ են անկառավարելի մկանային տոնուսը, շարժումները՝ առանց այլ ախտաբանության կամ հիվանդության:

-Ինչպե՞ս կանխարգելել հիպօքսիան:

-Դրա կանխարգելման համար կարեւոր է հղիության ճիշտ վարումը, հսկողությունը, որը հնարավորություն է տալիս հղիության ընթացքում վաղ հայտնաբերել ներարգանդային քրոնիկ եւ սուր հիպօքսիաները: Բայց կան դեպքեր, երբ հնարավոր չէ այն կանխարգելել, որովհետեւ մայրն այնպիսի հիվանդություններ ունի, որոնք քրոնիկ են: Նման դեպքերում պետք է այնպիսի պայմաններ ապահովել, որոնք ամենահամապատասխանն են պտղի համար:

-Հիմնականում երիտասարդ տարիքում ինչի՞ց է առաջանում արգանդի միոման:

-Արգանդի միոման կամ մկանուռուցքը բավական տարածված հիվանդություն է, որն առավել հաճախ հանդիպում է 30 տարեկանից բարձր կանանց մոտ: Ըստ էության, դա բարորակ գոյացություն է, որն օնկոլոգիական հիվանդությունների հետ ոչ մի ընդհանուր բան չունի: Ժամանակին արված ախտորոշումն ու ճիշտ բուժումը թույլ կտան ամբողջությամբ ազատվել ուռուցքից եւ վերականգնել հիվանդի առողջությունը:

Այսօր պարզ չեն այդ հիվանդության արմատները, միայն կարող եմ նշել, որ մեծ նշանակություն ունի ժառանգական նախատրամադրվածությունը: Այդ եզրակացությանն ենք հանգել մեր հարցումներից: Հիվանդները հիմնականում նշում են, որ իրենց մոր, մորաքրոջ, հորաքրոջ կամ տատիկի մոտ նույնպես եղել է այդ հիվանդությունը: Բայց ժառանգականությունը միակ պատճառը չէ, ու ցավալի փաստ է, որ երիտասարդ աղջիկների մոտ է արդեն առաջանում միոմա, փաստորեն, հիվանդությունը «երիտասարդանում է»: Որպես կանոն, ուռուցքի փոքր չափերի դեպքում հիվանդը ոչ մի տհաճ զգացողություն չի ունենում, քանի որ վաղ շրջանում ախտանշաններ չեն լինում: Այս դեպքում խնդիրը կարելի է հայտնաբերել միայն բուժզննման միջոցով: Սակայն հիվանդության զարգացման հետ մեկտեղ առաջանում են որոշ ախտանշաններ, որոնք նման են էնդոմետրիոզի կամ կանանց սեռական օրգանների օնկոլոգիական հիվանդությունների ախտանշաններին: Հստակ ախտորոշման համար հարկավոր է խորհրդակցել բժշկի հետ եւ անցնել բուժզննում:

-Ի՞նչ ախտանշաններ են նկատվում:

-Դա արտահայտվում է դաշտանային ցիկլի խանգարմամբ, ցիկլի մեջտեղում արնախառն արտադրությամբ, առատ միզարձակությամբ ու փորկապությամբ, դաշտանից առաջ որովայնի ստորին հատվածի ձգող ցավով, երկարատեւ կամ առատ դաշտանով, կայուն անպտղությամբ, գոտկատեղի եւ որովայնի ստորին հատվածի չափերի մեծացմամբ՝ առանց մարմնի քաշի ավելացման: Եթե ախտանշաններ չկան, սակայն հանգույցներն արդեն առաջացել են, ապա դրանք կարելի է հայտնաբերել հասարակ գինեկոլոգիական հետազոտության միջոցով: Հիվանդի մոտ ուռուցքների հայտնաբերման դեպքում բժիշկն ուղարկում է նրան ուլտրաձայնային հետազոտության, որի միջոցով էլ որոշվում են հանգույցների չափերն ու քանակը: Բարդ դեպքերում կարող է լինել հավելյալ ախտորոշման անհրաժեշտություն, երբ իրականացվում է հիստերոսկոպիա կամ լապարոսկոպիա: Առաջինի դեպքում բժիշկը հատուկ օպտիկական սարքի միջոցով հետազոտում է հեշտոցն ու արգանդի վզիկը, իսկ երկրորդի դեպքում հատուկ արված անցքերի միջոցով հետազոտվում է արգանդի խոռոչը:

-Եթե մեծ չափերի է, ինչպե՞ս են կատարում վիրահատությունը, որպեսզի արգանդը չվնասեն:

-Ելնելով միոմայի չափից, տեսակից ու տեղակայման հատվածից՝ գինեկոլոգը ընտրում է վիրահատության տեսակը: Այդ տեսակները երեքն են: Լապարոսկոպիա. հանգույցները հեռացվում են որովայնի հատվածում արված փոքրիկ անցքերի միջոցով: Հիստերոսկոպիա. հեշտոցի միջով արգանդի խոռոչ է մտցվում տեսախցիկով հատուկ սարք, որի միջոցով հստակ որոշվում է հանգույցի տեղն ու հեռացվում այն: Որովայնային վիրահատություն. այս պրոցեդուրան կիրառվում է շատ հազվադեպ եւ իրականացվում է որովայնի ստորին հատվածում արված կտրվածքի միջոցով: Հանգույցների հեռացման համար առավել հաճախ կիրառվում են լապարոսկոպիկ ու հիստերոսկոպիկ մեթոդները, քանի որ դրանք ունեն մի շարք առավելություններ (արագ վերականգնում, վերարտադրողական գործառույթի պահպանում եւ հետքերի բացակայություն):

 Առավել ծանր դեպքերում, երբ չի հաջողվում ճնշել ուռուցքի աճը հորմոնաթերապիայի միջոցով, իսկ վիրահատություններն այդքան էլ արդյունավետ չեն լինի, նշանակվում է հիստերէկտոմիա՝ արգանդի ամբողջական հեռացում:

 -Ի՞նչ կասեք պոլիկիստոզի մասին:

-Պոլիկիստոզը շատ տարածված է, այն արտահայտվում է ձվարանների մեջ մանր կիստաների առկայությամբ, հիմնականում հիվանդ կանանց մոտ խախտված է լինում ձվազատումը, եւ դրանով է պայմանավորված անպտղության մեծ տոկոսը: Վերջնական բուժում՝ որպես այդպիսին, այդ հիվանդությունը չունի, եւ սովորաբար ամուսնացած կանանց դեպքում մեր նպատակը ձվազատում ստեղծելը, ստանալն է: Ու, եթե ձվազատումից հետո կինը հղիանում է, մեծամասնության մոտ խնդիրը վերանում է: Իսկ չամուսնացած երիտասարդ աղջիկների դեպքում անշնորհակալ գործ է նրանց հետ զբաղվելը. այդ խնդիրը չի վերանում, մենք պարզապես արհեստական դեղորայք ենք տալիս, որը, կարծես թե, փոխարինում է ցիկլը, տպավորություն է թողնում, որ դաշտան է: Բայց դա դաշտան չէ, ուղղակի դեղորայքի ազդեցությամբ առաջացած ցիկլեր են, որոնք, իհարկե, բացասական ազդեցություն են թողնում ձվարանների պաշարի վրա: Այդ աղջիկներին սովորաբար խորհուրդ ենք տալիս ամուսնանալ, որ կարողանանք նորմալ աշխատանք կատարել ձվազատում ստեղծելու ուղղությամբ, որպեսզի հղիանան, մայրանան:

-Իսկ գեստոզն ի՞նչ վտանգներ է պարունակում:

-Գեստոզը շատ լայն պատկերացում է մանկաբարձության մեջ, հիմնականում լինում է առաջին եւ երկրորդ կեսի: Առաջին կեսի գեստոզն արտահայտվում է կնոջ մոտ սրտխառնոցով, փսխումով, ճնշման անկումով, թուլությամբ, սնունդ ընդունելու խանգարումներով: Փաստորեն,կինը չի կարողանում նորմալ սնվել, եւ այդ ամենը տեւում է մինչեւ 14 շաբաթ: Կան հիվանդության ծանրության երեք տեսակներ՝ թեթեւ, միջին, ծանր, վերջինի դեպքում արդեն կինը փսխում է օրը հինգ-վեց անգամ, եւ պետք է անպայման հիվանդանոց պառկի, որովհետեւ հյուծվում է, իրեն սնունդ է անհրաժեշտ, խնդիրը մի քիչ կարգավորել է պետք, որ շատ չխորանա:

Երկրորդ կեսի գեստոզը շատ ծանր տարբերակ է, հիմնականում արտահայտվում է ճնշման բարձրացմամբ, այտուցներով, սպիտակուցի կորուստով, ընդ որում, տուժում են ե՛ւ մայրը, ե՛ւ պտուղը, որովհետեւ սպիտակուցը չի հասնում պտղին, երիկամներն են  տուժում, որովհետեւ սպիտակուցը մեզի հետ կորչում է: Ծանրագույն տեսակների ժամանակ ուղեղի այտուցներ են առաջանում, եւ այդ դեպքում անհրաժեշտ է իրականացնել շուտ ծննդալուծում, որը թույլ կտա փրկել ե՛ւ երեխային, ե՛ւ մորը: Իհարկե, առաջնահերթ պիտի մորը փրկես:

-Ինչպիսի՞ ժամանակակից ներարգանդային պարույրներ կան:

-Եթե կինը մեկ պարտնյոր ունի, ներարգանդային պարույրը իդեալական տարբերակ է, որովհետեւ թույլ է տալիս պաշտպանվել հղիությունից առանց մտածելու որոշակի ժամի դեղ խմելու կամ ուրիշ մեթոդների մասին: Կուզենայի նշել հատկապես «Միրենա» կոչվող պարույրը, որն ընդհանրապես ե՛ւ պաշտպանվելու, ե՛ւ բուժման առումով շատ լավ միջոց է: 

-Ի՞նչ կմաղթեք հանրությանը:

-Կցանկանամ, որպեսզի կանայք ուշադիր լինեն իրենց առողջության նկատմամբ, նույնիսկ փոքր խնդրի դեպքում դիմեն մասնագետի, որովհետեւ պատասխանատու են ոչ միայն իրենց, այլ նաեւ հետագայում լույս աշխարհ եկող երեխայի համար:

Դե, իսկ մենք ընդհանրապես առաջ նայենք, լավատես լինենք ու չլքենք հայրենիքը:           

Շատ կարևոր է, որ վերականգնվի բժշկի հանդեպ եղած հարգանքը

http://bestgroup.am/  կայքի հարցազրույցը «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնի ախտորոշման գծով գլխավոր տնօրենի տեղակալ, բժշկական գիտությունների թեկնածու Տիգրան Քոչարյանի հետ։

- Պարոն Քոչարյան, ինչպե՞ս որոշեցիք բժիշկ դառնալ և ինչո՞ւ ընտրեցիք հատկապես ռադիոլոգիան (ճառագայթաբանություն)։

- Մինչև տասնհինգ տարեկանն այլ մասնագիտությամբ էի տարված և չէի էլ մտածում բժիշկ դառնալու մասին։ Հետագայում իրադարձություններն այնպես զարգացան, որ որոշեցի ընդունվել Երևանի Բժշկական Ինստիտուտ։ Ընտրեցի ռադիոլոգիան, որովհետև շատ հեռանկարային էի համարում։ Այն ժամանակ ամբողջ հանրապետությունում ախտորոշիչ ընդամենը մեկ հաստատություն կար՝ «Դիագնոստիկա» բժշկական կենտրոնը։ Այն տարիներին չկային ախտորոշման այժմյան եղանակները, սոնոգրաֆիայի սարքավորում ունենալն արդեն իսկ լուրջ ձեռքբերում էր։ 1998թ-ին, երբ ավարտեցի օրդինատուրան և եկա այս բուժհաստատությունում աշխատելու, սոնոգրաֆիայի ընդամենը մեկ փոքր սարք կար, որը Սպիտակի երկրաշարժից հետո փրկարարներն էին թողել և որով հնարավոր չէր լուրջ ինֆորմացիա ստանալ։ Իսկ այսօր յուրաքանչյուր մեծ բուժկենտրոն ունի ճառագայթային ախտորոշման գերժամանակակից բազմաթիվ սարքավորումներ։

- Ձեր կարծիքով  ո՞րն է ավելի ճիշտ, նեղ մասնագիտացում ստանալը և միայն այդ ուղղությամբ զարգանալը, խորանալը, թե ավելի ընդհանրական մասնագիտացումը։

- Նեղ մասնագիտացումը աշխարհում վաղուց կիրառվող մեթոդ է։ Եթե որոշ ժամանակ առաջ մենք զարմանում կամ չէինք ընդունում այն, ապա այսօր նեղ մասնագիտացման մոտեցումը քիչ-քիչ արդարացնում է իրեն։ Ընդհանրական մասնագիտացման հարցում մենք դեռևս հաղթում ենք մեր արտասահմանյան գործընկերներին, քանի որ ունենք խորհրդային կրթության տված կլինիկական պատրաստվածությունն ու մտածելակերպը։ Բայց, նեղ մասնագիտացումն ավելի ճիշտ է։ Ժամանակակից բժշկությունն այնքան արագ է զարգանում՝ նոր տեխնոլոգիաներ, փորձարկումներ, գիտական հոդվածներ, լայն տեղեկատվական դաշտ, որ այդ ամենին տարբեր ուղղություններով հետևելն և բոլորին լիարժեք տիրապետելը պարզապես հնարավոր չէ։ Ավելի արդյունավետ է նեղ ուղղությամբ զարգանալը։ Ես ճառագայթաբանություն ընդլայնված մասնագիտությունից ընտրել եմ գերձայնային հետազոտությունը (սոնոգրաֆիա) մանկաբարձությունում և գինեկոլոգիայում, որտեղ և փորձում եմ անել առավելագույնը։ Եթե նախկինում մեկ հղիի հետազոտման համար 5-ից 10-ը րոպե էր պահանջվում, գրանցում էինք պտղի սրտի աշխատանքը, չափումներ կատարում, արատներից բացառում էինք կոպիտ արատները, որոնք 10-15 տոկոս էին կազմում, ապա այսօր 30 րոպեն նույնիսկ չի բավականացնում։

Հիմա ամեն մի օրգանից տասնյակ շեղումներ, արատներ, պաթոլոգիաներ ենք հայտնաբերում։

- Շատացե՞լ են պտղի հետ կապված շեղումները։

- Այո, արատները շատացել են, դա փաստում են վիճակագրական տվյալները, ինչպես նաև ժամանակակից սարքավորումների շնորհիվ ավելի շատ ենք հայտնաբերում։ Այսօր հղիության տասներեքերորդ շաբաթում արդեն արատների մեծ մասը կարողանում ենք ախտորոշել։ Կանխատեսման պարագայում ռիսկի խմբեր ենք ստեղծում, որպեսզի երկրորդ, երրորդ եռամսյակներում այդ հղիներն ուշադրության կենտրոնում գտնվեն։

- Մի փոքր կմանրամասնե՞ք, թե սոնոգրաֆիայի միջոցով այսօր ինչ ինֆորմացիա է հնարավոր ստանալ պտղի մասին։

- Տասներեք շաբաթականում մենք նայում ենք պտղի վերջույթների ձևավորումը, որովայնը, միզապարկը, միզուղիները, երիկամները, ողնաշարի խնդիրները, ողնաշարի ճողվածքը, քիթիկի ոսկորների առկայությունը, օձիքային տարածության լայնացումը, սրտի արատներն ենք հայտնաբերում, կենտրոնական նյարդային համակարգի արատների զարգացումն ենք կանխատեսում, ընկերքի, պղտղաջրերի վիճակն ենք նայում, քրոմոսոմային շեղումների ռիսկայնությունն ենք գնահատում, դոպլերի տվյալներն ենք նայում, այն է՝ բալիկի պորտային ծորանը, սրտի աջ փորոքի հոսքերով հասկանում ենք՝ կա՞ արդյոք ռիսկայնություն, թե ոչ, արգանդային զարկերակների դոպլերն ենք գնահատում, որը վաղաժամ ծննդաբերության ռիսկը հասկանալու հնարավորություն է տալիս։

- Որևէ շեղում հայտնաբերելուց հետո ի՞նչ ցուցում կամ խորհուրդ եք տալիս հղիներին։

- Մենք կարող ենք հիմնվելով գրականության տվյալների վրա ասել, թե տվյալ խնդրով երեխան հետագայում ինչ շանսեր ունի, բայց դա մեր իրավասությունը չէ։ Որևէ խնդիր հայտնաբերելուց հետո մենք հղիին ուղղորդում ենք նեղ մասնագետի մոտ, որովհետև միայն նա կարող է ասել, թե ինչ ռիսկեր կարող են լինել բալիկի ծնվելուց հետո, ապրելու որքան հնարավորություն կա, այդ ամենը վիրահատությամբ կլինի, թե ոչ, վիրահատությունն ինչ բարդություն, ինչ փուլայնություն կունենա և այլն։ Սրտի արատի դեպքում ուղղորդում ենք «Նորք-Մարաշ» բժշկական կենտրոն՝ սրտաբանի մոտ, ուրոլոգիական, միզա-սեռական համակարգի խնդրի դեպքում՝ «Արաբկիր» բժշկական կենտրոն, կրծքավանդակի, վերին որովայնի՝ «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» , խնդրի բնույթից ելնելով՝ ուղղորդում ենք մասնագիտացված բուժհաստատություն։

- Արդյո՞ք ճիշտ է ձևավորված այն կարծիքը, որ արտամարմնային բեղմնավորմամբ (ЭКО - Экстракорпоральное оплодотворение) հղիության պարագայում, հավանականությունը, որ պտուղը շեղումներ կունենա ավելի մեծ է, քան բնական ճանապարհով հղիության դեպքում։

- Հարցը այլ հարթակում է պետք դիտարկել։  Շատ կարևոր է հասկանալ, թե համեմատությունն ինչպես է կատարվում։ Արտամարմնային բեղմնավորման դիմող զույգերի մեծամասնությունն ավելի տարիքով են, որոնք արդեն խնդիրներ ունեն, քանի որ ինքնուրույն չեն կարող երեխա ունենալ։ Եթե նրանց համեմատենք նույն տարիքային խմբի հետ, ապա տարբերությունը շատ չէ։ Իսկ, եթե համեմատենք 20-25 տարեկան երիտասարդ, առողջ զույգերի հետ, իհարկե, ЭКО-ի արատների տոկոսն ավելի բարձր է։ Պետք է նաև հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ արտամարմնային բեղմնավորմամբ շատ հաճախ զույգ կամ եռյակ է ծնվում, իսկ այդ խումբը ևս ռիսկային է։

- Շատացե՞լ է կեսարյան հատումով ծննդաբերել ցանկացողների թիվը։  

- Այո, վերջին տարիներին կեսարյան հատումով ծննդաբերել ցանկացողների աճ է նկատվում, ինչը բացասական երևույթ է։ Եթե նախկինում կեսարյան հատումները 5-10 տոկոս էին կազմում, այսօր արդեն 30-40 է։ Ինչ խոսք, ցուցումները ևս շատացել են, դրանք են՝ արյան մակարդելիությունը, ավելորդ քաշը, որը բերում է երակների վարիկոզ լայնացման, ողնաշարի խնդիրների, թուլության։ Կտրուկ աճել է տեսողական խնդիրներ ունեցողների թիվը ինչը նաև համակարգիչներից և սմարտֆոններից անընդհատ օգտվելու հետևանք է։ Բացի ակնհայտ ցուցումներից կեսարյան հատման հիմնականում սուբյեկտիվ պատճառներներով են գնում, պարզապես չեն ցանկանում ավանդական ձևով ծննդաբերել։

- Իսկ ինչո՞ւ ցանկալի չէ կեսարյան հատումը։

- Նախևառաջ դա վիրահատություն է, իսկ յուրաքանչյուր վիրահատություն իր բարդություններն ունի՝ սպի, կար, անզգայացում, դեղերի բացասական ազդեցություն պտղի և մայրիկի վրա, հաջորդ հղիության ուշացում, քանի որ այն երեք տարուց շուտ չպետք է լինի։ Բացի դա, ձևավորվել է նոր արտարգանդային հղիության տեսակ՝ հղիություն կեսարյան սպիի մեջ, ինչը շատ վտանգավոր է և հիմնականում ավարտվում է արգանդի հեռացմամբ։ Երբ սպին լավ կպած չի լինում, պտղաձուն ամրանում է սպիի մեջ և սկսում է աճել վնասելով այլ օրգանները, մինչև անգամ վտանգելով կնոջ կյանքը։ Ցավոք, աշխարհում գրանցված բազմաթիվ մահվան դեպքեր կան։ Այդ առումով չափազանց կարևոր է, որ կեսարյան հատումով ծննդաբերած կանայք ցիկլի 7-ից 12 օրերի ուշացման պարագայում պարտադիր հետազոտվեն, որպեսզի համոզվեն պտղաձուն արգանդի մեջ է, թե իջել և ամրացել է սպիի մեջ։

- Վերջին երկու տարվա ընթացքում շատ է խոսվում կորոնավիրուսի և նրա բացասական հետևանքների մասին։ Ի՞նչ ազդեցություն է այն ունենում հիվանդացած հղիի և պտղի վրա։ Կա՞ն օրինակներ, որոնց հետ առընչվել եք։

- Իհարկե։ Բազմաթիվ դեպքեր են եղել, որոնք թե լավ, թե վատ ավարտ են ունեցել։ Ինչ-որ չափով շատացել է թրոմբների առաջացումը։ Մեկ դեպք եղավ, երբ, ցավոք, ներարգանդային մահ գրանցվեց, պորտալարը թրոմբված էր։ Դժվար է, իհարկե, միանշանակ պնդել, որ դա Քովիդ-19-ի հետևանք էր, պարզապես այլ բացատրություն չկար։ Մեկ այլ հետաքրքիր դեպք եղավ, որը բարեբախտաբար լավ ավարտ ունեցավ։ Քովիդ-19-ով հիվանդացած հղիին 22-23 շաբաթականում հետազոտելիս բալիկի գլխուղեղի թաղանթներում մոտավորապես 4 սանտիմետրանոց թրոմբ հայտնաբերեցինք։ Հայաստանի մասնագետներով հավաքվեցինք, քննարկեցինք, տվյալները տարբեր երկրներ ուղարկեցինք, ի վերջո եկանք այն եզրահանգման, որ ոչինչ պետք չէ ձեռնարկել, պետք է պարզապես հետևել։ Մոտավորապես 6 շաբաթ հետո թրոմբը սկսեց փոքրանալ, իսկ 35-36 շաբաթականում, անմիջապես ծննդաբերությունից առաջ, ամբողջությամբ վերացավ։ Ծնվելուց հետո երեխան մանրակրկիտ հետազոտվեց և որևէ խնդիր չհայտնաբերվեց։ Այսօր նա գրեթե մեկ տարեկան է և առողջ է։

- Պարոն Քոչարյան, եզրափակելով մեր զրույցը, ի՞նչ կցանկանաք ավելացնել ոլորտի վերաբերյալ։

- Շատ կցանկանայի, որ վերականգնվեր բժիշկի հանդեպ նախկինում եղած հարգանքը։ Այն ինչ-որ չափով վերականգնվեց համաճարակի և պատերազմի ժամանակ, բայց հետո կրկին մոտեցումը փոխվեց։ Եթե հանկարծ հազարավոր կյանքեր փրկած բժշկի մոտ մեկ վատ ելքով դեպք է գրանցվում, սկսում են տարբեր հարթակներում շատ տգեղ, անհարգալից վերաբերմունք դրսևորել։ Իրականում նման վարվելաձևը շատ է խանգարում թե՛ լավ մասնագետներին, թե՛ նորեկներին և նպաստում է բժիշկների արտագաղթի։ Առանց այն էլ Հայաստանում շատ խնդիրներ կան կապված ցածր աշխատավարձերի, գիտական աշխատանքների, սարքավորումների սահմանափակման և շատ այլ գործոնների հետ, դրան էլ գումարած վերացել է այն հարգանքը, որը եղել է բժիշկների հանդեպ մեր ծնողների, պապերի ժամանակ։ Շատ շուտով դա կհանգեցնի նրան, որ մարդն այլևս չի ցանկանա բժիշկ դառնալ։ Ես բազմաթիվ բժիշկների ընտանիքներից երեխաներ գիտեմ, որոնք ավարտելով բժշկական համալսարանը՝ չեն ցանկանում աշխատել որպես բժիշկ։ 

Պետք է օրենք լինի, որով պաշտպանված կլինեն բժիշկ պացիենտ հարաբերությունները։ Վստահ եմ՝ ոչ մի բժիշկ իր հիվանդի վատը չի ցանկանում, այդ թվում՝ ինքնապաշտպանական նկատառումներից ելնելով։ Բայց անգամ միտումնավոր անտարբերություն դրսևորելու պարագայում խնդիրը պետք է օրինական դաշտում լուծվի։ Խորհրդային տարիներին գոյություն ունեին բժշկական սխալ և բժշկական անփութություն հոդվածները։ Օրենքի առկայության պարագայում հստակ կսահմանվի, թե որ պահից է սկսվում բժշկական սխալը։

Էնդոկրին համակարգը մեր օրգանիզմի խմբավարն է. Արմինե Խռոյան

Յոդի պակաս կա. այս կամ այն խնդիրն ունենալու դեպքում մարդիկ միմյանց կամ իրենք իրենց հաճախ են նման կերպ «ախտորոշում»: Եվ իսկապես՝ էնդոկրին համակարգի հիվանդությունները մեծ տարածում ունեն ինչպես ամբողջ աշխարհում, անպես էլ՝ մեր երկրում:

Այդպիսի խնդիրների լուծմամբ է զբաղվում «Vitromed» բժշկական կենտրոնի, «Մուրացան» պոլիկլինիկայի և «Հայ-ամերիկյան Առողջության կենտրոնի» էնդոկրինոլոգ, ԵՊԲՀ Էնդոկրինոլոգիայի ամբիոնի դասախոս Արմինե Խռոյանը:

Շփվելով փորձառու բժշկուհու հետ՝ միանգամից վստահություն է առաջանում առ այն, որ նրան դիմող ցանկացած հիվանդ կհայտնվի ապահով և հուսալի ձեռքերում, քանի որ յուրաքանչյուր պացիենտի առողջանալու գրավականը գրագետ և պարտաճանաչ բժիշկն է, իսկ երբ այս հատկանիշները զուգակցվում են նաև իսկապես սրտացավ ու հոգատար վերաբերմունքի հետ, ապա շուտափույթ ապաքինումն ուղղակի «դատավճիռ» է:

Մեր ընթերցողները, բնականաբար, արդեն կռահեցին, որ http://bestgroup.am/ կայքի  չափազանց հաճելի զրուցակիցը Արմինե Խռոյանն է:

-Բժշկուհի՛, որքան գիտեմ՝ էնդոկրինոլոգիան բժշկության ամենաերիտասարդ ու ամենաբուռն զարգացող ճյուղերից է…

-Էնդոկրինոլոգիան վերջին տարիներին մեծ զարգացում է ապրում՝ կապված ախտորոշիչ մեթոդների հետ. հիմա ախտորոշումն ավելի է լավացել, հետևաբար՝ ոչ թե հիվանդություններն են շատացել, այլ ուղղակի ախորոշումն է զարգացել, այդ պատճառով էնդոկրին հիվանդությունների թիվը տարեցտարի աճում է ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ՝ Հայաստանում: 10-15 տարի առաջ էնդոկրինոլոգիան «մութ անտառ» էր, հիմա ավելի շատ բացահայտումներ կան, ես համարում են էնդոկրինոլոգիան ամենազարգացող գիտություններից մեկը բժշկության մեջ:

Էնդոկրին համակարգը մեր օրգանիզմի խմբավարն է. կարգավորում է բոլոր օրգան-համակարգերի ֆունկցիաները: Էնդոկրին համակարգի կողմից արտադրվող հորմոններրն ունեն մեծ դեր մեր օրգանիզմի համար:

-Ի՞նչ խնդիրներ կարող են առաջանալ էնդոկրին համակարգի հիվանդություններից, և ի՞նչ խնդիրների պատճառով են առաջանում էնդոկրին համակարգի խանգարումները:

-Էնդոկրին հիվանդությունների ժամանակ կարող են լինել տարբեր խնդիրներ ՝ կապված բոլոր օրգանների հետ: Որպես օրինակ՝ վերցնենք շաքարային դիաբետը: Այս դեպքում շաքարի մակարդակն է բարձր արյան մեջ, բայց շաքարի բարձր մակարդակի հետևանքները կարող են առաջացնել բազմաթիվ խնդիրներ՝ սուր բարդություններ, ինչպիսիք են կոմաները՝ հիպերգլիկեմիկ, կետոացեդոտիկ, հիպոգլիկեմիկ, լակտացիդոտիկ, և խրոնիկ բարդություններ՝ կապված երիկամների, աչքերի, նյարդերի, անոթների հետ: Այսինքն՝ շաքարային դիաբետի բարդություններից տարբեր խնդիրեր կարող են առաջանալ:

-Դուք թվարկեցիք շաքարային դիաբետի հետ կապված խնդիրները, սակայն քանի որ մեզանում մեծ տարածում ունեն նաև վահանաձև գեղձի հիվանդությունները, նշեք, խնդրեմ, նաև դրանց առնչվող պաթոլոգիաները:

-Վահանաձև գեղձի հորմոնները դարձյալ մեծ դեր են խաղում մեր օրգանիզմում: Սկսած ներարգանդային կյանքից՝ ապահովում են պտղի նյարդային համակարգի զարգացումը, կմախքի ձևավորումը, ծնվելուց հետո՝ արդեն երեխաների աճը, զարգացումը՝ և՛ մտավոր, և՛ ֆիզիկական, նաև մեծ դեր են խաղում սեռահասունացման շրջանում՝ դաշտանային ցիկլ և այլն: Դրանց դերը մեծ է նաև սիրտ-անոթային, աղեստամոքսային, ռեպրոդուկտիվ համակարգերի մեջ, մի խոսքով՝ կարգավորում են բոլոր օրգան-համակարգերի ֆունկցիաները:

Որպես օրինակ՝ վերցնենք հիպոթիրեոզը, որի ժամանակ կարող են առաջանալ մի շարք խնդիրներ: Այսպիսի տերմին կա՝ հիպոթիրեոզի դիմակ: Դա նշանակում է, որ հիպոթիրեոզի տակ կարող են թաքնված լինել տարբեր խնդիրներ՝ սիրտ-անոթային, գինեկոլոգիական, մաշկային, աղեստամոքսային, նյարդային, հեմատոլոգիական … Օրինակ՝ անեմիայի դեպքում պացիենտները կդիմեն արյունաբանի, որովհետև արյան տոկոսը ցածր է, հեմոգլոբինը, երկաթը ցածր են, սակայն հիմքում կարող է թաքնված լինել զուտ վահանաձև գեղձի խնդիրը, և հետևաբար՝ այդ հիվանդները կարող են մնալ չախտորոշված, այսինքն՝ սիմպտոմատիկ բուժում անցկացվի, կարգավորվի հեմոգլոբինը, և բուժումից երկու-երեք ամիս անց դարձյալ նույն խնդիրը կրկնվի: Կամ՝ պացիենտի մոտ կարող է լինել լեղաքարային հիվանդություն՝ հիպոթիրեոզի ժամանակ, նա դիմի վիրաբույժի, լեղապարկը հեռացնեն, սակայն հիվանդությունը մնա չատորոշված: Ինչու՞ է առաջանում լեղաքարային հիվանդություն, որովհետև հիպոթիրեոզի ժամանակ մի կողմից լեղուղիների դիսկինեզիա է առաջանում՝ շարժունակության խանգարում, մյուս կողմից էլ՝ դիսլիպիդեմիա, լիպիդային պրոֆիլի խանգարում, որոնք բերում են խոլեստերինային քարերի առաջացման, մյուս կողմից էլ՝ լեղու արտահոսքը դանդաղեցված է. լավ պայման է, որպեսզի առաջանան քարեր լեղապարկում:

-Այդ դեպքում լեղարպարկը նու՞յնպես հեռացնում են:

-Ամեն դեպքում, եթե լեղապարկում քար կա, հեռացնում են, բայց պետք է բուժել՝ իմանալով՝ խնդիրը որտեղի՛ց է առաջացել, որպեսզի հետագայում խուսափեն այլ բարդություններից: Ես թվարկեցի բազմաթիվ դիմակներ, օրինակ՝ մաշկային դիմակը. մարդը կարող է ունենալ մաշկի չորություն, մազաթափություն, եղունգների կոտրտվածություն կամ մաշկի վրա ցանավորում և այլն: Այդ դեպքերում նա կդիմի մաշկաբանի: Կամ՝ մաշկն ունենում է դեղին երանգավորում, մտածում են՝ դեղնուկ է, բայց այստեղ հիպերկարոտինեմիայի հետևանք է: Մեկ այլ դեպքում հնարավոր է՝ լինի ռեպրոդուկտիվ դիմակ, այսինքն՝ այդ խնդիրները կարող են հանգեցնել անգամ անպտղության:

-Փաստորեն, կապված լինելով բոլոր օրգան-համակարգերի հետ, էնդոկրին համակարգի խնդիրները լայն բուժում են պահանջում: Արդյոք Հայաստանում այսօր կա՞ միտում, որ այլ ոլորտների բժիշկները որևէ խնդրի դեպքում պացիենտին ուղղորդեն էնդոկրինոլոգի մոտ, առկա՞ է համագործակցված աշխատանք այլ մասնագետների հետ:

-Վերջին տարիներին բժիշկների միջև կապը, խմբային ախտորոշման հետ կապված, շատ ավելի սերտ է, բժիշկներից գրեթե բոլոը տեղեկացված են, թե ինչ խնդիրներից կարող է առաջանալ տվյալ ախտանիշը, և, հետևաբար, անպայման ուղղորդում են էնդոկրինոլոգի մոտ, այսինքն՝ մենք համատեղ աշխատում ենք, ինչը շատ ողջունելի է և շատ է հեշտացնում թե՛ մեր գործը, թե՛ իրենցը, և թե՛ պացիենտի համար է շատ ավելի լավ. շուտ ախտորում ենք, շուտ բուժում:

-Մարդը կարո՞ղ է ունենալ վահանաձև գեղձի խնդիր, բայց չիմանալ դրա մասին, քանի որ այն իրեն չի խանգարում: Պատահաբար ախտորոշվելու դեպքում ի՞նչ է պետք անել:

-Միանշանակ: Շատ հաճախ հենց այդպես էլ կա: Մարդիկ հարմարվում են իրենց վիճակին՝ մշտապես բութ գլխացավեր, թուլություն, շուտ հոգնածություն, էներգիայի դեֆիցիտ, տրամադրության անկում… Ժամանակի ընթացքում հարմարվում են այդ երևույթներին և մտածում, որ դա իրենց համար նորմալ է, սակայն կան որոշակի ախտանիշներ, որոնց դեպքում պարտադիր պետք է դիմել բժշկի: Այդ ախտանիշներն են անբացատրելի գլխացավերը, մաշկի չորությունը, մազաթափությունը, շուտ հոգնելը, երբ առավոտյան արթնանում են արդեն հոգնած, ցիկլի խանգարումները, քաշի անբացատրելի ավելացումը կամ անկումը… Բժշկի չդիմելու դեպքում կարող են առաջանալ խնդիրներ տարբեր օրգան- համակարգերի կողմից՝ սիրտ-անոթային, աղեստամոքսային և այլն:

-Բժշկուհի՛, էնդոկրին համակարգի խնդիրները բնածի՞ն են, թե՞ ձեռքբերովի:

-Էնդոկրին համակարգի հիվանդությունները կարող են լինել և՛ բնածին, և՛ ձեռքբերովի: Նույն հիպոթիրեոզը կարող է լինել և՛ բնածին, և՛ ձեռքբերովի, այսինքն՝ կյանքի ընթացքում առաջանալ տարբեր խնդիրներից: Հիպոթիրեոզի ամենահաճախ հանդիպող պատճառն աուտոիմուն թիրեոիդիտն է: Նման խնդիր հիմնականում ծագում է սթրեսներից, վիրուսներից, ինֆեկցիաներից հետո, բայց այստեղ պարտադիր է HLA նախատրամադրվածությունը: Եթե այն կա, արդեն տրիգգերները՝ հրահրիչ գործոննները, ինչպիսիք են սթրեսները, վիրուսները, ինֆեկցիաները, ինչու չէ՝ նաև սնունդը, բերում են իմուն համակարգի պատասխանի խեղաթյուրման, և առաջանում է այդ հիվանդությունը, որի վերջնական փուլը հիպոթիրեոզն է, այսինքն՝ դրանք բերում են վահանաձև գեղձի քայքայման ու հիպոթիրեոզի առաջացման:

Էնդոկրին համակարգի շատ մեծ և արդիական խնդիրներ են նաև հիրսուտիզմը, ձվարանների պոլիկիստոզ ախտահարումը… Հիրսուտիզմը նշանակում է մազակալում: Աղջիկները դիմում են տարբեր կոսմետոլոգիական միջամտությունների՝ մազահեռացման, բայց էֆեկտիվությունը ցածր է, որովհետև ունեն հորմոնալ խանգարումներ: Առաջին հերթին պետք է կարգավորեն հորմոնները, հետագայում նոր դիմեն մազահեռացման  մեխանիկական միջոցների: Կամ՝ պոլիկիստոզ ձվարանների համախտանիշը, որի  հիմքում ընկած են դարձյալ հիպերանդրոգենեմիան, ավելորդ քաշը և իհարկե՝ ժառանգական նախատրամադրվածությունը: Այդ բոլորը բերում է նրան, որ ձվարաններում փոքր ֆոլիկուլները մնում են, ատրեզիայի են ենթարկվում, ձվազատում տեղի չի ունենում, և անօվուլյատոր ցիկլը բերում է անպտղության՝ դրանից բխող մյուս հետևանքներով:

-Քանի որ բազմաթիվ խնդիրներ նշեցիք՝ կապված վերարտադրողական համակարգի հետ, կարո՞ղ ենք պնդել, որ կանայք ավելի շատ են դիմում էնդոկրինոլոգի:

-Անշուշտ, կան վիճակագրական տվյալներ, որ կանայք շատ ավելի հաճախ են հիվանդանում էնդոկրին հիվանդություններով, քան տղամարդիկ: Վահանաձև գեղձի խնդիրների դեպքում 7-ից 10-15 անգամ ավելի հաճախ կանայք են դիմում, քան տղամարդիկ: Դիաբետի դեպքում հստակ ստատիստիկա չունենք, սակայն դարձյալ գերակշռում են կանայք: Էնդոկրին ցանկացած պաթոլոգիա կանանց մոտ շատ ավելի հաճախ է հանդիպում, քան տղամարդկանց: Դա կապված է այն բանի հետ, որ կանայք կյանքի ընթացքում ավելի հաճախ են ենթարկվում հորմոնալ տեղաշարժերի՝ դաշտանային ցիկլ, ծննդաբերություն, հետծննդաբերական շրջան, դաշտանադադար և այլն:

-Բժշկուհի՛, ի՞նչ կցանկանաք հավելել:

-Կհավելեմ այն, որ պացիենտները հաճախ անցնեն սքրինինգային հետազոտություններ: Պոլիկլինիկաներում հիմա կոնկրետ դիաբետի հետ կապված ունենք սքրինինգային ծրագրեր: Ովքեր ռիսկի խմբում են՝ տարին մեկ, ովքեր ոչ՝ երեք տարին մեկ՝ 40-42 տարեկանից հետո, կարող են գալ և անցնել այդ հետազոտությունը, ինչպես նաև՝ որոշել շաքարի մակարդակը: Այդ ամբողջը կատարվում է անվճար, թող այդ հետազոտություններն անցնեն, որպեսզի վաղ հայտնաբերեն խնդիրները՝ հետագայում բարդություններից խուսափելու համար: Պոլիկլինիկաներում կարող են անցնել ուլտրաձայնային հետազոտություն, արյան մեջ շաքարի որոշում, ստուգել վահանաձև գեղձի ֆունկցիան, քանի որ Հայաստանում այդ խնդիրները շատ տարածված են:

-Իսկ ովքե՞ր են ռիսկի խմբում:

-Նախ՝ ժառանգական նախատրամադրվածություն ունեցողները, երբ ընտանիքում կան դեպքեր, բացի այդ՝ ավել քաշ, զարկերակային ճնշում, նստակյաց աշխատանք ունեցողները…

-Բժշկուհի՛, ի՞նչ կմաղթեք մեր ընթերցողներին:

-Կմաղթեմ մեր ընթերցողներին, որ հետևեն իրենց առողջությանը, զգոն լինեն և առողջ:

Բոլորս բավականին լավ գիտակցում ենք, որ առավել հեշտ է հիվանդությունը կանխարգելելը, քան բուժելը

Բժշկությունում ոչ ինվազիվ ախտորոշման ասպարեզում ուլտրաձայնային հետազոտությունը` ՈՒՁՀ, սոնոգրաֆիան, ամենաինֆորմատիվ մեթոդներից է: Այն լայնորեն կիրառվում է ամենատարբեր հիվանդությունների ախտորոշման համար, ինչին նպաստում են հետազոտման արդյունքների ճշգրտությունը, մեթոդի մատչելիությունը,  հակացուցումների բացակայությունը: Հետազոտության ժամանակ կիրառվող ուլտրաձայնային ալիքների չափաքանակը չի վնասում  մարդու առողջությանը: Ուլտրաձայնային հետազոտությունը կիրառվում է հիվանդությունների ախտորոշման, ախտաբանական գործընթացի պարբերական հսկողության և բուժման արդյունքների գնահատման նպատակով:  Ժամանակին արված հետազոտությունը թույլ է տալիս հայտնաբերել հիվանդությունը վաղ փուլերում և  կանխել դրա հետագա զարգացումը: Բոլորս Էլ գիտակցում ենք, որ առավել հեշտ է հիվանդությունը կանխարգելելը, քան բուժելը: http://bestgroup.am/ կայքի  զրուցակիցն է «Էրեբունի» կանանց վերարտադրողական առողջության կենտրոնի բժշկուհի-թերապևտ, սոնոգրաֆիստ  ԱՆՆԱ  ՓԻՐՈՒԶՅԱՆՆ է,  ով հոգատար է յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ, ունի հզոր կամքի ուժ և անկոտրում համբերություն: Իսկ բժիշկ լինելը նշանակում է ստանձնել շատ մեծ պատասխանատվություն, սիրել մարդկանց, ամեն հիվանդին մոտենալ յուրովի ու պատրաստ լինել՝ անելու առավելագույնը սեփական ուժերի գերլարման հաշվին։ Եվ քիչ չեն դեպքերը, երբ բժիշկն իր հիվանդի մասին գիտի ավելին, քան նրա շատ հարազատները:

-Նշենք, որ բժշկուհին հետազոտություններն  անցկացնում է  Canon Medical Systems ընկերության Aplio i800 վերջին սերնդի ախտորոշիչ  սարքով, որն  համարվում է աշխարհում լավագույն ուլտրաձայնային համակարգերից մեկը։Սարքի շնորհիվ արդեն հնարավոր է տեսնել նախկինում  «անտեսանելի» համարվող պատկերները:

- Ինստիտուտ ընդունվել եմ Ռուսաստանի Դաշնությունում,  այնուհետև ուսումս շարունակել՝ Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանում, որից հետո անցել եմ  ինտերնատուրա` բարձրագույն մասնագիտական կրթության, այնուհետև աշխատանքի եմ անցել «Էրեբունի» կանանց վերարտադրողական առողջության կենտրոնում որպես բժշկուհի-թերապևտ: Միաժամանակ դասավանդել եմ «Դեղաբանություն» առարկան «Էրեբունի» բժշկական քոլեջում: Ի դեպ, թերապիայի իմացությունն ինձ շատ է օգնում սոնոգրաֆիկ ախտորոշման մեջ: Մի քանի տարի հետո, թողնելով դասախոսական աշխատանքը, ընդունվել եմ կլինիկական օրդինատուրա՝ ռադիոլոգիայի ճյուղով, որից հետո անցել աշխատանքի որպես պրակտիկ սոնոգրաֆիստ: Ցանկացած բժիշկ պարտադիր այդ ուղին պետք է անցնի: Վերապատրաստումներ անցել եմ բավականին շատ, ընթացքում էլ արդեն ձեռք եմ բերել պրակտիկա, մասնագիտական փորձ: Պրակտիկան ձեռք է բերվում այն ժամանակ, երբ բժիշկն աշխատում է հիվանդի հետ, և միայն այդ ժամանակ բժիշկը բժիշկ է դառնում: Ամեն հիվանդ տարբերվում է մյուսներից, և ճիշտ է ասված, որ բժիշկը պետք է բուժի հիվանդին, այլ ոչ թե հիվանդությունը: Գիտելիքները, որ ձեռք ես բերել տեսականորեն, պրակտիկայում կիառվում է բազմաթիվ հիվանդների ախտորոշելուց հետո:

- Կարողանո՞ւմ եք  արդյոք համատեղել աշխատանքը վերապատրաստումների հետ:

- Իհարկե, եթե քեզ անհրաժեշտ է տվյալ վերապատրաստումը, ուրեմն պետք է որոշ ժամանակով կտրվես աշխատանքից, պարտադիր ժամանակդ տրամադրես նաև վերապատրաստումների:

- Գոյություն ունեն ախտորոշման բազմաթիվ մեթոդներ, կխնդրեինք նկարագրել սոնոգրաֆիա ախտորոշումը:

-Սոնոգրաֆիան բժշկության մեջ կարող ենք համեմատել ռենտգենի հետ, քանի որ դա ճառագայթային ախտորոշում է: Ասեմ, որ 20-րդ դարում բժշկության մեջ եղել են մի քանի հեղափոխություններ։ Դրանից մեկը ռենտգեն ճառագայթային մեծ գյուտի հայտնաբերումն է, որը մինչ օրս մեզ թույլ է տալիս ախտորոշում կատարել, իսկ  20 դարի սկզբում «Պինիցիլին» դեղամիջոցի հայտնաբերումն է: Ավելի ուշ զարգացում է ապրել ռադիոլոգիայի մյուս ճյուղը` ուլտրաձայնային հետազոտությունը, իսկ այս տարիներին՝ արդի «МRТ» և համակարգչային տոմոգրաֆիան: Սոնոգրաֆիայի դեպքում կարևոր է այն հանգամանքը, որ չկա ճառագայթային ծանրաբեռնվածություն։ Բացի այդ, գնային առումով այն ավելի մատչելի է, եթե համեմատում ենք մյուս հետազոտությունների հետ: Սոնոգրաֆիան այդ պահին մեզ շատ ինֆորմացիա է տալիս, բազմաթիվ օրգաններ կարող ենք հետազոտել. և՛ որովայնային խոռոչում խորը տեղակայված, և՛ մակերեսային օրգաններ: Կարելի է նշել վահանաձև գեղձի, կրծքագեղձի հետազոտությունները, որոնք այսօր շատ հրատապ են։ Կարող եմ առանձնացնել տղամարդկանց մոտ սեռական օրգանների հետազոտությունը, ինչպես նաև սրտի, պտղի ուլտրաձայնային հետազոտությունը, որը շատ կարևոր է պտղի զարգացման արատները կանխարգելելու համար: Մի խոսքով՝ ուլտրաձայնային հետազոտությունն այսօր բժշկության մեջ շատ կարևոր դեր ունի, իսկ ես էլ այն երջանիկ մարդկանցից եմ, ովքեր ունեն նոր դարաշրջանի տեխնիկա, որը թույլ է տալիս շատ ճշգրիտ ախտորոշում կատարել: Այսօր ախտորոշումը բժշկության մեջ շատ-շատ է զարգացել, որն էլ իր հերթին բերում է հիվանդության՝ ժամանակին կանխարգելմանը: Մեր հասարակության գիտակցության մեջ պետք է ամրապնդվի այն մտածելակերպը, որ անհրաժեշտ է ժամանակին հետազոտվել, որովհետև հիվանդությունը վաղ շրջանում հայտնաբերելը հիվանդի փրկությունն է: Մինչդեռ մեզ այցելում են խորը ստադիաներում, երբ արդեն հնարավոր չէ ոչինչ անել: Լավագույն տեխնիկան օգնում է բժշկին, լրացնում է նրա աշխատանքը, փոխում բժիշկների կյանքի որակը, աշխատանքը որոշ չափով հեշտացնում։  

-Լինո՞ւմ են դեպքեր, երբ հիվանդի մոտ  չարորակ ուռուցք հայտնաբերելու դեպքում հայտնում եք նրան իր հիվանդության մասին։

-Այդ հարցը մինչ օրս մնում է ինձ համար շատ-շատ ցավոտ: Շատ դժվար է հիվանդին ասել այդ լուրը, բայց դա բժշկի պարտականություն է, և պետք է անել այն առավելագույն զգուշությամբ ու հիվանդի համար հասկանալի լեզվով բացատրել հիվանդության լրջության աստիճանը, բուժման անհետաձգելիությունը: Եվ եկեք չմոռանանք, որ ուլտրաձայնային հետազոտությունը հանդիսանում է ախտորոշման առաջին օղակը, և որևէ գոյացություն հայտնաբերելիս մենք միշտ առաջարկում ենք ախտորոշման այլ տարբերակներ` «КТ», «МRТ» կամ գոյացության բիոպսիա: Պետք է յուրաքանչյուր հիվանդին յուրովի մոտեցում ցուցաբերել: Բժիշկը առաջնահերթ պետք է հոգեբան լինի: Կշեռքի  մի նժարին դրված է պատասխանատվությունը, մյուսին` այն գիտակցությունը, որ դու կարող ես հիվանդին օգտակար լինել, շատ դեպքերում էլ, ինչու ոչ, նաև կյանքը փրկել:

-Ներքին օրգանների հետազոտման նպատակով կատարվո՞ւմ են նախապատրաստական աշխատանքներ հիվանդի կողմից:

-Այո: Հիվանդը պետք է սոնոգրաֆայի գա սոված վիճակում, բնականաբար, դատարկ աղիներով, որպեսզի բժիշկն էլ կարողանա ճշգրիտ ախտորոշում կատարել: Իսկ միզապարկը պետք է լիքը լինի, քանի որ միզապարկը մեզ համար հանդիսանում է, այսպես ասած, հեղուկով լցված պատուհան, քանի որ ճառագայթը հեղուկի միջոցով շատ լավ է անցնում։

- Ամեն լավ մասնագետ պետք է ունենա լավ ուսուցիչներ, իսկ ո՞ւմ եք համարել և մինչ օրս համարում Ձեր ուսուցիչը:

-  Այդ առումով ես ինձ շատ բախտավոր մարդ եմ համարում, որովհետև ունեցել եմ շատ լավ ուսուցիչներ, որոնց էլ միշտ շնորհակալ եմ իմ մասնագիտական ուղու ու հասած արդյունքների համար: Իմ մասնագիտական գործունեության կայացման մեջ կարևորագույն դերակատարություն է ունեցել իմ ամենակարևոր ուսուցիչը՝ <<էրեբունի>> բժշկական կենտրոնի ղեկավար, պրոֆեսոր Հարություն Քուշկյանը: Շատ տարիներ առաջ, նա մեզ` երիտասարդ ուսանողներիս, իր հետ տանում էր վիրահատարան, և իմ կյանքի առաջին վիրահատությունը ես տեսա նրա կատարմամբ, որն էլ շատ ցնցող ու տպավորիչ ազդեցություն թողեց: Եվ այդ պահից սկսած՝ ես վստահ և հստակ որոշեցի, որ պետք է միանշանակ լավ բժիշկ դառնամ:

- Իսկ որպես վերջաբան ի՞նչ կցանկանայիք մեր ընթերցողներին:

 -Կոչ եմ անում բոլորին հետազոտվել ժամանակին՝ տարին գոնե երկու անգամ: Ընդ որում, պետք է կատարվի ընդհանուր ստանդարտ փաթեթ հետազոտություն: Իսկ  եթե մարդը ունենում է թեկուզ աննշան գանգատ, թող  անհապաղ դիմի բժշկի: Բժիշկներին էլ կցանկանամ կուռ առողջություն, սթրեսակայունություն, ամուր նյարդեր, և բժիշկ թող աշխատի այն մարդը, ով իր մեջ ունի այդ ներքին ուժը, այդ կոչումը, ով յուրաքանչյուր հիվանդի նկատմամբ ունի յուրովի մոտեցում, ինչը բուժման համար շատ կարևոր նախապայման է. բժշկի ասած մի խոսքը կարող ճակատագրական լինել:

Սիրելիներս, ուշադիր եղեք ձեր օրգանիզմի և առողջության նկատմամբ, գնահատեք կյանքը,  քանի որ այն Աստծո կողմից մեկ անգամ է մեզ ընձեռվում: Սիրեք ձեզ, որպեսզի շրջապատող մարդիկ էլ ձեզ սիրեն: