Ամեն հիվանդի խնդրին պետք է  յուրովի մոտենալ

ԼՕՌ հիվանդությունները, ցավոք սրտի, այսօր մեծ տարածում ունեն: Թույլ դիմադրողականությունը, նստակյաց կյանքը, գունանյութերով ու կոնսերվանտներով հարուստ սնունդը, հակաբիոտիկների չարաշահումը, ինչպես նաեւ հարբուխը, գրիպը եւ տարբեր վիրուսները կարող են նպաստել քթի, կոկորդի ու ականջի հիվանդությունների առաջացմանը:

Երեւանի թիվ 2 բուժմիավորման  քիթ-կոկորդ-ականջաբանության բաժանմունքի մասնագետներն ունեն տարիքային տարբեր խմբերի հիվանդների հետ շփման հարուստ փորձ: Բաժանմունքում կատարվում են հետեւյալ վիրահատությունները՝ խոանալ պոլիպի հեռացում, քթի պոլիպոտոմիա, ստորին խեցիների հատում, միջնապատի պլաստիկա, քթի խեցիների գերձայնային դեզինտեգրացիա, հայմորոտոմիա, ֆրոնտոտոմիա, քիթ-ըմպանային նշիկի հեռացում, արտաքին լսողական անցուղու էկզոստոզի հեռացում, միրնգոտոմիա, անտրոմաստոիդոտոմիա, տրախետոմիա, տոնզիլեկտոմիա, սեպտոտոմիա, հայմորոտոմիա, ականջախեցու դեֆորմացիաներ՝ լոշտակություն:

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է թիվ 2 բուժմիավորման,  ինչպես նաեւ «Վարդանանց» բժշկական կենտրոնի քիթ-կոկորդ-ականջաբան, իր գործի լավ գիտակ ՆՈՒՆԵ ՄԱԼԽԱՍՅԱՆՆ է, ով պատրաստ է մանրամասն ու մատչելի բացատրել հիվանդության սկզբնաղբյուրները, բուժման ընթացքն իր առանձնահատկություններով ու նրբություններով:

- Տիկի՛ն Մալխասյան,  ինչպիսի՞ խնդիրներով են Ձեզ ավելի շատ դիմում:

-Մեզ ավելի հաճախ դիմում են քթային դժվարությունների, քթահոսության խնդիրների դեպքում, որոնք պացիենտի մոտ արտահայտվում են գլխացավով, դեմքի շրջանում՝ ծանրության զգացումով, ավելի շատ՝ սինուսիտներով, քթի հարակից ծոցերի բորբոքումով, որոնք հիմնականում քրոնիկական բնույթ են կրում: Լինում են նաեւ սուր դեպքեր, երբ պացիենտն ունենում է գլխացավ, հոգնածության զգացում, ընդհանուր թուլություն, դյուրագրգիռ վիճակ:

-Ի՞նչ նորագույն մեթոդներ ու նորամուծություններ են կիրառվում բաժանմունքում, ինչպիսի՞նն է նյութատեխնիկական բազան:

-Մեր բաժանմունքում առկա է անհրաժեշտ տեխնիկական բազան. հիվանդության վաղ ախտորոշման համար կա վերջին սերնդի համապատասխան տեխնիկա, որը շատ է հեշտացնում մեր աշխատանքները: Կան այնպիսի սարքեր, որոնց միջոցով հնարավոր է անմիջապես, ըստ օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ տվյալների հաստատել հիվանդության ընթացքը եւ կազմակերպել հետագա ճշգրիտ ու արդյունավետ բուժումը:

• Պացիենտն ինչպե՞ս հասկանա, թե որտեղ է գտնվում խնդրահարույց օջախը, քանի որ գործ ունենք երեք փոխկապակցված օրգան-համակարգերի հետ:
• Եթե ունենում են ուժեղ գլխացավեր՝ կապված քթի փակվածության, քթից արտադրության հետ կամ էլ ցավեր դեմքի շրջանում, դա նշանակում է, որ հարակից խոռոչներն արդեն ներգրավված են պրոցեսի մեջ: Եվ դա արդեն իսկ ահազանգ է, որպեսզի դիմեն մասնագետի: Այսինքն՝ դա հասարակ ռինիտ չէ, որի դեպքում խանգարվում է նորմալ շնչառական համակարգի ընթացքը, ձայնային ռնգախոսություն է նկատվում, ձայնն արձագանքվում է ականջներում, կարող է զգացվել նաեւ ականջների փակվածություն՝ նայած, թե ինչ փուլում է գտնվում հիվանդության ընթացքը:

-Բժշկուհի՛, մի փոքր ներկայացրեք Ձեր մասնագիտական ուղին:

-Ես մանկական քիթ-կոկորդ-ականջաբան եմ, բայց մասնակցում եմ տարբեր վերապատրաստումների, որպեսզի ընդլայնեմ իմ մասնագիտական գիտելիքները ոչ միայն մանկական պաթոլոգիաների ոլորտում: Եվրոպական շատ գիտաժողովների եմ մասնակցել, փորձի փոխանակում կատարել, համագործակցել <<Վարդանանց>> բժշկական կենտրոնի հետ: Բացի այդ, այսօր ինտերնետային պորտալը մեզ թույլ է տալիս հետեւելու նորարարություններին, համընթաց քայլելու դրանց հետ: Մեր երկրում էլ կազմակերպվում են գիտաժողովներ, որոնց նույնպես միշտ մասնակցում ենք: Ես նաեւ մեր մասնագիտական ասոցիացիայի անդամ եմ, շուտով մեկ ամսով պետք է Վիեննա գնամ վերապատրաստման, որպեսզի մասնակցեմ ախտորոշման եւ բուժման գործընթացներին, ծանոթանամ մեր ոլորտում նրանց մոտեցումներին: Ուզում եմ հավելել, որ ունեմ առաջին օղակում՝ պոլիկլինիկայում 20 տարվա աշխատանքային ստաժ: Ես շատ եմ սիրում իմ՝ բավականին հետաքրքիր մասնագիտությունը, մեծ սիրով եմ աշխատում, ամեն հիվանդի խնդրին յուրովի, համարժեք եմ մոտենում, քանի որ բժշկության մեջ նույնանման բուժում գոյություն չունի: Ընդհանրապես հիվանդները տարբեր են. կան իրենց խնդրի մասին թե՛ տեղեկացված, թե՛ չտեղեկացված պացիենտներ, կան նաեւ ավանդական ու ժողովրդական ճանապարհով սխալ տեղեկացված մարդիկ, եւ դա ավելի է դժվարեցնում մեր աշխատանքը:

Բարեբախտաբար, կան նաեւ ուշադիր ծնողներ, որոնք իրենց երեխայի՝ տարին երեք անգամ հիվանդանալու դեպքում որոշում են նրա նշիկները հեռացնել՝ լավ գիտակցելով, որ հետագայում բարդություններ կլինեն, որոնք կարտահայտվեն հոդացավերի, հոդերի բորբոքման, սրտի եւ երիկամների խնդիրներով:  

-Տարիքային սահմանափակում կա՞ այդ վիրահատական միջամտությունն իրականացելու համար:

-Պետք է երեխան վիրահատվի չորս տարեկանից սկսած, որովհետեւ դրանից փոքր տարիքում կարող է հիվանդանալ, բայց ոչ թարախային անգինայով: Ի դեպ, նշիկների վիրահատությունը նախկինում կատարում էին տեղային, իսկ հիմա՝ ընդհանուր անզգայացմամբ:

-Բժշկուհի, մի փոքր խոսեք օտիտների եւ ադենոիդների մասին:

-Արտաքին ականջաբորբ (օտիտ) առաջանում է այն դեպքում, երբ  միկրոօրգանիզմներն ընկնում են արտաքին լսողական անցուղու վնասված մաշկի վրա։ Արտաքին ականջաբորբի հիմնական ախտանշանը քորն է։ Ականջն ուժեղ ցավում է միայն սեղմելիս, լսողությունը քիչ է տուժում։

Միջին ականջաբորբը լինում է սուր եւ քրոնիկական։ Միջին ականջի սուր բորբոքումն ավելի հաճախ հանդիպում է մանկական տարիքում։ Հիվանդության ընթացքը ծանր է, ուղեկցվում է ականջի ուժեղ ցավով, բարձր ջերմությամբ, լսողության զգալի թուլացմամբ, հնարավոր են ուղեղապատյանների եւ գլխուղեղի բարդություններ։ Միջին ականջաբորբի սուր տեսակն առաջացնում են վարակիչ հիվանդությունների (գրիպ, սուր շնչառական հիվանդություններ, կարմրուկ, քութեշ եւ այլն) հարուցիչները՝ ախտահարելով վերին շնչուղիները, եւ բորբոքային գործընթացը քթաըմպանից եվստախյան խողովակով անցնում է թմբկախոռոչ։ Երբեմն թարախը, ճեղքելով թմբկաթաղանթը, դուրս է գալիս արտաքին լսողական անցուղով։ Միջին ականջի սուր բորբոքման առաջացմանը (հատկապես՝ երեխաների) նպաստում են գեղձանմանները, պոլիպները, քթի միջնապատի ծռումները։

Միջին ականջի քրոնիկական բորբոքման ժամանակ թմբկաթաղանթում մշտական ճեղք է մնում, քայքայվում են լսողական ոսկրիկները, լսողությունը թուլանում է, իսկ թարախահոսությունը՝ ժամանակ առ ժամանակ կրկնվում։ Քրոնիկական ականջաբորբը հատկապես վտանգավոր է, երբ ականջում առաջանում է, այսպես կոչված, ոսկրափուտ (խոլեստեատոմա), ոսկրն աստիճանաբար քայքայվում է, եւ թարախային գործընթացն անցնում է ներքին ականջ՝ առաջացնելով ներքին ականջաբորբ՝ լաբիրինթաբորբ։ Հիվանդի մոտ առաջանում են գլխապտույտ, սրտխառնոց կամ, նույնիսկ, փսխում, հավասարակշռության խախտում, անվստահ քայլվածք եւ այլն։

Եթե դա ժամանակին չի բուժվում, ապա կարող են առաջանալ ավելի վտանգավոր ներգանգային բարդություններ՝ ուղեղապատյանաբորբ, արյան վարակում, նույնիսկ գլխուղեղի հյուսվածքների թարախակույտ։ Ցավոք, հաճախ հիվանդները տասնյակ տարիներ տառապում են քրոնիկական ականջաբորբով, այսինքն՝ ջերմություն են ունենում, ուժեղ գլխացավ, խոսքի խանգարում, բայց չեն դիմում բժշկի՝ մինչդեռ այդ ամենի պատճառը ականջի թարախային օջախն է։ Միջին ականջի քրոնիկական բորբոքումը պետք է կանոնավոր բուժել եւ անպայման՝ քիթկոկորդականջաբանի հսկողությամբ։

Մանկական տարիքում շատ են հանդիպում ռինիտներ, քանի որ այդ ժամանակ էթմոիդիալ ծոցերի բորբոքում է նկատվում, իսկ մնացած խոռոչներն այդքան զարգացած չեն: Լինում են տոնզիլիտներ, որոնց դեռ քրոնիկական չենք կարող ասել, ինչպես նաեւ ականջի օտիտներ: Տոնզիլիտի հետվիրահատական շրջանում կարող է արյունահոսություն, ձայնի փոփոխություն նկատվել: Երբ հեռացվող նշիկները մեծ են լինում, կարող է տեղի ունենալ ձայնային ինտոնացիայի փոփոխություն: Ամեն դեպքում ավելի հեշտ է նշիկները վիրահատել մանկական, քան թե մեծ տարիքում: Արդեն մեծ տարիքում  սինուսիտների խնդիրն է ծագում: Վերջին տարիներին էլ ալերգիկ  ռինիտներ են շատ հանդիպում. կարծես դարի հիվանդություն լինեն:

Ադենոիդներն ավելի հաճախ հանդիպում են մանկական հասակում, երբ դիմային գանգի ոսկրերը շարունակում են աճել` ձեռք բերելով մեծահասակին բնորոշ կոնֆիգուրացիա, եւ երբ ձեւավորվում է ատամնաշարը: Դրանք, իհարկե, ոչ այնքան հաճախ հանդիպում են նաեւ մեծահասակների շրջանում: Ադենոիդները կարող են դառնալ քթային շնչառության կայուն խանգարման, քթի եւ հարքթային ծոցերի լորձաթաղանթի կանգային պրոցեսների, ինչպես նաեւ կայուն ռինիտների եւ միջին ականջաբորբերի առաջացման պատճառ: Ախտանշաններն են՝ քթային դժվարաշնչություն, քրոնիկական ռինիտ, լսողության վատթարացում, հաճախակի գլխացավեր, տրամադրության եւ ախորժակի անկում: Ադենոիդ հյուսվածքի գերաճով տառապող հիվանդների քթային շնչառության վերականգնման հիմնական եղանակը վիրաբուժականն է (երբեմն կիրառվում է նաեւ դեղորայքային բուժում): Ժամանակին կատարված ադենոտոմիան (գերաճի հեռացման վիրահատությունը) կանխում է քթի եւ հարքթային ծոցերի հիվանդությունների ու դիմածնոտային ապարատի անկանոնությունների (ստոմատիտ, գինգիվիտ, կարիես եւ կծվածքի խանգարում) զարգացումը:

- Իսկ որպես վերջաբան ի՞նչ կանխարգելիչ մեթոդներ կառաջարկեք, ի՞նչ խորհուրդ կտաք մեր հասարակությանը, որպեսզի շնչառական խնդիրների հետ չբախվեն:

-Հասարակությանը կցանկանամ, որ ժամանակին դիմի բժշկի, քանի որ ավելի հեշտ ու նպատակահարմար է կանխարգելել հիվանդության հետագա բարդությունների առաջացումը, քան թե դիմել վիրահատության կամ բարդ ու ծախսատար միջամտությունների:  Բայց, ցավոք, մեզ մոտ բժշկին դիմելու սովորույթը, կուլտուրան դեռ զարգացած չէ: Դրա պատճառներից մեկը գուցե այն է, որ մեր բնակչության մեծ մասը ստիպված է դրա համար վճարել, բայց շատերը պարզապես վճարունակ չեն, ուստի չեն դիմում այդ քայլին: Մինչդեռ արտերկրում գործում է պարտադիր բժշկական ապահովագրություն, եւ նույնիսկ ամենաաննշան խնդիրների առաջացման դեպքում մարդիկ կարողանում են դիմել բժշկի: Թեեւ մեզ մոտ էլ կան առաջնային բժշկական օղակներ, որտեղ բուժումն ու սպասարկումն անվճար է:

Ուզում եմ ընթերցողներին խորհուրդ տալ զերծ մնալ չմտածված քայլերից, որոնք կարող են վնասել իրենց իսկ առողջությունը, եւ մաղթել նրանց ամուր առողջություն ու երկարակեցություն:

Սննդային հավելումները դարձել են ալերգիկ հիվանդությունների թվի մեծացման պատճառ

Տարեցտարի աճում է ալերգիայի տարբեր տեսակներից տառապող մարդկանց թիվը, եւ այսօր մոլորակի գրեթե յուրաքանչյուր երրորդ բնակչի մոտ ախտորոշվում է այդ հիվանդությունը: Իմունային համակարգը հուսալի պաշտպանություն է ապահովում արտաքին միջավայրի բացասական ազդեցությունից եւ խոչընդոտում օտարածին տարրերի ներթափանցմանը օրգանիզմ: Նորմալ վիճակում իմունային համակարգի արձագանքը համապատասխանում է օրգանիզմի վրա ախտածին տարրի ազդեցության ուժին: Ալերգիկ բնույթի պաթոլոգիաներից տառապող մարդկանց մոտ նկատվում է իմունային համակարգի բարձր ակտիվություն նույնիսկ նվազագույն արտաքին ազդեցության դեպքում: Մեկ անգամ սխալվելով` իմունային համակարգը հետագայում եւս գործի կդնի իր պաշտպանական մեխանիզմը: Որոշ բժիշկներ այդ հիվանդության լայն տարածումը կապում են բնապահպանական վիճակի վատթարացման, փոշու պարունակության ավելացման հետ ինչպես խոշոր քաղաքներում, այնպես էլ այլ բնակելի տարածքներում: Ալերգիկ ռեակցիաների քանակի ավելացման եւս մեկ պատճառ է համարվում օգտակար սննդային նյութերի ոչ բավարար քանակն օրգանիզմում: Մեր օրգանիզմը հսկայական կենսաքիմիական լաբորատորիա է, որին ամեն րոպե տարբեր սննդանյութեր են հարկավոր, եւ դրանցից թեկուզ մեկի դեֆիցիտը կարող է ալերգիկ ռեակցիաներ զարգացնել:

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է, Վլադիմիր Ավագյանի անվան բժշկական կենտրոնի ալերգոլոգ-իմունոլոգ  ՄԱՐԳԱՐԻՏԱ ՀՈՎՆԱՅԱՆԻ կարծիքով ալերգիայի հետ կապված խնդիրներն այսօր լուծելի են: Իսկ դրան հասնելու համար պարզապես ժամանակին պետք է կանխարգելիչ միջոցառումներ ձեռնարկել, որովհետեւ առաջին հայացքից թեթեւ թվացող երեւույթը կարող է հետագայում լուրջ խնդրի առաջ կանգնեցնել մարդուն:

 -Տիկի՛ն Հովնանյան, ի՞նչ  երեւույթներով են դրսեւորվում ալերգիաները, որո՞նք են դրանց առաջացման պատճառները:

-Ալերգիան իմունային համակարգի փոփոխություն է, որը համարվում է օրգանիզմի գերզգայուն վիճակ արտաքին եւ ներքին ազդակների նկատմամբ: Ալերգիայի տեսակները բաժանվում են մաշկային, ինչպես նաեւ շնչառական համակարգի, որի մեջ ներառվում են բրոնխիալ ասթման, ալերգիկ ռինիտը եւ ալերգիկ մաշկային արտահայտումների (ալերգիկ եղնջատենդ, ալերգիկ մաշկաբորբ) ու դրանց մնացյալ դրսեւորման ձեւերը: Ալերգիայի առաջացման պատճառներ կարող են լինել առաջնահերթ արտաքին գործոնները, որոնց մեջ մտնում են սննդամթերքը, քիմիական նյութերը, փոշին, կոսմետիկ բոլոր միջոցները, ինչպես նաեւ շփումը կենդանիների հետ, միջատների խայթոցը:

-Ինչպե՞ս տարբերել սեզոնային ալերգիկ ռինիտն այլ ալերգիաների դրսեւորումներից։

-Ալերգիկ ռինիտը մեծ մասամբ լինում է սեզոնային բնույթի, այն կարող է գրանցվել ապրիլ ամսից մինչեւ հոկտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում: Ընդ որում, այն ամեն մեկի մոտ տարբեր ժամկետով է ի հայտ գալիս եւ արտահայտվում է փռշտոցով, քթից թափանցիկ, ոչ թարախային արտադրությամբ, աչքերի եւ քթըմպանի շրջանում քորով… Բայց միայն հատուկ լաբորատոր, համալիր հետազոտություններից հետո է տրվում վերջնական ախտորոշումը:  

-Ո՞րն է Հայաստանում ամենատարածված ալերգենը:

-Ալերգիայի առաջացման պատճառ կարող է լինել սեզոնային ալերգենը: Եվ Հայաստանում ամենատարածված ալերգենը բարդու ծառն է, որի ազդեցությունը նկատվում է ապրիլ ամսվա վերջից մինչեւ հունիս, եւ հենց դրանով էլ կարող ենք տարբերակել ալերգիայի առաջացման պատճառը: Քանի որ մեր մայրաքաղաքը շատ փոշոտ է, ալերգեն կարող են համարվել քիմիական նյութերը, որոնք մեծ քանակով լինում են նաեւ օդում: Էկոլոգիայի փոփոխությունը հատկապես Երեւանում, ինչպես նաեւ Հայաստանի այլ մեծ քաղաքներում նույնպես հանգեցրել է ալերգիկ երեւույթների կտրուկ աճի: Իսկ դեղորայքային ալերգիայի արտահայտման ամենացայտուն ձեւերը դրսեւորվում են մանր ցանի կամ մեծ եղնջատենդի տեսքով, բանը նույնիսկ հասնում է քվինքի այտուցի, ինչը շատ վտանգավոր է: Հիշեցնեմ, որ բժշկության մեջ կա արտահայտություն, ըստ որի՝ կվինկեի այտուցից մեկ քայլ այն կողմ կարող է եւ մահ լինել: Ընդ որում, դեղորայքային ալերգիան կարող է ի հայտ գալ դեղն ընդունելուց անմիջապես հետո՝ 1-2 րոպեների ընթացքում:  

-Բժշկուհի՛, խոսենք նաեւ սննդային ալերգենների մասին:

-Կա ալերգիկ ռեակցիա առաջացնող սննդամթերք, իսկ սննդային ալերգիան ամենատարածվածներից է եւ արտահայտվում է մաշկային ցանավորմամբ, նույնիսկ կվինկեի այտուցով, կարող են լինել փռշտոցներ, նույնիսկ բրոնխիալ ասթմա: Եվ բժշկի առաջնահերթ խնդիրն է սննդի միջից հեռացնել ալերգենները, ինչի արդյունքում կարող ենք համարել, որ բուժման 50-60 տոկոս ընթացքն արդեն անցել ենք: Իսկ երեխաների դեպքում կարող ենք բավարարվել սննդի հեռացմամբ՝ չհասնելով դեղորայքային միջամտության: Պետք է ցավով նշեմ, որ սննդային ալերգենները վերջին շրջանում բավականին ակտիվացել են, քանի որ սննդի մեջ շատացել են սննդային հավելումները, որոնք այս դարում դարձել են ալերգիկ հիվանդությունների թվի մեծացման պատճառ:

- Բժշկուհի՛, ալերգիան կարո՞ղ է ունենալ ժառանգական նախատրամադրվածություն:

-Իհարկե: Եվ մենք առաջնահերթ պացիենտին հարցնում ենք ժառանգական նախատրամադրվածության մասին, քանի որ 50-60 տոկոսի դեպքում այն անպայման հայտնաբերվում է: Նախկինում մշտապես ժառանգական գործոնն է կարեւոր դերակատարում ունեցել. ամեն երկրորդ սերնդի մոտ անպայման հայտնաբերվում էին ալերգիկ երեւույթներ: Այնպես որ՝ արդի բժշկության մեջ  նաեւ այդ գործոնն ենք հաշվի առնում:

-Հնարավո՞ր է ալերգիան վերացնել ինքնաբուժմամբ:

-Ինքաբուժությամբ զբաղվելը, կարծես թե, բժշկությանը ամենավատ հարվածն է հասցնում, եւ կապ չունի, թե ինչ հիվանդութուն է: Պարզապես նախկինում ալերգիկ երեւույթներին վերաբերվում էին շատ թեթեւ ու միայն վատ վիճակում հայտնվելուց  հետո էին դիմում բժշկի, եւ բուժումը բարդանում էր: Մինչդեռ ժամանակին ճիշտ բուժում ստանալուց հետո կարող էր բացառվել խնդրի լրջության աստիճանը: Հանրությանը հորդորում եմ, որպեսզի ինքնաբուժությամբ չզբաղվեն, ժամանակին դիմեն համապատասխան բժշկի օգնությանը, եւ այդ դեպքում հիվանդությունն արագ կբուժվի, չի դառնա քրոնիկական: Ավելորդ չեմ համարում ընդգծել, որ ներքին օրգանների խնդիրները կարող են հանգեցնել երկրորդային ալերգիայի:

- Ալերգիայի դեմ պայքարի ի՞նչ միջոցներ կան, կարո՞ղ ենք ասել, որ այն արմատապես բուժվում է, թե ամեն դեպքում իր հետքը թողնում է:

-Երբ ալերգիայի քրոնիկ դեպքում են դիմում բժշկի, ամեն ինչ շատ բարդ ընթացք է ստանում: Իսկ ժամանակին դիմելու եւ շուտափույթ համապատասխան բուժում ստանալու դեպքում կարող են հետագայում չբախվել այդ խնդրին: Կարեւոր նշանակություն ունի նաեւ այն հանգամանքը, թե ինչ տեսակի ալերգիա է: Իհարկե, ինչպես բոլոր, այնպես էլ  ալերգիկ հիվանդություների պարագայում դրանք երբեմն լինում են քրոնիկական բնույթի, երբ արդեն պահանջվում է երկարատեւ բուժում, կանխարգելիչ աշխատանքներ, առաջին հերթին՝ ալերգենների վերացում (եթե, իհարկե, դա հնարավոր է): Ուզում եմ նշել, որ վերջին տարիներին վերջնական բուժման հասնելու հավանականությունը բավականին մեծ է. 70-80 տոկոս դեպքերում ստանում ենք բուժման ու լիարժեք վերականգնման բավականին հուսադրող եւ դրական արդյունքներ:

-Իսկ որպես վերջաբան ի՞նչ կանխարգելիչ միջոցներ կառաջարկեք մեր ընթերցողներին:

-Երբ արդեն իր խնդրի հետ հաշտված պացիենտը տեղյակ է նաեւ, թե ինչից է այն ի հայտ գալիս, ու մեզ է դիմում, առաջնային հեռացվում են ալերգենները՝ լինեն դրանք սննդի մեջ թե օդում: Եթե օդային է, առաջարկում ենք մշտապես տունը մաքրել խոնավ շորով, օդափոխություն կատարել, եւ այդ ամենը մոտ 50 տոկոսով նվազեցնում է ալերգենների շփումը պացիենտների հետ, ինչի արդյունքում, կարելի է ասել, նվազում է հիվանդութան գլուխ բարձրացման տոկոսը: Բացի դեղորայքային բուժումը, իրականացվում են կանխարգելիչ աշխատանքներ դիմադրողականությունը՝ իմունիտետը բարձրացնելու ուղղությամբ, իսկ այդ նպատակով անհրաժեշտ է սննդակարգի ճիշտ ռեժիմի պահպանում: Բոլոր այն պացիենտները, որոնք կյանքում գոնե մեկ անգամ ունեցել են ալերգիկ բնույթի հիվանդություն, արդեն գիտեն՝ ինչից հրաժարվեն, բայց լավ կլինի, որ ինչ-որ ալերգիկ երեւույթի ի հայտ գալու դեպքում անմիջապես դիմեն բժշկի:

Ցանկանում եմ, որպեսզի յուրաքանչյուր կին առողջ լինի եւ վայելի մայրանալու բերկրանքը

Յուրաքանչյուր մարդու կյանքում գերագույն արժեքներ են համարվում ընտանիքն ու երեխան, առանց որոնց դժվար թե լինի կատարյալ երջանկություն: Երեխաները մեր կյանքը լցնում են սիրով, ջերմությամբ ու բազում գույներով: Յուրաքանչյուր կին ծնված օրվանից իր մեջ կրում է մայրական բնազդը, որը տարիքի հետ հասունանում եւ ուղեկցում է նրան ողջ կյանքում: Թեեւ աշխարհի բոլոր կանայք ծնվում են մայրական բնազդով, բայց, ավաղ, նրանց մի մասը զրկված է մայրանալու երջանկությունից: Եվ հենց մանկաբարձագինեկոլոգիական հարցերի շուրջ ծավալվեց մեր զրույցը <<Շենգավիթ>> բժշկական կենտրոնի գլխավոր տնօրենի՝ ծննդօգնության գծով տեղակալ, մանկաբարձական բաժնի ղեկավար ԱՇՈՏ ՍԻՐՈՒՆՅԱՆԻ հետ: Նշենք, որ նա արդեն երկար տարիներ  զբաղվում է իր սիրած աշխատանքով, ինչը նրա համար ոչ միայն մասնագիտություն է, այլ նաեւ՝ ապրելակերպ:

-Պարո՛ն Սիրունյան, մի փոքր խոսենք Ձեր մասնագիտական ուղու մասին:

-Ասեմ, որ արմատներով բժիշկների ընտանիքից եմ, բժիշկներ են նաեւ եղբայրս, քույրս եւ իմ բարեկամներից շատերը: Այնպես որ՝ իմ բժիշկ դառնալը, կարծես թե, ծրագրավորված էր: Ուզում եմ նշել, որ ես վիրաբույժ եմ, եւ իմ հիմնական աշխատանքը վիրահատական միջամտություններ իրականացնելն է, բայց, քանի որ մասնագիտությամբ նաեւ մանկաբարձ եմ, ապա, բնականաբար, զբաղվում եմ նաեւ մանկաբարձությամբ:

Տարին մի քանի անգամ պարտադիր մասնակցում եմ վերապատրաստումների, որոնցից կառանձնացնեմ 2000 թվականին ԱՄՆ-ի Կալիֆորնիայի նահանգի Օրանժ կոմսության Սենտ-Ջոզեֆ հոսպիտալում «Էնդոսկոպիկ եւ հեշտոցային վիրաբուժություն գինեկոլոգիայում»  թեմայով եւ 2005 թվականին Ավստրիայի Զալցբուրգ քաղաքի Կորնելյան համալսարանում <<Մանկաբարձություն եւ գինեկոլոգիա>> թեմայով սեմինարները:

Անդամակցում եմ Հայաստանի եւ Կանադայի մանկաբարձ-գինեկոլոգների, ինչպես նաեւ ամերիկյան գինեկոլոգ-լապարոսկոպիստների ու  ուրոգինեկոլոգիական միջազգային ասոցիացիաներին:

- Ձեր բաժանմունքը հագեցա՞ծ է ժամանակակից սարքավորումներով:

-Մենք ունենք այնպիսի սարքավորում, որը Հայաստանում առաջինն է: Ես նկատի ունեմ 3D լապարոսկոպիկ սարքավորումը, որը ֆանտաստիկ հնարավորություններ է տալիս վիրաբույժին: Ես ինքս հիացած եմ այդ սարքով եւ ամեն օր շտապում եմ աշխատանքի, որպեսզի կարողանամ աշխատել դրանով:

-Բժի՛շկ, անպտղության խնդիրը տղամարդկա՞նց, թե՞ կանանց  մոտ է ավելի շատ հանդիպում:

- Քանի որ ինձ հիմնականում դիմում են կանայք, կարելի է եզրակացնել, որ անպտղությունը մեծ մասամբ հանդիպում է հենց նրանց մոտ: Բայց, ամեն դեպքում, պարտադիր միաժամանակ կատարվում է զույգերի հետազոտություն, նաեւ կոնսուլտացիա ենք անցկացնում: Եվ հետազոտությունները նույնպես փաստում են, որ այդ խնդիրը տղամարդկանց մոտ շատ ավելի քիչ է ի հայտ գալիս:  

-Գինեկոլոգին այցելելու կուլտուրան Հայաստանում զարգացե՞լ է:

- Ավելորդ չեմ համարում միանգամից նշել, որ հղիանալուց առաջ անչափ կարեւոր է բժշկին այցելելը, քանի որ մինչեւ հղիանալը պետք է հասկանալ՝ ինչ խնդիրներ կան ապագա մոր մոտ:

Իսկ ընդհանրապես վերջին տարիներին Հայաստանում զարգացել է գինեկոլոգին այցելելու կուլտուրան: Ընդ որում, դիմողների թիվն էլ զգալիորեն ավելացել է: Դա, իմ կարծիքով, պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հատկապես երիտասարդները շատ են օգտվում ինտերնետ պորտալից՝ փորձելով ավելի տեղեկացված լինել: Իսկ դա մեր աշխատանքը ե՛ւ հեշտացրել է, ե՛ւ, ավելի շատ, դժվարացրել: Պացիենտը գալիս է արդեն տեղեկացված, պատրաստված, ինտերնետ պորտալով փորձում է հասկանալ իր խնդրի լրջությունը: Բայց, ցավոք, շատ քչերն են կարդում այն, ինչը զուտ մասնագիտական է: Փաստորեն, նման մարդիկ արդեն ընդունած են լինում ուրիշների մտքերը, մտահղացումները, եւ շատ դժվար է լինում նրանց հետ աշխատելը, ինչ-որ բան հասկացնելը: Նրանք, այսպես ասենք, շատ կարդացած են, բայց նրանց իմացած տեղեկատվությունը, մեղմ ասած, ոչ ստույգ է: Իհարկե, կան նաեւ ճիշտ տեղեկացված հիվանդներ էլ, որոնց հետ մեր աշխատանքն ավելի հեշտանում է:                                                                                                                 

Ուրախությամբ նշեմ, որ մեր բժշկական կենտրոնում լիարժեք հարմարավետ պայմաններ են ստեղծվել հղիների եւ ծննդկանների համար. Ծնարանները հագեցած են ամենաժամանակակից սարքավորումներով, հիվանդասենյակները հարմարավետ են, գեղեցիկ կահավորված: Մեզ մոտ կա ամենաժամանակակից չափանիշներին համապատասխանող 9 վիրասրահ, որտեղ իրականացվում են բազմապրոֆիլ՝ մանկաբարձագինեկոլոգիական, օրթոպեդիկ, ինչպես նաեւ սրտի վիրահատություններ:

-Բժի՛շկ, ըստ Ձեզ, ի՞նչ ապագա ունի Հայաստանի գինեկոլոգիան:

-Ես շատ եմ ցանկանում, որ մեր մասնագիտական բնագավառում ավելի շատ տղամարդիկ լինեն, սակայն, ցավոք, բավականին պակասել է երիտասարդ տղամարդ մանկաբարձ-գինեկոլոգների թիվը: Մեզ մոտ հիմնականում գեղեցիկ սեռի ներկայացուցիչներ են գալիս, իսկ մեր մասնագիտությունը ինքնին շատ ծանր է ու բարդ. գիշերվա եւ ցերեկվա տարբերություն, տոն օրեր չկան մեզ համար, անընդհատ գերլարված աշխատում ենք, կարող ենք օրերով մնալ հիվանդանոցում: Եվ դա, իհարկե, կնոջ համար բավականին ծանր աշխատանք է: Ասեմ, որ մեզ մոտ գալիս են շատ զարգացած, կրթված, ձգտում ունեցող, պրպտող երիտասարդներ, ցանկանում են սովորել, արարել, եւ մենք բոլոր հարցերում մշտապես նրանց կողքին ենք: Ուրախությամբ պետք է հավելեմ, որ մենք դարձել ենք <<Օլիմպոս>> ֆիրմայի  թրեյնինգ կենտրոն եւ այնտեղ մեր փորձն ենք փոխանցելու: Մի խոսքով՝ մեր երկիրն այս ասպարեզում վստահ քայլերով առաջ է ընթանում:

-Իսկ որպես վերջաբան ի՞նչ խորհուրդ կտաք այն զույգերին, որոնց մոտ ախտորոշվել է անպտղություն. ընդունել ու համակերպվե՞լ այդ դաժան վճռի հետ, թե՞ չհուսահատվել ու ելքեր որոնել:

-Միանշանակ՝ պայքարել մինչեւ վերջ: Ընդհանրապես կյանքում ու հատկապես անպտղության հարցում չարժե հուսահատվել: Այս խնդիրը լուծելի է, ու այսօր բժշկական տեխնոլոգիաները, բուժման մեթոդները, դեղորայքը բավականին զարգացած են ու մեծ հնարավորություններ են ընձեռում բժշկին՝ բազմաթիվ ելքեր գտնելու ու տվյալ զույգին երեխա պարգեւելու համար: Պետք է անընդհատ ձգտել, չհուսահատվել: Ցանկանում եմ, որպեսզի յուրաքանչյուր կին առողջ լինի եւ վայելի մայրանալու բերկրանքը։ Մեր նոր կառավարությունից էլ նորություններ ենք ակնկալում. հեղափոխությունից հետո սպասելիքները շատ են, բայց բոլորս էլ նաեւ լավ գիտակցում ենք, որ այդ ամենի համար դեռ ժամանակ է անհրաժեշտ, եւ պետք չէ շուտափույթ փոփոխությունների ակնկալիքով ապրել:

Այս օրերին հայաստանյան ստոմատոլոգիան  զարգացում է ապրում` հասարակությանը տալով գեղագիտական գեղեցկություն

Առողջ և գրավիչ ժպիտը յուրաքանչյուր մարդու հաջողության գրավականն է: Բերանի խոռոչը հայելի է, որն արտացոլում է մարդու ընդհանուր առողջական վիճակը, այդ պատճառով ատամների հետ կապված ցանկացած խնդրի պետք է ժամանակին լուծում տալ:

Ժամանակակից ստոմատոլոգիան իրենից ներկայացնում է հարմարավետ և անցավ բուժում: Ու այսօր նորագույն տեխնոլոգիաների և ժամանակակից դեղամիջոցների շնորհիվ նույնիսկ ամենաբարդ ստոմատոլոգիական վիրահատությունները դարձել են հնարավոր: Ընդհանրապես մեզ մոտ ստոմատալոգիան գտնվում է բավականին բարձր մակարդակի վրա, ու, բարեբախտաբար, հնարավորություն ունենք Հայաստանի պայմաններում միջազգային  չափանիշներին համապատասխան բուժման որակ ապահովել:
    Որպես հայաստանյան ստոմատոլոգիայի առավելություն մատնանշվում է ցածր գինը: Բացի այդ, Հայաստանում մեծ առաջընթաց է ապրել դենտալ տուրիզմը՝ պայմանավորված հենց մատչելի գներով եւ նրանով, որ նյութերն ու սարքավորումները համապատասխանում են միջազգային չափանիշներին:

Սպիտակ ատամնաշար ունենալու եւ պահպանելու համար մեզ հուզող հարցերի պատասխանները ստացանք Արարատի մարզի Ոսկետապ գյուղում գտնվող <<RTVL>> ստոմատոլոգիական կլինիկայի բժիշկ-ստոմատոլոգ ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱԹՈՅԱՆԻՑ: Բավականին համակրելի կին եւ հաճելի զրուցակից, բժշկուհի, ով իր մասնագիտական բարձր որակների, ազնվության համար վայելում է իր պացիենտների հարգանքն ու վստահությունը։

  - Տիկին Աթոյան,  վստահ ենք, որ ժամանակակակից տեխնոլոգիաները չեն շրջանցել նաև ստոմատոլոգիայի ճյուղը: Խոսենք ստոմատոլոգիայում վերջին ձեռքբերումների մասին: Ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ սանդղակի վրա է գտնվում ստոմատոլոգիան  Հայաստանում:

 -Ասեմ, որ բժշկության ստոմատոլոգիայի ճյուղը զարգանում է շատ արագ տեմպերով, այն բժշկության  մի ճյուղ  է, որն ընդհանրապես չի դոփում իր տեղում եւ քայլում է նորարարություններին համընթաց: Հայաստանյան ստոմատոլոգիան  ոչնչով չի զիջում միջազգային չափանիշներին, եւ եթե մի քանի տարի առաջ Հայաստան այցելում էին բժիշկ-ստոմատոլոգներ միջազգային հանրահայտ կլինիկաներից, որոնք ասելիք ունեին մեր կոլեգաներին, ապա հիմա հպարտությամբ կարող եմ ասել, որ մեր ստոմատոլոգները կարող են նույնիսկ ուսուցանել բժիշկների`բարձրագույն տեխնիկաներով գերհագեցած ստոմատոլոգիայի բնագավառում:  Ստոմատոլոգիան իրենից ներկայացնում է միաժամանակ եւ արվեստ, եւ բժշկության ճյուղ, քանի որ այն մարդկանց տալիս է ոչ միայն առողջություն, այլ նաեւ էսթետիկ գեղեցկություն: Այս օրերին հայաստանյան ստոմատոլոգիան  զարգացում է ապրում` հասարակությանը տալով գեղագիտական գեղեցկություն, այն հնարավորություն է տալիս նրանց <<առաջ գնալ>> բիզնեսի բնագավառում, այսինքն` գեղեցիկ ժպիտը բացում է բազմաթիվ դռներ մարդկանց առջեւ: Մշտապես առաջնահերթ ժպիտն է գնահատվում հաասարակության մեջ: Ստոմատոլոգիան  իր մեջ ներառում է մի քանի ուղղվածություն` վիրաբուժություն, թերապիա, օրթոպեդիա, օրթոդոնտիա, եւ բոլոր ոլորտներում ստոմատոլոգիան  հասել է բավականին բարձր դիրքերի: Նորարարությունները ստոմատոլոգիայում հիմնականում նկատվում են վիրաբուժության`իմպլատոլոգիայի մեջ, որը զարգանում է բավականին արագ տեմպերով: Բայց, ցավոք սրտի, լինում են դեպքեր, երբ ընդհանրապես հնարավոր չի լինում պահպանել որոշ ատամներ, եւ այդ դեպքում առչնվում ենք վիրաբուժության հետ: Անելանելի վիճակներում էլ ստոմատոլոգները գտնում են լավագույն ելքեր, քանի որ արագ տեմպերով զարգանում են տեխնոլոգիաները: Եթե նախկինում իմպալանտացիայի ժամանակ նկատվում էին որոշ թերացումներ, ապա այս օրերին իմպլանտացիայի գործընթացը տեխնիկապես գերզարգացած է, եւ պացինետը կարող է առավոտյան գալ կլինիկա առանց ատամների, իսկ այնտեղից դուրս գալ ամբողջական ատամաշարով: Ատամնային իմպլանտացիան, հանդիսանալով ստոմատոլոգիայի ոլորտի արագ զարգացող ճյուղերից մեկը, վերջին տարիներին մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել նաեւ հայ ստոմատոլոգների շրջանում եւ գրանցել է մեծ տեղաշարժեր: Դրա մասին վկայում են կազմակերպվող բազմաթիվ միջոցառումները, կոնֆերանսները եւ ուսուցողական սեմինարները: Դա շատ ողջունելի է, քանի որ, ելնելով այսօրվա մեր կենսամակարդակից, Հայաստանում մասնագետների մեծամասնությունը, չունենալով համապատասխանաչափ հնարավորություն` ծանոթանալու ատամնային իմպլանտացիայի նորագույն մեթոդներին եւ մասնակցելու արտերկրում կազմակերպվող հեղինակավոր կոնֆերանսներին, կարող է գոնե համապատասխան գիտելիքներ ստանալ Հայաստանում: 

 -Բժշկուհի, իմպլանտացիան ունի՞ հետվիրատական բարդություններ, ի վերջո. բերանի խոռոչում տեղադրվում է օտար մարմին:

 -Այո, լինում են հետվիրահատական բարդություններ, բայց դրանք հասցվել են նվազագույնի:

 - Բժշկուհի, որո՞նք են ատամների սպիտակեցման ժամանակակից մեթոդները։ Համացանցում հաճախ կարելի է տեսնել ատամների սպիտակեցման մի շարք մեթոդներ՝ կերակրի սոդա, ջրածնի պերօքսիդ, լիմոնաթթու, ակտիվացված ածուխ եւ այլն։ Որքանո՞վ են դրանք մոտ իրականությանը։

- Կյանքի ընթացքում ատամները ենթարկվում են տարբեր ներկանյութերի շարունակական ազդեցությանը: Դրանք պարունակվում են սննդում, ըմպելիքներում, դեղորայքում, կոսմետիկ միջոցներում, իսկ որպես հետեւանք զարգանում է դիսկոլորիտ՝ ատամի գույնի փոփոխություն: Այո, համացանցում ներկայացվում են բազմաթիվ միջոցներ, որոնք թվացյալ օգնում են ստանալ ձյունաճերմակ ատամնաշար, սակայն իրականությունը բավականին այլ է։ Այդ բոլոր թվարկված նյութերը, որոնք համարվում են սպիտակ ատամնաշար ունենալու լավագույն խթանիչները, իրականում քայքայում են էմալը։ Ասեմ, որ ստոմատոլոգիայում  շատ են եւ մատչելի սպիտակեցման նյութերը, կան շատ տարբերակներ, եւ իրականում պետք չէ ինչ-որ ժողովրդական միջոցների դիմել: Ես բացարձակ կողմ չեմ նման միջոցների դիմելուն, եւ խորհուրդ եմ տալիս առանց մասնագետի ցուցումների ինքնագործունեությամբ չզբաղվել։

- Իսկ ի՞նչ ասել է թվային ստոմատոլոգիա:

 - Վաղուց ամեն ինչ գնում է դեպի թվայնացում, ու ստոմատոլոգիան  եւս բացառություն չէ: Այն իրենից ենթադրում է ե՛ւ հարմարավետություն, ե՛ւ ժամանակի խնայում, ե՛ւ որակի բարձրացում: Սկսած հիվանդի հիվանդասենյակ մտնելուց, հիվանդության պատմությունից, ռենտգենային նկարներից, պլանավորումից` CAD/CAM տեխնոլոգիաների միջոցով, որն էլ նվազագույնի է հասցնում սխալվելու հավանականությունը:

Պետք է նշեմ, որ վերջերս Հայաստանում թվային ստոմատոլոգիայի թեմայով բարձր մակարդակի կոնգրես կայացավ, որն անցավ բավականին մեծ <<շքեղությամբ>>: Թվային ստոմատոլոգիան  ատամնաշարի սքանավորում է, որը տպագրվում է 3D պրինտերով: Աշխատում է այնպիսի տեխնոլոգիայով, որի ժամանակ սքանը տալիս է ինֆորմացիա, անմիջապես պացիենտի ներկայությամբ տեղում կատարվում է հղկում բոլոր մակերեսներով, ծրագիրը տալիս է, ատամնաշարը հանում եւ անմիջապես տեղադրվում է պացինետի բերանում: Դա շատ հարմար եւ քիչ ժամանակատար գործողություն է. մեկ օրում կատարվում է մի քանի օրվա աշխատանք: Հպարտությամբ կարող եմ ասել, որ մենք առաջարկում ենք մեր այցելուներին նորագույն տեխնոլոգիա, որը թույլ է տալիս ստեղծել կատարյալ նոր ատամներ` խնայելով նրանց թանկագին ժամանակն ու միջոցները։

Ներբերանային սքաները հնարավորություն է տալիս ստանալ 3D ձեւաչափի կատարյալ ճշգրտությամբ թվային չափսեր՝ բերանի խոռոչի սքանավորմամբ՝ հաշված րոպեների ընթացքում:
Այնուհետեւ տվյալներն էլեկտրոնային տարբերակով փոխանցվում են ատամնատեխնիկական լաբորատորիա, որտեղ համակարգչային ծրագրի միջոցով ապագա կոնստրուկցիան մոդելավորվում է եւ Cad/Cam համակարգով ֆրեզավորվում:
 Այսպիսով, բուժման ողջ գործընթացը թվայնացվում է`ապահովելով բացառիկ ճշգրտություն: 

- Ձեր մասնագիտական ուղու մասին խոսենք:

 -1995 թվականին ավարտել եմ Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանը եւ անմիջապես գործուղվել Արարատի մարզ: Դրանից հետո ընտանիքով տեղափոխվել ենք Ռուսաստանի Դաշնություն`ապրելու, որտեղ աշխատել եմ մի քանի տարի: Հայաստան վերադառնալուց հետո աշխատանքը շարունակեցի Երեւանում՝ <<ՄԱՐՍՏՈՄ>> ստոմատոլոգիական կլինիկանում, որտեղ էլ աշխատել եմ երկար տարիներ: Կլինիկա, որն առաջնորդվում է փոքրիկ ինվազիվ ստոմատոգիայով, եւ որի գերնպատակն է ավելի շատ պահել առողջ ատամները, պահպանել` չվնասելով դրանք: Կլինիկայի տնօրեն Մարո Ռազմիկովնայի ղեկավարությամբ շատ բարձր հիմքերի վրա է դրված սպասարկումը: Վերջինս ստամատոլոգիայի ոլորտում գործատուների միության նախագահն է:

Նշեմ, որ մենք ունենք մեր ստեղծած կլինիկան <<RTVL>> անվանումով Արարատի մարզի Ոսկետապ գյուղում, որը ընտանեկան ստոմատոլոգիա է,  որտեղ ընտանեկան միջավայր եւ մթնոլորտ է տիրում, աշխատում ենք ես, տղաս, եղբայրս, քրոջս տղան`իր կնոջ հետ: Չնայած, որ այն գտնվում է շատ փոքրիկ գյուղում, իրականում չի զիջում երեւանյան կլինիկաներին, թե՛ իր տեխնիկական հագեցվածությամբ, թե՛ կադրերի աշխատանքով: Մեր գյուղից, Արարատ, Վեդի քաղաքներից եւ հարակից գյուղերից շատ պացինտներ ունենք, որոնք, իրենց մարզից դուրս չգալով, ստանում են բոլոր ստանդարներին համապատասխան բացարձակ բուժսպասարկում: Ի դեպ, ինչպես <<ՄԱՐՍՏՈՄ>> կլինիկայում, այնպես էլ Արարատի մարզի Ոսկետապ գյուղի <<RTVL>> կլինիկայում գործում է ապառիկ ու սոցփաթեթով բուժսպասարման տարբերակ:

Նշեմ նաեւ, որ մասնակցել եմ բազմաթիվ վերապատրաստումների` Գերմանիայում, Լեհաստանում, Չինաստանում, Արաբական Էմիրություններում եւ Ռուսաստանի Դաշնությունում, անցել տարատեսակ կուրսեր: Երբեւէ չեմ մտադրվել լքել իմ երկիրը: Ասեմ, որ մեր պացիենտները շատ շնորհակալ պացինետներ են, միշտ գնահատում են քո կատարած աշխատանքը, եւ ես երբեւիցե խնդիր չեմ ունեցել նրանց հետ:

 - Ստոմատոլոգիայում էսթետիկական միջամտությունները ի՞նչ մակարդակի վրա են գտնվում:

 - Եթե միջազգային ստոմատոլոգիայում էսթետիկական միջամտությունների մեջ որեւէ նորամուծություն մտնում է, ապա առաջիներից մեկը շատ բարձր մակարդակով Հայաստանում է այն կիրառվում:

 -  Ի՞նչ խորհուրդ կտաք բերանի խոռոչի հիգիենայի պահպաման հետ կապված մեր հասարակությանը:

 -Ես միշտ էլ ասել եմ, որ շատ ավելի լավ կլիներ, եթե այն կատարվեր մի քանի փուլերով: Ես առաջարկում էի, որ Հանրային հեռուստատեսության մանկական ծրագրերում, օրինակ, <<Բարի գիշեր երեխաներ>> հաղորդման ավարտին խորհուրդ տրվեր երեխաներին խոզանակել ատամները, ապա նոր միայն գնալ քնելու, անգամ կարելի է գունավոր խոզանակներ ներկայացնել երեխաներին շահագրգռելու համար: Անչափ կարեւորում եմ նաեւ ճիշտ պրոֆիլակտիկայով անցկացնել հղի կանանց կոնսուլտացիաները,  որպեսզի ծայրահեղ դեպքերում նոր չդիմեն բժշկին: Մեր երկրում ստոմատոլոգիան  այնպիսի գերժամանակակից մակարդակի վրա է գտնվում, որ հղիներին ամեն տեսակի միջամտություն. բոլոր տեսակի դեղանյութերը եւ պլոմբաները, նույնիսկ ռենտգեն հետազոտությունը թույլատրելի են: Ես նույնիսկ այն երիտասարդ զույգերին, որոնք գալիս են ինձ մոտ պրոֆիլակտիկ ստուգումների ատամների սպիտակեցման համար, պարտադրում եմ կատարել ատամների համայնապատկերային ռենտգենը, քանի որ բերանի խոռոչի հիգիենայից շատ բան է կախված:

 - Բժշկուհի, շփվում եք երիտասարդ կադրերի հետ, ի՞նչ կասեք մեր ստոմատոգիայի ապագայի մասին:

 - Ես միշտ եմ ասել եւ նորից կկրկնեմ, որ մեծ բավանականությամբ եմ դուրս գալիս իմ դասախոսություններից. մեր երիտասարդները բավականին բարձր պատրաստվածություն ունեն, գիտելիքների շատ մեծ պաշար, լեզուների իմացություն: Եթե մի քանի տարի առաջ ռուսերեն լեզուն էր գերակշռում բժշկության մեջ, ապա այս օրերին մեր երիտասարդները լիարժեք տիրապետում են մի քանի լեզուների:

 -Որպես վերջաբան ի՞նչ կմաղթեք մեր հասարակությանը:

 - Ասեմ, որ կանխարգելումը նույնիսկ շահեկան է ֆինանսական առումով։ Ժամանակին դիմելու դեպքում խնդիրները հարթվում են անհամեմատ ավելի դյուրին։ Սակայն ամենակարեւոր կանխարգելումը տարրական հիգիենայի պահպանումն է: Որպես բժիշկ մաղթում եմ միմիայն առողջություն, իրենց հոգիներում լինի խաղաղություն, հանգստություն եւ ներդաշնակություն: Իսկ որպես կին էլ, մեր կանանց կմաղթեմ կանացի երջանկություն: