Ցանկացած բժիշկ պետք է նաեւ լավ հոգեբան լինի

Ինչքան էլ ժամանակակից տեխնոլոգիաները հեշտացնեն ու սրընթաց դարձնեն մեր կյանքը, մարդկությունն իր ամբողջ զարգացման ընթացքում ունի անհերքելի ժառանգություն, որն անցել է հազարամյակների քննությունը եւ մեզ է հասել արդեն թրծված վիճակում` դառնալով ամուր հիմք նորի ու ավելի կատարյալի համար:Այդ ժառանգության մի մասն է կազմում արեւելյան բժշկությունը, որի նկատմամբ հետաքրքրությունը ոչ միայն չի նվազում, այլ օրեցօր թարմանում է՝ համալրվելով ժամանակակից մոտեցումներով ու լուծումներով: Ժամանակակից բժշկության շատ մեթոդներ գնում են հնի եւ նորի ռացիոնալ ինտեգրացիայի ճանապարհով, որը հատկապես քրոնիկական հիվանդությունների կանխարգելման ու բուժման միակ արդյունավետ տարբերակն է:Ինտեգրատիվ բժշկությունը առողջապահության ստանդարտ է, որը կենտրոնանում է անհատի վրա եւ ուղղված է ամբողջ անձի` մտքի, մարմնի, հոգու եւ բնապահպանական ազդեցությունների, որոնք ազդում են մարդու առողջության վրա:

http://bestgroup.am/  կայքի զրուցակիցն է «Էլիտ Մեդ» բժշկական կենտրոնի բժիշկ-ռեֆլեքսոթերապեւտ Հայկուհի Հովհաննիսյանը:

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում ռեֆլեքսոթերապիան:

- Ռեֆլեքսոթերապիան արեւելյան բժշկության հնագույն մեթոդներից է, որի հիմքում ընկած է մարդու մարմնի կառուցվածքի, տեղային նյարդային կենտրոնների տեղաբաշխման իմացությունը, կենսաբանական ակտիվ կետերի ու զոնաների միջոցով բուժումն ու վերականգնումը: Ռեֆլեքսոթերապիա եզրույթը համեմատաբար նոր է, ավելի տարածված է ասեղնաբուժություն եզրույթը, որը կենսաբանական ակտիվ կետերի խթանումն է հատուկ ասեղների միջոցով:Սակայն կենսաբանական ակտիվ կետերի եւ զոնաների վրա աշխատանքը չի սահմանափակվում միայն ասեղներով, դրանք նաեւ տաքացնում են՝ թերմոպունկտուրա, կենսաբանական ակտիվ կետերը խթանում են էլեկտրական, մագնիսական, լազերային ճառագայթներով՝ էլեկտրոպունկտուրա, մագնիտոպունկտուրա, լազերոպունկտուրա, կենսաբանական ակտիվ կետերի մեջ կատարվում է տարբեր նյութերի ներարկումներ՝ ֆարմակոպունկտուրա, բիոպունկտուրա, պլազմոպունկտուրա:Ռեֆլեքսոթերապիայի արդյունավետությունը հաստատվել է մի շարք կլինիկական փորձարկումների միջոցով: Մեթոդիկան ճանաչված է գիտական միջավայրում եւ ակտիվորեն օգտագործվում է առաջատար համաշխարհային կլինիկաներում:Տվյալ ոլորտում աշխատող շատ մասնագետներ ունեն ոչ միայն մասնագիտական կրթություն, այլեւ աշխատանքի հսկայական փորձ: Նրանք մշտապես մասնակցում են դասընթացների, բարձրացնում իրենց որակավորումը, կատարելագործվում: Դրա շնորհիվ ռեֆլեքսոթերապիան տալիս է առավելագույն բուժական եւ առողջարարական արդյունք:

-Ո՞ր դեպքերում է նշանակվում ռեֆլեքսոթերապիա:

-Ռեֆլեքսոթերապեւտին արժե դիմել, եթե Ձեզ անհանգստացնում են հաճախակի գլխացավերը, մկանային ցավերը, ջղակծկումները՝ սպազմեր, խնդիրներ կան սիրտ-անոթային համակարգի աշխատանքում, այդ թվում՝ առիթմիա, կրծքահեղձուկ՝ ստենոկարդիա եւ ճնշման տատանումներ, եթե ոչ այնքան լավ է գործում աղեստամոքսային ուղին. հաստ աղիքի բորբոքում՝ կոլիտներ, ստամոքսաբորբ՝ գաստրիտներ, հաճախակի փորկապությունները նույնպես կարգավորվում են, եթե անհանգստացնում են ցավերը մեջքի եւ հոդերի շրջանում. ռեֆլեքսոթերապիան օստեոխոնդրոզի ժամանակ ամենաարդյունավետ մեթոդներից է եւ օգնում է շատ արագ վերականգնվել, եթե առկա են գինեկոլոգիական հիվանդություններ, չբերություն:Ռեֆլեքսոթերապիան շատ արդյունավետ է նաեւ որպես վերականգնողական մեթոդ տրավմաներից, վիրահատություններից հետո: Ասեղնաբուժությունը բուժման մեթոդների մեջ ամենահներից մեկն է, այն 5000 տարվա պատմություն ունի չինական բժշկության մեջ, որը տարբեր երկրներ իրենց են վերագրում: Ամեն դեպքում, դա արեւելյան բժշկություն է, բայց աշխարհում ընդունված է համարել չինական բժշկություն:Այնտեղ առողջությունը եղել է առաջնային եւ գերակա խնդիր, նրանք ունեցել են շատ արդիական տեսակետ, ըստ որի, եթե մարդ կարողանում է կառավարել իր մարմինը, կարող է կառավարել ընտանիք, եթե մարդ կարողանում է կառավարել իր ընտանիքը, ապա կարող է կառավարել համայնք, համայնք կառավարող մարդը կարող է կառավարել նաեւ իր երկիրը: Այսինքն, երկիր կառավարող մարդը պետք է լինի առողջ: Դարերի ընթացքում շատ բժշկական մեթոդներ կորել են, բայց ասեղնաբուժությունը եկել-հասել է մեր օրեր եւ թարմացվում է ժամանակակից բժշկության մեջ եղած նորություններով ու առավելություններով: Եթե հնում դնում էին ասեղ եւ այրում, ապա այսօր ժամանակակից ռեֆլեքսոթերապայի մեթոդների մեծ շրջանակ կա:Մի խոսքով, ռեֆլեքսոթերապիան բավականին լուրջ մեթոդ է, բայց այն պետք է կիրառվի ճիշտ եւ գրագետ:

-Բժշկուհի, կարողանո՞ւմ եք աշխատանքը համատեղել վերապատրաստումների հետ:

-Վերապատրաստումների մասնակցելը մեր մասնագիտական զարգացման կարեւոր նախապայմանն է, քանի որ օրեցօր նորություններ են լինում բժշկության մեջ, եւ պետք է դրանց համընթաց քայլել: Հիմա փորձի փոխանակության եւ շփման շրջանակը մեծ է, քան նախկինում էր. կան շատ հետաքրքիր ուղղություններ մեր մասնագիտության մեջ, եւ, այդքան հին լինելով հանդերձ, այդ մեթոդը բավականին ճկուն է, ու, եթե մասնագետը ցանկանում է առաջ շարժվել, չդոփել տեղում, մեծ հնարավորութուններ եւ դաշտ կա նրա համար:

-Բոլորն էլ ունեն իրենց ուսուցիչը, ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:

-Ունեցել եմ շատ ուսուցիչներ, եւ նրանցից ամեն մեկը իրենը տվել է ինձ, որպեսզի կայանամ իմ բնագավառում, ու ես շատ շնորհակալ եմ բոլորին՝ սկսած իմ առաջին մասնագիտության՝ սրտաբանության մասնագետներից: Ուրախ եմ, որ անցել եմ շատ լավ դպրոց, որի շնորհիվ իմ գիտելիքների բազան բավականին հարուստ է:

-Ի՞նչ են տալիս մասնագիտական ասոցիացիաները բժիշկներին:

-Մենք ունենք ասոցիացիա, որտեղ ներգրավված է վաթսունից ավելի լիցենզավորված մասնագետ, ունենք ակտիվ ռեֆլեքսոթերապեւտների խումբ, հավաքվում ենք, փորձի փոխանակություն է իրականացվում: Ասոցիացիայի ղեկավար Մկրտիչ Նորայրի Ավագյանի հովանու ներքո մասնագետներ են հրավիրվում արտերկրից, բավականին ակտիվ գործունեություն է ծավալվում:

-Ձեր արմատներում կա՞ն բժիշկներ:

-18-րդ դարից սկսած՝ իմ արմատներում եղել են բժիշկներ:Իմ հոր պապը՝ Կարապետ Աղեկյանը, Շիրակի դաշտավայրում շատ հայտնի բժիշկ է եղել, սովորել է Սանկտ Պետերբուրգի ռազմաբժշկական ակադեմիայում, պրակտիկան շարունակել է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում:Բայց այնքան հայրենասեր է եղել, որ վերադարձել է հայրենիք, ամուսնացել այստեղ, եւ երեխաներն այստեղ են ծնվել:Նրա հնարավորությունները ոչ միայն իր հայրենիքում, այլեւ թուրքերի կողմից են օգտագործվել, սակայն դարձել է թուրքի զոհ: Նախկինում բժիշկները բազմակողմանի զարգացած էին. նա եղել է ե՛ւ վիրաբույժ, ե՛ւ գինեկոլոգ, ե՛ւ թերապեւտ ու Ամերիկայի Միացյալ Նահանգերից բերել է բազմաքանակ գործիքներ, որոնք այստեղ չեն եղել, մարդիկ նույնիսկ չեն էլ տեսել: 1924 թվականին թուրք փաշան հրավիրել է նրան իր կնոջը բուժելու համար (եղել է գինեկոլոգիական խնդիր), գնացել, վիրահատել է, գիշերով վերադառնալիս սահմանի վրա նրա ձիուն սպանել են: Թուրք ուղեկցողը թողել, ետ է գնացել, իսկ ինքն իր գործիքների մեծ պայուսակով մնացել է դաշտի մեջտեղում: Ձմեռ է եղել, դեկտեմբեր ամիսը, ամբողջ գիշեր քայլելով հասել է մոտակա գյուղ եւ որպես բժիշկ հասկացել, որ ոտքերը ցրտահարվել են, ու իր մոտ փտախտ է սկսվում: Երեւի գյուղացիների օգնությամբ ինքն իր ոտքերից մեկը անդամահատել է, որից հետո երկար չի ապրել. մոտ երկու ամիս հետո մահացել է՝ լինելով ընդամենը 42 տարեկան:Մեր Հայկանուշ տատը, որի անունով նաեւ ինձ են կոչել, պատմում էր, որ Երեւանի բժշկական ինստիտուտում իմացել են, որ նման բժիշկ է եղել եւ ժառանգություն է թողել շատ գործիքներ, եկել, բավականին մեծ գումարով դրանք իրենից գնել են: Եվ տատս այդ գումարով կարողացել է միայնակ իր երեք երեխաներին պահել եւ մեծացնել՝ հասցնելով նրանց իրենց նպատակներին:

-Կարո՞ղ եք նշել Ձեր բնավորության կողմերը:

-Ցանկացած բժշկի համար ուժեղ կողմ կարող է լինել համբերատարությունը, որը երբեմն չի հերիքում, բայց տարիների ընթացքում ձեռք ես բերում: Ես կասեի՝ գերհամբերատարությունը: Ցանկացած բժիշկ պետք է նաեւ լավ հոգեբան լինի, կարծում եմ՝ այդ երկու տվյալների առկայության դեպքում բժիշկ դառնալն իմաստ ունի: Եթե մարդը համբերատար չէ, չի կարող լսել իրեն դիմող մարդկանց, նրանից լավ բժիշկ չի ստացվի: Արեւելյան բժիշկները մարդու ֆիզիկական եւ հոգեկան աշխարհը իրարից չեն առաձնացրել: Եթե կարողանաս հանգուցալուծել մարդու հոգեբանական խնդիրը, հասնես այն բանին, որ նա քեզ վստահի, ապա ֆիզիկական ապաքինումը հեշտ կլինի: Իսկ եթե այդ ամենին մոտենում ես զուտ ֆիզիկական տեսանկյունից, ապա արդյունքը թերի է լինում: Ինձ դիմողները հիմնականում նրանք են, ովքեր իմ մասին տեղեկացել են դրական արդյունք ունեցած իմ պացիենտներից: Իրականում պատահական պացիենտներ չեմ ունենում, քանի որ մարդը լավ գիտակցում է, թե ում է դիմում, տվյալ մասնագետն ինչ մեթոդներով է աշխատում: Եթե երկկողմանի վստահություն եւ համբերատարություն չլինի, արդյունք չենք տեսնի: Շատ ժամանակ գալիս են արդեն իրենց «դիագնոզ» դրած, բայց պետք է լսեն, վստահեն բժշկին:

-Ի՞նչ կասեք որպես վերջաբան:

-Ուզում եմ ուրախությամբ նշել, որ հատկապես երիտասարդները դիմում են ինձ ոչ միայն բուժման, այլ նաեւ կանխարգելիչ նպատակով: Ես ցանկանում եմ, որ այդ երեւույթը դառնա զանգվածային, եւ վերանա հայկական այն մենթալիտետը, երբ բժշկին դիմում են դանակը ոսկորին հասնելու դեպքում:Կցանկանայի, որ մեր հասարակությունն ավելի գիտակցորեն մոտենա իր առողջությանը, եւ ընդհանրապես գիտակցականն առաջին տեղում լինի բոլոր բնագավառներում, ու ամեն մարդ ընտրի իր ճանապարհը, տարանջատի իր լավն ու վատը, գնահատի այն ամենը, ինչ Աստծո կողմից շնորհված է իրեն:

«Ես նոր սերնդի հետ շատ մեծ հույսեր եմ կապում»

Հայաստանի առողջապահական համակարգում վերջին տարիներին զգալի առաջընթաց է նկատվում թե՛ նորագույն սարքավորումների ձեռք բերման, թե՛ մասնագետների պատրաստման առումով: Ապացուցված է, որ ռադիոլոգիայի զարգացումը նկատելիորեն նվազեցրել է մարդկային մահացության տոկոսը, քանի որ հիվանդությունը հնարավոր է լինում ախտորոշել վաղ շրջանում: Բժշկագիտության ոլորտում ռադիոլոգիան համարվում է երիտասարդ ուղղություն, բայց ուրախացնում է այն հանգամանքը, որ նորավարտ բժիշկները բավականին արագ են յուրացնում այս մասնագիտությունը: Դա, անշուշտ, պայմանավորված է նաեւ նորագույն համակարգչային տեխնոլոգիաներով: Հետազոտության մեջ շերտագրման սարքը թույլ է տալիս արագ եւ ճշգրիտ, կրճատելով ճառագայթման հնարավորությունը՝ ախտորոշել հիվանդին՝ խուսափելով այլ հետազոտությունների անհրաժեշտությունից, ինչպես նաեւ ժամանակին սկսել բուժման ընթացքը՝ կրճատելով հիվանդի գտնվելը ստացիոնար պայմաններում։ Մասնագետների գնահատմամբ, այն ոչ միայն նպաստում է բուժման մեթոդի ճշգրիտ ընտրությանը, այլեւ երբեմն էլ՝ հիվանդի կյանքը փրկելուն։ Առաջին անգամ գործարկվող այս սարքը հեղափոխել է ախտորոշման եւ բուժման համակարգը, քանի որ հնարավորություն է տալիս հաշված րոպեների ընթացքում կատարել անհրաժեշտ հետազոտությունները կյանքին վտանգ սպառնացող իրավիճակներում։

http://bestgroup.am/  կայքի հարցերին պատասխանում է «Նորք-Մարաշ» բժշկական կենտրոնի բժիշկ-ռադիոլոգ Մարինե Դավթյանը, ում մասնագիտական հոգատար եւ պրոֆեսիոնալ մոտեցումները օգնում են պացիենտին հաղթահարել առողջական խնդիրները:

-Առհասարակ, գործիքային հետազոտության նշանակումը, առաջին հերթին, բխում է հենց հիվանդի շահերից, քանի որ դրանով է պայմանավորված նրա բուժման հետագա ճիշտ ընթացքը: Այլ հարց է  հետազոտության տեսակի ճիշտ ընտրությունը, որը շատ կարեւոր է, քանի որ ամեն մի հետազոտության մեթոդ ունի իր առանձնահատկությունները, եւ  բժշկի խնդիրն է, ելնելով հիվանդի ներկայացրած գանգատներից, նշանակել այնպիսի հետազոտություն, որը առավել շատ ինֆորմացիա կտա տվյալ հիվանդության հայտնաբերման համար: Ոչ մի կոմպետենտ բժիշկ առանց հիմնավոր պատճառների չի նշանակի հետազոտություն, եւ, եթե նշանակվել է, ուրեմն կա դրա անհրաժեշտությունը: «Նորք-Մարաշ» բժշկական կենտրոնն  առողջապահության ազգային ինստիտուտի ու Երեւանի բժշկական համալսարանի սրտաբանություն եւ սրտի վիրաբուժություն մասնագիտությունների հենքն է: Կենտրոնի ստեղծման առաջին իսկ օրվանից աշխատակազմի աշխատանքի հիմնական սկզբունքը թիմային մոտեցումն է:

Կենտրոնը հագեցած է բոլոր անհրաժեշտ դիագնոստիկ սարքավորումներով, այստեղ իրականացվում է բոլոր օրգանների համակարգչային տոմոգրաֆիա, կորոնար անոթների եւ սրտի, այդ թվում՝ սրտի բնածին արատներով պացիենտների համակարգչային շերտագրում (ՀՇ): Իհարկե, իրականացվում են նաեւ մյուս օրգան-համակարգերի հետազոտություններ: Մեր սարքը նորագույններից է, եւ հետազոտությունների հնարավորությունները բավականին մեծ են. մենք կատարում ենք ԿՏ, կորոնարոգրաֆիա, անգիոգրաֆիա:

-Բժշկուհի՛, Ձեր արմատներում բժիշկներ կա՞ն:

-Իմ արմատներում բժիշկներ չկան, եւ ես առաջինն էի, որ բժիշկ դառնալու որոշում կայացրեցի, այնուհետեւ հորեղբորս աղջիկը բժիշկ դարձավ. նա սրտաբան է: Ես գինեկոլոգ դառնալու նպատակ ունեի, բայց մինչ համալսարանն ավարտելն ունեցա երկու երեխա եւ հասկացա, որ երկար աշխատաժամերով աշխատել չեմ կարող: Ու նաեւ սովորելու տարիներին տեսա, թե ինչքան կարեոր նախապայման է ճշգրիտ աշխտորոշումը բուժման համար, եւ վերջին  տարիներին որոշեցի, որ պետք է ընտրեմ աշխտորոշման ուղղությունը որպես նեղ մասնագիտացում: Ընդ որում, գնացի ճառագայթային ախտորոշման օրդինատուրա, որպեսզի դառնամ մամոգրաֆիայի մասնագետ: Մագդա Սահակի Բերբերյանի մոտ մեկ տարի ուսանելուց հետո նա ինձ հարցրեց, թե ինձ բժշկական որ ոլորտում եմ տեսնում: Պատասխանեցի, որ ցանկանում եմ դառնալ մամոգրաֆիայի մասնագետ: Նա ասաց, որ իմ աչքը շատ սուր է, եւ առաջարկեց, որպեսզի ընտրեմ ավելի լայն սպեկտրով ուղղվածություն: Ես լսեցի ռենտգենոլոգների մի քանի սերնդի կրթած հրաշալի մասնագետի, մանկավարժի, հիանալի մարդու խորհուրդը, եւ նա հավերժ որպես լեգենդ կապրի իր ուսանողների, պացիենտների հուշերում: 15 տարի աշխատեցի սոնոգրաֆիստ, որից հետո իմ ընկերներից մեկն առաջարկեց ընտրել ավելի լայն ընդգրկմամբ ճյուղ, եւ ես տեղափոխվեցի Հանրապետական հիվանդանոցի դիագնոստիկայի բաժանմունք: Սկզբնական շրջանում սկսեցի հերթապահություններով, որոնք ինձ թույլ տվեցին 2 տարվա ընթացքում ավագ գործընկերներիս շնորհիվ ձեռք բերել անփոխարինելի փորձ շտապօգնության ծանր բաժանմունքում ու նաեւ միայնակ աշխատելու ռիսկ:

2018թ.-ին, երբ «Նորք-Մարաշ» սրտաբանական կենտրոնը ձեռք բերեց համակարգչային շերտագրման սարք, մասնակցեցի հարցազրույցի, եւ որոշում կայացվեց, որ ես եմ մնում որպես բժիշկ-ռադիոլոգ: Ինձ սիրտ-անոթային տոմոգրաֆիայի համար վերապատրաստման ուղարկեցին Ավստրիա՝ Վիեննա, եւ վերապատրաստումից անմիջապես հետո աշխատանքի անցա «Նորք-Մարաշ» բժշկական  կենտրոնում: Իմ կարծիքով, ինչքան ծանրաբեռնված պայմաններում աշխատես, այնքան մասնագիտորեն կհմտանաս:

-Ո՞ւմ եք համարում Ձեր ուսուցիչը:

-Կյանքիս ուսուցիչ համարում եմ տատիկիս՝ շատ իմաստուն կնոջ, որն ինձ դեռ մանկահասակ տարիքից տալիս էր անփոխարինելի խորհուրդներ: Իսկ բժշկության մեջ, իհարկե, Մագդա Բերբերյանն էր: Նա որեւէ արդարացում չէր գտնում չպարապելու, չկարդալու համար՝ նշելով, որ ինքն էլ գիտական թեզը գրել է խոհանոցում, երբ ընտանիքի անդամներն արդեն քնած էին:

Իսկ օրդինատուրայում ուսուցանելու ընթացքում կարող եմ նշել Արմեն Կարպի Ղազարյանի անունը, ինձ օգնել են նաեւ Հանրապետական հիվանդանոցի իմ ավագ գործընկերները: Կարող եմ որպես ուսուցիչ նշել նաեւ Ուկրաինայի մանկական հիվանդանոցներից մեկի ռադիոլոգիայի բաժանմունքի առաջատար մասնագետներից մեկին, որին ցանկացած պահի կարող եմ դիմել անհրաժեշտ խորհրդի համար: Ինձ ուսուցիչ կարող եմ համարել նաեւ Հայաստանում սրտաբանության վիրաբուժության հիմնադիր Հրայր Սահակի Հովակիմյանին, ում հետ շփվելու եւ ումից ամեն օր դաս քաղելու պատիվն ունեմ:

-Ի՞նչ կասեք մասնագիտական ասոցիացիաների մասին:

-Մեր՝ ռադիոլոգների ասոցիացիան մի քանի տարի է, ինչ գործում է եւ բավականին դրական ազդեցություն ունի մեր ոլորտի զարգացման գործում: Առաջինը. մեր ոլորտի բոլոր մասնագետները համախմբվում են, իրականացվում է փորձի փոխանակություն, կազմակերպվում են բազմաթիվ կոնֆերանսներ, ինչպես նաեւ մեզ տեղեկացվում է, թե ինչ կոնֆերանսներ, դասընթացներ են անցկացվում դրսում, եւ ընդհանրապես բավականին ջերմ, բարեկամական մթնոլորտ է ստեղծել բժիշկների հարաբերություններում:

-Ի՞նչ կասեք դիմելիության կուլտուրայի մասին:

-Այդ առումով մեր կենտրոնում մինչ օրս հիվանդների հետ որեւէ խնդրի չեմ բախվել: Իհարկե, տարբեր ինտելեկտի մարդկանց հետ ենք շփվում, բայց չեմ կարող ասել, որ դիմելիության կուլտուրան շատ ցածր է: Եթե, օրինակ, հետազոտման ընթացքում հայտնաբերվում է չարորակ գոյացություն, եւ, քանի որ չկա օրենք, որտեղ գրված է, թե ինչպես պետք է վարվենք նման դեպքերում, ես զգուշորեն ներկայացնում եմ իրավիճակը, որպեսզի հիվանդն ինձ հետ կարողանա հաղթահարել բարդությունները:

-Մեր բժշկության ապագան հուսալի՞ ձեռքերում է:

-Երիտասարդ կադրերն այսօր բավականին բարձր մակարդակ ունեն, ես հիանում եմ նրանց ձգտող, պրպտող տեսակով, իրենց նեղ մասնագիտացման հարցում մեծ հետաքրքրությամբ: Գնալով մեծանում է մրցակցությունը, եւ ամեն մեկը փորձում է գտնել իր ուրույն ձեռագիրը: Նրանք չեն սահմանափակվում իրենց ոլորտով, իսկ լեզուների իմացությունը տեղեկատվություն ստանալու իմաստով միջազգային գրականությունից եւ ինտերնետ պորտալից օգտվելու ավելի մեծ հնարավորություններ է տալիս: Մի խոսքով, ես նոր սերնդի հետ շատ մեծ հույսեր եմ կապում, եւ մեր սերնդի բժիշկները նրանց են փոխանցում նաեւ իրենց գիտելիքները:

Ի դեպ, ես երեխաներիս չեմ ուղղորդել մասնագիտության ընտրության հարցում: Տղաս այլ մասնագիտություն է ընտրել, աղջիկս ցանկանում էր ընտրել բժշկի մասնագիտությունը, սակայն, անկեղծորեն ասեմ, ես խանգարեցի նրան ընտրության հարցում՝ շեղելով բժշկությունից:

Ես իրականում անսահման եմ սիրում իմ մասնագիտությունը, երբեւէ չեմ մտածել այլ մասնագիտության մասին, պարզապես չցանկացա, որ իմ աղջիկն անցնի այս հետաքրքիր եւ, միաժամանակ, ծանր ուղին:

-Որտե՞ղ եք  գտնում Ձեր հանգիստը օրվա գերլարված աշխատանքից հետո:

-Հանգիստս հիմնականում գտնում եմ տանը, բայց միաժամանակ սիրում եմ ակտիվ հանգիստը եւ ընկերական շրջապատս: Ի դեպ, ես արդեն թոռնիկ ունեմ, որի մեջ գտնում եմ իմ հոգեկան անդորրը, նա ինձ պարգեւում է էներգիայի մեծ աղբյուր:

-Ի՞նչ կմաղթեք մեր հասարակությանը:

-Մեր հասարակությանը կհորդորեմ լինել առողջ եւ պահպանել առողջությունը, որը կորցնելուց հետո այն վերականգնելը բավականին դժվար է: Ուստի անհրաժեշտ է պահպանել առողջ ապրելակերպ, ժամանակին դիմել բժշկի, որպեսզի կանխվի  հիվանդությունը, այն չբարդանա:

 «Մենք կարող ենք վերահսկել ու փորձել կանխարգելել շաքարախտի առաջացումը»

Շաքարային դիաբետը քրոնիկական հիվանդություն է, որն ի հայտ է գալիս ենթաստամոքսային գեղձի՝ ոչ բավարար քանակությամբ ինսուլին արտադրելու դեպքում ու նաեւ այն ժամանակ, երբ օրգանիզմը ինսուլինը չի կարողանում յուրացնել, ինչն էլ առաջացնում է արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակի բարձրացում:

Շաքարային դիաբետը բազմաթիվ հիվանդությունների նման ոչ միայն առողջապահական, այլեւ սոցիալական խնդիր է: Այն այսօր, չնայած իր տարածվածությանը, չի համարվում այնպիսի հիվանդություն, որը զրկում է մարդուն բնականոն ապրելակերպից. բժիշկների ցուցումներին հետեւելու եւ նշանակված դեղորայքը ժամանակին ընդունելու դեպքում հիվանդությունը մեղմանում է՝ հասնելով կյանքի որակին չխանգարող մակարդակի: Ի տարբերություն նախորդ տասնամյակի, վերջին ժամանակներում դիաբետն առավել մեծ տարածում է ստացել: Այս հիվանդության առաջացման պատճառները բազմաթիվ են, որոնցից են սխալ սնունդը, քիչ շարժվելը, ժառանգականությունը, սթրեսը եւ այլն: Դիաբետի առաջին ախտանշաններն են՝ հիվանդի արյան մեջ շաքարի մակարդակի բարձր քանակությունը, որը հանգեցնում է հաճախակի միզարտադրման, անընդհատ քաղցի զգացման, այսպես կոչված, «գայլի ախորժակի», ինչպես նաեւ քնկոտության, մշտական հոգնածության, քաշի կտրուկ կորստի, քորի, տեսողության անկման եւ այլն: Շաքարային դիաբետի հետագա բարդություններից խուսափելու համար խորհուրդ է տրվում առաջին իսկ ախտանշանների ի հայտ գալու դեպքում դիմել բժշկի:

http://bestgroup.am/  կայքի զրուցակիցն է «Էլիտ-Մեդ» եւ «Աղաբեկյան» բժշկական կենտրոնների էնդոկրինոլոգ ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՂԱԲԱԲՅԱՆԸ, ում հետ զրույցը ծավալվեց շաքարային դիաբետ հիվանդության շուրջ:

-Ո՞րն է համարվում արյան մեջ նորմալ շաքարի մակարդակը:

-Գլիկեմիայի նորման համարվում է 3.5-5,6 մմոլ/լ-ը: 5.6-ից բարձրի դեպքում կատարվում են գլյուկոզայի ծանրաբեռնման փորձ եւ հավելյալ հետազոտություններ ախտորոշումը հաստատելու նպատակով:

-Խոսենք շաքարային դիաբետի տարածվածության եւ տեսակների մասին:

-Շաքարային դիաբետը (լատիներեն՝ diabetes mellītus) հիվանդություն է, որի առաջացման պատճառը կապված է գլյուկոզայի յուրացման խանգարման հետ, որն էլ իր հերթին հարաբերականորեն կամ բացարձակ ձեւով կախված է ինսուլինի քանակից, ինչի արդյունքում էլ առաջանում է հիպերգլիկեմիան՝ արյան մեջ գլյուկոզայի քանակության կայուն բարձրացումը։ Հիպերգլիկեմիայի պատճառն ինսուլինի արտադրության կամ ինսուլինի ազդեցության խանգարումն է, կամ էլ՝ երկուսը միասին։

Շաքարային դիաբետը համարվում է 21-րդ դարի էպիդեմիա, այսօր ԱՀԿ-ի կողմից հրապարակված են հետեւյալ թվերը՝ 422 միլիոն մարդ ունի շաքարային դիաբետ ամբողջ աշխարհում, եւ այդ թիվը աճում է տարեցտարի: Օրինակ, 2045թ. այդ թիվը կհասնի 629 միլիոնի: Չմոռանանք, իհարկե, որ սա միայն հետազոտված եւ ախտորոշված հիվանդների թիվն է: Համարվում է, որ ամեն 10-րդը տեսականորեն ունի շաքարային դիաբետ, ուղղակի առայժմ ախտորոշված չէ:

Հիվանդությանը բնորոշ է քրոնիկական ընթացքը, ինչպես նաեւ նյութափոխանակության բոլոր տիպերի խանգարումները՝ ածխաջրատային, սպիտակուցային ճարպային եւ ջրա֊աղային։ Շաքարային դիաբետով հիվանդանում են ոչ միայն մարդիկ, այլ նաեւ մի շարք կենդանիներ՝ շներ եւ կատուներ։ Շաքարային դիաբետի հիմնական տիպերն են՝ տիպ 1, տիպ 2, հեստացիոն, ստերոիդ դիաբետ:

Շաքարային դիաբետ, տիպ 1: Այս հիվանդության պատճառը ենթաստամոքսային գեղձի անբավարար քանակի (բացարձակ անբավարարություն) ինսուլինի արտադրումն է բետտա բջիջների կորստի պատճառով: Այս տեսակը նաեւ կոչվում է ինսուլին-կախյալ շաքարային դիաբետ: Հիվանդությունն ունի աուտոիմուն գենեզ եւ բուժվում է բացառապես ինսուլինով:

Շաքարային դիաբետ տիպ 2-ը հանդիպում է ավելի հաճախ մեծահասակների մոտ, կազմում է շաքարախտի ամբողջ քանակի 90%-ը: Այս դեպքում հիվանդությունը հիմնականում ժառանգական բնույթ է կրում: Նույնիսկ, եթե ծնողներից մեկն ունի դիաբետ, երեխայի մոտ հիվանդանալու ռիսկը հասնում է 70-80%-ի: Իսկ, եթե ախտորոշումը կատարվում է երկու ծնողների մոտ, ապա ժառանգվելու հավանականությունը 95-100% է կազմում: Ուզում եմ նշել, որ տիպ 2 դիաբետի առաջացման մեջ մեծ դեր ունեն ռիսկի գործոնները, օրինակ՝ ճարպակալումը, նստակյաց կյանքը, ծխախոտի եւ ալկոհոլի չարաշահումը, սթրեսը (քանի որ կորտիզոլը նպաստում է գլյուկոզայի մակարդակի բարձրացմանը): Դիաբետի այս տեսակը բուժվում է դեղորայքով (հաբեր եւ ինսուլին), ապրելակերպի եւ սննդակարգի կարգավորումով: Տիպ 2 դիաբետի ժամանակ ինսուլինի անբավարարությունը հարաբերական է, այսինքն, ենթաստամոքսային գեղձը արտադրում է ինսուլին, բայց որակապես ընկճված, կամ ընկալիչների քանակը ոչ բավարար է այդ ինսուլինը յուրացնելու համար, որի հետեւանքով զարգանում է ինսուլինոռեզիստենտականություն: Ասեմ նաեւ, որ ռիսկի գործոն է նաեւ քիչ շարժուն կենսակերպը: Հիշեցնեմ, որ ֆիզիկական ակտիվությունը բարձրացնում է հյուսվածքների զգայունությունը ինսուլինի նկատմամբ: Այսինքն, այդ տիպի շաքարային դիաբետի բուժումը պետք է սկսել ապրելակերպից եւ սննդակարգից՝ համակցված եւ խիստ տարբերակված սննդամթերքի ընդունումից:

-Բժշկուհի, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում ստերոիդ դիաբետը:

-Ստերոիդ դիաբետը նույնպես տիպ 2 դիաբետի տեսակ է, բայց առաջացման պատճառը դեղորայքն է (կորտիկոստերոիդներ), որոնք նշանակվում են զանազան հիվանդությունների բուժման նպատակով: Այս տեսակի շաքարախտը բուժվում է նույն դեղամիջոցներով, ինչպես արդեն ասվեց:

-Իսկ ո՞րն է հեստացիոն դիաբետը:

 -Հեստացիոն դիաբետը շաքարախտի տեսակ է, որն առաջանում է հղիության ընթացքում եւ կարող է ավարտվել ծննդաբերությունից հետո: Պետք է իմանալ, որ ռիսկը մոր եւ երեխայի համար, իհարկե. պահպանվում է ամբողջ կյանքի ընթացքում: Հեստացիոն դիաբետի առաջացման հիմնական դրդապատճառներն են՝ մետաբոլիկ համախտանիշը, հավելյալ քաշը, ինսուլինոռեզիստենտականությունը, ժառանգականությունը, կորտիկոստերոիդների եւ պսիխոտրոպ պրեպարատների ընդունումը… Հեստացիոն դիաբետի հայտնաբերման պահից նշանակվում է բուժում (ինսուլինոթերապիա) եւ էնդոկրինոլոգի հսկողություն ամբողջ հղիության ընթացքում՝ բարդություններից խուսափելու նպատակով: Ինչպես ասացի, հղիության ավարտից հետո հեստացիոն դիաբետը նույնպես հիմնականում նահանջում է: Ըստ ՄԴՖ տվյալների, առաջին 5-10 տարվա ընթացքում 70% կանանց մոտ կրկին նկատվում է դիաբետի պրոգրեսիայի միտում: Առհասարակ հարկ է նշել, որ ամեն հավելյալ 1 կիլոգրամը ավելացնում է տիպ 2 դիաբետի հավանականությունը 40% -ով, ուստի քաշի վերահսկումը անհրաժեշտ է նաեւ ծննդաբերությունից հետո:

– Որո՞նք են շաքարային դիաբետի առաջացման ռիսկի գործոնները:

–Անշուշտ, այդ հարցը հաճախ է քննարկվում: Առաջին հերթին, իհարկե՛, ժառանգականությունն է, որի մասին արդեն ասացի:

Ճարպակալումը եւ զարկերակային բարձր ճնշումը նույնպես համարվում են ռիսկի գործոններ: Մոտավորապես 40% զարկերակային հիպերտենզիա ունեցող մարդկանց մոտ կյանքի ընթացքում զարգանում է նաեւ շաքարային դիաբետ: Մեծ խումբ են կազմում ճարպակալում, մետաբոլիկ համախտանիշ ունեցող պացիենտները, որի պարագայում յուրաքանչյուր երրորդը կյանքի ընթացքում կարող է ձեռք բերել շաքարային դիաբետ:

Պետք է նշել նաեւ այն կանանց ու աղջիկներին, որոնք անամնեզում ունեցել են ձվարանների պոլիկիստոզ, որի հիմքում առկա է ինսուլինոռեզիստենտականությունը: Նրանք նույնպես համարվում են նախատրամադրվածություն ունեցող անձինք:

Վերջին տարիներին շատ է խոսվում նաև վիտամին Դ-ի մասին: Հայտնի է, որ վիտամին 25 (OH) D մակարդակը 20 նգ / մլ-ից ցածր լինելու դեպքում նպաստում է մետաբոլիկ համախտանիշի զարգացմանը (74% ռիսկ): Իսկ մետաբոլիկ համախտանիշն իր հերթին 2-րդ տիպի շաքարախտի զարգացման պրեդիկտորն է, քանի որ այն ներառում է ածխաջրատային նյութափոխանակության խանգարում, մարմնի զանգվածի ավելացում եւ արյան բարձր ճնշում:

Բացի դրանից, հետազոտությունները ցույց են տվել վիտամին 25(OH)D եւ հյուսվածքների զգայունությունը ինսուլինի նկատմամբ ապահովելու (ինսուլինոռեզիստենտականության) կապը:

–Ի՞նչ խորհուրդ կտաք շաքարային դիաբետով հիվանդներին:

–Նախ ուզւոմ եմ ասել, որ դիաբետն ընկալեն ոչ միայն որպես հիվանդություն, որը պահանջում է դեղորայքային բուժում, այլ նաեւ որպես կենսակերպ` որոշ առանձնահատկություններով, ու առավել ուշադիր լինեն սեփական անձի նկատմամբ: Ճիշտ սննդային ռեժիմը պահպանելը, ֆիզիկական ակտիվությունը, դեղորայքային բուժումը, բժշկի հսկողությունը թույլ կտան խուսափել շաքարային դիաբետի դեկոմպենսացիայից եւ բարդություններից:

Իհարկե, կատարյալ ոչինչ չկա այս աշխարհում, եւ որեւէ բանի երաշխիք էլ չունենք, բայց մենք կարող ենք վերահսկել ու փորձել կանխարգելել շաքարախտի առաջացումը:

Եղեք առողջ:

«Կցանկանամ, որ բոլորն ունենան պայծառ տեսողություն՝ միաժամանակ ունենալով պայծառ ուղեղ»

 Բժշկությունը՝ որպես մասնագիտություն, կամային հատկանիշների բացառիկ եւ յուրօրինակ դրսեւորումներ է պահանջում: Բժշկի բնավորության առանցքային գծերից պետք է լինեն համբերատարությունն ու զսպվածությունը, նվիրվածությունն իր սիրելի գործին, միեւնույն ժամանակ, նա պետք է կարողանա լինել վճռական եւ հաստատակամ, ունենա անընդհատ կատարելագործվելու անսպառ ձգտում: Բժշկի մասնագիտության առանձնահատկություններից է նաեւ մարդկային ճիշտ հարաբերությունների ձեւավորումը: Նա գործ ունի հասարակության ամենազգայուն խմբի հետ, ուստի առաջին իսկ պահից պետք է հոգեբանական ճիշտ մոտեցում ցուցաբերի: Մնալով բժշկի համար սահմանված շրջանակներում` նա պետք է կարողանա ամենից վեր դասել վստահության եւ հոգատարության մթնոլորտը:

Ս.Վ.Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի աչքի բորբոքային հիվանդությունների բաժանմունքի ակնաբույժ, բժշկական գիտությունների թեկնածու,Աչքի բանկի տնօրեն ԱՆԻ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆԸ http://bestgroup.am/   կայքի հետ զրույցում նշեց.   

-Աչքի միստիկան անմեկնելի է: Չտեսնող մարդու հայացքը խամրած է, խիստ արտահայտված են վախի ու տագնապի զգացողությունները: Հաճախ ականատես եմ լինում՝ ինչպես է տեսողական խնդիրներ ունեցող մարդը վիրահատությունից կամ բուժման ընթացքից հետո լիովին փոխվում. հայացքը, շարժումները եւ նույնիսկ ձայնն այլեւս նախկինը չեն: Թերեւս սրանով է հաստատվում ու ապացուցվում աչքի՝ ներքին եւ արտաքին աշխարհների միջնորդ լինելը: Աշխարհի պատկերը ներդաշնակ է իր ամբողջության մեջ, եւ յուրաքանչյուր մասնիկի բացակայությունը խաթարում է իրական պատկերը:

-Ի՞նչ աշխատանքներ են իրականացվում բաժանմունքում:

-Բաժանմունքում հետազոտվում, վիրահատվում եւ բուժվում են արտաքին աչքի, եղջերաթաղանթի, անոթաթաղանթի, ցանցաթաղանթի զանազան բնույթի բորբոքումներով հիվանդներ։ Կատարվում են կատարակտայի եւ եղջերաթաղանթի փոխպատվաստման վիրահատություններ, մսամոլի, խալազիոնի, եղջերաթաղանթի տատուաժի վիրահատություններ եւ այլն։

 Բաժանմունքում այժմ լայնորեն կիրառվում են նաեւ իմունոսուպրեսանտներ ուվեիտների բուժման համար, որը զգալիորեն բարձրացնում է բուժման արդյունավետությունը: 

Կուտակվել է զգալի փորձ այս դեղորայքները ստացող հիվանդների արյան հսկողության գործում (ոսկրածուծի, լյարդի, երիկամների ֆունկցիաների պարբերական քննություն): Բաժանմունքում կատարվում են նաեւ կորտիկոստերոիդների (կենալոգ, դիպրոսպան) հետին սուբտենոնյան եւ ինտրավիտրեալ ներարկումներ:

Այժմ ունենք գենետիկական լաբորատորիայի հետ համագործակցելու համաձայնություն արյան գենետիկ թեստերի կիրառման վերաբերյալ՝ ուվեիտների ախտորոշման մակարդակն առավելագույնս բարձրացնելու նպատակով (HLA-B27, HLA-B51 եւ այլն): Ներկայումս մեզ մոտ դիսպանսեր հսկողության տակ գտնվում է մոտ 1800 ուվեիտով (աչքի խոռոչի բորբոքումներ) հիվանդ։

Բաժանմունքում ներդրվել է նաեւ եղջերաթաղանթի քերուկի հետազոտությունը, եւ վերջինիս մանրադիտակային զննումն առավելագույնս բարձրացնում է ախտորոշման ճշգրտությունն ու ուղղորդված բուժման արդյունավետությունը եղջերաթաղանթի բորբոքային ախտահարումների ժամանակ: Բաժանմունքում ներդրվել է նաեւ վիրուսային կերատիտների ժամանակ պոլիմերազային շղթայական ռեակցիաների մեթոդի կիրառումը, չոր աչքի ախտորոշման թեստերը եւ արցունքատար կետիկների իմպլանտների տեղադրումը: 2013թ.-ից Հայաստանում առաջին անգամ կատարվել է խորը առաջային շերտավոր կերատոպլաստիկա (DALK) վիրահատությունը: Այս մեթոդը հնարավորություն է ընձեռում պահպանել եղջերաթաղանթի չվնասված հատվածները (շերտերը)։ Հիմնականում կատարվում է առաջնային եղջերաթաղանթի մակերեսային ախտահարումների, սպիների ժամանակ։ Այս վիրահատությունը մեր կենտրոնում բազմից իրականացվել է նաեւ ֆեմտովայրկյանային լազերի միջոցով: 1986թ.-ից սկսած՝ կենտրոնում տարեկան մոտ 150-200  հիվանդի մոտ թափանցող կերատոպլաստիկայի վիրահատություն է կատարվում, որպեսզի վերականգնվի եղջերաթաղանթի պղտորման պատճառով առաջացած կուրությունը (կեռատոկոնուս, քիմիական այրվածքներ, եղջրենու մակերեսային խոցեր եւ այլն): Սակայն խորը առաջային շերտավոր կերատոպլաստիկան մշտապես իրենից ներկայացրել եւ ներկայացնում է նորամուծություն: Սա մի վիրահատություն է, որի ժամանակ եղջերաթաղանթի միայն առաջային շերտերն են հեռացվում, փոխարինվում նոր հյուսվածքով, եւ հիվանդի եղջերաթաղանթի խորը կամ խորանիստ շերտերը պահպանվում են, դրանով իսկ մոտ 10 անգամ նվազում է նոր հյուսվածքի օտարման հավանականությունը: Այս վիրահատությունը ցուցված է այն դեպքերում, երբ հիվանդի եղջերաթաղանթի խորանիստ շերտերը դեռեւս թափանցիկ են (օրինակ՝ կեռատոկոնուս հիվանդության ոչ խիստ զարգացած ստադիաներում, եղջերաթաղանթի պղտորումների սպիերի դեպքում, երբ տուժած են միայն առաջային շերտերը):

-Իսկ ի՞նչ է կերատոպրոթեզը:

-Կերատոպրոթեզը արհեստական եղջերաթաղանթ է եւ ցուցված է այն դեպքերում, երբ մարդկային եղջերաթաղանթի փոխպատվաստումն արդյունավետ չէ, օրինակ, երբ առկա են քիմիական այրվածքներ, նախկինում եղջերենու տրանսպլանտատի բազմաթիվ օտարումներ, աչքի սպիական հիվանդություններ։ Կերատոպրոթեզավորման մեր արդյունքները տպագրվել են ԱՄՆ-ի արաջատար ամսագրերից մեկում, ավելին. պարզվում է, որ Հայաստանն աշխարհում իր փորձով զբաղեցնում է երրորդ տեղը։ Այս վիրահատությանը ենթարկվում են այն հիվանդները, որոնք տարիներ շարունակ կույր են եղել եւ կրկին տեսնելու հնարավորություն են ստանում։

-Իսկ գիտական գործունեություն ծավալվո՞ւմ է բաժանմունքում:

-Այո, զբաղվում ենք ոչ միայն բժշկական, այլեւ գիտական գործունեությամբ, որին ակտիվորեն մասնակցում են այնտեղ սովորող կլինիկական օրդինատորները' կոնֆերանսներում իրենց ելույթներով եւ տպագրված հոդվածներով:

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ կադրերի մասին:

 -Կան բավականին շատ բանիմաց, խելացի, պրպտող, ձգտող երիտասարդներ, որոնք ոչ միայն շատ են կարդում, այլեւ կլինիկորեն են ամեն ինչ տարբերակում: Ամեն մեկն իր յուրահատկությունն ունի, որն ավելի շատ մարդու էությունից է գալիս: Բոլորն էլ մտավախություն ունեն, որ ուղեղների արտահոսք կլինի, սակայն, օրինակ, իմ ընտանիքի անդամները երբեք այլ երկրում բնակվելու ցանկություն չեն հայտնել:

-Իսկ ինչպե՞ս եք ընտրել բժշկի անչափ բարդ աշխատանքը:

-Իմ բժիշկ դառնալուն նպաստել է, նախեւառաջ, բժիշկ ծնող ունենալու հանգամանքը: Մայրս ակնաբույժ է եղել եւ իր մասնագիտության մեջ ցուցաբերած նվիրվածությամբ մշտապես օրինակ է ծառայել ինձ համար: Հիմա երկու քույրերս էլ են բժիշկներ. մեկը սրտաբան է, մյուսը` ռադիոլոգ: Մասնագիտական բավական երկար ուղի եմ անցել, ու դեռեւս ուսանողական տարիներից ակնաբույժ դառնալու ցանկությունս շատ մեծ էր, եւ մասնագիտական գործունեությունս սկսեցի Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի վնասվածքաբանական կետում: Այս աշխատանքային պրակտիկայի ընթացում մանրակրիտ ծանոթացա վնասվածքների տեսակներին, ներկա գտնվեցի վիրահատություններին:

-Բժշկուհի, աչքի հիվանդությունները երիտասարդացո՞ւմ են ապրում:

-Օրինակ, տարիքային կատարակտան եւ գլաուկոման, որոնք նախկինում կարող էին ի հայտ գալ հիմնականում ծերերի շրջանում, հիմա «երիտասարդացել» են եւ ի հայտ են գալիս միջին տարիքի՝ 40-50 տարեկան անձանց շրջանում: Սակայն, ամեն դեպքում, հստակ չեմ կարող ասել՝ դրանք իրականում երիատասարդացե՞լ են, թե դրանց բացահայտմանը նպաստում է նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառությունը ակնաբուժության ոլորտում:  Գուցե շատ հիվանդություններ նախկինում չէին հայտնաբերվում, եւ միջին տարիքի հիվանդները դիմում էին բժշկի միայն ծայրահեղ բարդացած ՝ ոսպնյակի պղտորված վիճակում: Գուցե հիվանդների մոտեցումն է փոխվել, մեծացել է սեփական տեսողության հանդեպ ինքնագիտակցության բարձրացումը: Չմոռանանք, որ ակնաբուժությունն օրեցօր տեխնոլոգիապես զարգանում է: Կարող եմ վստահաբար ասել, որ համաշխարհային պրակտիկայում ակնաբուժական ոլորտում գործածվող բոլոր ախտորոշիչ սարքավորումները կիրառվում են նաեւ մեզանում:

-Դիմելիության կուլտուրայի մասին ի՞նչ կասեք:

-Այդ առումով փոփոխություններ նկատվում են: Ընդհանրապես տարբեր են պացիենտների մոտեցումները, քանի որ մարդիկ էլ տարբեր են իրենց էությամբ եւ մտածելակերպով: Բայց բժիշկներս երբեք չեն ընկճվում դրանից, քանի որ մենք ծառայում ենք մեր հասարակությանը՝ նրան պարգեւելով կարեւորագույնը` աչքի լույսը:

-Գո՞հ եք հայ ակնաբույժների ասոցիացիայի գործունեությունից:

-Մեր ակնաբույժների ասոցիացիայում կազմակերպչական հարցերը շատ լավ են լուծվում, կոնֆերանսներ են լինում, որոնց միջոցով տեղեկացված ենք լինում մեր ոլորտի  նորարարություններից: 2019թ.-ի աշնանը կայացավ շատ հետաքրքիր կոնֆերանս, որտեղ ներկայացված յուրաքանչյուր գործ, կարծես թե, մեզ համար հայտնագործություն լիներ: Տեղի է ունենում փորձի փոխանակություն, համագործակցություն, որպեսզի տարանջատվեն հիվանդությունները, որոշվեն առաջնահերթությունները:                                                                                                            

-Ի՞նչ կասեք սոցիալապես անապահով խավերին պետական աջակցության մասին:

-Նախկինում, երբ պետության կողմից ակնաբուժական աջակցություն էին ստանում եւ ամբողջովին անվճար վիրահատվում միայն առաջին կարգի հիվանդները՝ միայն որոշ ծախսերի համար փոքր գումար մուծելով, ապա այսօր պետպատվերի տեղերը շատացել են, եւ ամբողջությամբ ֆինանսավորվում է առաջին, երկրորդ եւ երրորդ կարգ ունեցող հիվանդների վիրահատությունը: Իսկ դա նաեւ բավականին հեշտացրել, ջերմացրել է բժիշկ-հիվանդ շփումները:                                                                                                                                   

-Որպես վերջաբան ի՞նչ կասեք։

-Որպես վերջաբան ուրախությամբ պետք է նշեմ, որ մեր երկրում բավականին դրական փոփոխություններ ենք նկատում, եւ աշխատելու շատ ավելի բարենպաստ պայմաններ են ստեղծվել: Կցանկանամ, որ բոլորն ունենան պայծառ տեսողություն՝ միաժամանակ ունենալով պայծառ ուղեղ: Երբ որ ուղեղը պայծառ է, բայց աչքերը չեն տեսնում, շատ ցավալի է: Իսկ երբ աչքերը տեսնում են, բայց ուղեղը չի ընկալում, դա շատ ավելի վատ է:

«Իմ երջանկության գրավականները ընտանիքս, երեխաներս, ընկերներս եւ մասնագիտական գործունեությունս են»

 Նեոնատալոգիան բժշկության մի ուղղվածությունն է, որը զբաղվում է երեխայի ծնվելու պահից մինչեւ նրա 28 օրական դառնալու ժամանակահատվածում երեխայի մոտ ի հայտ եկած առողջական խնդիրներով: Փաստացի աշխարհի գրեթե բոլոր երկրներն ընդունել են այդ մասնագիտությունը, քանի որ, բժիշկների կարծիքով, կյանքի առաջին 28 օրերն են, որ մարդուն կարող են խոցելի դարձնել իր ամբողջ կյանքի ընթացքում: Արատների, ինչպես նաեւ անհաս ծնունդների դեպքերում անհրաժեշտ են բարձր որակավորում ունեցող մասնագետներ, բացի այդ, պահանջվում են այդ ժամանակահատվածի համար հատուկ դեղամիջոցներ եւ սարքավորումներ, ինչին կարող են տիրապետել նեղ մասնագետները: Նման բժշկության համար ֆինանսական միջոցները չափազանց սահմանափակ են, սակայն, ըստ http://bestgroup.am/  կայքի զրուցակցի, «Սլավմեդ» բժշկական կենտրոնի բժիշկ-նեոնատոլոգ Հայկանուշ Կարախանյանի, ի պատիվ իրենց անձնակազմի նվիրվածության, կարողանում են  արձանագրել  բավարար ցուցանիշ, սակայն իրենք դրա համար չեն աշխատում: Յուրաքանչյուր թվի ետեւում մեկ կյանք է, մեկ ընտանիքի երջանկություն: Մասնագետները համագործակցում են  արտասահմանյան կլինիկաների հետ, հետեւում նորագույն տեխնոլոգիաներին եւ աշխարհին համահունչ ընթանում:Նեոնատալոգիայի ոլորտում մասնագետների  խնդիր չկա Հայաստանում, առողջապահության նախարարությունը տարիներ առաջ  ներդրել է պետպատվերի շրջանակներում մեծաթիվ նեոնատոլոգների կրթական ծրագիրը, ինչի արդյունքում, ինչպես մասնագետն է ասում, գրագետ սերունդ է գալիս:

 «Սլավմեդ» բժշկական կենտրոնն իր ծառայություններով  նպաստում է մանկական մահացության նվազեցմանն ամբողջ հանրապետությունով, եւ  նման կենտրոնների թվի ավելացման փոխարեն անհրաժեշտ է  տվյալ կլինիկայում էլ ավելի բարելավել մատուցվող ծառայությունների որակը: Կենտրոնն այսօր դինամիկ զարգացող բուժհաստատություններից է, որն ապահովում է եվրոպական չափորոշիչներին համապատասխան բազմապրոֆիլ եւ բարձրակարգ բուժօգնություն: Տարիների փորձառություն ունեցող եւ երիտասարդ մասնագետների կլինիկական եւ կրթական գործունեության, համաշխարհային ճանաչում ունեցող առաջատար բժշկական հաստատությունների հետ համագործակցության, վերապատրաստումների, հեղինակավոր գիտաժողովների եւ սեմինարների մասնակցությունների, պարբերաբար գերժամանակակից տեխնոլոգիաների եւ բուժման, ախտորոշման ու վերականգնողական նոր մեթոդների ներդրման քաղաքականության, բուժայցելուների սպասարկման բարձր որակի ապահովման շնորհիվ «Սլավմեդ» բժշկական կենտրոնը դարձել է ոչ միայն մեր հայրենակիցների, այլեւ շատ օտարերկրացիների համար նախընտրելի բժշկական կենտրոն:

Մեր զրուցակիցը նշում է, որ իսկապես դժվար է լինել կին, մայր եւ միաժամանակ նվիրվել մասնագիտությանն ու փորձել բոլոր «դերերում» լինել լավագույնը: Սակայն, երբ սիրում ես մասնագիտությունդ եւ զգում ընտանիքիդ անվերապահ աջակցությունն ու սերը, ցանկացած դժվարություն հաղթահարելի է դառնում, ավելին` դու ստանում ես նոր լիցքեր եւ խթան` առաջ շարժվելու, հասնելու ավելիին ու ձգտելու առավելագույնին: Մասնագիտական գործունեության ընթացքում արհեստավարժությունը ձեռք է բերվում տարիների քրտնաջան աշխատանքի, գիտելիքների, ստացած գործնական հմտությունների արդյունքում, իսկ մարդկային տեսակը ճիշտ ախտորոշելու միակ գրավականը մարդու կենսափորձն է:

«Իմ էներգիայի աղբյուրն իմ բալիկներն են, նրանցից ես տիեզերական էներգիա եմ ստանում: Ունենալ գիտելիք, բայց չունենալ սարքավորումներ, անիմաստ է: Սարքավորումներ ունենալ եւ չունենալ գիտելիք ու չօգտագործել սարքավորումը, նույնպես անիմաստ է: Հայ մասնագետների գիտելիքները բարձր են, սարքավորումներով էլ այժմ համալրվել եւ համալրվում են հանրապետության բուժկառույցները, որի արդյունքում էլ Հայաստանում իջել է մանկական մահացության տոկոսը»,-ասում է մեր զրուցակիցը:

Ըստ նրա, մասնագիտության ընտրության հարցը դրված է եղել դեռ մանկուց, եւ, ինչպես բոլոր մանկահասակ աղջիկների մոտ է լինում, բժշկուհի դառնալու իր երազանքն էլ մեծ էր, քանի որ երեխաներ շատ էր սիրում, եւ կյանքի  նպատակը մանկաբույժ դառնալն էր. «Ասեմ, որ արմատներումս չկան բժիշկներ, ամուսինս է բժիշկ, եւ նա ինձ բավականին մեծ իմպուլս է հաղորդում, միշտ ոգեշնչում: Նաեւ հայրիկս ինձ բժիշկ դարձնելու մեծ ցանկություն ուներ ու ինձ ուղղորդեց մասնագիտության ընտրության հարցում: Երբ բուհ էի ընդունվում, այդ տարիներին մանկաբուժական ֆակուլտետը փակվեց, ընդհանուր բժշկություն  էր: Բայց ուղեղումս մանկաբուժությունն էր, եւ հենց դա էլ ընտրեցի: Այնուհետեւ գնալով ծննդատուն՝ նեղ մասնագիտացում ընտրեցի նեոնատալոգիան, մասնագիտություն, որի էությունը ուսանելու տարիներին լավ չես գիտակցում, բայց հետո հասկանում ես դրա նշանակությունն ու կարեւորությունը: Ես շատ էի շփվում փոքրիկ բալիկների հետ, ինչն անչափ հաճելի էր, չնայած, ցավոք, լինում էին նաեւ տխուր պահեր: Ես միայն երեխաներին օգնելով հոգեպես բավարարված եմ զգում, իսկ նրանց պարգեւած ամեն մի էմոցիան մեզ գերհաճույք է պարգեւում: Իմ ընտանիքը հասկանում եւ աջակցում է ինձ, իսկ եթե այդպես չլիներ, ես, թերեւս, չէի հասնի այն հաջողություններին, որոնք այսօր իրականություն են: Ինձ համար մեծագույն երջանկություն է, որ նրանք կիսում են իմ ապրումները, ուրախություններն ու ձեռքբերումները: Ուզում եմ առանձնացնել հատկապես ամուսնուս, ում ըմբռնումն ու սերը, աջակցելու պատրաստակամությունն ու ուժը մշտապես ինձ հետ են: Նրան հաճելի է, որ ես զբաղվում եմ իմ սիրելի գործով, կայանում եմ որպես մասնագետ: Ճիշտն ասած, երեխաներիս ծննդով աշխատանքս մի քիչ նահանջեց, բայց որոշ դադարից հետո սկսել եմ աշխատել բուռն աշխատանքային գրաֆիկով»,-պատմում է բժշկուհին:

Խոսելով իր ուսուցիչներից՝ մեր զրուցակիցը նշեց, որ իր առաջին ուսուցիչը եղել է Պավել Արտյոմի Մազմանյանը, ում մոտ անցել է օրդինատուրա, ով իրեն տվել է գիտելիքների բավականին մեծ բազա: Նա ավագ բժիշկներից առանձնացրեց բաժանմունքի ղեկավար Հովհաննես Սասունիկի Ղազարյանին, ով տվել ու տալիս է գիտելիքների եւ փորձի մեծ բազա՝ օգնելով ճիշտ աշխատել նորածնի հետ, ում շնորհիվ նա հաստատուն քայլեր է անում իր ոլորտում:

Ըստ մեր զրուցակցի, նեոնատալ բժշկության հայկական ասոցիացիան ոլորտի որակյալ եւ բարձրորակ ծառայության առաջատար կազմակերպողն ու երաշխավորն է Հայաստանում եւ մանկական մահացությունը նվազեցնելու, առողջ սերունդ ապահովելու նպատակով հետեւողականորեն կազմակերպում է միջազգային չափանիշներին համապատասխան նեոնատալ ծառայություններ եւ ստեղծում աշխատանքային արժանապատիվ պայմաններ նեոնատալ ծառայության համար. «Հայաստանում նեոնատալ ծառայությունների որակի բարելավման ծրագիրը զգալիորեն աջակցել է նորածնային առողջապահական ծառայությունների որակի բարելավման գործընթացին: Շատ եմ կարեւորում պետական մարմինների՝ ի դեմս առողջապահության նախարարության, մարզային կառույցների եւ պետական այլ մարմինների հետ սերտ եւ արդյունավետ համագործակցությունը, որը տեղի է ունեցել ծրագրի իրականացման ընթացքում: Կլինիկական ուղեցույցները եւ նեոնատալ խնամքի չափորոշիչները, որոնք արժանացել են ՀՀ առողջապահության նախարարության հավանությանը, բաժանվում են Հայաստանի բոլոր շրջանների նեոնատալ բուժանձնակազմերին: Աշխատում ենք եվրոպական չափանիշներով, միայն մի քիչ զիջում ենք տեխնիկայի տեսանկյունից, աշխատում ենք ասոցիացիաների նախաձեռնությամբ, լինում են տարբեր թեմաների քննարկումներ, փորձի փոխանակություն: Մեր երիտասարդ կադրերն էլ բավականին զարգացած են, ձգտող, պրպտող եւ ավելի արագ են ընկալում նորարարությունները, տեղեկատվությունը»:

Ինչ վերաբերում է դիմելիության կուլտուրային, ապա այդ առումով բավականին առաջխաղացում կա, բայց դեռ չենք հասել այն մակարդակի, որին ձգտում ենք:

Իհարկե, ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ առաջնային օղակների՝ համաբուժարանների (պոլիկլինիկաներ) նկատմամբ հանրության մոտ անվստահություն է ձեւավորվել: Բժշկուհու կարծիքով, տեղամասային համաբուժարաններում իրոք դեռ բաց տեղեր կան, այնտեղ աշխատում են հին չափանիշներով, իսկ, օրինակ, իրենց կլինիկայում ամեն ինչ նոր չափանիշների համապատասխան է, մոտեցումներն իրենց մոտ ավելի ժամանակակից են: Եվ իրենք աշխատում են առաջնային օղակներին աջակցելու ուղղությամբ:

Ծանրաբեռնված աշխատանքից հետո բժշկուհին իր հանգիստը գտնում է տանը՝ ընտանիքի եւ երեխաների հետ: Չնայած, ըստ մեր զրուցակցի, որքան էլ աշխատանքը հոգնեցնում է, այնուամենայնիվ, այն իրեն հաճույք է պատճառում, եւ առանց աշխատանքի կյանքն ընդհանրապես չի պատկերացնում: Տանը, իհարկե, լիցքաթափվում է, ու, քանի որ ամուսինն էլ բժիշկ է, իրեն լավ է հասկանում, եւ ամուսինները փորձում են միմյանց աջակցել: Եվ ընտանքում տարաձայնություններ գրեթե չեն ծագում:

Իսկ որպես վերջաբան ցանկանում է կանանց հորդորել, որ պարբերաբար այցելեն հետազոտությունների, մեծ ուշադրություն դարձնեն կյանքի ամենամեծ պարգեւին՝ իրենց առողջությանը, գնահատեն այն՝ մնացյալը թողնելով երկրորդ պլան: «Կյանքը մեծագույն պարգեւ է, որը պետք է երջանիկ ապրել, իսկ երջանկության բանաձեւն անհատական է, դրան հասնելու ուղիները` նույնպես: Իմ երջանկության գրավականները ընտանիքս, երեխաներս, ընկերներս եւ մասնագիտական գործունեությունս են, որոնցից յուրաքանչյուրն իր կարեւոր դերն ունի երջանկության իմ չափաբաժնում»,-եզրափակեց մեր զրուցակիցը:

Reflexotherapeutist

Education

Gynecologist

 Education

2011-2015 Doctoral Degree

Yerevan State Medical University after M Heratsi - Obstetrics and gynecology

2005-2011

Yerevan M Heratsi State Medical University General Medicine

Rewards

2015

NKR - The Best Young Doctor

Trainings

2019

RF Moscow - Intimate Aesthetic Contour Plastci

 Activities

From 2015

Erebuni MC - Obstetrician

-From 2016

Yerevan Medical University Chair of Obstetrics and Gynecology "Obstetrics and Gynecology" Lecturer, Cycle leader

2016-2019

Armenian-Canadian "Prevent Cervical Cancer" Program Specialist, Gynecologist

2013-2015 

Martuni Medical Union of NKR - Obstetrician-gynecologist

 Conferences:

Gynecological Endocrinology the 19th World Congress , Florence, Italy 2020

Եթե դպրոցներում անցկացնենք պրոֆիլակտիկ ստուգումներ, կպարզենք, որ ամեն երկրորդ երեխան ունի աչքի խնդիր»

Ժամանակակից բժշկությունը բավականին լայն հնարավորություններ է ընձեռում տեսողությունը պահպանելու ու զարգացող հիվանդությունը կանխարգելելու եւ բուժելու համար: Սակայն, ինչպես ցանկացած այլ օրգան-համակարգերի, այնպես էլ աչքի հիվանդությունների պարագայում  կարեւորագույն դերակատարումը վերապահված է ճիշտ ժամանակին մասնագետներին դիմելու հանգամանքին: Եթե անհատը շարունակաբար ուշադիր է եւ գանգատների հենց առաջին նախանշանների դեպքում դիմում է համապատասխան մասնագետի, ապա մեծ է հավանականությունը, որ կկատարվի անհրաժեշտ հետազոտություն, կտրվի ճիշտ ախտորոշում, եւ կիրականացվի արդյունավետ բուժում: Ցանկացած աշխատանք, որտեղ մարդու հետ կա շփում, հատկապես բժշկությունը, անկախ նրանից` ակնաբույժ է, թե այլ մասնագետ, պահանջում է համբերություն եւ, ամենակարեւորը, սեր մասնագիտության հանդեպ: Լավ բժիշկ դառնալու համար առաջին կարեւորագույն  նախապայմանը հոգեբան լինելն է: Հիվանդը պետք է վստահի քեզ: Միայն այս պարագայում հնարավոր կլինի հասնել դրական արդյունքի:

http://bestgroup.am/  կայքի զրուցակիցն է Վլադիմիր Ավագյանի անվան բժշկական կենտրոնի ակնաբույժ-միկրովիրաբույժ Արաքսյա Առաքելյանը: Նա, առաջնորդվելով մարդկանց աջակցելու մարդասիրական մղումներով, ընտրել է բժշկի մասնագիտությունը եւ իր ուրույն ձեռագիրն ունի ակնաբուժության բնագավառում:

-Տիկի՛ն Առաքելյան, շփվելով երիտասարդ կադրերի հետ՝ ի՞նչ կարծիք եք կազմում մեր ապագա ակնաբուժության մասին:

-Այդ առումով մեր օրերին երիտասարդների մեջ, կարծես, երկու ծայրահեղ կողմեր կան. շատ վառ ու պայծառ ուղեղներ եւ երիտասարդներ, որոնք հենց այնպես, անտարբեր ընտրել են իրենց մասնագիտական ուղին ու ամեն կերպ փորձում են խուսափել պատասխանատվությունից: Նրանք երեւի մոռացել են, որ մարդկային կյանքի հետ պետք է գործ ունենան եւ փորձում են ավելի թեթեւ, դիագնոստիկ գործով զբաղվել, իսկ բուժելու, վիրահատելու ձգտում չունեն: Իհարկե մի կողմից հասկանալի է, որ բժիշկ դառնալու համար բավականին երկար ճանապարհ պիտի անցնես, մինչդեռ կան այլ մասնագիտություններ, որոնք ընտրելով՝ ավելի արագ ես, այսպես ասած, ոտքի կանգնում, անցնում աշխատանքի: Մի կողմից հուսադրող է, որ ունենք ձգտող, պրպտող երիտասարդներ, բայց մյուս կողմից էլ վախ կա, որ նրանք արտերկրում վերապատրաստվելուց հետո կցանկանան մնալ տվյալ երկրում: Ընդ որում, կան կադրեր, որոնք կարող են միանգամից արտեկրում ընդունվել աշխատանքի: Իրավիճակ, որը կանխել չենք կարող, որովհետեւ բուժաշխատողը վստահ չէ, որ կվարձատրվի իր կատարած աշխատանքին համապատասխան: Ցավալին նաեւ այն է, որ ինտերնետ պորտալով շատ ժամանակ պախարակում են որեւէ բժշկի՝ առանց ստույգ տեղեկատվություն ունենալու: Իսկ ահա լավագույն դեպքերը չեն լուսաբանվում կամ լուսաբանվում են շատ քիչ ծավալով: Լինում են դեպքեր, երբ մեր երկրում արտառոց վիրահատություններ են կատարվում, կան դեպքեր էլ, երբ վիրահատության ժամանակ են արտառոց որոշումներ կայացնում, եւ դրանք շատ քիչ են լուսաբանվում: Մեր հասարակության մեջ ընդունված է խոսել վատ արդյունքերի մասին, քննարկել, հաճախ հանիրավի դատապարտել դրանք՝ հարգանք չտածելով բուժաշխատողի նկատմամբ: Ասածս այն է, որ պարզապես հարգեն բժիշկներին: Մեր երկրում հաճախ պացիենտները գալիս են արդեն իրենց «դիագնոզը ինտերնետով դրած», եւ շատ դեպքերում դու համբերատար սպասում ես. կարծես թե քեզնից քննություն են ընդունում: Մի կողմից լավ է, կարծես թե, որ պահանջատեր են դարձել, եւ բժիշկներն էլ ավելի զգոն կլինեն, սակայն, մյուս կողմից, պարզապես վարկաբեկում են մեր մասնագիտությունը, այն դարձնում զանազան անտեղի ու անիմաստ հարվածների թիրախ:

-Ի՞նչ կասեք ակնաբույժների ասոցիացիայի մասին:

-Ասոցիացիաներն առաջնահերթ կոնֆերանսներ են կազմակերպում, փորձի փոխանակություն է տեղի ունենում, մասնագետները կարողանում են կիսվել իրենց նորարարական հաջողված գործնական գիտելիքներով: Մեզ մոտ, իհարկե, քիչ են լինում միջազգային կոնֆերանսներ, եւ բժիշկներն անհատապես գոնե տարին մեկ անգամ մասնակցում են կոնֆերանսների: Այսօր ամեն ինչ տպագրվում է, ու կարող ենք նաեւ նյութերի միջոցով տեղեկանալ նորարարություններին: Շատ անգամ էլ արտերկիր վերապատաստման գնացող մեր գործընկերները նյութեր են բերում այնտեղից: -Որքա՞ն է տարածված կերատոկոնուս հիվանդությունը:

-Կերատոկոնուսը եղջերաթաղանթի դեգեներատիվ հիվանդություն է, որի ժամանակ սկսում է բարակել եղջերաթաղանթը: Բարձր աստիճանի աստիգմատիզմի պատճառով պատկերները լինում են ծռմռված, լղոզված, ինչը չի ենթարկվում կորեկցիայի ակնոցով ու կոնտակտային ոսպնյակներով, տեսողության սրությունը տարեցտարի նվազում է: Այդ հիվանդությունը շատ է հանդիպում հին ազգերի՝ հայերի եւ հրեաների մոտ: Կցանկանայի հպարտությամբ նշել, որ Հայաստանում 2009 թվականին առաջինը մեր կլինիկան էր, որ սկսել է բուժել նախկինում անբուժելի համարվող կերատոկոնուս հիվանդությունը: Կերատոկոնուսը վիրահատում ենք կոլագենային քրոսլինքինգի միջոցով, ինչը նշանակում է եղջերաթաղանթի ամրացում ուլտրամանուշակագույն ճառագայթի օգնությամբ: Ինչքան վաղ է ախտորոշվում հիվանդությունը, այնքան ավելի արագ, հեշտ եւ արդյունավետ է բուժվում այն, ավելին` նույնիսկ ունենում ենք տեսողության լավացում: Կերատոկոնուսի քրոսլինքինգի ախտանիշները շատ նման են կարճատեսության ախտանիշներին, եւ, երբ սկսում է վատթարանալ տեսողությունը, մարդիկ կարծում են, թե դա կարճատեսություն է, ձգձգում են այցը բժշկին եւ գալիս են արդեն այն ժամանակ, երբ վիճակը բարդացած է լինում: Ի դեպ, նախկինում այդ հիվանդությամբ տառապողները բուժման այլ տարբերակ չունեին եւ ստիպված կրում էին կոշտ լինզաներ, կաթիլներ էին կաթեցնում եւ սպասում, որ դա այնքան բարակի, որպեսզի եղջերաթաղանթի փոխպատվաստում կատարվեր, որը բավականին  ծանր վիրահատություն է: Իսկ այսօր այդ վիրահատության շնորհիվ բավականին լավացել է բուժման ընթացքի արդյունավետությունը, ու, եթե ժամանակին ամրանում է պատը, նույնիսկ լինում են դեպքեր, երբ ակնոց կրելու կարիք էլ չի լինում: Տարիներ առաջ ինչ-որ սարքավորում էին ուզում ստեղծել վիրահատված հիվանդների տեսողությունը վերականգնելու համար: Դա դեռ փորձնական փուլում է, իսկ մեր մյուս քայլն այն կլինի, որ այդ մագնիսային ճառագայթների հիման վրա փորձենք վիրահատված հիվանդների մոտ մի փոքր լավացնել տեսողությունը:

-Բժշկուհի՛, անապահով ընտանիքներին անվճար հիմունքներով բուժօգնություն տրամադրելու պետական ծրագիր  կա՞:

-Ուրախալի փաստ է, որ պետության կողմից աջակցությունը մեր պացինտներին ավելի է ակտիվացել: Պետությունը ֆինանսավորում է զինաշխատողների եւ նրանց ընտանիքի անդամների, ոստիկանության աշխատակիցների վիրահատություններ: Իհարկե, ցանկալի է, որպեսզի այդ շրջանակն ավելի ընդլայնվի, եւ այնտեղ ընդգրկվեն, ասենք, ուսուցիչներ, ավելի լայն զանգվածներ: Վերջին տարիների նորությունն այն է, որ անցած տարվանից ամբողջությամբ պետության աջակցության ներքո վիրահատվում են կերատոկոնուսով տառապող հիվանդները, մինչդեռ ժամանակին չէինք կարողանում ապացուցել, որ դա բարդ վիրահատություն է, որ մարդիկ այդ վիրահատության համար պետական աջակցության կարիք ունեն:

-Կարո՞ղ եք Դուք Ձեզ մի փոքր բնութագրել:

-Բնավորությանս ուժեղ կողմ կարող եմ համարել իմ պարտաճանաչությունը, չեմ սիրում մեր պացինտների ժամանակը խլել, սպասեցնել, սիրում  եմ գնահատել նրանց ժամանակը: Սակայն, ցավոք, նման ճշտապահություն չեմ նկատում մեր այսօրյա երիտասարդության շրջանում: Բնավորությամբ ես ավելի հանգիստ միջավայր, մթնոլորտ սիրող մարդու տեսակ եմ, չեմ սիրում մարդաշատ վայրեր, սիրում եմ ուղղակի քայլել, սիրում  եմ հանգիստս անցկացնել տան պատերից ներս, ընթերցանությամբ զբաղվել:

-Ըստ Ձեզ, աչքի հիվանդությունները «երիտասարդացե՞լ» են:

-Քանի որ մեզ մոտ հիմնական ուղղվածությունը կարճատեսության եւ հեռատեսության լազերային վիրահատություններն են, ապա ստացվում է այնպես, որ մեր այցելուները հիմնականում ավելի երիտասարդ շերտի ներկայացուցիչներն են լինում: Ցավոք, նրանց մոտ աչքի հիվանդությունների աճի մեծ միտում եմ նկատում: Հիմա շատ են աշխատում համակարգչային տեխնիկայով, քիչ շարժունակ են, շատ է մոտիկ առարկայի հետ աշխատանքը, եւ այդ ամենը հանգեցնում է աչքի հիվանդությունների զարգացմանը: Չմոռանանք, որ էկրաների լույսը համարվում է կարճալիքային կապույտ լույս, որը վնասակար է աչքերի համար, վնասակար են նաեւ «ցերեկային լույս» կոչվող լամպերը: Ու, եթե դպրոցներում անցկացնենք պրոֆիլակտիկ ստուգումներ, կպարզենք, որ ամեն երկրորդ երեխան ունի աչքի խնդիր: Դրականը միայն այն է, որ 20 տարուց ավելի աշխատել ու համոզվել եմ, որ, բարեբախտաբար, կոտրվել է այն կարծրատիպը, երբ ամաչում են ակնոց կրել: Նրանք հիմա գիտակցում են, որ 18 տարեկանից հետո կարող են ազատվել այդ խնդրից՝ անցնելով անհրաժեշտ բուժական մեթոդները: Նրանք պետք է հետեւեն իրենց աչքերին, հետագա բարդություններից խուսափելու համար գոնե տարին մեկ անգամ գան հերթական ստուգման: Իսկ որպես խորհուրդ կհորդորեմ, որ ճիշտ դասավորեն երեխայի ուսանելու սենյակը, ցանկալի կլինի, որ ցերեկային լույսն ընկնի ներս, այլ ոչ թե լամպի լույսը, եւ ժամը մեկ երեխան իր դիրքը փոխի:

-Որպես վերջաբան Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

-Առաջին հերթին մեր երկրին խաղաղություն եմ ցանկանում: Եվ թող ամեն մարդ եւ հատկապես  ամեն մի բժիշկ ճիշտ իր աշխատանքը կատարի, լինի իր տեղում, զբաղվի ինքնազարգացմամբ, որպեսզի տեղում չդոփի, հետեւի նորարություններին, տեղյակ լինի միջազգային չափանիշների մասին, դրանք կիրառի եւ երիտասարդ սերնդին տա փորձի փոխանակություն, զարգացնի մեր ոլորտն ու մասնագիտությունը:

«Մանկուց երազել եմ բժիշկ դառնալ»

Հիվանդության հավանական բարդացումների կանխարգելումը, նախեւառաջ, պայմանավորված է ճշգրիտ ախտորոշմամբ: Բարեբախտաբար, վերջին ժամանակաշրջանում բժշկագիտությունը եւ նորագույն տեխնոլոգիաները բավականաչափ զարգացել են, իսկ դա հնարավորություն է տալիս ստանալ հետազոտությունների գերճշգրիտ արդյունքներ:

Ժամանակակից ախտորոշման տեխնոլոգիաները ներդրվել ու կիրառվում են նաեւ Հայաստանում: Արտաշիսյան 50/8 հասցեում տեղակայված «Ռեզուս» ախտորոշիչ կենտրոնի լաբորատորիաների ցանցը վերազինվել է նորագույն սարքերով եւ առաջարկում է լաբորատոր, դիագնոստիկ հետազոտություններ՝ կլինիկական, արյան կենսաքիմիական, իմունոֆերմենտային, բակտերիոլոգիական, գենետիկ ախտորոշումներ, ԳՁՀ (սոնոգրաֆիկ) հետազոտություններ, էլաստոգրաֆիա, դուպլեքս հետազոտություններ: http://bestgroup.am/  կայքի զրուցակիցն է կենտրոնի բժիշկ-սոնոգրաֆիստ Լիլի Պետրոսյանը:

Չնայած երիտասարդ տարիքին, ժպտադեմ, բարեհամբույր, բանիմաց բժշկուհին ոչ մի պարագայում չի կորցնում զսպվածությունը, համբերատար փորձում է օգտակար լինել հիվանդին, կարողանում է դրական ազդել հիվանդի ու նրան շրջապատող մարդկանց վրա:

-Բժշկուհի, որո՞նք էին ռադիոլոգիան որպես նեղ մասնագիտություն ընտրելու շարժառիթները:

-Մանկուց երազել եմ բժիշկ դառնալ: Որոշումս ավելի հաստատակամ դարձավ երկարամյա վաստակաշատ մանկավարժ տատիկիս խորհրդի շնորհիվ. նա միշտ ասում էր. «Ուսուցիչները բուժում են մարդու հոգին, իսկ բժիշկները` մարմինը»: Մեր մասնագիտությունը, մարդասիրական լինելուց բացի, նախեւառաջ վեհ կոչում է, որին պետք է միշտ հավատարիմ մնալ: Բժշկության մեջ շատ բնագավառներ են ինձ հետաքրքրել եւ մինչ օրս շարունակում են հետաքրքրել, բայց ռադիոլոգիան ընտրելու շարժառիթն այն փաստն է, որ ցանկացած հիվանդություն դրական ելք է ունենում միայն ու միայն ճիշտ ու ժամանակին ախտորոշման դեպքում:

– Ի՞նչ նորարարություններ կան ախտորոշման մեթոդների մեջ:

-Բժշկությունը ամենօրյա, ես կասեի՝ ամենժամյա զարգացող գիտություն է, եւ պետք է քայլել ժամանակի զարկերակին համընթաց: Ընդհանրապես ժամանակակից բժշկությունն ունի մեծ հնարավորություններ,  որոնց նպաստում են օրեցօր կատարալագործվող, ինչու ոչ, նոր ի հայտ եկող ախտորոշման մեթոդները, որոնք մի քանի տարի առաջ միգուցե անիրական էին թվում: Այսօր մենք հնարավորություն ունենք ոչ միայն հետազոտելու եւ ուսումնասիրելու սիրտը, վահանաձեւ գեղձը, կրծքագեղձերը, միզասեռական համակարգը, այլ նաեւ ստանալու այդ օրգան-համակարգերի 3Դ, ռե կոնստրուկցիաները: Իսկ մանկաբարձության եւ գինեկոլոգիայի մեջ ուլտրաձայնային հետազոտությունը համարվում է անփոխարինելի ախտորոշիչ մեթոդ, որի շնորհիվ կարողանում ենք հայտնաբերել պտղի մոտ առկա պաթոլոգիկ պրոցեսները:

Այսօր լայն տարածում է ստանում էլաստոգրաֆիան, որը համարվում է երիտասարդ մեթոդ, եւ նրա միջոցով 95 տոկոսով բարձրանում է, օրինակ, վահանաձեւ գեղձի, կրծքագեղձերի հանգույցների, գոյացությունների ախտորոշման ճշգրտությունը: Չնայած մեթոդի երիտասարդ լինելուն, մեր կլինիկան արդեն բավականին փորձ ունի դրա կիրառման մեջ: Կցանկանայի առանձնացնել նաեւ անոթների դոպլերոգրաֆիան եւ դուպլեքս սկանավորումը, որոնց միջոցով որոշում ենք գլխի, պարանոցի, վերին եւ ստորին վերջույթների անոթներում արյան հոսքի արագությունը, հայտնաբերում առկա շեղումները, կարծիք կազմում արյան հոսքի առանձնահատկությունների մասին, եւ հենց այդ տեղեկությունը շատ դեպքերում բավական է լինում վերջնական  ախտորոշման համար:

-Բժշկուհի, ի՞նչ մակարդակի վրա է գտնվում ռադիոլոգիան Հայաստանում:

-Հպարտությամբ կարող եմ ասել, որ Հայաստանում ռադիոլոգիան բավականին բարձր մակարդակի վրա է գտնվում: Այսօր մենք ունենք ռադիոլոգների հայկական ասոցիացիա, որի նպատակն է մեկ տանիքի ներքո հավաքել թե սկսնակ, թե փորձառու բոլոր ռադիոլոգներին: Տեղի է ունենում փորձի փոխանակություն, ինչու ոչ, մշակվում են նոր մեթոդներ: Ասոցիացիայի ջանքերի շնորհիվ մենք հնարավորություն ունենք առանց արտերկիր մեկնելու վերապատրաստվել արտերկրից հրավիրված կոմպետենտ մասնագետների կողմից կազմակերպված կոնֆերանսների միջոցով:

–Ինչո՞վ է պայմանավորված բուժման արդյունավետությունը:

-Կարծում եմ՝ բուժման արդյունավետությունը պայմանավորված է ճշգրիտ ախտորոշմամբ, ինչը դեպի առողջացում տանող ճանապարհի առաջին եւ ամենամեծ քայլն է: Հետեւաբար, կարեւորում եմ ախտորոշիչ հետազոտման բոլոր մեթոդները:Պարզապես պետք է ապահովել հետազոտությունների ճիշտ հաջորդականությունը:

– Լինո՞ւմ են գործընթացի ակտիվության և հետազոտությունների արդյունքների միջև անհամապատասխանություններ: Լաբորատորիաների մեծ ցանցը դրանց վերահսկողությունն անկասկած դարձնում է դժվար: Որքանո՞վ են վստահելի մարդկային կյանքի համար այդքան կարևոր այդ արդյունքները:

-Մասնագիտական էթիկայից ելնելով՝ չեմ ուզում այդ հարցին պատասխանել միանշանակ, բայց հնարավոր են գործընթացի ակտիվության եւ հետազոտությունների արդյունքների միջեւ անհամապատասխանություններ` մարդկային գործոնից ելնելով: Ուղղակի բժիշկը սխալվելու իրավունք չունի, քանի որ այդ սխալը, ցավոք սրտի, կարող է մարդկային կյանք արժենալ:

-Կա՞ն հակացուցումներ, ո՞ր դեպքում կիրառելի չէ այս ախտորոշիչ մեթոդը:

-Ուլտրաձայնային հետազոտությունն այն եզակի հետազոտություններից է, որը չունի որեւէ հակացուցում, անցավ է, մատչելի եւ որոշ դեպքերում՝ նաեւ անփոխարինելի:

-Որքանո՞վ է ուշադիր մեր հայ հասարակությունն իր սեփական առողջության նկատմամբ:

 -Դեռեւս ոչ վաղ անցյալում մենք նկատում էինք, որ մեր հասարակությունը անտարբեր է իր առողջության նկատմամբ, բայց վերջին տարիների պատկերը բավականին փոխվել է. այժմ մեր հասարակությունը մեծ ուշադրություն է դարձնում առողջ ապրելակերպին, որին նպաստել է նաեւ պետության կողմից ներդրված բժշկական ապահովագրական ծառայությունների ընդլայնումը հասարակության լայն շերտերի համար: Որոշ դեպքերում դա նույնիսկ պարտադիր է, եւ մարդիկ, կամա թե ակամա, տարին գոնե մեկ անգամ անցնում են պարտադիր բուժզննում:

-Որպես վերջաբան Ձեր մաղթանքը մեր հասարակությանը:

-Թերեւս մեջբերեմ կարդացածս վերջին գրքից՝ «Ալքիմիկոսից» մի նախադասություն. «Բոլորն իրենց ուղեղում ստույգ պատկերացում ունեն այն մասին, թե ինչպես պիտի ապրես, բայց պատկերացում չունեն, թե ինչպես պիտի սեփական կյանքով ապրեն»: Մաղթում եմ մեր հասարակությանը ապրել սեփական կյանքով եւ լինել բարի ու կամեցող: Կարծում եմ՝ բարի կամքն ու պոզիտիվ կենսակերպը նույնպես նպաստում են օրգանիզմի դրական, դինամիկ զարգացմանը:

«Հուսով եմ, որ մեր երիտասարդները կմնան, կարարեն իրենց երկրում»

Գալիս է մի պահ, երբ յուրաքանչյուր անհատ, կարծես թե, զգում է տեսողության վատթարացում, իսկ դրա պատճառ կարող են լինել ֆիզիկական եւ հոգեբանական ծանրաբեռնվածությունը, քնի պակասը, բարձր ճնշումը, ինչպես նաեւ համակարգչի, բջջային հեռախոսի օգտագործման չարաշահումը: Նման երեւույթները կարող են լինել ինչպես ժամանակավոր, այնպես էլ մշտական:

Գլաուկոմա հիվանդության ամենատարածված տեսակը զարգանում է դանդաղ, հետեւողականորեն եւ անսպասելի վնաս է հասցնում նյարդային հյուսվածքներին, որոնք կապում են աչքը ուղեղի հետ։ Աչքի թաց կամ չոր լինելը, կարդալ-գրելիս տառերը պարզ տեսնելու կամ չտեսնելու կարողությունը որեւէ առնչություն չունեն գլաուկոմայի հետ։ Հնարավոր է, որ ձեր աչքերը ոչ մի ձեւով չանհանգստացնեն ձեզ, սակայն դուք լրջորեն հիվանդ լինեք այդ հիվանդությամբ։ Ինչպես նշում են բժիշկները, եթե ճիշտ ժամանակին սկսեք համապատասխան բուժումը, ապա կկանխեք այն վնասների մեծ մասը, որ կարող է հասցնել գլաուկոման։

http://bestgroup.am/ կայքի զրուցակիցն է Ս.Վ. Մալայանի անվան ակնաբուժական կենտրոնի գլաուկոմայի բաժանմունքի ղեկավար, դոցենտ ԼԻԼԻԹ ՈՍԿԱՆՅԱՆԸ:Իհարկե, բժշկի մասնագիտությունը երբեք հեշտ ճանապարհ չի ենթադրում, բայց, երբ արդեն հաշվարկում ես, թե ինչ ներդրեցիր եւ ինչ ստացար, ինչ ձեռքբերումներ եղան բժշկության ասպարեզում, համոզվում ես, որ աշխատանքդ եղել է բազմաբովանդակ եւ հետաքրքիր: Եվ մեր զրուցակիցը նման երջանիկներից մեկն է:   

-Տիկի՛ն Ոսկանյան, գլաուկոմա հիվանդության բուժման մեջ նորարարական ի՞նչ մոտեցումներ կան:

-Հուրախություն մեզ ասեմ, որ այսօր հակագլաուկոմատոզ վիրահատությունները համալրվել են եւս մեկ նորարական վիրահատական միջամտությամբ. նախկին ստենտավորմանը` շունտավորմանը, ավելացել մինիմալ ինվազիվ` մինիմալ միջամտությամբ վիրահատությունը: Դրա նպատակը նոր անցք բացելն ու բավականին արագ վիրահատությունն է, որը նոր ուղի է բացում հեղուկի արտահոսելու, ինչպես նաեւ ներակնային ճնշումը իջեցնելու եւ նորմայում պահպանելու համար: Այս վիրահատության առաջին դրական կետն այն է, որ հետվիրահատական բարդությունները շատ չնչին տոկոս են կազմում, իսկ ներվիրահատականը գրեթե հավասարեցված է զրո տոկոսի, այսինքն` վիրահատության ընթացքում մենք ոչ մի վտանգ չունենք, քանի որ կտրվածքը ասեղի չափով է լինում, եւ այն չի կարող շատ իջեցնել աչքի ճնշումը վիրահատության ընթացքում: Մայիս ամսից մինչ օրս կատարել ենք արդեն 100 վիրահատություն, եւ չկա մեկ պացիենտ, որի վրա այն բացասական ազդեցություն է թողել: Ստենտավորման համեմատ այս վիրահատության տարբերությունն այն է, որ կարող է կատարվել նաեւ գլաուկոմայի բարդացած դեպքերում, իսկ ստենտավորումը արդյունավետ է գլաուկոմայի վաղ փուլերում, քանի դեռ արտահոսող ճանապարհը չի վնասվել:

Ակնաբուժության մեջ նորարարություն է նաեւ վիրահատական միջամտության այն տարբերակը, երբ կատարակտա հիվանդության վիրահատության շնորհիվ հնարավորություն ունենք հիվանդին լիովին ազատել ակնոց կրելուց այն դեպքերում, երբ հիվանդը, բացի կատարակտայից, այլ հիվանդություններ չունի:

Ուզում եմ խոսել նաեւ աստիգմատիզմի (տարաբեկություն) մասին: Այն աչքերի օպտիկական թերացում է, որը բերում է ոչ պարզ տեսողության։ Այս վիճակը կարող է լինել ի ծնե, զարգանալ կյանքի ընթացքում կամ առաջանալ աչքի հիվանդության կամ վնասվածքից հետո։ Տեսողության ստուգմամբ աստիգմատիզմը հեշտությամբ հայտնաբերվում է եւ կարող է բուժվել ակնոց կամ կոնտակտային լինզա կրելով կամ աչքի լազերային վիրահատությամբ։ Այն առաջանում է, երբ, ավելի հաճախ, եղջերաթաղանթի անատոմիական համաչափ կորությունը խախտվում է, որի արդյունքում տեսողությունը դառնում է տարբեր աստիճանի, մշուշոտ, եւ ակնոց կրելը այս հիվանդության դեպքում դժվար, գրեթե անհնար է: Կատարակտայի վիրահատության ընթացքում հատուկ ներակնային ոսպնակների տեղադրման շնորհիվ հիվանդը կարող է լիարժեք ազատվել ակնոց կրելուց, այսինքն՝ կատարակտայի վիրահատությունից հետո միաժամանակ ազատվում է ե՛ւ կատարակտայից, ե՛ւ աստիգմատիզմից: Բավականին կիրառելի են նաեւ կոնտակտային լինզաները, որոնք կարող են առավոտյան կրել առանց վիրահատության, իսկ երեկոյան հանել՝ խստագույնս պահպանելով դրանց կրման հիգիենայի կանոնները: Այդպիսով կարգավորվում է թե՛ հեռատեսությունը, թե՛ կարճատեսությունը:

-Ի՞նչ են տալիս ասոցիացիաները բժիշկներին:

-Բժշկական ասոցիացիաները զարգանում եւ ավելի մեծ գործունեության են ծավալում, ու լավ է, որ առողջապահության նախարարությունն էլ է դրանց խրախուսում, ու գիտական աշխատանքները պետք է նայի ու գնահատի ասոցիացիան: Մասնագիտական ասոցիացիաներն անփոխարինելի են, եւ կարծում եմ՝ դրանց ակտիվ աշխատանքի շնորհիվ է, որ այսօր գիտության առաջընթացն ակնառու է:  

-Ի՞նչ կասեք երիտասարդ բժիշկների մասին, ի՞նչ ապագա կունենա մեր բժշկությունը:

-Կարող եմ ասել, որ մենք ունենք բավականին լավ երիտասարդություն: Հույս ունեմ, որ մոտ ապագայում երիտասարդները կսկսեն զբաղվել մեր բնագավառում, այսպես ասած, «դատարկ եւ կիսադատարկ» ճյուղերով ու իրենց տեղը կգտնեն հարազատ  ոլորտներում: Նրանք գիտակ են, պրպտող, ինտերնետ պորտալով գտնում են իրենց անհրաժեշտ տեղեկատվությունը, նոր գիտելիքներ են քաղում: Իհարկե, գործնականում պետք է օգտագործեն իրենց գիտելիքները՝ նաեւ շփվելով պացիենտների հետ: Ես ճանաչում եմ բավականին լավ բժիշկների, որոնք, արտերկիր վերապատրաստումների գնալով եւ հնարավորություն ունենալով դրսում բնակություն հատատել, վերադառնում են հայրենիք: Ճիշտ է, չենք կարող հերքել, որ մեր երկրում, ինչու չէ, նաեւ մեր ոլորտում շատ դժվարություններ ունենք, բայց հուսով եմ, որ մեր երիտասարդները կմնան, կարարեն իրենց երկրում, կծաղկեցնեն հայրենիքը:

-Ի՞նչ կասեք ակնաբուժության մեջ բժշկական տուրիզմի մասին:

-Մենք գիտենք, որ բժշկական տուրիզմը բավականին զարգացում է ապրում ստոմատոլոգիայի եւ  պլաստիկ վիրաբուժության ոլորտում, բայց մեր ոլորտում այն դեռեւս հեռու է բավարար լինելուց: Սակայն վստահ եմ, որ մոտ ապագայում այդ առումով կունենանք դրական տեղաշարժ:

-Ի՞նչ մակարդակի վրա է գտնվում մեզ մոտ դիմելիության կուլտուրան:

-Ուրախալի փաստ է, որ այսօր մեր հասարակությունն ավելի ուշադիր է իր առողջության նկատմամբ, ինչի շնորհիվ բավականին վաղ են հայտնաբերվում հիվանդությունները, իսկ դա  մեզ օգնում է ավելի արդյունավետ բուժել դրանք: Այսօր գլաուկոմա եւ կատարակտա հիվանդությամբ հիվանդների մեծ բանակ ունենք, բայց ժամանակին դիմելու շնորհիվ կարողանում ենք հիվանդությունը վաղ փուլերում բուժել: Ինձ թվում է՝ մոտ ապագայում դա կլինի առաջնային օղակի`պոլիկլինիկաների բժիշկների գործը, պացիենտները մշտապես կլինեն ընտանեկան բժիշկների հսկողության տակ, որոնք, հարկ եղած դեպքում, նրանց կուղարկեն համապատասխան նեղ մասնագետների մոտ:

Ուզում եմ հատուկ ընդգծել, որ մեծ է լրատվամիջոցների դերը բժշկության լուսաբանման հարցում, եւ դրանց շնորհիվ  կապ է ստեղծվում պացինտների հետ, ու զգալիորեն ավելանում է վաղ փուլերում դիմողների թիվը: Եվ դրա արդյունքում ավելի արդյունավետ են լինում բուժման հետագա արդյունքները:

-Բայց հասարակության մոտ առաջնային օղակի նկատմամբ բացասական մոտեցում կա:

-Ինձ թվում է՝ ժամանակի ընթացքում դա կշտկվի, քանի որ գնում ենք դեպի եվրոպական չափանիշները, եւ, ինչպես այնտեղ է, մեզ մոտ էլ արդեն պացիենտները պետք է նախապես հերթագրվեն բժշկի մոտ այցելության համար: Պետական մակարդակով էլ կան ծրագրեր, որոնք ավելի կակտիվացվեն առաջնային օղակի ծառայությունները:Ի վերջո, չարժե ամեն մի փոքր խնդրի համար դիմել նեղ մասնագետների, պետք է առաջնահերթ դիմեն իրենց տարածքային պոլիկլինիկա:Մասնագիտական գիտաժողովներում շփումները հնարավորություն են տալիս մարզային բժիշկներին մշտապես շոշափել նորարարությունների զարկերակը, տեղեկացված լինել իրենց ոլորտի նոր ասելիքներից: Իսկ մարզերում կան շատ լավ մասնագետներ:

-Օրվա գերլարված աշխատանքից հետո որտե՞ղ եք գտնում Ձեր անդորրը:

-Միանշանակ՝ ընկերներիս եւ ընտանիքիս հետ: Սիրում եմ ընտանիքս, ունեմ լավ ընկերներ, առանց որոնց ես ինձ չեմ պատկերացնում, մշտապես ասել եմ ու նորից կկրկնեմ, որ ե՛ւ ընտանիքս, ե՛ւ ընկերներս երբեք ինձ չեն դավաճանել: Ունեմ մտերիմ ու վստահելի ընկերներ, եւ ամենանեղ պահերին զգացել եմ նրանց աջակցությունը, հիմա էլ ավելի շատ եմ զգում: Ինձ համար երեք վստահելի, թանկ օղակ կա՝ ընտանիք, աշխատանք, ընկերներ: Իմ ձեռքբերումն իմ ընտանիքն է՝ աշխարհի ամենալավ ընտանիքը: Ես ինձ համարում եմ երջանիկ մարդ, որը Աստծուց չի ցանկանում ավելին, բավարարաված է իր ունեցածով:

-Իսկ որպես վերջաբան, Ձեր մաղթանքը հայ հասարակությանը:

-Ես ինձ էլ համարում եմ երկրիս մի մասնիկը եւ ցանկանում, որ մեր ազգին շնորհվի խաղաղություն: Մենք արարող ազգ ենք, պրպտող, ամեն ինչ կկառուցենք, կարարենք, մենք շատ դժվարությունների միջով ենք անցել, բայց մշտապես փառքով ենք դուրս եկել: Հուսամ, որ այս նոր փոփոխությունները կտան իրենց լավ պտուղները, ու համախմբված եւս մեկ քայլ առաջ կշարժվենք: Իսահակյանն ասում էր, որ դրսից ոչ ոք չի կարող քանդել ո՛չ ընտանիքը, ո՛չ ազգը, եթե ներսից նա ինքն իրեն չքանդի: Եթե յուրաքանչյուր հայ գիտակցի, որ ինքն է իր երկիրը շենացնողը, դրա արդյունքում ապագայում կունենանք մեր երազած երկիրը: